تيانشان تورى   ›   جاڭالىقتار   ›   وقۋ-اعارتۋ

وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيە: دامۋ ارقىلى دامۋ بارىسىنداعى ماسەلەلەردى شەشۋ

تىلشىلەرىمىز ياڭ حاۋ، لي چاڭيۇي

  وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيە − حالىقتىق وقۋ - اعارتۋ جۇيەسىنىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى، ادامنىڭ ومىرلىك ۇيرەنۋى مەن دامۋىندا كەلەلى مانگە يە. ءبىرسىپىرا جەرلەردەگى بالاباقشا مەن بالا قاراۋ قۇرىلىمدارىندا تۋىلعان «بالالاردى جابىرلەۋ وقيعاسى» بالالار مەن وتباسىلارىنا اۋىر زارداپ جەتكىزىپ عانا قالماستان، وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەگە جانە بالا قاراۋعا قىزمەت كورسەتۋگە دەگەن مول سۇرانىس پەن وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەنىڭ دامۋىنىڭ بىركەلكى، تولىق بولماۋى اراسىنداعى قايشىلىقتى ايگىلەدى.

  پارتيا 19 - قۇرىلتايىنىڭ بايانداماسىندا: «دامۋ بارىسىندا حالىق تۇرمىسىنداعى كەم - كەتىكتى تولىقتاپ، قوعامدىق ادىلدىك پەن ادىلەتتىلىكتى جەبەپ، وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەدەن، ءبىلىم الۋدان، ەڭبەكاقىدان، ەمدەلۋدەن، قارتتادى كۇتىمدەۋدەن، تۇرعىن ۇيدەن، زارۋلەردى كومەكتەن يگىلىكتەندىرۋ جاقتارىندا ۇزدىكسىز تىڭ ىلگەرىلەۋشىلىكتەرگە قول جەتكىزۋ كەرەك» دەپ ورتاعا قويىلدى. «وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەنى» الدىمەن تىلگە الدى. وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيە «قانشا قيىن، نە ءۇشىن قيىن؟» وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەنى «كىم تاربيەلەيدى، قالاي تاربيەلەيدى؟» قاتىستى سالالارداعى ساياسي كەڭەس مۇشەلەرى مەن مامانداردىڭ پىكىرىن بىرگە تىڭداپ كورەيىك.

  اۋىل - قىستاقتاردا، قالا - قالاشىقتاردىڭ جاڭادان سالىنعان تۇرعىندار اۋماعىندا، قالا مەن اۋىلدىڭ توعىسقان جەرلەرىندە جالپىعا ءتيىمدى بايلىق توتەنشە كەمشىل

  2016 - جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن ەلىمىزدەگى بالالاردىڭ وقۋ جاسىنا دەيىنگى 3 جىلدىق بالاباقشالارعا كىرۋ مولشەرى %77.4كە جەتىپ، 5 جىل ىشىندە %12.9جوعارىلاپ، «مەملەكەتتىڭ ورتاشا جانە ۇزاق ۋاقىتتىق وقۋ - اعارتۋ رەفورماسى مەن دامۋ باعدارناماسىندا (2010 − 2020)» ورتاعا قويىلعان 2020 - جىلعا بارعاندا بالاباقشاعا كىرۋ سالىستىرماسىن %70كە جەتكىزۋ مىندەت نىساناسى مەرزىمىنەن بۇرىن ورىندالدى. جالپىلاسۋ ورەسى جاعىنان الىپ ايتقاندا، ەلىمىزدىڭ وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيە ىستەرىنىڭ دامۋى كورنەكتى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزدى. دەسەدە وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەدە ۇزاق ۋاقىتتىق دامۋ بارىسىندا ءبىرسىپىرا ماسەلەلەر توپتالىپ، ەلىمىز وقۋ - اعارتۋىنداعى ەلەۋلى «ولقىلىققا» اينالدى.

  مەملەكەتتىك ساياسي كەڭەستىڭ مۇشەسى، جۇڭگو دەموكراتيانى ىلگەرىلەتۋ قوعامى شاڭحاي قالالىق كوميتەتىنىڭ ارناۋلى مىندەتتەگى ورىنباسار باستىعى حۋ ۋي: وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەنىڭ نەگىزى ءالسىز، دامۋى جەتەرسىز بولدى، بۇل ءالى دە وقۋ - اعارتۋ جۇيەسىندەگى ءالسىز بۋىن سانالادى، - دەدى. ول تەكسەرىپ - زەرتتەۋ ارقىلى وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەگە قاتىستى ماسەلەلەردى ءبىرقانشا تۇيىنگە جيناقتادى: وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەنىڭ وقۋ - اعارتۋ شىعىس قۇرىلىمىنان ۇستايتىن سالىستىرماسى وتە تومەن؛ ەكىنشى بالا الۋدى جاپپاي جولعا قويعاننان كەيىن، حالىق بۇقاراسىنىڭ اناعۇرلىم ساپالى بالاباقشاعا دەگەن سۇرانىسى مەن دامۋدىڭ بىركەلكى، تولىق بولماۋ قايشىلىعى كۇننەن - كۇنگە كورنەكتىلەندى؛ حالىق باسقارۋىنداعى بالاباقشالاردىڭ ساپاسى مەن باسقارۋى ولاردىڭ كولەمدەنۋ قارقىنىنا ىلەسە الماي قالدى؛ وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەنىڭ وقىتۋشىلار قوسىنى جەتكىلىكسىز...

  مەملەكەتتىك ساياسي كەڭەستىڭ مۇشەسى، بەيجيڭ پەداگوگيكا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ليۋ يان بىلاي دەدى: وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەنىڭ كەزەكتەگى باستى دامۋ قايشىلىعى بالاباقشاسىنىڭ بولۋ - بولماۋ ماسەلەسى ەمەس، قايتا ءۇيدىڭ ماڭىندا، لايىقتى اقى الاتىن، ساپاسى ءبىرشاما جاقسى جالپىعا ءتيىمدى بالاباقشانىڭ بولۋ - بولماۋىندا قالدى. وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەدەگى باستى ماسەلە «بالاباقشاعا كىرۋدىڭ قيىندىعى» ەمەس، قايتا «مەملەكەت باسقارۋىنداعى بالاباقشاعا كىرۋدىڭ قيىندىعى» بولىپ وتىر.

  جالپىعا ءتيىمدى بالاباقشا − ۇكىمەت باسقارۋىنداعى بالاباقشانى، الەۋمەتتىك سيپات الاتىن بالاباقشانى (مىسالى، كاسىپورىن، ءىسورىندارىنىڭ بالاباقشاسى)، جالپىعا ءتيىمدى حالىق باسقارۋىنداعى بالاباقشانى قامتيدى. وقۋ - اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ قاتىستى جاۋاپتىسىنىڭ تانىستىرۋىنا قاراعاندا، ەلىمىزدىڭ اۋىل - قىستاقتارىندا، قالا - قالاشىقتاردىڭ جاڭادان سالىنعان تۇرعىندار اۋماعىندا، قالا مەن اۋىلدىڭ توعىسقان جەرلەرىندە جالپىعا ءتيىمدى بايلىق توتەنشە كەمشىل بولىپ، 2016 - جىلى ەلىمىزدەگى جالپىعا ءتيىمدى بالاباقشانىڭ سالىستىرماسى ارەڭ %59.6كە جەتكەن.

  بۇدان تىس، جۋىق ارادا اشكەرەلەنگەن بالالاردى جابىرلەۋ وقيعالارى ەلىمىز بالا باعۋ قۇرىلىمدارىنىڭ سانىنىڭ جەتكىلىكسىز، ولشەمگە تولماۋ، باقىلاۋ - باسقارۋى بىلىعۋ سىندى «كەمەلسىز» جاقتارىن كورسەتتى. وسىنداي جاعدايدا بالاباقشا قۇرىلىمدارىنىڭ قامداۋى مەن قاجەتسىنۋىنىڭ بىركەلكىسىزدىگىن قالاي شەشۋ، بالاباقشا قۇرىلىمدارىن باقىلاۋ - باسقارۋدى قايتكەندە كۇشەيتۋ ماسەلەسى ادامدار كوڭىل بولەتىن تۇيىنگە اينالدى.

  وسىعان سايكەس، وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيە مامانى، بەيجيڭ پەداگوگيكا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى حو لييان بىلاي دەدى: «ەڭ اۋەلى، ۇكىمەت بالاباقشالاردى باسقارۋ قىزمەت جاۋاپكەرلىگىن تياناقتاندىرۋى قاجەت، بالاباقشا ىستەرى وقۋ - اعارتۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ونەركاسىپ - ساۋدا، ايەلدەر بىرلەستىگى سياقتى تاراۋلاردىڭ سەلبەسۋىن قاجەت ەتەدى، كەزەكتە ەلىمىزدەگى بالاباقشا ورىندارىن تەكسەرىپ بەكىتەتىن جانە باسقاراتىن ورىندار ءالى ايقىن بەلگىلەنگەن جوق. ونان قالسا، بالاباقشا قۇرىلىمدارىنا كىرۋ رۇقسات ءتۇزىمىن قاتايتىپ، بالاباقشا قۇرىلىمدارىنا ءوتىنىش ەتۋ ولشەمىن بەلگىلەپ، تالاپقا تولماعانداردى بەكىتپەۋ كەرەك. سونىمەن بىرگە، بالاباقشا قۇرىلىمدارىنىڭ ساباق ولشەمىن ارناعا ءتۇسىرىپ، بالاباقشا قۇرىلىمدارىنىڭ ساپاسىنا باعالاۋ - تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، ولشەمگە تولماعان بالاباقشا قۇرىلىمدارىن رەتكە سالۋدى كۇشەيتۋ كەرەك».

  بالاباقشاعا قىزمەت كورسەتۋدىڭ قامداۋ، قاجەتسىنۋ قايشىلىعىنا قاراتا، ليۋ يان الەۋمەتتىك اۋماقتى نەگىز ەتكەن شەشۋ ءتاسىلىن ورتاعا قويدى. قازىرگى بار بالاباقشالاردىڭ ءىس جۇزىندىك جاعدايىنا قاراي ولشەم بەلگىلەپ، تۇرگە ءبولىپ باسقارىپ، بارلىعىن ءبىر شىبىقپەن ايداماۋ كەرەك. سونىمەن قوسا، شارت - جاعدايى بار الەۋمەتتىك ورىنداردا بالاباقشاعا قاتىستى اقىل - كەڭەس سۇراۋ جانە جەتەكشىلىك ەتۋ ورتالىعىن قۇرىپ، ارنايىلانعان قوعامدىق قىزمەت كورسەتۋمەن قامتاماسىز ەتىپ، جاس اتا - انالارعا بالا باعۋدىڭ تاجىريبەلەرىن اۋىستىراتىن ورىن ازىرلەپ، بالالاردىڭ ءوزارا ارالاسۋىنا ورتا جاراتىپ بەرۋ كەرەك.

  بالاباقشالارداعى وقىتۋشىلاردىڭ كاسىپتىك ورەسىن جوعارىلاتۋ − بالالاردى جابىرلەۋ وقيعاسىنىڭ الدىن الۋدىڭ ءونىمدى شاراسى

  وقۋ - اعارتۋ مينيسترلىگى جاريالاعان «مەملەكەتتىك ورتاشا جانە ۇزاق ۋاقىتتىق وقۋ - اعارتۋ رەفورماسى مەن دامۋ باعدارناماسىنىڭ» وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەنى ارناۋلى باعالاۋ بايانداماسىندا بىلاي دەپ ورتاعا قويىلدى: «كەزەكتە ەلىمىزدەگى بالاباقشا وقىتۋشىلارىنىڭ سانى ءالى جەتكىلىكسىز، وقىتۋشى مەن بالالاردىڭ سالىستىرماسى ورتا ەسەپپەن 1: 22 قاتىناسىنداي، بۇل سالىستىرما اۋىل - قىستاقتاردا ءتىپتى تومەن؛ ارناۋلى ماماندىق ماعلۇماتىنا يە وقىتۋشىلاردىڭ سالىستىرماسى تومەن، اۋىل - قىستاقتاردا %50كە دە جەتپەيدى، كاسىپتىك ورەسىن جوعارىلاتۋعا تۋرا كەلەدى؛ بالا تاربيەلەۋ تولىمدىلىق كۋالىگى بار وقىتۋشىلاردىڭ سالىستىرماسى %50 اينالاسىندا، كۋالىكسىز وقىتۋشىلاردىڭ سالىستىرماسى ءالى دە %30 اينالاسىندا».

  مەملەكەتتىك ساياسي كەڭەس وقۋ - اعارتۋ، عىلىم - تەحنيكا، مادەنيەت، دەنساۋلىق ساقتاۋ، دەنە تاربيە كوميتەتىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى ما دىشيۋ بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: «ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن جەرلەرىندەگى وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەگە قاتىستى وقىتۋشىلاردىڭ دەڭگەيى ءالى دە ولشەمگە تولمايدى، <شالا ساۋاتتىلار> دا جەتەرلىك، كاسىپتىك دارىندىلاردىڭ سانى از، بالا تاربيەسى كاسىبىن وقىماعان وقىتۋشىلار بالا تاربيەلەۋ ءبىلىمىن قىسقا ۋاقىتتىق كۋرسىدەن العان، ولار بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە جانە قاعيداسىنا قاراي تاربيە بەرە المايدى. وقىتۋشىلاردى تاربيەلەۋ بالاباقشالارىنىڭ دامۋ قارقىنىنا ىلەسە الماي قالدى، ءسويتىپ، وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەنىڭ تۇلعالىق دامۋىنىڭ ساپاسىن تومەندەتتى».

  ما دىشيۋ تەكسەرىپ - زەرتتەۋ ارقىلى ۇزدىك دارىندىلاردىڭ ۇلتتىق رايوندار مەن كەدەي وڭىرلەرگە قىزىقپايتىنىن بايقادى. اۋىل - قىستاقتاعى بالاباقشاسىنىڭ ءبىر وقىتۋشىسى «كىرىستەرىنىڭ تومەن، قامتاماسىزداندىرۋدىڭ كەمشىل، قىزمەت ورتاسىنىڭ ناشار» بولۋى بالاباقشا وقىتۋشىلارىنىڭ كەتىپ قالۋىنىڭ باستى سەبەبى ەكەنىن ايتتى. بۇدان تىس، وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەمەن شۇعىلداناتىن كوپتەگەن وقىتۋشىلار قوعامدىق قامسىزداندىرۋعا ەنگىزىلمەگەن. بالالاردى جابىرلەۋ وقيعاسى اشكەرەلەنگەننەن كەيىن، بالاباقشا وقىتۋشىلارىنىڭ وبرازىنا داق ءتۇسىپ، كاسىپتىك قىسىم كۇشەيىپ، قوعامداعىلار ونشا مويىنداپ كەتپەدى.

  بالاباقشا وقىتۋشىلارىنىڭ سانى مەن ساپاسى وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەنىڭ دامۋىنداعى ەڭ ۇلكەن كەدەرگى بولىپ وتىر. بۇل قيىندىقتاردى قالاي جەڭۋ كەرەك؟ بالاباقشا وقىتۋشىلارىنا بولعان مامىلەنى قالاي جوعارىلاتۋعا بولادى؟

  ما دىشيۋ مىنانداي ۇسىنىس بەردى: وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەگە قازىنالىق ۇسىنىلىمدى ورنىقتى ارتتىرۋ ءارى وسى قازىنالىق ۇسىنىلىمنىڭ باسىم كوپ ساندى بولەگىن وقىتۋشىلاردىڭ مامىلەسىن جوعارىلاتۋعا جۇمساۋ، سونىمەن بىرگە جەرگىلىكتى ۇكىمەتتەردى قىزمەت كورسەتۋدى ساتىپ الۋ، قوسىمشا قاراجات بەرۋدى سيلىق بەرۋگە وزگەرتۋ، ارناۋلى قوسىمشا قاراجات بەرۋ سياقتى تاسىلدەردى قولدانىپ، شتاتتى جانە شتاتسىز وقىتۋشىلاردىڭ كىرىس پارقىن ازايتۋعا شابىتتاندىرۋ كەرەك. بۇدان تىس، شەكارا، ۇلتتىق وڭىرلەردەگى جانە كەدەي رايوندارداعى اۋىل - قىستاقتاردا ۇزاق ۋاقىت بالا تاربيەسىمەن شۇعىلدانعان بالاباقشا وقىتۋشىلارىنا ەڭبەكاقى، زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋ، تۇرعىن ءۇي، ءبىلىم تولىقتاۋ سياقتى جاقتاردا ەرەكشە تيىمدىلىك جاساپ، وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەمەن شۇعىلداناتىن وقىتۋشىلاردى قوعامدىق قامسىزداندىرۋ ءتۇزىمىن تياناقتاندىرىپ، ولاردى ۋايىمنان ارىلتۋ كەرەك.

  جۋىقتا تۋىلعان بالالاردى جابىرلەۋ وقيعاسىنا قاراتا حو لييان بىلاي دەدى: بالاباقشا وقىتۋشىلارىنىڭ كاسىپپەن شۇعىلدانۋ رۇقسات ولشەمىن قاتايتۋ ءارى وقىتۋشىلاردىڭ ءمورالىن، ساپاسىن تەكسەرۋدى كۇشەيتىپ، ناشار قىلىقتارى ەستەلىككە الىنعان ادامداردىڭ بالاباقشاعا كىرۋىنىڭ الدىن الۋ كەرەك. «بالاباقشا وقىتۋشىلارىنىڭ كاسىپتىك دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ − بالالاردى جابىرلەۋ وقيعاسىنىڭ الدىن الۋدىڭ ەڭ ءونىمدى شاراسى. بالاباقشا وقىتۋشىلارىن تاربيەلەۋ، باۋلۋ جۇيەسىنە جاپپاي تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، وعان رەفورما جاساپ، باعىتتامالىلىعى ءالسىز، مازمۇنى جاداعاي، ءتاسىلى جالاڭ، ساپانى باقىلاۋى جەتەرسىز سياقتى كورنەكتى ماسەلەلەردى شەشۋ كەرەك».

  «بالاباقشا وقىتۋشىلارىنىڭ ساپا ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن، ءۇشتىڭ بولۋىنا تاباندى بولۋ كەرەك: تولىمدىلىق كۋالىگى − جاڭادان قىزمەتكە شىققان وقىتۋشىلاردا، ءسوز جوق، كۋالىك بولۋى كەرەك، قاتىستى زاڭ - تۇزىمدەردى كەمەلدەندىرىپ، وقىتۋشىلاردىڭ كاسىپكە كىرۋ تولىمدىلىق ءتۇزىمىن قاتاڭداستىرۋ؛ ەڭبەكاقى مامىلەسى − وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيە وقىتۋشىلارىنىڭ ەڭبەكاقى ورەسىنە شىنايى كەپىلدىك ەتۋ؛ باۋلۋ، تاربيەلەۋ «بالاباقشا وقىتۋشىلارىن تاربيەلەۋ ساباعىنا جەتەكشىلىك ەتۋ ولشەمىن» تەز ارادا شىعارىپ، ناقتى سۇرانىستى جانە امالي وقىتۋ قابىلەتىن نىسانا ەتكەن كۋرسىلەردى باسا دارىپتەپ، بالاباقشا وقىتۋشىلارىنىڭ كاسىپتىك جەتىلۋىن جانە ومىرلىك تاربيەسىن جەبەۋ كەرەك»، - دەدى حو لييان.

  ۇكىمەت، بازار جانە قوعام 3 جاق ۇيلەسىمدى سايكەستىرىلگەن بالاباقشاعا قىزمەت كورسەتۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ

  وقۋ - اعارتۋ مينيسترلىگى قاتارلى 4 تاراۋدىڭ «3 - كەزەكتى وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيە ارەكەت جوسپارى پىكىرىندە» 2020 - جىلعا بارعاندا، جاپپاي قامتىعان، نەگىزدى ساقتاعان، ساپالى وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيە الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋ جۇيەسىن نەگىزىنەن قالىپتاستىرىپ، بالالاردىڭ وقۋ جاسىنا دەيىنگى 3 جىلدىق بالاباقشالارعا كىرۋ مولشەرىن %85كە جەتكىزۋ، جالپىعا ءتيىمدى بالاباقشانىڭ جالپىلاسۋىن %80 اينالاسىنا جەتكىزۋ ورتاعا قويىلدى. جۋىقتا جابىلعان ورتالىقتىڭ ەكونوميكالىق قىزمەت ءماجىلىسى سابيلەرگە قاراۋ جانە بالالار تاربيەسىنە قىزمەت كورسەتۋ ماسەلەسىن شەشۋدى العاش رەت ورتاعا قويدى.

  ساياسي كەڭەس مۇشەلەرى مەن ماماندار ءبىر اۋىزدان <«وقۋ - اعارتۋدىڭ دامۋ جەتىستىكتەرىنەن جالپى حالىقتى اناعۇرلىم ءادىل يگىلىكتەندىرىپ>، <وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەنى> شىنايى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن كوپ شارالاردى قاتار قولدانۋ كەرەك» دەپ قارادى.

  ساندى مالىمەتتەر 0 جاستان 3 جاسقا دەيىنگى نارەستەلەردىڭ ەلىمىزدەگى ءتۇرلى بالاباقشا قۇرىلىمدارىنا كىرۋ مولشەرى تەك %4 ەكەنىن، دامىعان مەملەكەتتەردىڭ %50تىك دەڭگەيىنەن الدەقايدا تومەن ەكەنىن، «بالاباقشاعا كىرە الماۋ ماسەلەسىن شەشۋ» كوكەي تەستى مىندەت ەكەنىن كورسەتتى. وسىعان سايكەس، كەيبىر مۇشەلەر مەن ماماندار ۇكىمەتتىڭ نەگىزگى تۇلعالىق رولىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، پايدانى كوزدەمەيتىن 3 - جاقتاعى كاسىپتىك كۇشتى ەنگىزۋگە شابىتتاندىرۋدى ۇسىنىس ەتتى. بۇدان تىس، 0 جاستان 3 جاسقا دەيىنگى نارەستەلەردى قاراۋ قۇرىلىمدارىن باسقاراتىن تاراۋدى ىشكەرىلەي تۇراقتاندىرىپ، 0 جاستان 3 جاسقا دەيىنگى بالالاردى قارايتىن وتباسى بالا قاراۋ ورىندارىن الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋ جۇيەسىنە ەنگىزۋ كەرەك. سونىمەن قوسا، قاتىستى زاڭ شىعارۋعا سايكەستى تەكسەرۋ - زەرتتەۋ قىزمەتتەرىن ورىستەتىپ، باقىلاۋ - باسقارۋ سۋبيەكتىن ايقىنداپ، ۇكىمەت، بازار جانە قوعام 3 جاق ۇيلەسىمدى سايكەستىرىلگەن بالاباقشا قىزمەت كورسەتۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋدى ۇسىنىس ەتتى.

  «مەملەكەتتىڭ ورتاشا جانە ۇزاق ۋاقىتتىق وقۋ - اعارتۋ رەفورماسى مەن دامۋ باعدارناماسىندا (2010 − 2020)» ۇكىمەتتى نەگىزگى تۇلعا ەتكەن، بۇكىل قوعام ات سالىسقان، ۇكىمەت باسقارۋىنداعى، حالىق باسقارۋىنداعى بالاباقشالارىنا تەڭ ءمان بەرىلەتىن بالاباقشا قۇرۋ ءتۇزىلىسىن ورناتۋ العا قويىلدى. حۋ ۋي بىلاي دەدى: اۋىل - قىستاقتاردى تۇگەلدەي قامتىعان وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيە الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن، ۇكىمەت باسقاراتىن جانە حالىق باسقاراتىن بالاباقشالاردىڭ ورنالاسۋىن عىلمي جوسپارلاۋ كەرەك. «كەيبىر جەرلەردىڭ وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەنىڭ سالىستىرماسى ءبىرشاما ۇيلەسىمدى، ۇكىمەت باسقاراتىن بالاباقشا %60تى يەلەيدى، قالعان %40تىن بازارعا تاپسىرادى، بازار ۇكىمەت باسقاراتىن وقۋ - اعارتۋدىڭ كومەكشىسى رەتىندە، ۇكىمەت ۇسىنىلىمىنىڭ جەتپەگەن بولىگىن تولىقتاپ عانا قالماستان، ۇكىمەتتىڭ باستى تۇلعالىق رولىن دا تولىق ايگىلەيدى. وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەنىڭ جاۋاپكەرلىگىن بۇكىلدەي بازارعا بەيىمدەسە، ساپالى مەن ساپاسىزى ارالاسىپ، بازار بىلىعادى».

  ليۋ يان بىلاي دەدى: «بالاباقشاعا كىرۋدىڭ قيىن»، «بالاباقشاعا كىرۋدىڭ قىمبات بولۋ» ماسەلەسىن شەشۋدىڭ كىلتى جالپىعا ءتيىمدى بالاباقشالاردىڭ اقى ولشەمىن ءبىرىڭعايلاستىرۋدا. وقۋ - اعارتۋدىڭ تەڭدىگىن پرينسيپ ەتىپ، جالپىعا ءتيىمدى بالاباقشالاردىڭ وزىندىك قۇنىن تەڭ ارقالاۋدىڭ ۇيلەسىمدى مەحانيزمىن قالىپتاستىرىپ، جالپىعا ءتيىمدى بالاباقشا اراسىنداعى اقى الۋ پارقىن جويىپ، جالپىعا ءتيىمدى بالاباقشالاردىڭ اقى الۋ ولشەمىن اتقارۋ، قارجى قوسىپ دەمەۋ، ساپاسىن باقىلاۋ ءبىر تۇلعالانعان باسقارۋ مەحانيزمىن ورناتۋ كەرەك.

  ليۋ يان مىنالاردى ۇسىنىس ەتتى: حالىق باسقارۋىنداعى بالاباقشالاردىڭ ۇستاعان سالىستىرماسى جوعارى بولۋ سىندى ناقتى احۋالعا دۇرىس قاراپ، جالپىعا ءتيىمدى حالىق باسقارۋىنداعى بالاباقشالاردى قولداۋ تەبىنىن ارتتىرىپ، حالىق باسقارۋىنداعى بالاباقشالاردى قوعامدى جالپىعا تيىمدىلىك سيپات العان وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەمەن قامتاماسىز ەتۋگە جەتەلەپ، ۇكىمەتتىڭ قىزمەت كورسەتۋدى ساتىپ الۋى ارقىلى جالپىعا ءتيىمدى بالاباقشالاردىڭ اقى الۋ ولشەمىن تومەندەتۋگە كومەكتەسىپ، ۇكىمەت باسقارۋىنداعى بالاباقشا مەن جالپىعا ءتيىمدى حالىق باسقارۋىنداعى بالاباقشالار اراسىنداعى اقى الۋ ولشەمى پارقىن جويۋ كەرەك.

  حالىقتىڭ اناعۇرلىم تاماشا تۇرمىسقا دەگەن تالپىنىسىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن، وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەگە «قامداۋ جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورما جۇرگىزۋ» قاجەت، بۇقارالىق ۇيىمداردىڭ، باستىسى، ۇكىمەت باسقاراتىن بالاباقشالاردىڭ، الەۋمەتتىك سيپات العان بالاباقشالاردىڭ جانە جالپىعا ءتيىمدى حالىق باسقارۋىنداعى بالاباقشالاردىڭ بالاباقشا قۇرۋ كۇشىن تولىق ساۋلەلەندىرۋ كەرەك. حو لييان بىلاي دەدى: «ۇكىمەت باسقارۋىنداعى بالاباقشالار وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيەنىڭ ساپاسىن جوعارىلاتۋ جاعىندا بەلسەنە ۇلگى كورسەتىپ، وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيە ىستەرىنىڭ دامۋىنا جەتەكشىلىك ەتۋى كەرەك. الەۋمەتتىك سيپات العان بالاباقشالارى ەلىمىزدىڭ جالپىعا ءتيىمدى وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيە بايلىعىنىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى، ونى قولداۋ تەبىنىن كۇشەيتۋ كەرەك. حالىق باسقارۋىنداعى بالاباقشالارى ەلىمىزدىڭ وقۋ جاسىنا دەيىنگى تاربيە ىستەرىنىڭ نەگىزگى قوسىنى، حالىق باسقارۋىنداعى بالاباقشالارعا بەلسەنە قولداۋ كورسەتىپ، بۇقارانى جالپىعا ءتيىمدى حالىق باسقارۋىنداعى بالاباقشالارىن تاڭداۋعا جەتەكتەۋ كەرەك».

جاۋاپتى رەداكتور : سايراش تۇرارجان قىزى

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.

  • وسى كەزەكتى جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسى تۇڭعىش رەت نەگىزگى قوناق ولكەلەردى بەلگىلەدى
  • تاپسىرىس ونىمدەردى جەدەل ءوندىرىپ، قامداۋدى قامتاماسىز ەتتى
  • جىلدىق مىندەتتى ءساتتى ورىنداۋعا شىنايى كەپىلدىك ەتتى
  • شينجياڭ جۇڭتاي توبى دۇنيە جۇزىندەگى 500 قۋاتتى كاسىپورىن قاتارىنا ءوتتى
  • جەل - جارىق ەنەرگياسى ءوزارا تولىقتىردى