ورال قاسەيىن ۇلى
ءتۇرلى داۋ - شار سەبەبىنەن حالىق سوتى مەكەمەسىنە ارىز - شاعىم بەرگەندە، دەلو تۇرعىزۋ باسقىشىندا حالىق سوتى مەكەمەسىنە دەلو قابىلداۋ اقىسىن تاپسىراتىنىن بارلىق ادام بىلەدى. سوتتاسۋ تاجىريبەسىنىڭ كەمدىگىنەن نەمەسە قولىنىڭ قىسقالىعىنان كەيبىرەۋلەر ءوزىنىڭ ۇقىق - مۇددەسى سۇعاناقتىققا ۇشىراسا دا ارىز - شاعىم اقىسىن تولەي الماۋدان قورقىپ نەمەسە «ارىز - شاعىم اقىسىن تولەپ بولعاننان كەيىن سوتتا جەڭىلىپ قالسام، تولەگەن ارىز - شاعىم اقىسىن قايتارىپ الا الماي ورىنسىز شىعىندانامىن با» دەپ الاڭداپ، ءوزىنىڭ ۇقىق - مۇددەسىن زاڭ ارقىلى قورعاي المايتىندار دا از ەمەس. ەندەشە، قانداي دەلولاردا ارىز - شاعىم اقىسى الىنبايدى، قانداي دەلولاردا تاپسىرىپ بولعان دەلو قابىلداۋ اقىسى تولىق قايتارىپ بەرىلەدى؟ بىلگىڭىز كەلسە، تومەندەگى زاڭ بەلگىلەمەسىنە نازار سالىڭىز:
«ارىز - شاعىم اقىسىن تاپسىرۋ ءادىسىنىڭ» 8 - تارماعىندا: «(1) ازاماتتىق ىستەر ارىز - شاعىم زاڭىنداعى بەلگىلەمە بويىنشا ەرەكشە تارتىپپەن قارالاتىن دەلولاردا؛ (2) كەسىم ارقىلى قابىلداماعان، ارىز - شاعىمىنا تويتارىس بەرگەن، نارازىلىق ارىزىنا تويتارىس بەرگەن دەلولاردا؛ (3) دەلونى قابىلداماۋ، ارىز - شاعىمىن تويتارۋ جانە قاراستىلىق ۇقىعىنا بولعان باسقاشا پىكىرى جونىندەگى كەسىمگە مويىنسال بولماي، نارازىلىق ارىز بەرگەن دەلولاردا؛ (4) اكىمشىلىك تولەم دەلولارىندا ارىز - شاعىم قابىلداۋ اقىسى الىنبايدى» دەپ بەلگىلەنگەن.
ارىز - شاعىم اقىسىن تاپسىرۋ قاجەتسىز بولعان دەلولار جوعارىدا ايتىلعان دەلولارمەن عانا شەكتەلىپ قالمايدى. «ارىز - شاعىم اقىسىن تاپسىرۋ ءادىسىنىڭ» 9 - تارماعىندا: «ازاماتتىق ىستەر ارىز - شاعىم زاڭى مەن اكىمشىلىك ارىز - شاعىم زاڭىنىڭ بەلگىلەمەسىنە ساي سوت ىستەرىن باقىلاۋ ءتارتىبى بويىنشا قاراپ شىعاتىن دەلولاردا ىسكە قاتىستى ادام دەلو قابىلداۋ اقىسىن تاپسىرمايدى.
ايتسە دە، تومەندەگى احۋالدار بۇنىڭ سىرتىندا: (1) داۋگەردە اسىلگى ۇكىم، كەسىمدى تەرىسكە شىعارۋعا جەتەرلىك جاڭا دالەل - سىپات بولىپ، حالىق سوتى مەكەمەسىنەن قايتادان سوتتا قاراپ شىعۋدى ءوتىنىش ەتىپ، حالىق سوتى مەكەمەسى تەكسەرىپ كورىپ قايتا قاراپ شىعۋدى ءجون كورگەن دەلولار؛ (2) داۋگەر حالىق سوتى مەكەمەسىنىڭ 1 - سوت ۇكىم، كەسىمىنە نارازىلىق ارىز بەرمەي، 1 - سوت ۇكىم، كەسىمى نەمەسە جاراستىرۋى زاڭدىق كۇشكە يە بولعاننان كەيىن، قايتادان سوتتا قاراپ شىعۋدى ءوتىنىش ەتىپ، حالىق سوتى مەكەمەسى تەكسەرىپ كورىپ قايتادان سوتتا قاراپ شىعۋدى ءجون كورگەن دەلولار» دەپ بەلگىلەنگەن.
بىلايشا ايتقاندا، «ارىز - شاعىم اقىسىن تاپسىرۋ ءادىسىنىڭ» 9 - تارماعىنىڭ 2 - ابزاتىسىندا بەلگىلەنگەن احۋالدا ارىز - شاعىم اقىسى الىنادى دەگەندىك.
«ارىز - شاعىم اقىسىن تاپسىرۋ ءادىسىنىڭ» 25 - تارماعىندا: «حالىق سوتى مەكەمەسى ازاماتتىق ىستەر دەلولارىن قاراۋ بارىسىندا دەلو قىلمىستىق ىستەرگە ساياتىندىعىن بايقاپ، دەلونى قاتىستى تاراۋلاردىڭ ءبىر جاقتى ەتۋىنە تاپسىرىپ بەرگەندە، داۋگەردىڭ تاپسىرعان دەلو قابىلداۋ اقىسىن قايتارىپ بەرەدى؛ دەلونى قاتىستى تاراۋلارعا تاپسىرىپ بەرگەننەن كەيىن، ازاماتتىق ىستەر دەلوسىن جالعاستى قاراپ شىعۋ قاجەت بولسا، داۋگەردىڭ تاپسىرعان دەلو قابىلداۋ اقىسى قايتارىلمايدى» دەپ بەلگىلەنگەن. وسى «ءادىستىڭ» 27 - تارماعىنىڭ 2 - ابزاتىسىندا: «1 - سوتتا قاراعان حالىق سوتى مەكەمەسى كەسىم ارقىلى دەلونى قابىلداماسا نەمەسە ارىز - شاعىمدى تويتارسا، داۋگەردىڭ تاپسىرعان دەلو قابىلداۋ اقىسىن قايتارۋى كەرەك؛ داۋگەر 1 - سوتتا قاراعان حالىق سوتى مەكەمەسىنىڭ دەلونى قابىلداماۋ، ارىز - شاعىمدى تويتارۋ كەسىمىنە مويىنسال بولماي نارازىلىق ارىز بەرىپ، 2 - سوت اۋەلگى سوتتىڭ شىعارعان كەسىمىن ساقتاپ قالسا (قولداسا)، 1 - سوتتا قاراعان حالىق سوتى مەكەمەسى داۋگەردىڭ تاپسىرعان دەلو قابىلداۋ اقىسىن قايتارىپ بەرۋى كەرەك» دەپ بەلگىلەنگەن. جوعارىداعى زاڭ تارماعىنان داۋ - شاردى شىن مانىندە ءبىر جاقتى ەتىپ، قايشىلىقتى ناقتىلى شەشپەگەن دەلولاردا حالىق سوتى مەكەمەسى داۋگەردىڭ تاپسىرعان دەلو قابىلداۋ اقىسىن تولىق قايتارىپ بەرەتىندىگىن كورۋگە بولادى.
