− پان يۇيلياننىڭ 25 جىلدان بەرى «مەيىر ساباقحاناسىن» اشقاندىعى تۋرالى (1)
تان چاۋشياڭ
ومىردە نە ءبىر قيىندىقتاردى باستان كەشىرسەدە، جۇرەگىنەن سۇيىسپەنشىلىك الاۋىن ەشقاشان دا سوندىرگەن ەمەس. ول 25 جىلدان بەرى، ۇرپاقتار ءۇشىن ايانباي تەر توكتى. ونىڭ ىقىلاستى تاربيەسى 2000نان استام بالانىڭ كوكەيىنەن وشپەستەي ورىن الدى. ونىڭ ىزگى نيەتى بەينە شۋاقتى كۇن سياقتى، ءاربىر بالانى سۇيىسپەنشىلىكتىڭ شۇلەن شۇعىلاسىنا بولەدى.
ول − قاشقار جاڭاءشار اۋدانى جاڭا قالا رايونى الەۋمەتتىك اۋماعىنىڭ تۇرعىنى، 74 جاستاعى پان يۇيليان، الەۋمەتتىك اۋماقتان «مەيىر ساباقحاناسىن» اشقان، «قاشقاردى اسەرلەندىرگەن» تۇڭعىش كەزەكتى 10 ادامنىڭ ءبىرى.
مەيىر ساباقحاناسى
27 - مامىر تۇستەن كەيىن پان يۇيليانمەن سۇحباتتاسۋ ءۇشىن، 60 نەشە جىلدىڭ الدىندا سالىنعان جەر ۇيگە كەلدىم. پان يۇيليان 1942 - جىلى قىركۇيەكتە قاشقار جاڭاءشار اۋدانىنداعى كوپ ۇلتتى وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن، اكەسى حانزۋ، شەشەسى ۇيعۇر، بۇل ونىڭ ەكى تىلگە بىردەي جەتىك بولۋىنداعى باستى سەبەپ.
«مەيىر ساباقحاناسىن» اشۋداعى اۋەلگى ويى تۋرالى توقتالعاندا پان يۇيليان بىلاي دەدى: «مەن قاشقار جاڭاءشار اۋدانىندا تۋىپ ءوستىم، كورشى - قولاڭدار ءبىر وتباسىنىڭ ادامدارىنداي جاقىن وتەتىنبىز. 1992 - جىلى اۋىلعا قايتقانىمدا كورشىلەردىڭ بالالارىنىڭ ساباقتان تاراعاننان كەيىن، باسقا جۇمىس بولماعاننان كەيىن، كوشەدە ارلى - بەرلى جۇگىرىپ، بوستان - بوسقا سابىلىپ جۇرەتىندىگىن بايقادىم، سونىمەن بالالاردىڭ ءبارىن جيىپ ۇيگە اكەلىپ ءبىر جاعىنان، قارايلاسىپ ساباقتارىن پىسىقتاپ بەرسەم، ەندى ءبىر جاعىنان، ازىن - اۋلاق حانزۋ ءتىلىن ۇيرەتسەم جاقسى بولار ەدى دەگەن ويعا كەلدىم».
جاڭا قالا رايونى الەۋمەتتىك اۋماعىندا ۇيعۇر وتباسى جالپى وتباسىلاردىڭ ۇشتەن ەكى بولەگىن يەلەيدى. «بالالاردىڭ باسىم كوبى ەڭ تومەنگى تۇرمىسى قامسىزداندىرىلاتىن وتباسىنىڭ بالالارى، اتا - انالارى جۇمىسپەن ۇيگە تىم كەش ورالاتىندىقتان، بالالارىنىڭ ساباعىن پىسىقتاۋعا شامالارى دا جەتپەيتىن، سول سەبەپتى بالالاردىڭ وقۋ ناتيجەسى تومەن ەدى».
باستابىندا 3 قانا بالا جيىلادى، كەيىن ول ماڭايداعى بالالاردىڭ ءبارىن جيىپ الىپ حانزۋ ءتىلى ساباعىن پىسىقتاپ بەرەدى، سودان بەرى تۇپ - تۋرا 25 جىل ءوتىپتى.
پان يۇيليان: بالالارعا ۇيرەنۋ بۇيىمدارىن الىپ بەرۋ ءۇشىن جاراقسىز زاتتاردى تەرىپ ساتقان كەزدەرىم دە بولدى، - دەدى.
قاتاڭ ۇستازدان شەبەر شاكىرت شىعادى
پان يۇيليان بالالارعا جەتەكشىلىك ەتۋ، بالالاردى تاربيەلەۋ ءتاسىلى، ءادىسى جونىندە قۇلشىنا ىزدەنىس جاساپ، از ۇلت بالالارىنىڭ ساباقتان كەيىن پىسىقتاۋىنا، مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋدى ۇيرەنۋىنە ۇيلەسەتىن وقۋعا كومەك تاسىلدەرىن قالىپتاستىردى، بۇل، باستىسى، «قاتاڭدىق، سۇيىسپەنشىلىك، ەگجەي - تەگجەيلىلىك» سىندى 3 جاقتان بەينەلەندى.
«قاتاڭدىق» اتا - انالاردىڭ، بالالاردىڭ پان يۇيليانعا بەرگەن باعاسى. ءارقاشان قاتاڭدىقتى ءبىرىنشى ورىنعا قوياتىن ول ساباققا قاتىناسۋ، ساباق تىڭداۋ، ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداۋ سياقتى بۋىنداردىڭ بارلىعىن ەرەكشە قاتاڭ ۇستايدى. ساباققا قاتىسۋ ەستەلىگىن جاساپ، بالالاردىڭ ۋاقىتقا بەرىك ادەت قالىپتاستىرۋىنا مۇمكىندىك جاسادى. مەملەكەت ءتىلىنىڭ ءاربىر ءسوزىن دۇرىستاپ ايتۋدى، ءاربىر حانزۋ ءارىبىن دۇرىستاپ جازۋدى تالاپ ەتەتىن ول وقۋشىلاردى تالاپقا جەتكىزبەي تىنبايتىن. ول ۇنەمى «ءىشىڭ جىلى، سىرتىڭ سۋىق بولسىن» دەيتىن.
«مەيىر ساباقحاناسىنىڭ» شارت - جاعدايى قاراپايىم بولعانىمەن، قابىرعاعا بالالاردىڭ حاتكەرلىك، سۋرەت تۋىندىلارى مەن «مۇعالىم، ءسىز شارشادىڭىز، ءبىز ءسىزدى سۇيەمىز»، «مۇعالىمعا زور دەنساۋلىق تىلەيمىز» دەگەن سياقتى ءتۇرلى تىلەك سوزدەرى تولتىرا ءىلىنىپتى. بالالاردىڭ كۇندەلىكتى تاپسىرماسىن اقتارىپ كورگەن ءتىلشى باستاۋىش مەكتەپتە وقيتىن كوپتەگەن ۇيعۇر وقۋشىنىڭ حانزۋ ارىپتەرىن رەتتى، ادەمى جازاتىنىن كوردى، وقۋشىلاردىڭ بارلىعى تاڭ داۋىرىندەگى ولەڭدەردى جاتقا بىلەدى ەكەن.
ءابيبوللا وشۇر قازىر حۋنان ولكەسىندەگى نانحۋا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ مەديتسينا ماماندىعىنان وقۋ تاۋىساتىن ستۋدەنت، قازىر چاڭشادا ءبىر ۇلكەن شيپاحانادا پراكتيكادان وتۋدە. 31 - مامىردا ول تەلەفوندا تىلشىگە ءوزىنىڭ 2000 - جىلدان 2010 - جىلعا دەيىن پان يۇيليان اجەيدىڭ «مەيىر ساباقحاناسىندا» ءۇرتىس 10 جىل وقىعانىن ايتتى. «پان اجەي بىزگە ادەبيەت، ماتەماتيكا جانە اعىلشىن ءتىلى ساباقتارىن وقىتتى، مەن ول كىسىنىڭ قولىندا 10 جىل وقىپ، حانزۋ ءتىلى مەن ماتەماتيكا پانىنەن جاقسى نەگىز قالادىم، سونىمەن بىرگە، مەن ول كىسىدەن جاپاعا شىداپ ۇيرەنەتىن، العان بەتىنەن قايتپايتىن رۋح ءسىڭىردىم. پان اجەي ءبىزدىڭ كوڭىل تورىمىزدەگى رۋحاني شام - شىراعىمىز، - دەدى ءابيبوللا العىسقا تولى سۇيىسپەنشىلىكپەن.
ساناققا نەگىزدەلسەك، «مەيىر ساباقحاناسى» اشىلعان 25 جىلدان بەرى، 2000نان استام از ۇلت بالالارىن تەگىن قاراپ بەرگەن نەمەسە ولارعا پىسىقتاۋ جاساعان، كەيبىر بالالار شينجياڭداعى ارنايى ورتالاۋ كلاستارىنا، ىشكى ولكە ورتا مەكتەپتەرىندەگى شينجياڭ كلاستارىنا وقۋعا تۇسسە، كەيبىرى ۋنيۆەرسيتەتتەردە ءبىلىم الدى. اتا - انالار مەن مەكتەپ وقىتۋشىلارىنىڭ ايتۋىنشا، «مەيىر ساباقحاناسىندا» وقىعان بالالاردىڭ ءبارى العىس ايتۋدى بىلەتىن، مىنەز - قۇلقى جاقسى، يبالى، ەرەجەلەرگە بويسۇناتىن، ۇيرەنۋ ادەتى جاقسى بالا بولىپ ءوسىپ، ۇيرەنۋ ناتيجەلەرى دە تەز جوعارىلايدى، اسىرەسە، ورتاق ءتىل دەڭگەيلەرى جاپپاي جوعارى بولادى ەكەن.
تۋعان اجەسىندەي
ءيۇسىپ پەن ءپاتيماننىڭ اكە - شەشەسى كولىك اپاتىنان قازا بولعاننان كەيىن، جاسى ەگدەلەگەن اۋرۋشاڭ اجەسىمەن بىرگە كۇنەلتىپ كەلگەن ەدى. پان يۇيليان بۇل ىستەن حابار تاپقاننان كەيىن، 2 بالانىڭ ىشەر اسى مەن تۇرار جايىنا ىرىقتىلىقپەن قارايلاسىپ، ولارعا جاڭا كيىم، سومكە ساتىپ اپەردى، ولاردى مەكتەپكە كىرگىزىپ، ساباقتان كەيىن «مەيىر ساباقحاناسىندا» ساباقتارىن پىسىقتاپ بەرەدى. بالالار: «پان اجەيدى» تۋعان اجەمىزدەي كورەمىز، - دەستى.
پان يۇيليان اي سايىن نەبارى 300 نەشە يۋان ەڭ تومەنگى تۇرمىسىن قامتاماسىزداندىرۋ قاراجاتىن الادى، مۇنان تىس، ناۋقاستان جارىمجان بولعان ۇلى مەن ورتا مەكتەپتە وقيتىن نەمەرە قىزىنا قارايلاسادى. ول ۇنەمى تۇستە عانا تاماق جاساپ ىشەدى دە، كەشتە ءتۇن جارىمىنا دەيىن ساباق وتەتىندىكتەن، قايناعان سۋعا نان شىلاپ، سونى عانا اۋجال ەتەتىن. قاشقاردا ساباقتان سىرتقى پىسىقتاۋ كلاسىنىڭ قاراجاتى ايىنا كەم دەگەندە 300 دە 400 يۋان ەدى، باسقالار ونى اقى الۋعا ءناسيحاتتاسا، ول: مەنىڭ ەسىگىمنەن اتتاعان ەكەن، مەنىڭ بالام ەسەپتەلەدى، ءوز بالاسىنان اقشا العان قايدا بار، - دەيدى. ول ساباقحاناسىن اشقاننان بەرى، بالالاردان ءبىر تيىن اقى الماعان، قايتا ولاردىڭ تاماعىنا جاۋاپتى بولۋمەن بىرگە، وقۋ قۇرالدارىن الىپ بەرگەن.
ونىڭ ۇيىندەگى ەڭ جاڭا زات − ۇستەلگە ۇيىلگەن سوزدىك، پىسىقتاۋ كىتابى جانە A4 فورماتتى قاعازدان تۇپتەلگەن قالىڭ كىتاپ. اناۋ باسپا دۇكەنىنىڭ كومەگىندە جاسالعان كەستەگە پان يۇيليان ءوزى ءتالىم بەرگەن ءاربىر بالانىڭ ينفورماتسياسى: اتى - ءجونى، اتا - اناسىنىڭ بايلانىس ءنومىرى، بالانىڭ بەينەسى، اتا - انانىڭ پىكىرى تىركەلگەن...
ءشامشىنۇر مامەت قاشقار جاڭاءشار اۋداندىق حالىق شيپاحاناسىنىڭ مەدبيكەسى، قىزمەت ىستەگەنىنە 5 جىل بولعان. وسى شيپاحانانىڭ باسشىلارى بىزگە ءشامشىنۇردىڭ قىزمەتكە شىققاننان بەرى، ەشقاشان كەشىگىپ كورمەگەنىن، ناۋقاستارعا اسا بايىپتىلىقپەن، ۇقىپتىلىقپەن قارايلاساتىنىن، قىزمەتتەستەرىمەن دە تاتۋ - ءتاتتى ءوتىپ كەلگەنىن ايتتى. «بۇرىن پان اجەيدەن 3 جىل ۇيرەنىپ، حانزۋ ءتىلى مەن ماتەماتيكادان جاقسى نەگىز قالادىم، سونداي - اق ۋاقىتقا بەرىك، مۇقيات بولۋداي جاقسى ادەت قالىپتاستىردىم»، - دەدى ءشامشىنۇر مامەت.
ءابيبوللا وشۇردىڭ اكەسى وشۇر ابدوللا كەلتەحات ارقىلى بىزگە پان يۇيليان جونىندە مىناداي باعا بەردى: «پان مۇعالىمنىڭ شىن پەيىلىمەن وقىتۋى، تاربيەلەۋى بولماسا، ۇلىم شينجياڭداعى ارنايى ورتالاۋ كلاستان، ىشكى ولكەدەگى شينجياڭ ورتا مەكتەپ كلاسىنان، ءتۇيىندى ۋنيۆەرسيتەتتەن وقي الماس ەدى. پان مۇعالىم قاشقار جاڭاءشار اۋدانىنداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ، اسىرەسە، ۇيعۇر اتا - انالاردىڭ جۇرەگىندەگى ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ ۇلگىسى».
