توقتاۋباي ماكەباي ۇلى
بۇل ءبىر اسەرلى اڭگىمە. باۋىرجان راقىم ۇلىنىڭ ىشكى ولكەدەگى جاقىن كورشىسى، بىرگە تۋىسپاسادا تۋىسقانداي بولىپ كەتكەن قيماس دوسى يۇي جاۋتاڭمەن ۇنەمى حات الىسىپ، پوچتادان ۇزبەي قازى - قارتا، قۇرت - مايىن جولداپ جۇرەتىنىن بۇرىننان بىلەتىنمىن. مىنە قازىر رايونىمىزدا ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بەرەكەلى شاڭىراعى «تۋىستاسۋ اپتالىعى» قيمىلى ورىستەتىلگەن تۇستا، ەسىگىنەن قاي - قاشان دا قوناق ۇزىلمەيتىن باۋكەڭ وتباسىنا سول تۋىسىنىڭ بالا - شاعاسى كەلىپ، تىپتەن مارە - سارە، تىپتەن قۋانىشقا شومدى.
بۇگىن كەلگەن قوناقتارى ىشكى موڭعۇل اۆتونوميالى رايونىنان كەلىپتى، ءبىر قىز، ءبىر جىگىت. ءيا، بۇلار وسىدان 21 جىل بۇرىن حىبەي ولكەسىنە قونىس اۋدارعان يۇي جاۋتاڭنىڭ ۇلى مەن قىزى ەدى. ولار كەزىندە باۋكەڭدەرمەن كورشى وتىرعاندا، وقۋدان كەلە سالىپ ۇيىندە ادام جوق بولسا، وسى ۇيگە كەلىپ شكاپتى اشىپ، نان بولسا نان، نان بولماسا قۋىرىلعان جۇگەرىنى قالتالارىنا سالىپ، ءوز ۇيلەرىندەي ەركىن جۇرەتىن يۇي جاۋتاڭنىڭ ۇلى يۇي دان - دان مەن قىزى يۇي شۇي بولاتىن. ولار بۇگىن اكە - شەشەلەرىنىڭ ەرەكشە تاپسىرۋىمەن ىشكى موڭعۇلدان ۇيلەرىنە قايتار الدىندا ارنايى كەلىپ، كەزىندەگى وزدەرىنىڭ ۇيىندەي بولىپ كەتكەن باۋىرجان راقىم ۇلىنىڭ اماندىعىن ءبىلىپ امانداسىپ، اكەسى جەيتىن نان الىپ قايتۋعا جانە اكە - شەشەلەرىنىڭ «باۋىرجان پەنسياعا شىقتى، ەندى جۇبايى گۇلسىمقاندى ەرتىپ حىبەيگە كەلىپ ساياحاتتاپ قايتسىن، جول قاراجاتى مەن بۇل جەردەگى تۇرمىسىنا بۇكىلدەي ءوزىم جاۋاپتى بولامىن» دەگەن سالەمىن الا كەلگەندەرى بولاتىن.
يۇي جاۋتاڭ شاندۇڭ ولكەسىنىڭ ادامى، 1960 - جىلى سوناۋ قيىردان زيالى جاستار قاتارىندا ساۋان اۋدانى جاڭانۇر كوممۋناسىنا (قازىرگى بورتىنكو اۋىلى) كەلەدى. كەلگەننەن كەيىن، ءوزىنىڭ كاسىپتىك بەيىمىنە قاراي كوممۋنانىڭ ويىن - ساۋىق اترەتىنە قابىلدانىپ، وي مەن قىردى ارالاپ ءار ۇلت ەگىنشى - مالشىلارىنا كونسەرت نومىرلەرىن قويىپ، كەزىندە وقىعان كاسىبىن ساۋلەلەندىرىپ بەلسەنە تەر توگەدى.
1966 - جىلى قىستاققا ءتۇسىرىلىپ، كوممۋنانىڭ 1 - ۇلكەن اترەتى 5 - اترەتىنە (قازىرگى بورتىنكو اۋىلى تاسساي قىستاعى) ءبولىنىپ، وندىرىستىك ەڭبەككە قاتىناسادى. ول وسى اترەتكە كەلگەننەن كەيىن، كوپ ۇزاماي وسى اترەتكە وزىمەن بىرگە كەلگەن يۋە حۇيجۇڭ اتتى زيالى قىزبەن باس قۇراپ وتاۋ كوتەرەدى ءارى باۋىرجان راقىم ۇلىنىڭ ۇيىمەن قاتار كورشى بولادى. ول كەزدەگى تۇرمىس ورەسىنىڭ تومەندىگىن ايتپاسادا بەلگىلى عوي، جۇگەرىنىڭ تالقانىنا ازەرگە قول جەتەدى، ءبىراق جوقشىلىق ونىڭ جىگەرىن مۇقالتا المادى، ويتكەنى يىق سۇيەر باۋىرمال قازاق كورشىلەرى بار - دى. قازاق حالقىنىڭ كورشىسىن ەرەكشە قۇرمەتتەيتىن تاماشا قاسيەتى يۇي جاۋتاڭنىڭ وسىناۋ ءتىلى باسقا ۇلتقا باۋىر باسىپ، ەتەنە بولىپ كەتۋىنە بىردەن - ءبىر سەبەپ بولدى.
1970 - جىلى ولاردىڭ تۇڭعىش بالالارى مي - مي دۇنيەگە كەلگەندە، باۋىرجاننىڭ اپايى مايشان ءوزى بوساندىرىپ، كىندىگىن كەسىپ، قازاق جولى بويىنشا قالجا بەرەدى، باۋىرجان وتباسى دا كورشىلەرىنە قازاق جوسىنى بويىنشا قالجا اپارادى. سويىپ بەرەر قويى بولماسادا، قاراڭ - قۇراڭى مول اق ءبيدايدىڭ ۇنىنان جاسالعان ءبىر شىنى ءنارلى كوجە ولار ءۇشىن ەركەك قويدىڭ سورپاسىنان دا قىمبات سەزىلەتىن ول كەزدە. وسىلايشا قالتقىسىز كوڭىلدەن جاسالعان كومەكتەر ەكى وتباسىن بەينە جاقىن تۋىستارداي ەتەنە ەتەدى.
يۇي جاۋتاڭ وتباسى قازاق باۋىرلاستارىنىڭ قالتقىسىز باۋىرمالدىعىنا بولەنە ءجۇرىپ، قازاقتىڭ تۇرمىس سالتىن وزدەرىنىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىسىنا ءسىڭىرىپ، قازاقي تۇرمىسقا ۇيرەنىسىپ كەتەدى. العاشىندا باۋىرجاننىڭ شەشەسىنە جۇگەرىنىڭ ۇنىنان تونارعا نان جاپتىرىپ جەيدى، بارا - بارا وزدەرى دە ۇيرەنىپ، وزدەرى دەربەس تونار سالدىرىپ، تونارعا نان جابۋدىڭ مايتالمانى بولىپ الادى. ەسىكتەس ەكى كورشىنى جىلدار وتكەن سايىن ءبىر - بىرىنە جاقىنداستىرا تۇسەدى. راقىم وتباسىنىڭ ىرگەسى جاعىپ مي - ميدان كەيىن، دان - دان، ودان كەيىن گاجۋ، ونان سوڭ يۇي شۇي ارالارىنا جىل ارالاتىپ ءومىر ەسىگىن اشادى. ءيا، وسىلاردىڭ بارىنىڭ دە كىندىگىن قازاق انالارى كەسىپ، قازاقي بەسىككە بولەپ ەرجەتكىزەدى ءارى بىردە - ءبىرىنىڭ باۋىرجان وتباسىنان قالجا جانە شاشۋ جەمەگەنى جوق - تى.
زامان بىرتىندەپ وڭالا باستاعان سايىن تۇرمىس ورەسى دە بىرتىندەپ جاقسارا ءتۇستى. باۋىرجان وتباسى سوعىم سويسا يۇي جاۋتاڭ وتباسىن قالدىرمايدى. سوعىم باسىنا شاقىرۋمەن قوسا سىباعالى جىلىگىن بەرىپ جىبەرەتىن. ال، ونىڭ اياعى شىققان بالالارى بۇل ءۇيدى مۇلدە ءوز ۇيىندەي كورىپ كەتكەن، ورنىنان تۇرا سالىپ وسى ۇيگە قاراي ۇشادى. ال، يۇي جاۋتاڭ تىرناشتاپ ەككەن كوكونىستەرىنەن بۇل وتباسىن قۇر قالدىرمايدى، قىستى كۇنى شىلاعان كوكونىستەرىن وزدەرى جەمەسەدە وسىندا تاسيدى. كەيىن يۇي جاۋتاڭنىڭ ءوزى دە قازاقشا سوعىم سوياتىن بولدى. وسىندايدا ونىڭ سوعىمىن سويىپ، تۇزداپ، ءىلىپ بەرۋ باۋىرجاننىڭ مىندەتى ەدى. سوندايدا يۇي جاۋتاڭ باۋىرجانعا «سوعىمدى سويىپ، تۇزداپ، ءىلۋ سەنىڭ مىندەتىڭ، ەتتى جەۋ مەنىڭ مىندەتىم بولدى» دەپ قالجىڭدايتىن. الايدا ول، قازاق كورشىلەرىن قالدىرماي شاقىرىپ، سوعىم باسىن بەرۋدى وتباسىنىڭ داعدىسىنا اينالدىرعان - دى. ال، اترەتتە يۇي جاۋتاڭ مەن باۋىرجان اترەتتىڭ ارباسىن ايدادى، اشىق - جارقىن ءازىلقوي يۇي جاۋتاڭ مەن باۋىرجان ەكەۋى اعالى - ىنىلەردەي وندىرىستىك ەڭبەكتەردە الدارىنا جان سالماي ەڭبەك ىستەيدى.
پارتيا 11 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتى ءۇشىنشى جالپى ماجىلىسىنەن كەيىن ساياسات تياناقتاندىرىلعاندا، يۇي جاۋتاڭنىڭ ايەلىنىڭ كەزىندەگى قىزمەتى قالپىنا كەلىپ، حىبەي ولكەسىنە وتباسىمەن كوشۋگە تۋرا كەلەدى. الايدا، باۋىر باسىپ كەتكەن، بالالارى ومىرگە كەلگەن بورتىنكونى قيماعان يۇي جاۋتاڭ حىبەيگە كەتپەي، وتباسىنان قالىپ بورتىنكودە ەكى جىل تۇرادى. ويتكەنى ول وسىناۋ باۋىرمال قازاق تۋىسقاندارىن، ىنىسىندەي بولىپ كەتكەن باۋىرجاندى قيماعان ەدى. الايدا وتباسىنان ايىرىلىپ جالعىز ءجۇرۋ دە وڭاي ەمەس، اقىرى 2 - مەكەنى بورتىنكومەن، بورتىنكوداعى دوستارىمەن، اسىرەسە، ۇزاق جىلدىق تاتۋ كورشىسى، دوسى، تۋىسى بولىپ كەتكەن باۋىرجاندى قيماي جىلاسىپ قوشتاسادى. يۇي جاۋتاڭ كەتەرىندە قيماستىقتىڭ كوز جاسىن كولدەتىىپ تۇرىپ، باۋىرجانعا: «باۋىرجان، سەن ماعان اندا - ساندا توناردىڭ نانىن، مايعا پىسقان باۋىرساق، قۇرت - ماي جانە ءسۇرى ەت جىبەرىپ تۇر، مەن سەندەردى ساعىنعاندا ساعىنىشىمدى سونىمەن باسايىن» دەپ تاپسىرادى. يۇي جاۋتاڭ حىبەيگە بارعاننان كەيىن ءبىر ايدان سوڭ، ودان باۋىرجانعا حات كەلەدى، ول حاتىندا ۇلكەن قالاعا ۇيرەنىسە الماي، اۋىلدى ساعىنىپ جۇرگەنىن ايتادى. باۋىرجان وعان پوچتا ارقىلى توناردىڭ نانىن جىبەرىپ بەرەدى. ول جاۋاپ حاتىندا، ونىڭ جىبەرگەن نانىن جەگەندە اۋىلدا جۇرگەندەي سەزىمدە بولعانىن، جەپ وتىرعاندا كوزىنەن اققان جاسقا يە بولا الماعانىن ءارى وسى ناندى ەشكىمگە بەرمەي تىعىپ قويىپ ازدان - ازدان جەيتىنىن ايتادى. بۇدان اسەرلەنگەن باۋىرجان وعان ءبىر كيلوگرام قۇرت سالىپ جىبەرەدى. ول حاتىندا: «سەن جىبەرگەن قۇرتتا سەنىڭ شەشەڭنىڭ قولىنىڭ تابى بار ەكەن، مەن ونى جەگەنگە قيماي ساقتاپ قويدىم» دەيدى. وسىلايشا باۋىرجان مەن يۇي جاۋتاڭ حات الىسىپ، حات سالىسىپ، پوچتادان ءبىر - بىرىنە سالەمدەمە جولداعانىنا تۋرا 20 جىلدان استى. ولاردىڭ جولدامالارى ارقىلى دوستىق جۇرەكتىڭ ىستىق سالەمدەرى مەن اق دامدەرى كىرشىكسىز كوڭىلدىڭ كوكارشىنىنا اينالىپ، ەكى ولكەنىڭ اراسىن جالعايدى. ولاردىڭ حاتتارىنداعى اسەرلى جۇرەك سوزدەرىن وقىعاندا، جان دۇنيەڭ شەكسىز مەيىرىمگە تولادى.
دوستىقتا شەك - شەكارا جوق، ولاردىڭ اراسىنداعى تامىرىن تەرەڭگە جايعان دوستىق شىنارى جىل وتكەن سايىن ماۋەلەي ءتۇستى. قوعامنىڭ كۇن ساناپ دامۋىنا ىلەسە، باۋىرجان مەن يۇي جاۋتاڭنىڭ حابارلاسۋى حاتتان تەلەفونعا، تەلەفوننان ينتەرنەتكە ۇلاستى. بۇل كۇندەرى ەكەۋى كۇندەلىك ءۇنحاتتا حابارلاسىپ تۇرادى. ول ۇلى مەن قىزى بارعاننان كەيىن باۋىرجاننىڭ ولاردان بەرىپ جىبەرگەن نانى مەن قۇرتىن ۇستاپ وتىرىپ سۋرەتكە ءتۇسىپ، باۋىرجاننىڭ ءۇنحاتىنا جولدايدى. ول ءۇنحاتتا: «باۋرجان، سەن امانسىڭ با، كەلىن امان با، بالا - شاعا امان با؟» دەپ قازاقشا اماندىق سۇرايدى. ونىڭ وسىنشا جىل وتسەدە، وسىنداعى ۇيرەنگەن قازاق ءتىلىن ءالى ۇمىتپاعانى قازاق ۇلتىنا دەگەن ماحابباتىنىڭ كۇشتىلىگى، كورشىلىك قاسيەتتىڭ ارتىقشىلىعى بولار. ۇلتتاردىڭ ۇلى شاڭىراعىنداعى ءار ۇلت حالقى ءوزارا تۋىستىق قاتىناس ورناتىپ، اركىم تۋىس تاۋىپ جاتقاندا، بۇلاردىڭ تۋىس بولعانىنا 40 جىل بولىپ تا ۇلگىرىپتى.
ءيا، بەرەكە دەگەن وسىنداي بولاتىن شىعار. يۇي جاۋتاڭ مەن باۋىرجاننىڭ اراسىنداعى دوستىق سۇيىسپەنشىلىك ەشكىمنىڭ دانەكەرىنسىز تابيعي ورناعان سۇيىسپەنشىلىك. ولاردىڭ بۇل دوستىعى ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاساتىنىنا سەنىمىمىز كامىل.
باۋىرجان راقىم ۇلى ساۋان اۋدانى بورتىنكو اۋىلدىق راديو پۋنكتىنىڭ جاۋاپتىسى، سۋ - توك باسقارۋ پۋنكتىنىڭ جاۋاپتىسى سياقتى جۇمىستاردى ۇزاق جىل ىستەگەن، 2015 - جىلى دەمالىسقا شىققان. ول، جاعداي جار بەرسە الداعى جەردە يۇي جاۋتاڭدى ىزدەپ بارۋعا ىشتەي دايىندالىپ جۇرگەنىن ايتادى.
ءاي، اق ەدىل، اشىق - جارقىن تۋىستار - اي، سەندەردەگى شەكسىز رياسىز جاقىندىق جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى شاڭىراعى استىنداعى ۇلتتاردىڭ ءبىر وتباسىنىڭ ادامى، ءبىر انانىڭ بالاسىنداي تاتۋ - ءتاتتى بىرلىگىنىڭ اينىماس ايعاعى دەگەن وي كەلەدى. «بەرەكە ءتۇبى مەرەكە» دەگەندەي، ەلىمىزدە ءبىر شاڭىراق استىندا جاساپ جاتقان 56 ۇلت بال جالاسقان تاتۋلىقتان ايىرىلمايتىندىعىنىڭ ءبىر مىسالى، مىنە، وسىناۋ ەكى ولكەنى ەندەي وتكەن يۇي جاۋتاڭ مەن باۋىرجان اراسىنداعى تاماشا تاتۋلىقتان - اق ايگىلەنىپ تۇرعانداي. تاتۋلىقتارىڭ ارتا بەرگەي اياۋلى تۋىستار!
