ءتىلشىمىز حان چينيان
«سونشا جىلدان بەرى ومىرىمدە مۇنداي جاقسى ۇيدە وتىرام دەپ ويلاپ كورمەپپىن!» قاشقار قالاسى حاڭدي اۋىلى فۋمين قىستاعىندا ۇلتتىق ەرەكشەلىككە يە بەيقۇت ۇيلەر ايرىقشا كوز تارتادى، قىستاق تۇرعىنى قاسىم ءداۋىت: جاڭا جولىمىز، جاڭا توعانىمىز، جاڭا جول شامدارىمىز بار مىنە، قىستاعىمىزدا سوڭعى 2 جىلدا وزگەرىس كوپ، - دەدى تەبىرەنە.
قاسىمنىڭ تەبىرەنىسى قاشقار ايماعىنىڭ شي جينپيڭنىڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىن دايەكتىلەندىرۋگە، تياناقتاندىرۋعا تاباندى بولىپ، كۇش ۇيىستىرا، تىلەك توعىستىرا وتىرىپ كەدەيلىكتەن قۇتىلدىرۋدان قامال الۋدى ىلگەرىلەتىپ، بۇقارانىڭ كوڭىلىن قۋانىشقا بولەپ، وي - سانانى اشىپ، جۇمىلا ارەكەتكە كەلگەندىگىنىڭ ارقاسى، سونىڭ ناتيجەسىندە كەدەي بۇقارانىڭ تابىس سەزىمى، باقىت سەزىمى كۇشەيە ءتۇستى.
وتكەن ءبىر جىلدا قاشقار ايماعىنداعى 31 مىڭ وتباسى، 127 مىڭ كەدەي حالىق كەدەيلىكتەن ورنىقتى قۇتىلىپ، كەدەي 114 قىستاق كەدەيلىك تىزىمىنەن شىعارىلىپ، «كەدەيدىڭ بىردە - ءبىرى قاعىس قالماۋ، كەدەيلىكتەن قۇتىلدىرۋدا بىردە - ءبىرىن قاتاردان قالدىرماۋ» نىساناسىنا قاراي ارشىندى قادام تاستادى.
«جاقسى تۇرمىس ەڭبەكپەن كەلەدى»
«ەڭ تومەنگى تۇرمىستى قامتاماسىز ەتۋ قاراجاتىن قاجەتى مەنەن دە كۇشتى ادامدارعا بەرىڭىز!» بيىل جىل باسىندا نۇراحىمەت مامەت ۇيىندەگىلەرمەن اقىلداسا كەلە، ەڭ تومەنگى تۇرمىستى قامتاماسىز ەتۋ قاراجاتىنا ەندىگارى ءوتىنىش ەتپەۋگە بەكىندى.
نۇراحىمەت پوسكام اۋدانى ءسايلى اۋىلى ۇلى ارىق قىستاعىنىڭ تۇرعىنى، بۇرىن تۇرمىسى ەرەكشە قيىنشىلىقتا بولعان. كەدەيلىكتەن دالمە - ءدال قۇتىلدىرۋدىڭ كوكتەم سامالى ەسكەننەن كەيىن، نۇراحىمەتتىڭ كەدەيلىكتەن قۇتىلۋ ارمانى اقىرى ورىندالدى. بەيقۇت ءۇي ينجەنەرياسىنىڭ ىلگەرىلەۋىنە مەڭزەس، نۇراحىمەت وتباسى قىستاقتاعى 286 وتباسىمەن بىرگە جۇيەلى جوبالانعان جاڭا ۇيلەرگە كوشتى.
بىلتىر قاشقار ايماعىندا نۇراحىمەت سياقتى بەيقۇت ۇيگە كوشكەن قىستاق تۇرعىندارى 171 مىڭعا جەتتى.
27 - اقپاندا ءوزىنىڭ جاڭعاق باعىندا جاڭعاق اعاشتارىن تەكسەرىپ جۇرگەن نۇراحىمەتتىڭ جۇزىنەن قۋانىش كۇلكىسى ەستى. جاڭعاق ەككەنىنە كوپ بولماعان ونىڭ جاڭعاق اعاشتارى جەتىلىپ، جەمىس بەرەتىن مەزگىلگە كىرىپ، تابىسى جىلدان - جىلعا جوعارىلاپ كەلەدى. «ءبىز جاڭعاق اعاشتارىنىڭ اراسىنا ءبيداي ارالاستىرىپ ەگەمىز، الدىڭعى جىلى ءبيدايدىڭ تابىسىن ەسەپتەمەگەندە، ءبىر مۋ جاڭعاقتان 1000 يۋان تابىس تاپتىم، بىلتىر ءبىر مۋ جاڭعاقتان 2600 كىرىس كىرگىزدىم»، - دەدى نۇراحىمەت.
«قىستاقتا 4000 مۋعا جاڭعاق، شىلان ەگىلدى، جاڭعاق، شىلان ەككەن سوڭ كوپتەگەن قىستاق تۇرعىندارىنىڭ كەدەيلىكتەن قۇتىلۋ ارمانى ورىندالىپ، جاڭا ۇيگە كوشۋمەن بىرگە، اۆتوكولىك تە ساتىپ الدى»، - دەدى ۇلى ارىق قىستاق پارتيا ياچەيكاسىنىڭ ورىنباسار شۋجيى تۇرىپ روزى تىلشىگە.
اناعۇرلىم كوپ كەدەي وتباسىلاردىڭ كەدەيلىكتەن قۇتىلۋ جولىنا تۇسۋىنە مۇمكىندىك جاساۋ ءۇشىن، قاشقار ايماعى جەردى اداقتاۋدى ماڭىزدى تۇتقا ەتىپ، ەرەجەگە قايشى تۇردە تىڭ اشىلعان 2 ميلليون 820 مىڭ مۋ جەردى زاڭ بويىنشا اداقتاپ، قايتارىپ الىپ، ونى ءبىر تۇتاس سىرتقا كوتەرتىپ باسقارتىپ، جەردى اكتسيا ەتۋ، جەردى اينالىمعا سالۋ سياقتى تاسىلدەر ارقىلى كاسىپورىندانعان شارۋاشىلىق جۇرگىزدى.
«ءار مۋ جەردىڭ جىلدىق پايداسى 500 يۋان دەسەك، ءبىر جىلدا ءبىر ميلليارد 410 ميلليون پايدا تۇسەدى، پايدانى قايتا بولىسكە سالۋ ارقىلى جۇمىسقا ورنالاسۋدى جەتەكتەۋ، كاسىپ سالالارىن دامىتۋ، قۇتقارۋ - كومەكتەسۋ قورىن قۇرۋ جانە كوللەكتيۆ شارۋاشىلىققا تولىقتاما ەتۋ سياقتى تاسىلدەرمەن ءار وتباسىنا، ءار ادامعا دەيىن دالمە - ءدال بولۋدى جۇزەگە اسىردى»، - دەدى قاشقار ايماقتىق پارتكومنىڭ شۋجيى لي نيڭپيڭ.
«پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ ابزال ساياساتى تۇرعاندا، ءبىز تىپتەن ءوز كۇشىمىزگە سۇيەنىپ، ورگە ۇمتىلۋىمىز كەرەك قوي. جاقسى تۇرمىس ەڭبەكپەن كەلەدى»، - دەيدى نۇراحىمەت.
«ەسىك الدىندا دا اقشا تابا الامىز»
ۇيعۇردىڭ ويناقى مۋزيكاسىن تىڭداي وتىرىپ، 22 جاستاعى تۇنيساگۇل تۇرعۇن تىگىن ماشيناسىمەن جۇمىس ىستەپ وتىر.
تۇنيساگۇلدىڭ ءۇيى مارالباسى اۋدانى شۇڭقىرشاق اۋىلى اقتوعىراق قىستاعىندا، ول ءار كۇنى ەسىك الدىنداعى سەرىك زاۆودتا جۇمىس ىستەيدى. تۇنيساگۇل باستاپتا ايىنا 1100 يۋان ەڭبەكاقى الاتىن، قازىر ونىڭ ايلىق ەڭبەكاقىسى 1500 يۋاننان استى. 7 مۋعا ماقتا جانە ءبيداي ەگەتىن ونىڭ ءۇيى جاقسى دەگەن جىلدارى ارەڭ 10 مىڭ يۋان كىرىس كىرگىزەتىن، بۇل ونىڭ قازىرگى ەڭبەكاقىسىنا دا جەتپەيدى، بۇعان ونىڭ كورشىلەرى ايرىقشا قىزىعا قارايدى.
«ەڭبەككۇشى بار كەدەي وتباسىلاردان، كەمىندە، ءبىر ادامدى ورنىقتى جۇمىسقا ورنالاستىرۋ كەرەك»، بۇل قاشقار ايماعىنىڭ «كەدەيلەردى دالمە - ءدال سۇيەمەلدەۋ، كەدەيلىكتەن دالمە - ءدال سۇيەمەلدەۋ» ۇستانىمىن تياناقتاندىرۋدا ورتاعا قويعان ايبىندى ۇرانى. بىلتىر قاشقار ايماعى 154 سەرىك زاۆود سالىپ، تىڭنان 10 مىڭنان استام ادامدى جۇمىسقا ورنالاستىردى.
تۇنيساگۇل سولاردىڭ ءبىرى، ونىڭ ءوز باسى ءۇشىن ايتقاندا، تۇرمىسىندا ۇلكەن وزگەرىس تۋدى.
«زاۆود جۇمىس باستاعاننان مەن وسىندا جۇمىس ىستەپ كەلەمىن، زاۆود ۇيىمنەن نەشە 100 مەتر جەردە عانا، بالالارىما قارايلاسۋعا دا، جۇمىس ىستەپ اقشا تاپقانعا دا ەرەكشە قولايلى»، - دەدى تۇنيساگۇل.
قىستاق تۇرعىندارىن ەڭبەكاقىنى تابىس ەتەتىن ونەركاسىپ جۇمىسشىلارىنا اينالدىرۋ كاسىپ سالاسى دامۋىنىڭ قاشقار ايماعىنا سيلاعان ەڭ تەرەڭ وزگەرىسى. كوپتەگەن بۇقارا دا بۇل وزگەرىستى شىنايى سەزىندى: جۇمىس فورماسىن كيگەن ايەلدەر كوبەيگەن، ۇستەمە جۇمىس ىستەپ اقشا تاپقىسى كەلەتىندەر كوبەيگەن، ۋاقىتقا قۇرمەت ەتەتىندەر، ءتارتىپتى ساقتايتىندار كوبەيگەن...
ەسىك الدىلارىندا اشىلعان وسىنداي «سەرىك زاۆودتاردان» قاشقار ايماعى بيىل 304ىن سالىپ، تىڭنان 22 مىڭ ادامدى جۇمىسقا ورنالاستىرۋدى جوسپارلاپ وتىر.
«باس شتاپ＋سەرىك زاۆود＋اۋىل شارۋاشىلىعى＋ساۋدا بازارى ەلەكتروندىق ساۋدا» سىندى ەسىك الدىندا جۇمىسقا ورنالاستىرۋ ۇلگىسى مەن «مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋدى كۇشەيتۋ＋تەحنيكا - ونەرگە تاربيەلەۋ» سىندى سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەۋ ۇلگىسىن جالپىلاستىرۋ ارقىلى جۇمىسقا ورنالاسۋ ارناسىن كەڭەيتكەن قاشقار ايماعى بىلتىر شينجياڭعا كومەك بەرەتىن ولكە، قالالارعا ۇيىمدى تۇردە 5934 ادام اپارىپ جۇمىسقا ورنالاستىردى، سولتۇستىك شينجياڭ، بيڭتۋان جانە مەملەكەت يەلىگىندەگى كاسىپورىندارعا 20 مىڭ ادامدى، ءوز جەرىندە 116 مىڭ ادامدى جۇمىسقا ورنالاستىردى.
«< سەرىك زاۆودى> ماڭايداعى قىستاق تۇرعىندارىنىڭ كاسىپتەنۋىنە ءورىس اشىپ بەرىپ قانا قالماستان، زاۆودتىڭ رەتتى، تازا ورتاسى مەن قاتاڭ ءتارتىبى ولاردىڭ رۋحاني بەينەلەرى مەن يدەيالىق كوزقاراستارىنا بۇرىلىس جاساۋىنا دەم بەردى، كەدەي جۇرتشىلىققا كومەكتەسىپ، كەدەيلىكتەن دالمە - ءدال قۇتىلدىرۋدىڭ ۇتىمدى جولىنا اينالدى»، - دەدى مارالباسى اۋداندىق پارتكومنىڭ شۋجيى حى چياڭ.
كەدەي وتباسىن كەدەيلىكتەن قۇتىلدىرۋ قوزعاۋشى كۇشىنىڭ ىشكى جاقتان تۋىنداۋىن جەبەدى
قاشقار قالاسى سەمەن اۋىلى اتاعۋ قىستاعىنداعى كەدەي وتباسى ياسىن نياز 1 − 2 جىلدىڭ ىشىندە تۇرمىستارىنىڭ جاقسارىپ كەتەتىنىن ويلاپ تا كورمەگەن ەدى.
ياسىن نيازدىڭ وتباسىندا 4 جان بار، ءوزى تەپسە تەمىر ۇزەتىن اتپال ازامات، 2 بالاسى وقۋدا، بىرەر مۋ جەرى بار بولعانىمەن، تۇرمىستا قاتتى تارىعاتىن. تۇرمىستان كۇدەر ۇزگەن ياسىن ءار كۇنىن دەل - سالدىقپەن وتكىزىپ ءجۇردى.
«بۇلاي كەتە بەرسەڭ ونان ارى توزا بەرەسىڭ!» قىستاق كادرى مومىن سامەت ونىڭ جاعدايىنا توتەنشە كۇيىنىپ، بىرنەشە رەت كەڭەسىپ: «2 بالانىڭ اكەسىسىڭ، بالالارىڭا ۇلگى بولاتىن ءجونىڭ بار» دەپ اقىل ايتىپ، وعان كورشى قىستاقتاعى تۇرعىنداردىڭ پارنيكتە كوكونىس ەگىپ كەدەيلىكتەن قۇتىلىپ اۋقاتتانعان جاعدايىن ايتىپ، وعان ءبىر پارنيكتى كوتەرمەگە الىپ كوكونىس ەگۋدى ءناسيحاتتايدى.
«سىناپ كورەيىن!» ياسىن ونىڭ ايتقان اقىلىمەن پارنيكتە كوكونىس ءوسىرۋدى سىناپ كورۋگە بەكىنەدى. ءبىر جىلدا ياسىن كوكونىس ءوسىرۋدىڭ قىرى مەن سىرىن يگەرىپ الادى، كىرىسى دە ارتا تۇسەدى.
ءبىر جولى كوكونىس العالى كەلگەن بىرەۋ ونىڭ وسىرگەن گۇلىنە قىزىعىپ، ساتىپ الماقشى بولادى. 20 نەشە تۇبەك گۇلدى ساتىپ 1600 يۋانداي كىرىس كىرگىزەدى، بۇل ونىڭ ءبىر مۋ جەرگە ەككەن كوكونىستى ساتۋدان تاباتىن كىرىسىنەن دە ارتىق ەدى.
سونىمەن ول «كوكونىس اتىزىن» «گۇل اتىزىنا» وزگەرتەدى، ياسىن پارنيكتى كوتەرمەگە الىپ تۋىستارىمەن، دوستارىمەن بىرلەسىپ سەلبەستىك كووپەراتيۆىن قۇرىپ، قىستاق تۇرعىندارىن گۇل ءوسىرىپ اۋقاتتانۋعا باستايدى.
قازىر ياسىن كەدەيلىكتەن قۇتىلىپ قانا قالماستان، قىستاق تۇرعىندارىمەن بىرگە گۇلزار ەگىمشىلىك سەلبەستىك كووپەراتيۆىن قۇرىپ، قىستاق تۇرعىندارىنان 12 ادامدى كووپەراتيۆكە جۇمىسقا قابىلدادى.
«تالاپتى ەرگە نۇر جاۋار» دەگەن وسى. لي نيڭپيڭ بىلاي دەدى: بىلتىردان بەرى قاشقار ايماعى كەدەيلىكتەن قۇتىلدىرۋدى جىگەرلەرىن شىڭاۋمەن، پاراسات جاعىنان قولداۋمەن ۇشتاستىرۋعا باسا ءمان بەرىپ، كەدەي وتباسىلارىن كەدەيلىكتەن قۇتىلدىرۋ قوزعاۋشى كۇشىنىڭ ىشكى جاقتان تۋىنداۋىن جەبەدى، كەدەي بۇقارانىڭ كەدەيلىكتەن قۇتىلىپ، اۋقاتتانۋ ارمانى ءتىپتى دە كۇشەيىپ، سەنىمدەرى ءتىپتى دە ارتتى. ياسىن سياقتى قيىنشىلىعى بار جۇرتشىلىقتان ءوزىن الۋەتتەندىرۋ ارقىلى اۋقاتتانۋ جولىنا تۇسكەندەر از ەمەس.
«قۇلشىنۋدىڭ ءوزى ءبىر ءتۇرلى باقىت». قازىر قاشقار قالاسى مەن اۋىلدارداعى بۇقارانىڭ باقىت سەزىمى كۇشەيىپ، تاماشا تۇرمىسقا كەنەلۋ جاعىنداعى سەنىمدەرى بارعان سايىن ارتا ءتۇستى.
