2017 - جىلعى التىن كۇز، ءتىلشىنىڭ شياجياڭ قىستاعىنا كەلۋىن كۇتكەندەي كۇز جاڭبىرى سەبەزگىلەپ تۇر.
قۇددى ۋادەلەسىپ العانداي، ءبىر - اق تۇندە ءۇي - ءۇيدىڭ ەسىگى الدىنداعى ءدارشىن گۇلى جاپا - تارماعاي اشىلىپ، حوش ءيىس كوشە - كوشەگە دەيىن تارالىپ، اۋانى كەرنەپ الدى. ءوزى جاسىل مانات تاۋ جاڭبىردان سوڭ كوك جاقۇتتاي مولدىرەيدى. جاسىل - جاسىل جاپىراقتى ورمان اراسىنان بوي سوزعان ءۇش قاباتتى نەمەسە ءتورت قاباتتى سۇتتەي اپپاق عيماراتتار دا تازا ءارى ايبىندى كورىنىپ تۇر.
شياجياڭ قىستاعى جىجياڭ ولكەسى چۇن - ان اۋدانى فىڭشۋلين قالاشىعىنا قارايدى. شىعىس جىجياڭدا شياجياڭ قىستاعىن ەلدىڭ ءبارى بىلەدى. بۇرىن «كەدەيلىكپەن» اتى شىعىپتى، كەزىندە، «سوقپا تامنان ءۇي سالعان، جارتى جىلدا اۋزىنا ارەڭ نان سالعان، قىزىڭ بولسا، شياجياڭدىققا تيمەسىن» دەگەن تاقپاق تا تارالعان بولاتىن.
ال قازىر شياجياڭ قىستاعىنىڭ اتى ءباز - باياعىسىنداي تانىمال: ءبىراق جۇرت قىستاق اتىنىڭ الدىنا «ەڭ كورىكتى»، «ەڭ اۋقاتتى» دەگەن سىن ەسىمدەردى قوساتىن بولدى.
شياجياڭنىڭ «ءدۇر سىلكىنىپ تۇلەگەن تاريحىن» اۋىزعا السا، قىستاق حالقى ءاردايىم ءسوزدى كەزىندە جىجياڭ ولكەلىك پارتكومنىڭ شۋجيى بولعان شي جينپيڭ جولداستان باستايدى. 2003 - جىلدان 2007 - جىلعا دەيىن شي جينپيڭ شياجياڭ قىستاعىنا كوپ رەت كەلىپ كوزبە - كوز تەكسەرىپ - زەرتتەپ، شياجياڭ قىستاعىنىڭ كەدەيلىكتەن قۇتىلىپ، اۋقاتتانۋعا بەت الۋىنا سان رەت جول سىلتەدى...
(1) بۇقارانىڭ مۇددەسىنە ساياتىن ءىستىڭ ۇساعى جوق. بۇقارانىڭ ءبىر - بىرلەگەن «ۇساق ىستەرى» مەملەكەتتىڭ، كوللەكتيۆتىڭ ءىرى ىستەرىنىڭ «كلەتكاسى». ۇساق «كلەتكالار» اقاۋسىز بولعاندا عانا، ءىرى «تۇلعا» ومىرشەڭدىك پەن كۇش - قۋاتقا تولى بولادى. پارتيانىڭ كادرى، ءسوز جوق، بۇقارانىڭ ىستىق - سۋىعىن كوكەيىندە ساقتاپ، حالىق بۇقاراسى ءۇشىن شىن پەيىلىمەن ناقتى ءىس، جاقسى ءىس ىستەپ بەرىپ، قيىنشىلىقتارىن شەشۋى كەرەك
فىڭليڭگاڭنىڭ سۋى مولايعان، ءمولدىر سۋ بۇلىقسىپ اعىپ جاتىر. بۇلاقتىڭ ەكى جاعاسىنداعى تاس تاقتالى جول تاپ - تازا. ءۇي - ءۇيدىڭ الدىنداعى گۇلزارلىقتا سان الۋان گۇلدەر قۇلپىرادى.
«وتكەن عاسىردىڭ 80 - جىلدارىنىڭ باسىندا كەدەيلىكتەن قۇتىلۋعا اسىققان قىستاق حالقى بالتا كوتەرىپ تاۋعا شىعىپ اعاش كەستى. 40 نەشە كومىر قۇدىعى ءبىر ۋاقىتتا قازىلىپ، قىستاق كوك تۇتىننەن كوز اشپادى. قىسقا عانا بىرنەشە جىلدا 6000 نەشە مۋ ورمان كوزدەن عايىپ بولىپ، سويديىپ - سويديىپ تاقىر تاۋلار عانا قالدى...» شياجياڭ قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ كونە قارت شۋجيى جياڭ يىنشياڭمەن بىرگە كوشەدە اياڭداپ كەلە جاتىرمىز، ول شياجياڭ قىستاعىنىڭ قازىرگىگە مۇلدە جات بەينەسىن ايتىپ كەلەدى: «كوشە ويلى - شۇڭقىر، لايساڭ باتپاق، كەرپىشتەن قالانعان تام ۇيلەر، اۋلا - اۋلادا شوشقا باققان، اياق باسساڭ لات سۋ...»
«ونى ايتسام بەتىمنەن وتىم شىعادى! ءدال وسىنداي كۇيدە شي شۋجيدى قارسى الدىق قوي» دەپ جياڭ يىنشياڭ وتكەن كۇندەر جايلى ءسوز قوزعاسا ءالى كۇنگە دەيىن قىسىلاتىنىن ايتتى.
2003 - جىلى 24 - ءساۋىر تۇستەن بۇرىن، شي جينپيڭ شياجياڭ قىستاعىنا كەلدى − چۇن - ان اۋدانىنان بەرى 60 نەشە كيلومەتر «كەدىرگەك جولدى» باسىپ، ودان جارتى ساعات قايىققا وتىرعان سوڭ، 100 نەشە بولەك يرەك تاۋ، بۇرىلما جولدى تاعى ەڭسەرىپ، قىستاققا جەتتى.
تىنىستاپ الۋعا ۇلگىرمەي ول دەرەۋ ارالاپ - تەكسەرۋدى باستاپ كەتتى.
تەكسەرىپ - زەرتتەۋ اياقتاعان سوڭ، شي شۋجي قىستاق كادرلارىن قىستاق كوميتەتىنىڭ كونەتوز كەڭسەسىنە شاقىرىپ جيىن اشتى. جياڭ يىنشياڭ الدىن الا دايىنداپ العان ماتەريالدارىن الىپ شىعىپ، دوكلات جاساۋعا ىڭعايلاندى. شي جينپيڭ مەيىرلەنە: ماتەريالعا قاراماي - اق قوي، ويىڭدا نە بولسا، سونى ايت، ويىڭ جەتكەن جەرگە دەيىن ايتا بەر. شىن ءسوز ەستيىك دەپ كەلدىك. تارتىنباي سويلەي بەر، - دەدى.
جياڭ يىنشياڭ كەڭىپ سالا بەردى دە، بار مۇڭ - شەرىن لاق ەتكىزدى. ءسوزىنىڭ سوڭىندا تالابىن قوسىپ قويدى: «شي شۋجي، كىرازىماس ءبىر ءىستى ايتار - ايتپاسىمدى بىلمەي وتىرمىن؟ ولكەنىڭ بىزگە شالشىق گاز قۇرىلىسىن سالىپ بەرۋىن ءۇمىت ەتەمىز. ايتپەسە، تاۋ تاقىرلانىپ بولدى...»
«مىنا پىكىر جاقسى بولدى! بۇقارا جونىنەن كىرازىماس ءىس سانالاتىن ءاربىر تۇرمىستىق باكىن - شۇكىننىڭ ءبارى شىنتۋايتىندا ءىرى - ءىرى ىستەر. قۇددى ادامنىڭ دەنەسى سىقىلدى، ۇساق <كلەتكالار> اقاۋسىز بولعاندا عانا، ءىرى <تۇلعا> ومىرشەڭدىك پەن كۇش - قۋاتقا تولى بولادى» دەگەن شي جينپيڭ قاسىنداعى جولداسقا ءبارىن جازىپ الۋدى تاپسىردى ءارى: «قارجىنى ولكەلىك قازىنا شەشەدى» دەپ قاداعالادى.
بىرنەشە كۇننەن كەيىن ولكەنىڭ اۋىل - قىستاق ەنەرگيا كەڭسەسى مامانداردى قىستاققا جەتەكشىلىك جاساۋعا جىبەردى. قارجى دا تەز ارادا تياناقتاندى.
قىستاق تۇرعىنى جياڭ زۋحاي قىستاقتان ءبىرىنشى بولىپ شالشىق گازىن پايدالاندى.
شالشىق گازى قۇرىلىسى سالىنعاننان كەيىن، شي جينپيڭ شياجياڭ قىستاعىنا تاعى كەلدى. كوكتەمنىڭ جاڭبىرلى كۇنى بولاتىن، الىس تاۋ مۇنارتىپ تۇمان باسىپ تۇرعان. اياعىنا سۋ ەتىك كيىپ العان شي جينپيڭ جياڭ زۋحايدىڭ شالشىق گازىن ىستەتۋ احۋالىن قۋانا اڭگىمەلەگەنىن ەستىپ تۇر. ول: 20 نەشە جىلدىڭ الدىندا، شانشيدىڭ باتىسىندا ياچەيكا شۋجيى بولىپ تۇرعان كەزىمدە، شانشيدەگى تۇڭعىش شالشىق گازى قىستاعىن قۇرىپ ەدىك، - دەدى. ول ازىلدەي: «شالشىق گازى قۇرىلىسىن سالۋ جايلى ايتساق مەن دە جارتىلاي مامان ەسەپتەلەمىن، شالشىق گازى قۇرىلىسى سالىنعان ەكەن، جاقسى قورعاۋ، جاقسى پايدالانۋ كەرەك» دەپ ءسوزىن تولىقتادى. ول تاعى ديقان ۇيلەرىندەگى اسحانانى وزگەرتىپ سالۋ، كۇن نۇرى ەنەرگياسىنان پايدالانۋ سياقتى سايكەستى قىزمەتتەردى ورنالاستىردى.
سودان بەرى 10 نەشە جىل وتكەن بۇگىندە، ءتىلشى جياڭ زۋحايدىڭ سول كەزدە سالىنعان شالشىق گازىن ءالى پايدالانىپ وتىرعانىن كوردى. جياڭ زۋحاي ەت اسىپ جاتىر ەكەن، وشاقتا كوگىلجىمدەپ گۇرىلدەپ وت جانىپ جاتىر. «وت كۇشتى - اق!» دەدى جياڭ زۋحاي توق كوڭىلمەن. ءۇي ءىشىن پىسقان ەتتىڭ ءيىسى كەرنەدى.
«شالشىق گازى بولعاننان كەيىن، دارەتحانا، شوشقا قورا، تاۋىق قوراداعى لاس سۋدىڭ ءبارى بەرىك بەكىتىلگەن شالشىق گازى كولشىگىنە اعىپ كىرەتىن بولدى. تازالىق عانا ەمەس، قىستاقتىڭ ەكولوگياسى دا جاقسارىپ كەتتى». جياڭ زۋحايدىڭ اۋلاسى بيىكتەۋ جەرگە ورنالاسقان ەكەن، جاپ - جاسىل تاۋلاردى نۇسقاعان ول: قاراشى ءوزىڭ، تاۋ بەتكەيىندەگى بىتىك وسكەن اعاشتان اياق الىپ جۇرگىسىز. جابايى شوشقا توپ - توپ بولىپ جۇرەدى. ەكولوگيالىق تەپە - تەڭدىك ءۇشىن، قالاشىقتا ءار جىلى اڭشىلىق اترەتىن ۇيىمداستىرىپ ءبىرازىن اتىپ الادى، - دەدى.
69 جاستاعى جياڭ حۋجيا قارت جياڭ زۋحايدىڭ ۇيىنە قىدىرا كەلگەن، ول كوزىن سىعىرايتا كۇلىپ وتىرىپ، ءتىلشىنى شىمشىلاپ جاتتى: «قازىر ءبىز قىستاقتاعىلار سەندەر قالالىقتاردان كوپ جاقسىمىز: كەڭ ۇيلەردە تۇرامىز؛ كوكونىستى ءوزىمىز ەگىپ الامىز، جاس؛ قىستاقتا اعاش كوپ، اۋا جاقسى، سۋ دا تازا. قىزىم مەنى قالاعا اپارىپ تۇرعىزعىسى كەلەدى، ماعان قالا تاڭسىق ەمەس قوي!».
قازىر شياجياڭ قىستاعىنىڭ ورمانمەن كومكەرىلۋ دارەجەسى %97كە جەتتى.
(2) «اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل - قىستاق، شارۋالار» قىزمەتىنە ءمان بەرۋدى دارىپتەگەنىمىزدە، پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ نەگىزگى باسشىلارى «اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل - قىستاق، شارۋالار» قىزمەتىن ءوز قولىمەن مىقتى ۇستاۋعا تاباندى بولۋ كەرەك. تۇتاس قوعام اۋىل شارۋاشىلىعىن دەمەيتىن، شارۋالارعا قامقورلىق جاسايتىن، اۋىل - قىستاققا قىزمەت وتەيتىن قۋاتتى بىرىككەن كۇش پەن تاماشا اۋقىم قالىپتاستىرۋ كەرەك. «اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل - قىستاق، شارۋالار» قىزمەتىندە كورنەكتى ناتيجە جاراتامىز دەيدى ەكەنبىز، «كوزقاراقتى ادام» − تەتىك. ءبىز ارنايى مامان جىبەرۋ، جەتەكشىلىك جاساۋ ءتۇزىمىن ۇزدىكسىز كەمەلدەندىرىپ، ءتۇيىندى تومەنگە قاراي شىن مانىندە ويىستىرۋىمىز كەرەك
قىستاق پارتيا ياچەيكاسىنىڭ بۇرىنعى شۋجيى ياڭ حۇڭما قىستاقتاعى كورىنىس تاماشالاۋ تەكشەسىنە شىققاندا: «مىنەكي، اناۋ 150 مۋلىق ءتاتتى شاپتول باقشاسى؛ ال اناۋ جۇڭگوشا ەمشىلىككە پايدالاناتىن 500 مۋلىق سارى گاردەنيا گۇلى باقشاسى؛ انا جاقتا 220 مۋلىق كۇلگىن ءجۇزىم باعى؛ اياق استىمىزداعى سۋلياۋ جارعاقتى 60 مۋلىق بۇلدىرگەن باقشاسى... بۇل كاسىپتەردىڭ دامۋىندا شي جينپيڭنىڭ جۇرەك قانى سىڭگەن»، - دەپ قۇددى ءوز ءۇيىنىڭ اسىل دۇنيەسىن ساناقتاعانداي ءتىزىپ تانىستىردى.
شياجياڭ قىستاعىنىڭ ءتورت توڭىرەگىن بيىك تاۋلار قورشاعان، جان باسىنا تۋرا كەلەتىن جەر ءبىر مۋعا جەتپەيدى. دامۋ كەڭىستىگىنىڭ تار بولۋى كەدەيلىككە كىرىپتار ەتكەن سەبەپتەردىڭ ءبىرى ەدى.
2003 - جىلى 24 - ءساۋىر تۇستەن بۇرىن، شي جينپيڭ شاي ەگۋشى وتباسى جياڭ دىميڭنىڭ ۇيىندە اڭگىمە ءماجىلىسىن شاقىرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرى ءوندىرىسى مەن ساتىلىم جاعدايىن تاپتەشتەپ ۇعىستى. ول كوپشىلىكپەن بىرگە وندىرىسكە سالىناتىن قارجى مەن ءونىم ەسەبىن ساۋساعىن بۇگىپ وتىرىپ ەسەپتەپ: «دامۋدا تاعى قانداي قيىنشىلىقتار بار؟ تۇك قالدىرماي ورتاعا سالىڭىزدار. بىرگە وتىرىپ شەشۋدىڭ شاراسىن اقىلداسايىق» دەدى.
قىستاق تۇرعىندارىنىڭ كەيى: «دارىندى جەتىسپەيدى!» دەسە، كەيى: «قارجى تاپشى!»، - دەدى، كەيى: «تەحنيكا كەمشىل» دەستى.
شي جينپيڭ بىلاي دەدى: كوپشىلىكتىڭ احۋالىنان قاراعاندا، تۇت اعاشىنىڭ، شاي جاپىراعىنىڭ، ەرتە پىساتىن كۇرىشتىڭ ءتۇسىمى تۇگەلدەي تومەن ەمەس ەكەن. ەندەشە، ءبىر جىل بويى شارشاپ - شالدىققاندا، ءونىمنىڭ ايتارلىقتاي بولمايتىنى قالاي؟ ءبارى كوپ ساتىلاتىن ونىمدەر. ساپالىلىق، جوعارى ونىمدىلىك جانە قۇبىلتا دامىتۋ جۇزەگە اسپاي وتىر. ساپالىلىق بولماسا، بازارعا تۇسكەندە باسەكەلىك قۋات بولمايدى. قۇبىلتا دامىتۋ بولماسا، جۇرتقا جوقتى وندىرۋدەن اۋىز اشۋ قيىن.
«قىستاقتارىڭدا عىلىم - تەحنيكالىق جاردەم بەرۋگە ارنايى جىبەرىلگەندەر بار ما»؟ - دەپ سۇرادى شي جينپيڭ.
جياڭ يىنشياڭ باسىن شايقادى.
− ولكەدە زەرتتەپ كورىپ، سەندەردىڭ قىستاققا عىلىم - تەحنيكالىق جاقتان جاردەم بەرۋگە ارنايى ادام جىبەرەيىك، - دەدى شي جينپيڭ، − قازىر «اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل - قىستاق، شارۋالار» قىزمەتى اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىس تيجاراتى ادىسىندەگى مەشەۋلىك پەن اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن اينالىمعا سالۋ ادىسىندەگى مەشەۋلىكتىڭ شەكتەمەسىنە ۇشىراپ تۇر. ءبىز وسى زامانعى دامۋ كوزقاراسىمەن اۋىل شارۋاشىلىعىنا جەتەكشىلىك ەتىپ، عىلىم - تەحنيكانىڭ العا باسۋ ورايىن مىقتى ۇستاپ، وسى زامانعى ءوندىرىس فاكتورلارىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنا بەت الۋ مەحانيزمىن ورناتىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ارتۋ ادىسىندە كۇش سالا بۇرىلىس جاساۋىمىز كەرەك.
شي جينپيڭنىڭ قامقورلىعىندا جىجياڭ ولكەلىك جۇڭگوشا دارىلەردى زەرتتەۋ كافەدراسىنىڭ جوعارى دارەجەلى ينجەنەرى يۇي شۇيپيڭ شياجياڭ قىستاعىنا كەلىپ تۇردى. كەيبىر قىستاق تۇرعىندارى باسىندا سەنىڭكىرەمەي:
− بۇرىن كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدە اقشا، استىق، اۋىل شارۋاشىلىعى ماتەريالدارىن تاراتىپ جاتۋشى ەدى. ەندى مىنە مامان «جىبەرىپتى»! ول جەردەن «التىن» ءوندىرىپ شىعارا ما؟ - دەستى.
يۇي شۇيپيڭ قىستاقتا ءبىر اي تۇرعان سوڭ:
− قىستاقتاعى ويپات - سايلار جۇڭگوشا ءدارى ماتەريالى سارى گاردەنيا گۇلىن ەگۋگە ەڭ لايىق ەكەن، - دەپ قارادى.
سونىمەن بۇرىن تەك عانا ارام ءشوپ ءوسىپ جاتاتىن سايلار سۋارىلىپ، 500 مۋ جەرگە سارى گاردەنيا گۇلى ەگىلدى.
2 جىلدان سوڭ، بۋدا - بۋدا اقشانى ساناپ العان تۇرعىندار شىن جۇرەكتەرىمەن:
− مويىندادىق! - دەپ القاستى.
− ولكەدە شي شۋجيدىڭ باس قاتىراتىن ءىرى ىستەرى قات - قابات، ءبىراق مەنىڭ شياجياڭ قىستاعىنا كەلىپ جەتەكشىلىك جاساعانىم سىقىلدى كىشى - گىرىم ءىستى دە ول كىسى باستان - اياق ەسىنەن شىعارماي جۇرەتىنىن ويلاماعان ەكەم، - دەدى قىستاقتا ءباز - باياعىسىنداي قاربالاس جۇرگەن يۇي شۇيپيڭ تىلشىگە اقتارىلا.
ول كەز 2005 - جىلدىڭ 22 - ناۋرىزى ەدى، شي جينپيڭ شياجياڭ قىستاعىنا تاعى كەلگەن. ول سارى گاردەنيا گۇلى بازاسىن كورمەكشى ەدى.
شي جينپيڭ اتىز باسىنا كەلگەندە گۇلدىڭ ءوسۋ جاعدايىن بارلاي ءجۇرىپ، يۇي شۇيپيڭنەن: «بۇل ءشوپ ءدارى ماتەريالىنىڭ ساپاسى قانداي؟»، «قىستاق تۇرعىندارى وڭاي يگەرە الا ما؟»، «ساتىلۋ جاعدايى جاقسى ما، جوق؟»... دەپ سۇرادى.
ءاربىر وتباسىنىڭ ءشوپ ءدارى ماتەريالىن ەگۋ ارقىلى 4000 نەشە يۋان كىرىس تاباتىنىن بىلگەندە، شي جينپيڭ يۇي شۇيپيڭنىڭ يىعىنان قاعىپ - قاعىپ جىبەرىپ:
− جارايدى! ەڭبەگىڭ ەلەۋلى! - دەپ ماقتادى.
شي جينپيڭ قاسىندا بىرگە كەلگەن جولداستارىنا:
− بالىقتىڭ ءوزىن بەرگەننەن گورى، بالىق اۋلايتىن قارماق بەر. ارنايى مامان جىبەرۋ، جەتەكشىلىك ەتۋ ءتۇزىمىن ۇزدىكسىز كەمەلدەندىرىپ، ءتۇيىندى تومەنگە ويىستىرۋدى شىن مانىندە ورىنداۋىمىز كەرەك. بۇدان كەيىن ولكە بويىنشا ءبىر قىستاقتا بىردەن جەتەكشى ادام بولۋدى ورىنداۋ كەرەك، - دەدى.
كوپ ۇزاماي، جىجياڭنىڭ 30 مىڭ نەشە قىستاعىنىڭ بارىنە جەتەكشى ادام ءتۇستى.
قىستاقتا تۇراتىن جەتەكشىنىڭ كومەگىندە، شياجياڭ قىستاعى «بالىقشىلىق كاسىبى» سىندى ءىرى تەاتردى جاندى دا اسەرلى اسقاقتاتا ءتۇستى
قىستاقتىڭ سولتۇستىك شەتىندەگى 100 مۋلىق ءجۇزىم باعىنىڭ اۋزىنداعى ەرەسەن ۇلكەن اعاش ۆيۋەسكادا «جىجياڭ ولكەسى اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم اكادەمياسى ءجۇزىم ۇلگى بازاسى»، «تەحنيكالىق جاقتان سۇيەمەلدەۋشىءجۇزىم شارۋاشىلىعى باس مامانى: اعا زەرتتەۋشى ۋ جياڭ» دەگەن جازۋلار كوز تارتادى.
باقشا رايونىنا كىرگەن جەردەن باقشا يەسى لۇي چىڭلي تىلشىگە ۋ جياڭ الا كەلگەن جوعارى عىلىم - تەحنيكانى كورسەتتى: تەلەفون تۇيمەشىگىن ءبىر باسقان ەدى، ءجۇزىم شاتىرى اۆتوماتتى تۇردە جارعاعىن جيناپ الدى. لۇي چىڭلي: ادام كۇشىمەن بۇنى ورىنداۋعا 3 ساعات كەتەدى، - دەدى. تەلەفوندا «قورشاعان ورتا» دەگەن ءتۇردى تاڭداپ ەدى، شاتىردىڭ تەمپەراتۋراسى، ىلعالدىعى سىقىلدى ساندى مالىمەتتەر بىردەن ءمالىم بولدى. «تەمپەراتۋرا، ىلعالدىق ۇيلەسىمسىز كەزدە، تەلەفون ارقىلى تىكە باسقارىپ بەلگىلەۋگە بولادى. اعا زەرتتەۋشى ۋ جياڭ كوپ سورتتى ەگىمشىلىك جۇرگىزۋىمىزگە جەتەكشىلىك جاسادى، قازىر شىلدەدەن قاراشاعا دەيىن ۇزدىكسىز ءجۇزىم ۇزەمىز، بۇل ءجۇزىم ۇزەتىن كەزدەگى ساياحات ۋاقىتىن كوپ ۇزارتتى».
قازىر شياجياڭ قىستاعى تۇرلەر قاينارىنىڭ ساپالىسىن تاڭداۋ، ەگىمشىلىك بازاسى، سىرتقا ساتۋ ارناسى سىقىلدى ءبىرشاما كەمەلدى كاسىپ شىنجىرىن قالىپتاستىرىپ قالماستان، جۇپ قۇراپ سۇيەمەلدەۋدىڭ ءبىرشاما كەمەلدى ءتۇزىمىن دە قالىپتاستىردى.
قىستاقتاعى دوعاشا تاس كوپىردىڭ قاسىندا ءبىر جاس قىزىل باس كيىمدى ءبىر توپ ساياحاتشىعا فىڭليڭگاڭ جايلى اڭىزدى ءتۇسىندىرىپ جاتتى. ونىڭ اتى جيە لينحاۋ، چۇن - ان اۋدانى چيانداۋحۋ كولى كورىنىس رايونى ساياحات كوميتەتى شياجياڭ قىستاعىنا بىرگە - ءبىر جۇپتاسىپ سۇيەمەلدەۋ بويىنشا جىبەرگەن تۇڭعىش ورىنباسار شۋجي ەدى. شارۋالار شاتتىعى ساياجايىنىڭ قوجايىنى شىن شاۋنان تىلشىگە: جيە شۋجي ساياحات تيجاراتىنا قانىق، اي سايىن قىستاققا كوپتەگەن ساياحاتشى اكەلەدى، - دەدى.
ءتىلشى جيە لينحاۋ بىلتىر ءبىر جىلدا شياجياڭ قىستاعىنا اكەلگەن ساياحاتشى سانى ون نەشە مىڭ بولعانىن ۇعىستى.
ءجۇزىم باعىندا ەڭ سوڭعى ساباقتاعى ءجۇزىم سورەدەن الىنۋ الدىندا ەكەن، جياڭ لۋحۋانىڭ تاقاتسىزدانعان كوڭىل كۇيى دە ساباسىنا ءتۇسىپ قالدى. اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىعى مەكەمەسى جەمىس - جيدەك پۋنكتىنىڭ شياجياڭ قىستاعىن سۇيەمەلدەيتىن قىزمەتكەرىنىڭ ءبىرى جياڭ لۋحۋانىڭ باستى مىندەتى جەمىس ەگۋشى ديقاندار مەن بازار اراسىن بايلانىستىرۋ ەدى. «جياڭ جەتەكشىنىڭ ارقاسىندا قىستاقتىڭ ءجۇزىمى جىل سايىن تولىق ساتىلىپ كەتەدى»، - دەدى ءجۇزىم باقشاسىندا قىزمەت ىستەيتىن قىستاق تۇرعىنى چىن گاننا.
(3) حالىقتى ويلاماساڭ جاقسى باسشى بولا المايسىڭ. پارتيالى كادرلار ءوندىرىستى دامىتۋدىڭ كوشباسشىسى، جاڭا سالتتىڭ ۇلگىسى، جاراسىمدىلىقتىڭ جول باستاۋشىسى، بۇقارانىڭ ەتەنە ادامى بولۋى كەرەك
«كىسىگە سونداي مەيىرىمدى! قۇددى ءوز اعامىزداي سەزىلەدى». بۇل قىستاق تۇرعىندارىنا شي شۋجيدىڭ قالدىرعان اسەرى.
− شي شۋجي تۇڭعىش رەت مەنىڭ ۇيىمە كەلگەن كەزدە قاتتى ساسقالاقتادىم. مۇنداي ءىرى لاۋازىمدى باسشىنى كىم كورگەن؟! ول ورىندىقتا وتىردى، مەن وعان سۋ قۇيىپ بەرگەن ەدىم، ابايسىزدا قولىم قالتىراپ، ۇستىنە سۋ توگىپ الدىم. ىستىق سۋ عوي، قايتەرىمدى بىلمەي قالدىم... شي شۋجي كەڭك - كەڭك كۇلىپ، «وقاسى جوق، وقاسى جوق، كيىمىم قالىڭ» دەيتىنىن كىم ويلاعان، - دەدى جياڭ دىميڭ.
«شۋجيدىڭ ۇستىنە ىستىق سۋ توككەن وراشولاقتىعىمدى قويساڭشى! اڭگىمە جيىنى اياقتاعانشا قىسىلىپ وتىردىم. شي شۋجي مۇنىمدى بايقاسا كەرەك، ءبىزدىڭ ۇيدەن اتتاناردا مەنى شاقىرىپ وزىمەن بىرگە سۋرەتكە ءتۇسىرىپ ەستەلىك قالدىردى». جياڭ دىميڭنىڭ بۇل «قىزىعىن» ەستىپ، وتىرعاندار كۇلىسىپ ءماز - ءمايرام بولدى.
«شي شۋجي ءبىز بۇقاراعا شىن پەيىل، اق جۇرەگىمەن مامىلە جاساپ، قۇرمەتتەدى عوي». قارت ياچەيكا شۋجيى جياڭ يىنشياڭنىڭ شي شۋجيمەن بارىس - كەلىسى جۇرتتىڭ بارىنەن ءجيى بولدى، ول دا شي جينپيڭمەن جاقىن ارالاسقان ىستەرىن بايان ەتتى:
2004 - جىلى 4 - قازاندا شي جينپيڭ ورتالىقتاعى باسشى جولداستارمەن بىرگە چۇن - ان اۋدانىنا قىزمەت تەكسەرۋگە كەلدى. ۋاقىت الدەقاشان كەشكى ساعات 9 بولعان مەزگىل، ءبىراق ول دەمالىستى قايىرا تۇرىپ، ۋاقىت شىعارىپ، شياجياڭ قىستاعىنىڭ كەلەسى قادامداعى قىزمەتتەرى جايلى «قۋزاۋ - تەكسەرۋ جيىنىن» اشتى.
ادامدار تۇگەل جينالعان سوڭ، ول الدىمەن عاپۋ ءوتىندى:
− كەشىرىڭىزدەر، وتە كەش بولىپ كەتكەندە سىزدەردى شاقىرىپ قىزمەت جايىن اقىلداسقانىما عاپۋ سۇرايمىن.
اۋدان مەن قالاشىقتاعى نەگىزگى باسشىلار تۇگەل قاتىناسقاندىقتان، جياڭ يىنشياڭ مەن بىرنەشە قىستاق كادرى جايشىلىقتاعىداي ارتقى قاتارعا بارىپ وتىرعان ەدى. شي شۋجي مۇنى كورىپ:
− بەرى جاقىنداپ وتىرىڭدار. بۇگىنگى جيىننىڭ باس رولىنداعىلار وسى بىرنەشەۋىڭ، ورتامىزعا وتىرعاندارىڭ ءجون. جاقىنىراق وتىرساق، اڭگىمەلەسۋگە دە ىڭعايلى، - دەدى ىقىلاسپەن.
− سول كەزدە جۇرەگىم جىلىپ، ايتىپ جەتكىزگىسىز اسەرگە بولەندىم، - دەدى جياڭ يىنشياڭ.
2006 - جىلى 25 - مامىردا سەبەزگىلەپ جاۋعان جاڭبىردا شي جينپيڭ شياجياڭ قىستاعىنا تاعى كەلدى.
قىستاقتىڭ جىبەك قۇرتىن باعۋ ۇيىندە ول قىستاق تۇرعىندارىنىڭ جىبەك قۇرتىن باعۋ احۋالىن تاپتەشتەي ۇعىستى. وسى كەزدە كەيبىر تىلشىلەر سۋرەت ءتۇسىرىپ الا قويماقشى بولىپ، جىبەك قۇرتىن باعاتىن ۇيدەگى تۇت جاپىراعى ارالىق بولمەسىنە توپىرلاپ كىرىپ كەلدى. بۇنى كورگەن شي جينپيڭ دەرەۋ:
− جىگىتىم، جىبەك قۇرتىن ءبۇلدىرىپ الماعايسىڭ، شارۋانىڭ جىبەك قۇرتىن باعۋى وڭاي ەمەس قوي، - دەيدى.
قىستاق پارتيا مۇشەلەرىنىڭ قيمىل ۇيىندە شي جينپيڭ كوپشىلىكپەن ارا نەگىزگى ساتى پارتيا قۇرىلىسى قىزمەتىن تىلگە الدى. ول الدىمەن وتىرعاندارعا ءبىر اڭگىمە ايتىپ بەردى: «شەت، شالعاي ءبىر قىستاقتاعى پارتيا ياچەيكاسى شۋجيى اۋىرىپ قالعان ەكەن، ءبىر كۇندە - اق قىستاق تۇرعىندارى وزدىكتەرىنەن نەشە ون مىڭ يۋان وتا اقىسىن جيناپ بەرىپتى، قىستاق حالقى <قايىر تىلەپ قالساق تا ونى قۇتقارامىز> دەسىپتى. ول يۇڭجيا اۋدانىنداعى ءبىر ياچەيكا شۋجيى جىڭ جيۋۋان بولاتىن. جەرگىلىكتى ورىنداعى كەيبىر كادرلار <ەگەر مەن اۋىرىپ جىعىلىپ قالسام، قىستاق حالقىنىڭ قانشاسى قۇتقارار ەكەن» دەپ تامسانعان ەكەن!».
وتىرعاندارعا اينالا قاراعان شي جينپيڭ ءسوزىن جالعادى: «جىڭ جيۋۋان ءوزىنىڭ ناقتى ارەكەتىمەن <بۇقارانىڭ كادرلار كوڭىلىندەگى ورنى قانشالىق جوعارى بولسا، كادرلاردىڭ بۇقارا كوڭىلىندەگى ورنى دا سونشالىق جوعارى بولادى> دەگەن ماعىنالى ءسوزدى تەرەڭىنەن ايگىلەدى. ءبىر جەردىڭ دامۋىندا ءبىر شايقاس قامالى بولماسا بولمايدى، كادرلار بۇقارا ءۇشىن ءىس تىندىرماسا بولمايدى. سوندىقتان قالىڭ اۋىل - قىستاق پارتيا مۇشەلەرى ءوندىرىستى دامىتۋدىڭ كوشباسشىسى، جاڭا سالتتىڭ ۇلگىسى، جاراسىمدىلىقتىڭ جول باستاۋشى، بۇقارانىڭ ەتەنە ادامى بولۋى كەرەك».
شي جينپيڭنىڭ اقىل - ءناسيحاتى شياجياڭ قىستاعىنداعى پارتيالى كادرلارعا قۇلشىنىس بەتالىسىن سىلتەدى.
− ناقتى قىزمەت بارىسىندا «4 ءتۇرلى ادام» بولۋدى قالاي ايگىلەۋ كەرەكتىگى جونىندە ءبىز قۇلشىنا زەرتتەۋ جۇرگىزىپ كەلەمىز، - دەدى ياڭ حۇڭما، - ماسەلەن، قىستاق كەلبەتى، قىستاق بەت - بەينەسى جاقسارعاننان كەيىن، ءبارىمىز كەلەسى قادامدا شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن دامىتۋدى جاقسى جول سانادىق، ءبىراق شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن جۇرگىزۋدە ءبارىمىزدىڭ تاجىريبەمىز جوق، كىم الدىمەن «سىناپ كورە الادى؟». قارت پارتيا مۇشەسى جياڭ زۋحاي ورنىنان تۇرىپ: شي جينپيڭ جولداس پارتيالى كادرلاردان ءوندىرىستى دامىتۋدىڭ كوشباسشىسى بولۋ كەرەكتىگىن تالاپ ەتتى. مەن بىرەۋىن اشىپ سىناپ، كوپشىلىككە جول قاراستىرايىن، - دەپ بىلەك سىبانىپ العا شىقتى. ول 60 مىڭ يۋان توپتاپ ءۇيىن جاساپ، جيھاز الىپ، اسحاناسىن كەڭەيتتى. جۇمىسىن باستاعان سوڭ جارتى ايعا دەيىن ساۋدا جوق، ءار كۇنى زيانعا وتىردى. قىستاقتاعى پارتيالى كادرلار وعان قوناق قاينارىن قاراستىرىپ، ساۋدا شاقىردى. ول اقىرى تابانداپ جالعاستىردى. قازىر قىستاقتا شارۋالار شاتتىعى ساياجايى قاز - قاتار ءتىزىلىپ تۇر. ونىڭ ۇستىنە ءبارىنىڭ قوناعى كوپ، ساۋداسى كۇسەت. قىستاق پارتيا مۇشەلەرىنىڭ رايوندار بويىنشا بۇقارامەن بايلانىس جاساۋ ءتۇزىمى دە «4 ءتۇرلى ادام بولۋدى» جۇزەگە اسىرۋدىڭ ناقتى بەينەسى بولدى.
− پارتيا مۇشەلەرىنىڭ رايوندار بويىنشا بۇقارامەن بايلانىس جاساۋ ءتۇزىمى بىزگە پارتيا مۇشەلەرىنىڭ اۆانگاردتىق ونەگەلىلىك رولىن شىنداپ سەزىندىردى، - دەدى قىستاق تۇرعىنى جياڭ ليحۇڭ. ءاسىلى ونىڭ شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن سالۋىنا ءبىر ميلليون يۋان قاجەت ەدى، ول ءتۇرلى ءادىس - امال قاراستىرسا دا، ەڭ سوڭىندا 300 مىڭ يۋان جەتپەي قالادى. قىستاقتىڭ بۇعالتىرى جياڭ گوبيڭ بۇنى ەستىگەننەن كەيىن ونىمەن بىرگە اۋدانعا بارىپ بانكەمەن سايكەستىرۋ قىزمەتىن جۇرگىزدى. كوپ ۇزاماي 300 مىڭ يۋاندىق سەنىمدى قارىز جۇمىسى دا شەشىلەدى. قازىر ونىڭ ساياجايىنىڭ ساۋداسى دۇرىلدەپ تۇر.
قىستاق تۇرعىنى ۋاڭ دايبيننىڭ دەنساۋلىعى ناشار ەدى، كەيبىر ەمدەلۋ قاراجاتى ەسەپ قاعازىن قالاشىققا اپارىپ ەسەپتەن كوتەرتەتىن. قىستاقتا تۇراتىن ستۋدەنت قىستاق كادرى فاڭ لين مۇنى بىلگەننەن كەيىن، بۇل جۇمىستى ءوز مىندەتىنە الدى...
− قىستاقتا 200 نەشە وتباسىندا 41 پارتيا مۇشەسى بار، بۇعان قىستاقتا تۇراتىن كادرلاردى قوسساق، ءاربىر ادام 5 وتباسىن كوتەرىپ السا، ەشبىر وتباسى قاعىس قالمايدى. قايسى وتباسىندا ماسەلە بولسا، كوتەرىپ العان پارتيا مۇشەسىن ىزدەپ شەشۋگە بولادى، - دەپ تانىستىردى ياڭ حۇڭما.
جاراسىمدىلىقتىڭ جول باستاۋشىسى، بۇقارانىڭ ەتەنە ادامى بولۋ ءۇشىن، ءسوز جوق، ءار ۋاقىت بۇقارانىڭ مۇددەسىن ماڭداي الدى ورىنعا قويۋ كەرەك. شياجياڭ قىستاعىنداعى پارتيالى كادرلار بۇنى ءوز امالياتىندا ايگىلەدى.
قىستاق تۇرعىنى حۇڭ شۇنشياڭنىڭ ەسىگى الدىنا ءبىر توپ ادام ۇيلىعىپ تۇر. ءاسىلى ءبىر توپ ساياحاتشى كۇرىش قارماسىن جاساۋدى كورىپ تۇرعان ەدى. «ساۋدا قىزعان كەزدەردە، ءبىر كۇندە كوپ بولعاندا 200 جىڭ كۇرىش قارماسىن جاسايمىن، كىرىسىم قوماقتى»، - دەدى جياڭ شۇنشياڭ كوڭىلدەنە. «بۇل امالدى قىستاق ياچەيكاسى العا قويعان. ءبىراق قىستاقتا مۇنداي وڭاي اقشا تابۋ جولىن الدىمەن قيىنشىلىعى بار وتباسىلارعا قالدىرىپ وتىر».
شياجياڭ قىستاعى كوميتەتىنە كىرگەندە، ءتىلشى قىستاقتىڭ بۇقارانىڭ مۇددەسىن قورعاۋ ءتۇزىمى توتەنشە قاتاڭ ەكەندىگىن بايقادى: جۇپ قۇراپ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قاراجاتىن قالا مەن اۋدان ەكى دارەجەلى اۋىل شارۋاشىلىعى كەڭسەسى 3 - جاققا ءار جىلى ءبىر رەت ارناۋلى تاقىرىپتا ساناقتاۋعا تاپسىرادى، دەرەۋ تەكسەرىپ، دەرەۋ تۇزەتۋ كەرەك؛ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قارجىسىمەن اتقارىلاتىن بارلىق نىساندى، ءسوز جوق، قىستاقتا جاريالاپ، ۇقتىرادى؛ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋگە ارنالعان قارجى تۇگەلدەي اۋدان، اۋىل ەكى دارەجە بويىنشا ارناۋلى وتباسىلاردى باسقارۋعا ەنگىزىلىپ، جابىق كۇيدە اينالىسقا تۇسەدى ءارى اۋدان دارەجەلى ەسەپ مالىمدەۋ ءتۇزىمى قاتاڭ اتقارىلادى...
شياجياڭ قىستاعىنىڭ مادەنيەت زالىنىڭ ۇلكەن ەسىگىنىڭ ءبىر جاعىندا نارت قىزىل ءتۇستى پارتيا گەربى، ەندى ءبىر جاعىندا شي جينپيڭنىڭ شياجياڭ قىستاعىندا «4 ءتۇرلى ادام بولۋ» جايلى ايتقان ءسوزى ويىپ جازىلعان. «ۋاقىتىمىز شىعا قالسا، وسىندا كەلىپ اينالىپ، ويلانىپ - تولعانىپ قايتامىز»، - دەدى ياڭ حۇڭما: «شي شۋجي قىستاققا كوپ كەلىپ سۇيەمەلدەدى، ونىڭ ءاربىر اۋىز ءسوزى مەن ءار قيمىلىندا حالىقتى سۇيەتىن سەزىم - سۇيىسپەنشىلىگى جاتىر، ول بىزگە ۇلگى بولدى. ونىڭ بىزدەن كۇتكەن ءۇمىتىن استە جەردە قالدىرمايمىز».
(4) دوڭگەلەك داۋلەت − ءاربىر ادامعا پايدا جەتكىزەتىن دوڭگەلەك داۋلەت؛ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ − ەشكىمدى قاتاردان قالدىرمايتىن سۇيەمەلدەۋ. كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدە كوپشىلىككە دە قاراۋ كەرەك، تىم ازشىلىققا دا قاراۋ كەرەك − ەڭ ءالسىز توپتاردى دا رەفورمانىڭ، دامۋدىڭ جەتىستىكتەرىنەن يگىلىكتەندىرۋ كەرەك
وڭعا، سولعا بۇرىلىپ ءجۇرىپ، ءتىلشى ياڭ حۇڭمامەن بىرگە 66 جاستاعى مىلقاۋ ادام جياڭ شانحوۋدىڭ ۇيىنە كەلدى.
جياڭ شانحوۋ اۋلادا استىعىن كۇنگە جايىپ جاتىر ەكەن. ونىڭ ارتىندا قاراپايىم دا ەڭسەلى 3 قاباتتى عيمارات تۇر.
ياڭ حۇڭما جياڭ شانحوۋمەن ىمداسىپ سويلەسىپ جاتتى. ول تىلشىگە: جياڭ شانحوۋ قىستاقتاعى ەڭ تومەنگى تۇرمىسى قامتاماسىزداندىرىلاتىن وتباسى. جاڭا ۇعىستىم، قازىر تۇرمىسىمدا ەشقانداي قيىنشىلىق جوق دەيدى، - دەدى.
«شي شۋجي ءار جولى شياجياڭ قىستاعىنا حال - جاعداي سۇراپ، ارالاپ كەلگەن سايىن ۋاقىتى قانشا قاربالاس بولسا دا قىستاقتاعى كەدەي وتباسىلارعا بارىپ امانداسىپ تۇرادى. 2005 - جىلى 22 - ناۋرىز تۇستەن كەيىن شي جينپيڭ شۋجي 4 بىردەي كەدەي وتباسىن ارالاپ، حال - جاعداي ۇعىسىپ شىقتى. ولاردىڭ ءوندىرىس، تۇرمىس جاعدايىن ەگجەي - تەگجەيلى سۇراستىردى. قىستاق كوميتەتىنىڭ جيىن زالىنا قايتىپ كەلگەندە ول كىسى كوپشىلىككە: دوڭگەلەك داۋلەت − ءاربىر ادامعا پايدا جەتكىزەتىن دوڭگەلەك داۋلەت؛ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ − ەشكىمدى قاتاردان قالدىرمايتىن سۇيەمەلدەۋ. كوممۋنيستەر كوپشىلىك جاقسى تۇرمىس كەشىرسىن دەگەن ماقساتپەن توڭكەرىس جاساعان. سوندىقتان كەدەي وتباسىلارىن سۇيەمەلدەۋ ءورىسىن كەڭەيتىپ، ەڭ كەدەي، ەڭ ءالسىز ادامدارعا ەرەكشە ءمان بەرىپ، ولاردىڭ دا رەفورمانىڭ، دامۋدىڭ جەمىسىنەن يگىلىكتەنۋىنە كەپىلدىك ەتۋ كەرەك، - دەدى.
شياجياڭ قىستاعىنىڭ كەدەي وتباسىلاردى سۇيەمەلدەۋى تىلگە الىنعاندا ياڭ حۇڭما بىلاي دەدى: «شي شۋجيدىڭ تاپسىرماسىن نەگىزىنەن جۇزەگە اسىردىق. شياجياڭ قىستاعىندا قارتتار كۇتىمگە الىنىپ، كەدەي - كەمباعالدار كومەككە يە بولىپ قالماستان، ادامدار ءوز قابىلەتىن ايگىلەي الاتىن بولدى. كاسىپتەنۋ قابىلەتى بارلاردىڭ كاسىپتەنۋىنە مۇمكىندىكتىڭ بارىنشا كومەكتەسەمىز. قىستاقتاعى سوقىر ۋاڭ جيانفا، انە سونىڭ ءبىر مىسالى. كوزى سوقىر بولسا دا دەنساۋلىعى جاقسى ۋاڭ جيانفانى قىستاق ياچەيكاسى سوقىرلاردىڭ ۋقالاۋ ونەرى كۋرسىنا قاتىناستىرعان بولاتىن، قازىر ايىنا 5000 − 6000 يۋان اقشا تابادى. قىستاقتاعى قۇرىلىس ارقىلى جاردەمدەسۋ ينجەنەرياسىنا دا تۇرمىسىندا قيىنشىلىعى بار وتباسىلاردى كوبىرەك ورنالاستىرامىز».
تولاسسىز جاۋعان كۇز جاڭبىرىنا قاراماي، شياجياڭ قىستاعىنىڭ كوشە جولدارىندا سىرتتان كەلگەن ءار الۋان ماقامدى ساياحاتشىلاردىڭ اياعى ۇزىلمەيدى. جەرگىلىكتى ەرەكشە ونىمدەر ساتاتىن دۇكەندەگى سالت - سانا ويىنى جايماسىنىڭ الدى جىپىرلاعان ادامعا تولدى. ياڭ حۇڭما جەلپىنە سويلەدى: «قازىر شي شۋجيگە قىستاقتا تۇلدىر كەدەي وتباسىنان ەشكىم قالمادى، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ جان باسىندىق تازا كىرىسى جىل سايىن ارتىپ بارادى. شەتىنەن تاس كەرپىشتەن كوتەرىلگەن عيماراتتا وتىر، كوپ ساندى وتباسىلارى شاعىن اۆتو كولىك ساتىپ الدى دەپ ايتقىم كەلەدى».
وسىنىڭ ءبارى شي شۋجيدىڭ جۇرەگىمەن توعىسىپ جاتىر. شياجياڭ قىستاعى اۋزىنداعى كاريدور كوپىردىڭ شەتىندە بۇل كۇندەرى «ساعىنىش بۇلاعى سامالدىعى» سالىنعان. جياڭ يىنشياڭ كەۋدەسىنە كىشكەنە دىبىس ۇلعايتقىش ءىلىپ الىپ، ساياحاتشىلارعا ەرىكتى ءتۇسىندىرۋشى بولدى.
«شي شۋجي جىجياڭنان كەتكەنىمەن شياجياڭ قىستاعىن ەستەن شىعارماي، قامقورلىق جاساپ كەلەدى. 2007 - جىلى 25 - ناۋرىزدا ول كىسى شاڭحايعا ەندى بارىپ قىزمەتكە ارالاسقاندا ۋاقىت شىعارىپ شياجياڭ قىستاعىنا ءبىر پارشا حات جازدى: «شياجياڭ قىستاعى مەنىڭ نەگىزگى ساتىمەن بايلانىس جاسايتىن ءتۇيىنىم. بۇل جىلداردا شياجياڭ قىستاعىنىڭ قۇرىلىسى مەن دامۋى ەسىمنەن شىققان جوق، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ءوندىرىسىن، تۇرمىسىن ويلاپ ءجۇردىم. نەگىزىنەن جىل سايىن قىستاققا بارىپ قىستاق تۇرعىندارىمەن ارقا - جارقا اڭگىمەلەسىپ، قىستاق جاعدايىن ۇعىسىپ، تالاي ەگىنشىمەن دوس بولدىم. چۇن - ان اۋدانى جانە فىڭشۋليڭ قالاشىعى پارتكومى مەن ۇكىمەت جانە شياجياڭ قىستاعى پارتيا ياچەيكاسى، قىستاق كوميتەتىنىڭ مەنىڭ قىزمەتىمدى ءارقاشان ەرەكشە قولداپ - قۋاتتاپ كەلە جاتقانىنا العىس ايتامىن. 3 − 4 كۇننىڭ الدىندا ورتالىق مەنى شاڭحايعا قىزمەتكە اۋىستىردى، قىستاقتاعى دوستارىممەن قوشتاسۋعا ۋاقىت جار بەرمەدى ... بۇل ءبىر وكىنىش جانە ارمان بولدى...».
«شي شۋجي شاڭحايدا جۇرگەندە شياجياڭ قىستاعىنداعى اۋىلداستاردى ەسىنەن شىعارعان ەمەس. ول جىجياڭ ولكەلىك پارتكوم كەڭسەسىنە ارناۋلى تەلەفون جالعاپ، شياجياڭ قىستاعىنداعى كەيبىر نىسانداردىڭ ءالى تياناقتاندىرىلماعانىن، قاتىستى تاراۋلاردى ۇيىمداستىرىپ شياجياڭ قىستاعىنىڭ ءارقايسى قىزمەتتەرى مەن قۇرىلىس نىساندارىنا تەكسەرىپ - زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، نىساننىڭ تياناقتانۋىن قامتاماسىزداندىرۋعا بولاتىن - بولمايتىندىعىن سۇراستىردى. سول جىلى قىستاعىمىزدا پارتيا باس ياچەيكاسى قۇرىلدى».
«2011 - جىلى شاعان مەرەكەسى قارساڭىندا اۋىلداستار تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىكپەن شي شۋجيگە حات جازىپ، ات باسىن اۋىلعا بۇرىپ، قىستاقتىڭ تاۋلى جولدارىن ارالاپ، بۇقارا ۇيىندەگى ورىندىقتارعا وتىرىپ، اۋىلداستاردىڭ جۇرەك سوزدەرىن تىڭداپ قايتۋعا شاقىردى».
«قىستاق پارتيا باس ياچەيكاسى كوپ وتپەي بەيجيڭنەن كەلگەن − شي جينپيڭ جولداستىڭ شياجياڭ قىستاعىنا قايتارعان حاتىن تاپسىرىپ الادى».
«شياجياڭ قىستاعى پارتيا باس ياچەيكاسى، قىستاق ەكى كوميتەتى: جازعان حاتتارىڭدى تاپسىرىپ الىپ، ەتەنە جاقىندىق سەزىندىم. جىجياڭدا قىزمەت ىستەگەن ۋاقىتىمدا شياجياڭ قىستاعىنا 4 رەت تەكسەرىپ - زەرتتەۋگە بارىپ، قىستاقتاعىلارمەن تەرەڭ دوستىق ورناتتىم. كوزدى اشىپ - جۇمعانشا جىجياڭنان كەتكەنىمە 4 جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. 4 جىلدان بەرى قىستاق پارتيا باس ياچەيكاسىنىڭ، قىستاق كوميتەتىنىڭ باسشىلىعىندا، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ورتاق قۇلشىنىسىندا قىستاقتا جاڭا وزگەرىستەر تۋىلىپ، ەكونوميكاسى ۇزدىكسىز دامىپ، قىستاقتىڭ بەت - بەينەسى ونان ارى جاڭارىپ، بۇقارا تۇرمىسى بارعان سايىن جاقسارىپتى، بۇعان مەن قاتتى قۋاندىم... قىستاقتاعى كادر - بۇقاراعا سالەمىمدى جەتكىزگەيسىزدەر، كۇندەرىڭىز بارعان سايىن باياندى بولا بەرسىن».
«مىنە، شي جينپيڭ جولداستىڭ حالىقتى سۇيەتىن قويۋ سەزىم - سۇيىسپەنشىلىگىنە تولى حاتى ساعىنىش بۇلاعى سامالدىعىنداعى ەسكەرتكىشتە تىزگەن مارجانداي ويىپ جازىلۋلى تۇر!».
كۇزگى جاڭبىر سىركىرەپ جاۋىپ تۇر، جياڭ يىنشياڭنىڭ جۇزىندەگى كۇلكى جۇرەكتەردى تەربەيدى!
(2017 - جىل 28 - جەلتوقسان كۇنگى «حالىق گازەتىنەن»)
