تيانشان تورى
تيانشان تورى   ›   جاڭالىقتار   ›   ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ

جەمىس ورمانىنان ۇلگى كورسەتۋ باقشاسى بايۋ ارمانىنا دەم بەردى

  ءتىلشىمىز گاي يوۋجۇن، ەرىكتى ءتىلشى جاڭ جيڭ

  19 - جەلتوقساندا ءۇشتۇرپان اۋدانى وتباسى اۋىلى قۇمبۇلۇڭ قىستاعى تۇرعىندار كوميتەتىنىڭ اۋلاسىنا جينالعان قىستاق تۇرعىندارى كەلەر جىلعى جوسپارلارىن تالقىلادى.

  «كەلەر جىلى بىرنەشە مۋعا ورمان جاڭعاعىن، ورىك المۇرت ەگۋدى ويلاپ وتىرمىن، باعاسى وتە جوعارى ەكەن دەپ ەستىدىم، سەندەردىڭ قانداي ويلارىڭ بار؟»

  «ءبىز كارتوپ ەكپەيمىز، باعاسى تومەن ەكەن، مەنشە ۇلگى كورسەتۋ باقشاسىنداعى جەمىس اعاشتارىن ەكسەك بولاتىنداي، مەن كەلەر جىلى جەمىس اعاشىن ەكپەكشىمىن، جەمىس اعاشىن ءوسىرىپ، تەزىرەك يگىلىككە كەنەلۋدەن ۇمىتتەنىپ وتىرمىن!»

  .....

  قۇمبۇلۇڭ قىستاعى ۇيعۇرشا «ءشول ءمۇيىسى» دەگەن ۇعىم بەرەدى، شەت - شالعايعا ورنالاسقان، قاتىناسى قولايسىز. بيىل ناۋرىز ايىندا اۆتونوميالى رايوندىق ورمان شارۋاشىلىعى مەڭگەرمەسىنىڭ «ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ» بويىنشا قىستاقتا تۇراتىن قىزمەت اترەتى قۇمبۇلۇڭ قىستاعىنا كەلگەننەن كەيىن، قىستاق تۇرعىندارىن باستاپ، تاۋ ەتەگىنەن ەرەكشە جەمىس ورمانىنان ۇلگى كورسەتۋ باقشاسىن قۇردى، بۇرىندارى قۇلاققا ۇرعان تاناداي بۇل قىستاق قازىر توڭىرەگىندەگى اۋىل - قىستاقتاردىڭ كوزدەن كەشىرەتىن، ۇيرەنەتىن جەرىنە اينالدى.

  «قىزمەت اترەتى ءبىزدىڭ وي ءورىسىمىزدى اشتى»

  بيىل ناۋرىزدا «ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ» بويىنشا قىستاقتا تۇراتىن قىزمەت اترەتى حالىق جاعدايىن ۇعىسۋ، تەكسەرۋ بارىسىندا قىستاقتاعى بۇرىنعى ورىك باقشاسىنىڭ تاستاندى بولعاننان كەيىن، ەكونوميكالىق ونىمدىلىك جاراتپاعاندىعىن ۇعىنادى. قىزمەت اترەتى مەن قىستاق تۇرعىندار كوميتەتى اقىلداسقاننان كەيىن، بۇرىنعى ورىك باقشاسىنا جالپىلىق جاڭالاۋ جۇرگىزۋدى ۇيعارادى. الدىمەن ەگۋگە ۇيلەسەتىن جوعارى ءونىمدى ميسۇي الماسى، شيشى قىزىل الماسى، ساباعىندا قۇرعايتىن ورىك، جەمىس تۇتى، ورىك المۇرت، تالشىن سياقتى 6 ءتۇرلى جاڭا سورتتى جەمىس اعاشىن ەنگىزىپ، 100 مۋ جەرگە ەرەكشە جەمىس ورمانىنان ۇلگى كورسەتۋ باقشاسىن قۇرادى، سونداي - اق ۇلگى كورسەتۋ باقشاسىندا كىرىستىرىپ ەگۋ ءادىسىن قولدانىپ، 50 مۋ جەرگە قاربىز، كارتوپ، جۇگەرى سياقتى جەمىس - جيدەك، كوكونىس ەگەدى.

  ەرەكشە جەمىس ورمانىنان ۇلگى كورسەتۋ باقشاسىن قۇرعاننان كەيىن، قىستاق تۇرعىنى رايحانگۇل احنياز باقشاعا كۇندە ءبىر بارىپ قايتاتىن. «تۇتتى بىلەتىنبىز، جەمىس تۇتىن ەجەلدەن ەستىمەگەمىز، قىزمەت اترەتى العاشىندا سۋرەتىن كورسەتتى، شىلدە ايىندا ناق جەمىسىن اكەلدى. ادەتتەگى تۇت جەمىسىنەن 2دە 3 ەسە ۇزىن، ءدامى دە نەعۇرلىم قىشقىلتىم ەكەن، ءدامى تاڭدايىمىزدا قالدى»، - دەدى رايحانگۇل.

  جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعىن بارىنشا دامىتۋ − تاياۋ جىلداردان بەرى ءۇشتۇرپان اۋدانىنىڭ ءبىر ۇلكەن ەرەكشەلىگىنە اينالدى، جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعىنىڭ جوعارى تابىسىنان يگىلىكتەنگەن قىستاق تۇرعىندارى كوپ وتپەي، توڭىرەگىندە جاڭعاق ورمانىنىڭ، ءجۇزىم باقشاسىنىڭ، شىلاندى جەردىڭ كوبەيە تۇسكەندىگىن، ءداستۇرلى جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعىنىڭ تابىسى تومەندەپ كەتكەندىگىن بايقايدى. قىستاق تۇرعىنى ءيۇسۇپجان داۋىت بىرنەشە جىلدىڭ الدىندا - اق جاڭا جەمىس اعاشى سورتىن قاراستىرا باستاعان - دى، قىستاق اترەتىنىڭ ۇلگى كورسەتۋ باقشاسىنا ورىك المۇرتى اعاشىن ەنگىزگەندىگىنەن حابار تاپقان ءيۇسۇپجان داۋىت قاباعات قۋانادى. «مەن ىشكى ولكەگە بارىپ، ورىك المۇرتىن جەگەنمىن، ساتىپ الۋ قيىنعا سوعۋ بىلاي تۇرسىن، باعاسى دا جوعارى ەكەن، قىزمەت اترەتى ءبىزدىڭ وي ءورىسىمىزدى شىنىمەن اشتى»، - دەدى ءيۇسۇپجان داۋىت.

  «تاڭدانا قارايتىن ادامنان» بەرىلە ۇيرەنەتىن «شاكىرتكە» اينالدى

  ءارقايسى قىستاقتىڭ تۇرعىندارى كوزدەن كەشىرۋگە كەلەتىن وسى ەگىنشىلىكتەن ۇلگى كورسەتۋ بازاسىن اۋىزعا العاندا، قۇمبۇلۇڭ قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى ءالي يۇنۇس بىلاي دەدى: ۇلگى كورسەتۋ باقشاسى قۇرىلعان العاشقى كەزدە، بىرنەشە قىستاق تۇرعىندارى عانا كومەككە كەلدى، كوپتەگەن قىستاق تۇرعىندارى اۆتونوميالى رايوننىڭ ورمان شارۋاشىلىعى ماماندارى وسى اعاش ءتۇرىن تەگى جاقسى وسىرە الا ما، جوق پا؟ دەپ كۇدىكتەنە قاراعان بولاتىن. ءتىپتى ءالي يۇنۇستە بۇعان كۇدىك ارتقان ەدى. جەمىس اعاشىنىڭ قاتارعا قوسىلۋىنا ىلەسە، سونداي - اق قىستاق تۇرعىندارىنىڭ جەكەلەي ەككەن جەمىس اعاشىمەن سالىستىرعاندا قاۋلاپ وسكەنىن كورگەننەن كەيىن عانا كوپشىلىك ۇلگى كورسەتۋ باقشاسىنا اۋەسىن تانىتادى.

  «ۇلگى كورسەتۋ باقشاسى 2 رەت سەل اپاتىنا ۇشىراعانىمەن، جەمىس اعاشىنىڭ قاتارعا قوسىلۋى %95تىڭ ۇستىندە بولدى، اۋىلداستارىم سوندا عانا ولاردىڭ ناعىز مامان ەكەندىگىن سەزىندى. باستاپتا ءبىر كۇندە قىستاقتاعى 20 نەشە ادام اتىزدى باسقارۋ تەحنيكاسىن كورگەلى كەلدى، كەيىنتىنەن وتباسى اۋىلىنداعى ءارقايسى قىستاقتىڭ تۇرعىندارى، ەكولوگيالىق ورماندى قورعاۋشىلار، جەمىس ورمانىنا تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋ اترەتى سياقتىلاردا كوزدەن كەشىرۋگە، ۇيرەنۋگە كەلدى، ادام كوپ بولعان كەزدەرى ءبىر جولدا 1000نان استام ادام ەكسكۋرسيالاي كەلدى. وسى شاعىن ۇلگى كورسەتۋ باقشاسى تاعى ءۇشتۇرپان اۋدانى وتكىزگەن جەمىس ورمانىن كوزدەن كەشىرۋدە، ءسوزسىز، كەلەتىن جەرگە اينالدى»، - دەدى ءالي يۇنۇس قۋانىشتى تۇردە.

  تاۋ قويناۋىن سۇعىنا ورنالاسقان قىستاق تۇرعىندارىنا جەمىس ورمانىن عىلمي ەگۋ تەحنيكاسىن ۇيرەتۋ ءۇشىن، قىزمەت اترەتى وزىندىك باسىمدىعىنان پايدالانىپ، اۆتونوميالى رايوندىق ورمان عىلىمى اكادەمياسىنىڭ ماماندارىن ۇسىنىس ەتتى، ولار ءبىر جىلدا 10 نەشە رەت قىستاققا بارىپ، «تاجىريبە تانىستىرىپ، ۇلگى كورسەتىپ»، جوبالاۋ، ورىن تاڭداۋ، جەردى تەگىستەۋ، ارىق قازۋدان تارتىپ، اعاش ءتۇرىن تاڭداۋ، شۇڭقىرعا ەگۋ تەحنيكاسىنا دەيىن، تۇتاس جىلدا اتىز باسقارۋ جانە جالپى بارىس بويىنشا جەتەكشىلىك ەتتى، تاربيەلەۋ جۇرگىزدى.

  ەڭبەگىڭە قاراي تابىسىڭ بولادى دەگەندەي، ۇلگى كورسەتۋ باقشاسىنداعى كىرىستىرە ەگىلگەن قاربىزدىڭ جىلدىق ءتۇسىمى نەشە ون تونناعا جەتتى، كارتوبى باسقا جەرلەرگە قاراعاندا ءبىر ەسە ۇلكەن بولدى، قىزمەت اترەتى قۇربان ايت كەزىندە وسى ءونىمىن تۇگەلدەي قىستاق تۇرعىندارىنا ۇلەستىرىپ بەردى. قاربىز الىپ، قىزاناق جەگەن، ناقتى تابىستى كوزىمەن كورگەن قۇمبۇلۇڭ قىستاعىنداعى تۇرعىندار، اۋەلى، وتباسى اۋىلىنداعى تۇرعىنداردىڭ ءوزى باستاپتا «تاڭدانا قارايتىن ادامنان» بەرىلە ۇيرەنەتىن «شاكىرتكە» اينالدى.

  قىستاق تۇرعىندارى «جەمىس ورمانى مامانىنا» اينالدى

  قىزمەت اترەتىنىڭ جىل بويى ۇلگى كورسەتۋ باقشاسىندا قاربالاستاپ جۇرگەنىن كورگەن قىستاق تۇرعىندارىنىڭ دەنى ولارعا ىلەسىپ، ارت - ارتىنان اۋلالارىنا جاڭا جەمىس اعاشىن وتىرعىزدى، اۋەلى، بوس جەر تاۋىپ جەمىس اعاشىن ەكتى، قىزمەت اترەتى مەن ماماندارعا ىلەسىپ تەحنيكا ۇيرەندى.

  «كوكتەمدە اعاش وتىرعىزعاندا قاتار ارالىعى 3.5 مەتر، ءتۇپ ارالىعى 3 مەتر بولۋ، شۇڭقىردى تەرەڭ قازۋ، ودان شۇڭقىرعا ءبىرقابات ءبيداي ساباعىن توسەپ، ءبيداي ساباعىنىڭ ۇستىنە تەزەك شاشۋ، سوڭىنان اعاش وتىرعىزۋ كەرەك، وتىرعىزعان كەزدە تاعان تىڭايتقىشتى جەتكىلىكتى بەرۋ ءتيىس، تاعان تىڭايتقىش جاقسى بەرىلسە جەمىس اعاشىنىڭ، اسىرەسە، جەمىس باقشاسىنىڭ ەرتە جەمىس بەرىپ، مول ءونىم الۋى جونىندەگى ماڭىزى ءبىرشاما زور بولادى، ماماندار بىزگە مۇنى بيوتەحنيكاسى دەپ اتايتىندىعىن ايتتى»، - دەدى قۇمبۇلۇڭ قىستاعىنىڭ تۇرعىنى ءانۋار تۇردى.

  «ماماندار تاعى بىزگە دەرت - دەربەز بەن زياندى جاندىكتەردى جويۋ جانە الاستاۋ ءۇشىن، جەمىس اعاشتارى قىسقى ۇيقى مەزگىلىنە كىرگەننەن كەيىن، جەمىس ورمانىن تۇبەگەيلى تازارتىپ، باقشا ىشىندەگى قۇرعاعان بۇتاقتاردى، شىرىگەن جاپىراقتاردى تازالاپ، جيناپ الىپ ورتەۋ نەمەسە تەرەڭ كومۋ كەرەك دەپ ۇيرەتتى»، - دەدى قىستاق تۇرعىنى تايىر احمەت.

  «جەمىس اعاشىن ەگۋدىڭ الدىندا، سۋعا 3 ساعاتتان استام ۋاقىت مالىپ قويۋ، اعاش تامىرى سۋ قۇرامىن جەتكىلىكتى ءسىمىرۋ كەرەك، بۇل سۋ قۇرامى جەتپەي، قاتارعا قوسىلۋ مولشەرىنە ىقپال جەتكىزۋدىڭ الدىن الادى، وتىرعىزعاندا تامىرىنا بالشىق جاعامىز، اعاش تامىرىن قورعاساق تامىر جۇيەسىنىڭ قۋراۋى سەبەپتى جەمىس اعاشىنىڭ قاتارعا قوسىلۋىنا ىقپال كورسەتپەيدى»، - دەدى ۇيىندە تۋىسىنا ۇيرەنگەن بىلىمدەرىن سويلەپ جاتقان قىستاق تۇرعىنى تۇرسۇن مامەت.

  قىستاقتاعى ءبىر جىل ىشىندەگى ەڭ ۇلكەن وزگەرىستى تىلگە تيەك ەتكەندە، قىستاق پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى ءالي يۇنۇس ساۋساعىن ساناپ تۇرىپ بىلاي دەدى: ءبىرىنشى، ۇلگى كورسەتۋ باقشاسى اۋىلىمىزدىڭ ۇلكەن بازارىنا اينالدى؛ ەكىنشى، قىستاعىمىزدا ءبىر جىلدىڭ ىشىندە ەگىنشىلىك شەبەرلەرى، «جەمىس ورمانى ماماندارى» بۇرىنعىدان كوبەيدى.

  19 - جەلتوقساندا وسى زامانعى ورمان شارۋاشىلىعى عىلىم - تەحنيكاسىنان ۇلگى كورسەتۋ باقشاسىندا تەرەڭ شۇڭقىرعا وتىرعىزۋ تەحنيكاسى ارقىلى ەگىلگەن ورىك المۇرتى اعاشى، جەمىس تۇتى قاسقايىپ تۇر. قىستاقتا تۇراتىن قىزمەت اترەتىنىڭ ورىنباسار باستىعى لي جىچىڭ قىستاق تۇرعىندار كوميتەتىنىڭ جانىنداعى 100 مۋلىق ۇلگى كورسەتۋ باقشاسىن نۇسقاپ تۇرىپ: قازىر قاراماققا ەلەۋسىز كورىنگەنىمەن، 2 جىلدان كەيىن، وسى جەردەن 500 مىڭ يۋان تابىس تابۋعا بولادى، بۇل قىستاق تۇرعىندار كوميتەتىنىڭ 2 جىلدىق كوللەكتيۆ كىرىسىنە بارابار، - دەدى.

جاۋاپتى رەداكتور : سايراش تۇرارجان قىزى

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.