تيانشان تورى
تيانشان تورى   ›   ۇيرەنۋ   ›   بايانداما

ۇكىمەت قىزمەتىنەن بايانداما

  − مەملەكەتتىك 13 - كەزەكتى حالىق قۇرىلتايىنىڭ 1 - ماجىلىسىندە 2018 - جىلى 3 - ايدىڭ 5 - كۇنى جاسالدى مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ زۇڭليى

  لي كىچياڭ

   ۋاكىلدەر:

  ەندى مەن مەملەكەتتىك كەڭەس اتىنان ماجىلىسكە وتكەن 5 جىلداعى ۇكىمەت قىزمەتىنەن بايانداما جاساپ، بيىلعى قىزمەت جونىندە ۇسىنىس - پىكىر ايتپاقپىن، قاراپ شىعۋلارىڭىزدى ءارى مەملەكەتتىك ساياسي كەڭەس مۇشەلەرىنىڭ پىكىر ايتۋىن وتىنەمىن.

   1. وتكەن 5 جىلداعى قىزمەتتەرگە شولۋ

  مەملەكەتتىك 12 - كەزەكتى حالىق قۇرىلتايىنىڭ 1 - ماجىلىسىنەن بەرگى 5 جىل ەلىمىزدىڭ دامۋ اياق الىسىنداعى ايرىقشا 5 جىل. ەرەكشە كۇردەلى ىشكى جانە حالىقارالىق جاعدايدا، شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتى بۇكىل ەلىمىزدەگى ءار ۇلت حالقىن ىنتىماقتاستىرىپ جانە باستاپ ۇدەرە العا تارتىپ، «بەستى ءبىر تۇلعالاندىرۋ» جالپى تۇلعالىق ورنالاستىرۋىن ءبىر تۇتاس جوسپارلاي وتىرىپ ىلگەرىلەتىپ، «ءتورتتى جاپپاي ورىنداۋ» ستراتەگيالىق ورنالاستىرۋىن سايكەستى ىلگەرىلەتىپ، رەفورمالاۋ، ەسىك اشۋ جانە سوتسياليستىك وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىندا جاپپاي جاڭا جاعداي جاراتتى. پارتيا 19 - قۇرىلتايىندا شي جينپيڭنىڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىنىڭ تاريحي ورنى تۇراقتانىپ، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام قۇرۋدىڭ شەشۋشى جەڭىسىنە جەتۋدىڭ، جاڭا داۋىردەگى جۇڭگوشا سوتسياليزمنىڭ ۇلى جەڭىسىنە قول جەتكىزۋدىڭ ۇلى جوباسى جانە ارەكەت باعدارلاماسى جاسالدى، بۇل كەلەلى رەال جانە تەرەڭ تاريحي ماڭىزعا يە. جەر - جەر، تاراۋلار ساياسي تانىمدى، جالپى جاعداي تانىمىن، ۇيتقى تانىمىن، ساپ تۇزەۋ تانىمىن ۇزدىكسىز كۇشەيتىپ، جاڭا دامۋ كوزقاراسىن ىشكەرىلەي دايەكتى تياناقتاندىرىپ، «12 - بەسجىلدىق» پلاندى تابىسپەن ورىنداپ، «13 - بەسجىلدىق» پلاندى ءساتتى اتقارىپ، ەكونوميكانىڭ، قوعامنىڭ دامۋىندا تاريحي جەتىستىككە قول جەتكىزىپ، تاريحي وزگەرىس تۋىلدى.

  5 جىلدان بەرى، ەكونوميكالىق قۋات تىڭ بەلەسكە كوتەرىلدى. ىشكى ءوندىرىستىڭ جالپى قۇنى 54 تريلليون يۋاننان 82 تريلليون 700 ميلليارد يۋانعا ارتىپ، جىلدىق ورتاشا ارتۋ مولشەرى %7.1 بولىپ، دۇنيە ءجۇزى ەكونوميكاسىندا يەلەگەن سالىستىرماسى %11.4تەن %15 اينالاسىندا جوعارىلاپ، دۇنيە ءجۇزى ەكونوميكاسىنىڭ ارتۋىنا قوسقان ۇلەسى %30تەن استى. قازىنالىق كىرىس 11 تريلليون 700 ميلليارد يۋاننان 17 تريلليون 300 ميلليارد يۋانعا ارتتى. تۇرعىنداردىڭ تۇتىنۋ باعاسى جىلىنا ورتا ەسەپپەن %1.9 ارتىپ، ءبىرشاما تومەن دەڭگەيىن ساقتادى. قالا - قالاشىقتا 66 ميلليوننان استام ادام تىڭنان جۇمىستانىپ، ءبىر ميلليارد 300 ميلليوننان ارتىق جان سانى بار ءىرى ەلدە نەداۋىر تولىق جۇمىستانۋ جۇزەگە استى.

  5 جىلدان بەرى، ەكونوميكالىق قۇرىلىمدا وراسان زور وزگەرىس تۋىلدى. تۇتىنۋدىڭ قوسقان ۇلەسى %54.9تەن %58.8كە، قىزمەت كورسەتۋ كاسىبىنىڭ سالىستىرماسى %45.3تەن %51.6كە جوعارىلاپ، ەكونوميكانىڭ ارتۋىنداعى نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشكە اينالدى. جوعارى تەحنيكالى جاساۋ كاسىبى جىلىنا ورتا ەسەپپەن %11.7 ارتتى. استىق ءوندىرىس قۋاتى ءبىر تريلليون 200 ميلليارد جىڭعا جەتتى. قالا - قالاشىقتاندىرۋ مولشەرى %52.6تەن %58.5كە جەتىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنان اۋىسقان 80 ميلليوننان استام حالىق قالا - قالاشىق تۇرعىنىنا اينالدى.

  5 جىلدان بەرى، جاڭالىق اشۋ ارقىلى دامۋدى جەبەۋ جەتىستىگى مول بولدى. جالپى قوعامدا زەرتتەپ اشۋعا قوسىلعان قارجى جىلىنا ورتا ەسەپپەن %11 ارتىپ، كولەمى دۇنيە ءجۇزى بويىنشا 2 - ورىنعا كوتەرىلدى. عىلىم - تەحنيكا العاباسارلىعىنىڭ قوسقان ۇلەسى %52.2تەن %57.5كە جوعارىلاپ، عارىشقا ادام الىپ ۇشۋ، تەڭىز ءتۇبىن بارلاۋ، كۆانتتىق حابارلاسۋ، الىپ ۇشاق سياقتى ماڭىزدى جاڭالىق اشۋ تابىستارىنا ارت - ارتىنان قول جەتتى. جوعارى قارقىندى تەمىر جول جەلىسى، ەلەكتروندىق ساۋدا، جىلجىمالى تولەۋ، ەكونوميكادان ورتاق يگىلىكتەنۋ سياقتىلار دۇنيە ءجۇزى اۋقىمىن جەتەلەدى. «ينتەرنەت+» ءارقايسى كاسىپتەرگە كەڭىنەن ءسىڭىرىلدى. كوپ بولىپ شارۋاشىلىق قۇرىپ، جالپى جۇمىلىپ جاڭالىق اشۋ قارىشتاپ دامىپ، كۇنىنە ورتا ەسەپپەن جاڭادان قۇرىلعان كاسىپورىنداردىڭ سانى 5000نان استامنان كوبەيىپ 16 مىڭنان استامعا جەتتى. جەدەل ەڭسە كوتەرگەن تىڭ يقۋات ەكونوميكانىڭ ارتۋ جۇلگەسىن قايتا سومداپ، ءوندىرىس، تۇرمىس تاسىلىنە تەرەڭ وزگەرىستەر اكەلىپ، جۇڭگونىڭ جاڭالىق اشا دامۋىنداعى تىڭ بەلگىگە اينالا باستادى.

  5 جىلدان بەرى رەفورما جۇرگىزىپ، ەسىك اشۋدا ماڭىزدى قادام تاستالدى. رەفورما جاپپاي تەبىندى جۇرگىزىلىپ، كوپ تۇيىندە تابىسقا جەتىپ، ىشكەرىلەي ىلگەرىلەپ، ماڭىزدى سالالار مەن شەشۋشى بۋىندار رەفورماسىندا تىڭ ىلگەرىلەۋشىلىككە قول جەتتى، نەگىزگى سالالاردىڭ رەفورماسىنىڭ تۇلعالىق سۇلباسى نەگىزىنەن قالىپتاستى. ۇكىمەتتى ىقشامداپ، ۇقىقتى تومەنگە بەرۋ، ۇقىقتى تومەنگە بەرۋ مەن باسقارۋدى ۇشتاستىرۋ، ساپالى قىزمەت كورسەتۋ سياقتى رەفورمالار ۇكىمەت فۋنكتسياسىندا تەرەڭ بۇرىلىس بولۋعا قوزعاۋشىلىق ەتىپ، بازاردىڭ ومىرشەڭدىگى مەن قوعامنىڭ جاسامپازدىق قۋاتى كورنەكتى ارتتى. «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» قۇرىلىسىنىڭ ناتيجەسى كورنەكتىلەنىپ، سىرتقى ساۋدا مەن شەتەل قارجىسىنان پايدالانۋ قۇرىلىمىنىڭ ساپالىلانۋى جانە كولەمى دۇنيە ءجۇزى بويىنشا الدىڭعى قاتاردان ورىن الدى.

  5 جىلدان بەرى حالىقتىڭ تۇرمىسى ۇزدىكسىز جاقساردى. كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدا شەشۋشى ىلگەرىلەۋشىلىككە قول جەتىپ، كەدەيلەردىڭ سانى 68 ميلليوننان استام ازايدى. قونىس جاڭالاپ سۇيەمەلدەنگەن كەدەيلەردىڭ سانى 8 ميلليون 300 مىڭ بولدى، كەدەيلەسۋ مولشەرى %10.2تەن %3.1كە تومەندەدى. تۇرعىنداردىڭ كىرىسى جىلىنا ورتا ەسەپپەن %7.4 ارتىپ، بۇل ەكونوميكانىڭ ارتۋ قارقىنىنان اسىپ، دۇنيە جۇزىندەگى ادام سانى ەڭ كوپ ورتاشا كىرىستەگى قاۋىم قالىپتاستى. شەتەلگە ساياحاتتاۋشىلار 83 ميلليون ادام - رەتتەن 130 ميلليون ادام - رەتكە كوبەيدى. وقۋ - اعارتۋ ىستەرى جاپپاي دامىدى. قوعامدىق زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋىنىڭ قامتىمى 900 ميلليون ادامنان اسىپ، نەگىزگى ەمدەلۋ قامسىزداندىرۋىنىڭ قامتىمى ءبىر ميلليارد 350 ميلليون ادامعا جەتىپ، دۇنيە ءجۇزى بويىنشا ەڭ ءىرى قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ جەلىسى قالىپتاستى. ادامنىڭ ورتاشا مەجەلى عۇمىرى 76.7 جاسقا جەتتى. لاشىقتى اۋماقتارداعى تۇرعىن ۇيلەردەن 26 ميلليوننان ارتىعى جاڭالانىپ، اۋىل - قىستاقتارداعى 17 ميلليوننان ارتىق وتباسىنىڭ حاۋىپتى ۇيلەرى قايتا سالىنىپ، 100 ميلليوننان ارتىق تۇرعىن جاڭا قونىسقا قۋانىشپەن كوشىپ كىردى.

  5 جىلدان بەرى ەكولوگيالىق ورتا جاعدايى بىرتىندەپ جاقساردى. اتموسفەرانىڭ، سۋدىڭ، توپىراقتىڭ لاستانۋىنىڭ الدىن الۋ جانە ونى وڭاۋ جونىندەگى ءۇش «10 تارماق» جاسالىپ اتقارىلدى ءارى تىڭعىلىقتى تابىسقا قول جەتتى. ەنەرگيانىڭ، سۋدىڭ ىشكى ءوندىرىستىڭ جالپى قۇنىنداعى بىرلىكتىك جۇمسالىمى تۇگەلدەي ورتا ەسەپپەن %20تىڭ ۇستىندە تومەندەدى، باستى لاس زاتتاردىڭ شىعارىلۋ مولشەرى ۇزدىكسىز تومەندەدى، ءتۇيىندى قالالاردىڭ اۋىر دارەجەدە لاستانعان كۇن سانى تەڭ جارىم ازايدى، ورمان - توعايدىڭ اۋماعى 163 ميلليون مۋ ارتىپ، قۇمايتتانعان جەردىڭ اۋماعى جىلىنا ورتا ەسەپپەن 2000 شارشى كيلومەترگە تاياۋ ازايىپ، جاسىل دامۋدىڭ جاعدايى قۋانارلىقتاي بولدى.

  ەندى عانا وتكەن 2017 - جىلى ەكونوميكانىڭ، قوعامنىڭ دامۋىنداعى نىسانالار مەن مىندەتتەر جاپپاي جۇزەگە اسىپ، تولىق ورىندالدى ءارى مەجەدەگىدەن جاقسى بولدى. ىشكى ءوندىرىستىڭ جالپى قۇنى %6.9 ارتتى، تۇرعىنداردىڭ كىرىسى %7.3 ارتىپ، الدىڭعى جىلعىدان ءبىرشاما تەزدەدى؛ قالا - قالاشىقتا 13 ميلليون 510 مىڭ ادام تىڭنان جۇمىستانىپ، جۇمىسسىزدىق مولشەرى تالاي جىلدان بەرگى ەڭ تومەن ورەگە ءتۇستى؛ ونەركاسىپتىڭ ارتۋ قارقىنى جوعارىلاپ، كاسىپورىنداردىڭ پايداسى %21 ارتتى؛ قازىنالىق كىرىس %7.4 ارتىپ، ارتۋ قارقىنىنىڭ باياۋلاۋ جاعدايى وڭالدى؛ يمپورت - ەكسپورت %14.2 ارتتى، ناقتى پايدالانىلعان شەتەل قارجىسى 136 ميلليارد 300 ميلليون دوللار بولىپ، تاريحتاعى تىڭ جوعارى دەڭگەيگە جەتتى. ەكونوميكانىڭ اينالىمىندا، ارتۋ ساپامەن، قۇرىلىممەن، ونىمدىلىكپەن سايكەسكەن تاماشا جاعداي جارىققا شىقتى. بۇل 5 جىلدان بەرگى ءبىرسىپىرا ماڭىزدى ساياسات ونىمدىلىكتەرىنىڭ، ءتۇرلى جاقتار قاجىماي كۇش سالىپ، ۇزاق ۋاقىت تابىستى ىستەۋدىڭ ناتيجەسى.

  وتكەن 5 جىلدا قول جەتكىزگەن جان - جاقتى، جاسامپازدىق تابىستار، تۋىلعان تەرەڭ قاتپارلى، ءتۇبىرلى وزگەرىستەر كۇللى دۇنيەنىڭ نازارىن تاعى دا اۋداردى، بۇكىل ەل حالقى بارىنشا شاتتاندى ءارى مۇنى ماقتانىش سەزىندى.
 5 جىلدان بەرى ءبىز شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ شەشىمدەرى مەن ورنالاستىرۋلارىن مۇقيات دايەكتىلەندىرىپ، باستىسى، مىناداي جۇمىستار ىستەدىك:

  (1) قىزمەتتىڭ ورنىقتىلىق بارىسىندا ىلگەرىلەۋ سىندى نەگىزگى اۋەنىنەن جازباي، ماكرولىق تىزگىندەۋدە كۇش سالا جاڭالىق اشىلىپ جانە ول كەمەلدەندىرىلىپ، ەكونوميكا اينالىمىنىڭ ۇيلەسىمدى كولەمى ساقتالىپ، ورنىقتىلىق بارىسىندا جاقسى جاققا قاراي دامۋشىلىقتار بولدى. سوڭعى جىلدارى، دۇنيە ەكونوميكاسىنىڭ جاندانۋى السىرەپ، حالىقارالىق فينانس بازارى قۇبىلمالى بولىپ، قورعانىمپازدىق ايقىن باس كوتەردى. ەلىمىز ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنداعى قۇرىلىمدىق ماسەلەلەر مەن تەرەڭدە جاتقان قايشىلىقتار كورنەكتىلەنىپ، ەكونوميكانىڭ باياۋلاۋ قىسىمى ءۇرتىس ارتىپ، قيىن تالعامدارعا جولىقتىق. مۇنداي جاعدايدا، ءبىز ستراتەگيالىق ۇستامدىلىقتى ساقتاپ، «قارجىنى توپىرلاتىپ توگۋ» ادىسىمەن كۇشەپ شابىتتاندىرمادىق، قايتا ەكونوميكالىق دامۋدىڭ جاڭا قالىپتى جاعدايىنا ۇيلەسىپ، ونى يگەرىپ، جەتەكتەپ، ەكونوميكانىڭ ورنىقتى ارتۋىن، رەفورمانى جەبەۋدى، قۇرىلىمدى رەتتەۋدى، حالىق تۇرمىسىنا تيىمدىلىك جەتكىزۋدى، حاۋىپ - قاتەردەن ساقتانۋدى ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ، ماكرولىق تىزگىندەۋدە ۇزدىكسىز جاڭالىق اشىپ جانە ونى كەمەلدەندىرىپ، كولەمدىك تىزگىندەۋ وي جەلىسى مەن ءتاسىلىن تۇراقتاندىرىپ، باعىتتامالى تىزگىندەۋدى، جاعدايعا قاراي تىزگىندەۋدى، دالمە - ءدال تىزگىندەۋدى كۇشەيتتىك. ەكونوميكانىڭ اينالىمى ۇيلەسىمدى كولەمىن ساقتاپ، جۇمىستانۋ ارتىپ، كىرىس جوعارىلاپ، ورتا جاقسارسا بولعانى، زەيىندى شوعىرلاندىرىپ، رەفورمانى جەبەپ، قۇرىلىمدى رەتتەپ، قوزعاۋشى كۇش قوسۋعا بولادى دەگەندى ايقىن دارىپتەدىك ءارى قازىرگى جاعدايعا پايدالى، ءارى بولاشاقتىق جاعدايعا، ءتىپتى، ءتيىمدى شارالاردى قولدانىپ، قامداۋ جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورمانى كۇش سالا ىلگەرىلەتىپ، جالپىلىق سۇرانىستى لايىقتى ارتتىرىپ، اناعۇرلىم جوعارى دەڭگەيدەگى قامداۋ مەن قاجەتسىنۋدىڭ اۋقىمدىق تەپە - تەڭدىگىن جۇزەگە اسىردىق. قاجىرلىلىقپەن قۇلشىنۋ ارقىلى ەكونوميكانىڭ باياۋلاۋ قىسىمىنا توتەپ بەرىپ، ەكونوميكانىڭ كۇرت قۇلدىراۋىنىڭ الدىن الىپ، ەكونوميكانىڭ ورتاشا، جوعارى قارقىنمەن ارتۋىن ساقتاپ، قۇرىلىمنىڭ ساپالىلانۋىن جەبەپ، ەكونوميكانىڭ ۇزاق ۋاقىت جاقسارۋعا بەت العان نەگىزىن ۇزدىكسىز بەكەمدەدىك جانە دامىتتىق.

  بەلسەندى قازىنا ساياساتى مەن ورنىقتى، اقاۋسىز اقشا ساياساتىن اتقارۋ باتىل جالعاستىرىلدى. قازىنانىڭ كىرىس - شىعىس قايشىلىعى نەداۋىر زور بولعان جاعدايدا، ەركىن شارا قولدانىلىپ، تەبىندى كۇشەيتۋ كوزدە ۇستالىپ، ەلىمىز الدىمەن باجىنى بارىنشا تومەندەتىپ، اقىنى نەداۋىر كەمەيتتى. تيجارات باجىسىنىڭ ورنىنا ارتقان قۇن باجىسىن الۋ ادىمعا ءبولىپ جالپىلاستىرىلىپ، 66 جىلعا سوزىلعان تيجارات باجىسىن الۋ تاريحى اياقتاپ، جيىنى 2 تريلليون يۋاننان استام باجى كەمەيتىلدى، وعان شاعىن، تابىسى ماردىمسىز كاسىپورىنداردان باجى الۋدا تيىمدىلىك جاساۋ، ءتۇرلى اقىلاردى اداقتاۋ سياقتى شارالارى قوسىلىپ، بازار سۋبيەكتتەرىنىڭ اۋىرتپالىعى جيىنى 3 تريلليون يۋاننان استام جەڭىلدەدى. جەرگىلىكتى ۇكىمەتتەردىڭ قارىز ىستەرىن باسقارۋ كۇشەيتىلىپ، جەرگىلىكتى ۇكىمەتتەردىڭ ىركىندى قارىزىن اۋىستىرۋ شاراسى اتقارىلىپ، ءبىر تريلليون 200 ميلليارد يۋان ءوسىم اۋىرتپالىعى جەڭىلدەتىلدى. قازىنالىق شىعىس قۇرىلىمى رەتتەلىپ، اينالىمعا تۇسپەگەن قارجىلار ىسكە قوسىلىپ، حالىقتىڭ نەگىزگى تۇرمىسى مەن ءتۇيىندى نىساندار قامتاماسىزداندىرىلدى. قازىنالىق قىزىل سيفر مولشەرى %3 كولەمىندە تىزگىندەلىپ كەلدى. اقشا ساياساتىنىڭ ورنىقتى بەيتاراپتىعى ساقتالدى، كەڭ ماعىناداعى اقشانىڭ M2 ارتۋ قارقىنى تومەندەۋگە بەت الىپ، سەنىمدى قارىز بەن قوعامدىق قارجى قۇراۋ كولەمى لايىقتى ارتتى. ولشەمدى باعىتتامالى تومەندەتۋ، ارناۋلى بانكە قارىزىن قايتالاي بەرۋ سياقتى پارىقتى ساياساتتار قولدانىلدى، ءتۇيىندى سالالار مەن ءالسىز بۋىنداردى قولداۋ كۇشەيتىلدى، شاعىن، تابىسى ماردىمسىز كاسىپورىنداردىڭ بانكە قارىزىن الۋ قارقىنى ءتۇرلى قارىز اقشانىڭ ورتاشا ارتۋ قارقىنىنان جوعارى بولدى. اقشا سىندىرىلىمىن بازارلاندىرۋ مەحانيزمىنە رەفورما جاسالدى جانە ول كەمەلدەندىرىلدى، حالىق اقشاسى سىندىرىلىمىنىڭ نەگىزىنەن ورنىقتىلىعى ساقتالدى، شەتەل اقشاسى زاپاسى ازايۋدان كوبەيۋگە بەت الدى. فينانس بازارىنداعى قارجى تاپشىلىعى سياقتى قالىپسىز تولقۋعا لايىقتى توتەپ بەرىلدى، فينانس بازارى ءتارتىبى جۇيەگە ءتۇسىرىلىپ، ءتۇيىندى سالالارداعى حاۋىپ - قاتەردىڭ الدى الىنىپ جانە ول جويىلىپ، جۇيەلىك حاۋىپ - قاتەر تۋىلماۋىنىڭ تومەنگى شەگى ساقتالىپ، مەملەكەتتىڭ ەكونوميكا، فينانس حاۋىپسىزدىگى قورعالدى.

  (2) قامداۋ جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورمانى نەگىزگى جەلى ەتۋ باتىل جالعاستىرىلىپ، دامۋدىڭ تىڭ يقۋاتى كۇش سالا جەتىلدىرىلىپ جانە ۇلعايتىلىپ، ەكونوميكالىق قۇرىلىمنىڭ ساپالىلانۋى جەدەلدەدى، دارەجەسى جوعارىلاتىلدى. ەكونوميكانىڭ دامۋى مەن قۇرىلىمىنداعى تەپە - تەڭدىكتىڭ بۇزىلۋى سىندى قيىن ماسەلە رەفورماعا مىقتاپ سۇيەنۋ ارقىلى شەشىلدى، گۇلدەنىپ كەلە جاتقان شارۋاشىلىقتار كۇش سالا دامىتىلىپ، ءداستۇرلى شارۋاشىلىقتار قايتا قۇرىلدى جانە دارەجەسى جوعارىلاتىلدى، قامداۋ جۇيەسىنىڭ ساپاسى مەن ونىمدىلىگى جوعارىلادى.

  «ارتىق ءوندىرىس قۋاتىن قاتاردان قالدىرۋ، ىركىندىلەردى، سۇيمەندەردى ازايتۋ، وزىندىك قۇندى تومەندەتۋ، ولقىلىقتاردى تولىقتاۋ» تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتىلدى. 5 جىلدان بەرى سەمەنت، تاقتا اينەك سياقتى مەشەۋ ءوندىرىس قۋاتىن قاتاردان قالدىرعان نەگىزدە، بولات - تەمىر، كومىر سياقتى كاسىپتەردى ءتۇيىن ەتە وتىرىپ، ارتىق ءوندىرىس قۋاتىن قاتاردان قالدىرۋ تەبىنى كۇشەيتىلدى، ورتالىق قازىنادان 100 ميلليارد يۋان ارناۋلى سيلاۋ جانە كومەك قارجىسى ورنالاستىرىلىپ، جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەردى ءبولىپ ورنالاستىرۋعا قولداۋ بەرۋگە جۇمسالدى، 170 ميلليون توننادان استام بولات - تەمىر، 800 ميلليون توننادان استام كومىر ءوندىرۋ قۋاتى قاتاردان قالدىرىلدى، ءبولىپ ورنالاستىرىلعان ادام ءبىر ميلليون 100 مىڭنان استى. قالا جاعدايىنا قاراي ءتاسىل قولدانىلىپ، تۇرگە ايىرىپ جەتەكشىلىك ەتىلىپ، 3 -، 4 - دارەجەلى قالالاردا ساتىلماعان تاۋار ۇيلەردى ساتۋدا كورنەكتى تابىسقا قول جەتتى، ءتۇيىندى قالالارداعى ءۇي باعاسىنىڭ قىمباتتاۋ جاعدايى تىزگىندەلدى. باسى ارتىق سۇيمەندەر بەلسەنە، ورنىقتى تومەندەتىلىپ، قارىز كولەمى تىزگىندەلىپ، جارنا ۇقىعى ارقىلى قارجى قۇراۋ مولشەرى ارتتىرىلدى، ونەركاسىپ كاسىپورىندارىنىڭ مال - مۇلىككە قارىزدانۋ مولشەرى ۇزدىكسىز تومەندەتىلىپ، ماكرولىق سۇيمەننىڭ ارتۋ مولشەرى كورنەكتى كەمەيىپ، جالپى تۇلعاسى ورنىقتى بولدى. ءتۇرلى شارانى قاتار قولدانۋ ارقىلى وزىندىك قۇن تومەندەتىلىپ، ۇكىمەتتىك قور نىساندارى %30 ازايتىلدى، ورتالىقتىڭ ۇكىمەت جاعىنان ورنالاستىرعان كاسىپورىنداردان الىناتىن اقىعا ساياتىن نىساننان %60تەن استامى ىقشامدالدى، «5 ءتۇرلى قامسىزداندىرۋ، ءبىر قاراجات» وتەمىنىڭ سالىستىرماسى كەزەڭدىك تومەندەتىلدى، ەنەرگيا تۇتىنۋ، زات اينالىمى، تەلەگراف سياقتىلاردىڭ وزىندىك قۇنىن تومەندەتۋ ىلگەرىلەتىلدى. ءتۇيىن كورنەكتىلەندىرىلىپ، ولقىلىقتاردى تولىقتاۋ تەبىنى ارتتىرىلدى.

  دامۋدىڭ جاڭا جانە كونە قوزعاۋشى كۇشتەرىنىڭ ۇلاسۋى جانە اۋىسۋى تەزدەتىلدى. «ينتەرنەت +» قيمىلى ىشكەرىلەي ەتەك الدىرىلدى، كەشىرىمشىلدىكپەن، بايىپتىلىقپەن باقىلاۋ - باسقارۋ جۇرگىزىلىپ، ءىرى ساندى دەرەك، بۇلت ەسەپ، زات ينتەرنەتى كەڭىنەن قولدانىلىپ، گۇلدەنىپ كەلە جاتقان شارۋاشىلىقتار قارىشتاپ دامىپ، ءداستۇرلى شارۋاشىلىقتار ىشكەرىلەي جاڭالاندى. «جۇڭگو جاساۋ شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ 2025 - جىلعا دەيىنگى پلانى» اتقارىلىپ، ونەركاسىپ نەگىزىن كۇشەيتۋ، زەردەلى جاساۋ، جاسىل جاساۋ قاتارلى ءىرى ينجەنەريالار ىلگەرىلەتىلىپ، وزىق جاساۋ كاسىبىنىڭ دامۋى تەزدەدى. وسى زامانعى قىزمەت كورسەتۋ كاسىبىن رەفورمالاۋ جانە دامىتۋ شارالارى جارىققا شىعارىلدى، قىزمەت كورسەتۋ كاسىبىنىڭ تىڭ قالپى، جاڭا ۇلگىلەرى جەدەل جارىققا شىعىپ، ءار ءتۇرلى سالالاردىڭ توعىسۋى مەن دارەجەسىنىڭ جوعارىلاۋى جەبەلدى. اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ قامداۋ جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورماسى تەرەڭدەتىلىپ، جاڭاشا شارۋاشىلىق سۋبيەكتتەرى مولداپ جارىققا شىقتى، ەگىنشىلىكتىڭ لايىقتى كولەمدى تيجاراتىنىڭ ارا سالماعى %30تەن %40كە جوعارىلادى. ورتا، تومەن كىرىستىلەردىڭ كىرىسى شارالار قولدانىلىپ ارتتىرىلدى، ءداستۇرلى تۇتىنۋدىڭ دەڭگەي - دارەجەسى جوعارىلاتىلىپ، تۇتىنۋدىڭ تىڭ ءتۇرى تەز ارتىپ كەلەدى، ينتەرنەتتىك بولشەك ساتۋ مولشەرى جىلىنا ورتا ەسەپپەن %30تىڭ ۇستىندە ارتتى، قوعامدىق تۇتىنۋ بۇيىمدارىنىڭ بولشەك ساتىلۋ جالپى سوماسى %11.3 ارتتى. قارجىلاندىرۋ قۇرىلىمى ساپالىلاندىرىلىپ، حالىقتىق قارجىلاندىرۋعا دەم بەرىلدى، ۇكىمەت قارجىسىنىڭ قوزعاۋشىلىق رولى ساۋلەلەندىرىلىپ، ءتىپتى دە كوپ قارجى نەگىزدى كۇشەيتىپ، تەبىندى ارتتىرىپ، حالىق تۇرمىسىنا پايدا جەتكىزەتىن سالالارعا جەتەكتەلدى. جوعارى قارقىندى تەمىر جولدىڭ ۇزىندىعى 9000 كيلومەتردەن 25 مىڭ كيلومەترگە جەتىپ، دۇنيە جۇزىندەگىنىڭ ۇشتەن ەكىسىن يەلەدى. جوعارى قارقىندى تاس جولدىڭ ۇزىندىعى 96 مىڭ كيلومەتردەن 136 مىڭ كيلومەترگە جەتتى، اۋىل - قىستاق تاس جولىنان ءبىر ميلليون 270 مىڭ كيلومەترى تىڭنان سالىندى، جاڭادان 46 حالىقتىق اۋەجاي سالىندى، ءىرى سۋ يگىلىگى ينجەنەرياسىنان 122سى سالىنا باستادى، اۋىل - قىستاق ەلەكتر جەلىسىنەن ءبىر توبى جاڭالاندى، دۇنيە ءجۇزى بويىنشا ەڭ ۇلكەن جىلجىمالى كەڭ ارنالى ينتەرنەت جەلىسى قۇرىلدى. 5 جىلدان بەرى دامۋدىڭ تىڭ قۋاتى جەدەل ۇلعايدى، ەكونوميكانىڭ ارتۋى، باستىسى، قارجى قوسىلىمىنا، ەكسپورتقا سۇيەنۋدەن تۇتىنۋدى، قارجىلاندىرۋدى، ەكسپورتتى جەتەكتەۋگە سۇيەنۋگە، باستىسى، 2 - شارۋاشىلىققا سۇيەنۋدەن 3 شارۋاشىلىقتىڭ بىرىگىپ جەتەكتەۋىنە سۇيەنۋگە اۋدى. بۇل ءبىز تالاي جىل ارمانداساق تا جۇزەگە اسپاي كەلە جاتقان كەلەلى قۇرىلىمدىق بەتبۇرىس ەدى.

  قامداۋ جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورمانى ىلگەرىلەتۋدە ماڭىزدى فاكتورلاردى بازارلاندىرىپ ىڭعايلاۋداعى بوگەتتەردى، ءسوزسىز، جويىپ، تۇزىمدىك ساۋدانىڭ وزىندىك قۇنىن تومەندەتۋ كەرەك. ۇزاقتان بەرى ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقان تەكسەرىپ بەكىتۋگە ءمان بەرىپ، باقىلاپ - باسقارۋعا نەمقۇرايدى قاراۋ، قىزمەت كورسەتۋ ءالسىز بولۋ ماسەلەلەرىن باعىتتاي وتىرىپ، ءبىز ۇكىمەتتى ىقشامداۋ، ۇقىقتى تومەنگە بەرۋ، باسقارۋ مەن ۇقىقتى تومەنگە بەرۋدى ۇشتاستىرۋ، ساپالى قىزمەت كورسەتۋ رەفورماسىن جالعاستى تەرەڭدەتىپ، ۇكىمەت فۋنكتسياسىندا بۇرىلىس جاساۋدى جەدەلدەتىپ، ميكرولىق باسقارۋدى، تىكە ارالاسۋدى ازايتىپ، ماكرولىق تىزگىندەۋدى، بازاردى باقىلاۋ - باسقارۋدى جانە الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋدى كۇشەيتۋگە باسا ءمان بەردىك. 5 جىلدان بەرى مەملەكەتتىك كەڭەس تاراۋلارىنىڭ اكىمشىلىك تەكسەرىپ بەكىتۋ تۇرلەرىنىڭ %44ى ازايتىلىپ، اكىمشىلىك رۇقساتقا جاتپايتىن تەكسەرىپ بەكىتۋ تۇبەگەيلى اياقتادى. ورتالىق ۇكىمەت دەڭگەيىندە تەكسەرىپ بەكىتىلەتىن كاسىپورىن قارجىلاندىرۋ نىسانىنان %90ى ازايتىلدى، اكىمشىلىك تەكسەرىپ بەكىتۋ جونىنەن دانەكەرلىك قىزمەت كورسەتۋ تۇرلەرىنىڭ %74ى ىقشامدالىپ، كاسىپتىك تولىمدىلىق رۇقساتى جانە ونى تانۋ ىستەرى زور مولشەردە ازايدى. ورتالىق ۇكىمەت باعا بەلگىلەيتىن تۇرلەر %80، جەرلىك ۇكىمەت باعا بەلگىلەيتىن تۇرلەر %50تەن استام كەمەيتىلدى. ونەركاسىپتىك - ساۋدالىق تىزىمگە الدىرۋ، كاپيتال تىركەتۋ قاتارلى ساۋدا ىستەرى تۇزىمىنە جاپپاي رەفورما جۇرگىزىلىپ، كاسىپورىن قۇرۋ ۋاقىتىنىڭ ۇشتەن بىرىنەن استامى قىسقاردى. جۇمىس ۇستىندە جانە جۇمىستان كەيىنگى باقىلاۋ - باسقارۋدا جاڭالىق اشىلىپ جانە ول كۇشەيتىلىپ، «تەكسەرىلەتىندەردى كەز كەلگەن ۋاقىتتا تەكسەرۋ، زاڭ اتقارۋشىلاردى كەز كەلگەن ۋاقىتتا جىبەرۋ، تەكسەرۋ ناتيجەسىن جاريالاۋ» جۇرگىزىلدى، تەكسەرۋشىلەر مەن تەكسەرۋ وبيەكتىلەرىن كەز كەلگەن كەزدە ۇلگى الىپ تەكسەرىپ، ءبىر جايلى ەتۋ ناتيجەسىن دەر كەزىندە جاريالاۋ ارقىلى باقىلاپ - باسقارۋدىڭ ونىمدىلىگى جانە ادىلدىگى جوعارىلادى. «ينتەرنەت + ۇكىمەتتىك قىزمەت كورسەتۋ» ءتۇزىمى ىلگەرىلەتىلىپ، جۇمىستى ءبىر ورىندا ءبىتىرۋ سىندى قىزمەت كورسەتۋ شارالارى قولدانىلدى. تيجاراتتىق - ساۋدالىق ورتا كورنەكتى جاقسارىپ، بازاردىڭ ومىرشەڭدىگى كورنەكتى ارتىپ، بۇقارانىڭ جۇمىس ءبىتىرۋى نەداۋىر قولايلىلاندى.

  (3) دامۋدى جاڭالىق اشۋ جولىمەن جەتەكتەۋگە تاباندى بولىپ، قوعامنىڭ جاسامپازدىق قۋاتىن تاسقىنداتىپ، تۇتاس جاڭالىق اشۋ قابىلەتى مەن ءونىمى كورنەكتى جوعارىلادى. دامۋدى جاڭالىق اشۋ ارقىلى جەبەۋ ستراتەگياسى اتقارىلىپ، جاڭالىق اشۋ ەكولوگياسى ساپالىلاندىرىلىپ، كوپ سۋبيەكت سايكەسەتىن، جان - جاقتى ىلگەرىلەتەتىن جاڭالىق اشۋ اۋقىمى قالىپتاستى. عىلمي زەرتتەۋ قۇرىلىمدارى مەن جوعارى مەكتەپتەردىڭ دەربەس عىلمي زەرتتەۋ ۇقىعى كەڭەيتىلىپ، عىلمي زەرتتەۋ نىسانى مەن قاراجاتىن باسقارۋ جاقسارتىلدى، عىلىم - تەحنيكا جەتىستىگى ۇقىق - مۇددەسىن باسقارۋ رەفورماسى تەرەڭدەتىلدى. جاپپاي جاڭالىق اشۋ، رەفورمالاۋ سىناعى ىلگەرىلەتىلىپ، بەيجيڭ، شاڭحايدا عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ ورتالىعىن قۇرۋعا قولداۋ بەرىلدى، جاڭادان مەملەكەتتىك دەربەس جاڭالىق اشۋ ۇلگى رايونىنان 14ى تىڭنان قۇرىلىپ، ءبىر توپ وڭىرلىك جاڭالىق اشۋ بيىگىنىڭ قالىپتاسۋىن جەتەكتەدى. كاسىپورىندى نەگىزگى تۇلعا ەتىپ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ جۇيەسى قۇرىلىسى كۇشەيتىلىپ، حالىقارالىق باسەكەلىك قۋاتقا يە، جاڭاشىل كاسىپورىندار مەن جاڭاشا زەرتتەۋ قۇرىلىمدارىنىڭ ءبىر توبى جارىققا شىقتى. كوپ جۇمىلىپ شارۋاشىلىق قۇرۋ، جۇرتشىلىق جاڭالىق اشۋ قيمىلى ىشكەرىلەي ەتەك الدىرىلىپ، جالپىعا ءتيىمدى قولداۋ ساياساتتارى اتقارىلىپ، جەتىلدىرۋ جۇيەسى كەمەلدەندىرىلدى. ءار ءتۇرلى بازار سۋبيەكتتەرى 98 ميلليوننان استامعا جەتىپ، 5 جىل ىشىندە %70تىڭ ۇستىندە ارتتى. ەل ىشىندە جارامدى تاپقىرلىق پاتەنتىنىڭ سانى 2 ەسە ارتىپ، تەحنيكا ساۋداسى ءبىر ەسەلەندى. ەلىمىزدىڭ عىلىم - تەحنيكا جاڭالىعى ىلەسۋدى نەگىز ەتۋدەن كوپ سالادا قاتارلاسۋعا، باستاۋعا اۋىپ، بۇكىل الەمدى جالت قاراتقان جاڭالىق اشىپ، شارۋاشىلىق قۇرۋدىڭ قۇتتى مەكەنىنە اينالدى.

  (4) رەفورمانى جاپپاي تەرەڭدەتۋگە تاباندى بولىپ، ءتۇزىلىس پەن مەحانيزمدەگى كىناراتتاردى جويۋعا كۇش سالىپ، دامۋدىڭ قۋاتى ۇزدىكسىز كۇشەيدى. مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىندار مەن مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاپيتال رەفورماسى تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتىلىپ، سەرىكتەستىك ءتۇزىمى رەفورماسى نەگىزىنەن ورىندالدى، قوسىپ الۋ، بىرىكتىرۋ، جىكتەردى ازايتۋدا، ساپانى جوعارىلاتىپ، ونىمدىلىكتى ارتتىرۋدا كورنەكتى ىلگەرىلەۋشىلىك بولدى. مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردىڭ تيىمدىلىگى كورنەكتى جاقساردى، بىلتىر پايدا مولشەرى %23.5 ارتتى. ەنەرگيا، تەمىر جول، تۇز شارۋاشىلىعى قاتارلى سالالار رەفورماسى تەرەڭدەدى. جالپىلىق مەنشىككە جاتپايتىن شارۋاشىلىقتىڭ بازارعا كىرۋ رۇقساتى جەڭىلدەتىلدى. جىلجىمايتىن مۇلىكتى ءبىر تۇتاس تىزىمگە الۋ ءتۇزىمى ورناتىلدى. مال - مۇلىك ۇقىعىن قورعاۋ ءتۇزىمى كەمەلدەندى. قازىنا - باجى رەفورماسىندا كەلەلى ىلگەرىلەۋگە قول جەتتى، قازىنالىق مەجە ەسەپ پەن سوڭعى ەسەپتى جاريا ۇستاۋ جاپپاي جۇرگىزىلدى، ورتالىق پەن جەرگىلىكتى ورىنداردىڭ باجىدان ورتاق يگىلىكتەنۋى نەگىز ەتىلگەن كىرىس ءبولىسى جۇيەسى ورناتىلىپ، ورتالىق پەن جەرگىلىكتى ورىنداردىڭ قازىنالىق ءىس ۇقىعى مەن شىعىس جاۋاپكەرلىگىن ايىرۋ رەفورماسى باستالدى، ورتالىقتىڭ جەرگىلىكتى ورىنعا جاي اۋدارىپ تولەۋ كولەمى زور مولشەردە ۇلعايدى، ارناۋلى اۋدارىپ تولەۋ تۇرلەرىنىڭ ۇشتەن ەكىسى ازايتىلدى. ءوسىم مولشەرى تەجەمى نەگىزىنەن بوساتىلدى، امانات اقشانى قامسىزداندىرۋ ءتۇزىمى ورناتىلدى، ءىرى، ورتاشا ساۋدا بانكەلەرىنىڭ جالپىعا ءتيىمدى فينانس ىستەرى ءبولىمىن قۇرۋ ىلگەرىلەتىلدى، ساياساتتىق، اشۋ سيپاتىنداعى فينانس قۇرىلىمدارى رەفورماسى تەرەڭدەتىلىپ، فينانستىق باقىلاپ - باسقارۋ، سايكەستىرۋ مەحانيزمى كۇشەيتىلدى. وقۋ - اعارتۋدىڭ جالپىلىق رەفورماسى ورنىقتى قاداممەن ىلگەرىلەتىلىپ، قالا، اۋىل - قىستاق مىندەتتى وقۋ - اعارتۋىنىڭ بىركەلكى دامۋىن جەبەۋ مەحانيزمى كەمەلدەندىرىلىپ، ەمتيحان ارقىلى وقۋشى قابىلداۋ ءتۇزىمى رەفورمالاندى. قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ بىرلىككە كەلگەن نەگىزگى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋ ءتۇزىمى، ەمدەلۋدى قامسىزداندىرۋ ءتۇزىمى ورناتىلىپ، ورگاندار مەن ءىسورىندارىنىڭ، كاسىپورىنداردىڭ زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋ ءتۇزىمى بىرىكتىرىلدى. مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاپيتالدىڭ ءبىر ءبولىمىن ايىرىپ، قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ قورىن تولىقتىرۋ جوباسى شىعارىلدى. ەمدەۋدى، ەمدەلۋدى قامسىزداندىرۋدى، ءدارى - دارمەكتى ءوزارا ۇشتاستىرۋ رەفورماسى جۇرگىزىلىپ، ۇكىمەتتىك شيپاحانالار جونىندەگى جان - جاقتى رەفورما جالپى بەتتىك ورىستەتىلىپ، ۇزاقتان بەرى اتقارىلىپ كەلگەن ءدارى - دارمەككە ۇستەمەلەپ باعا قوسۋ ساياساتى كۇشىنەن قالدىرىلدى، ءدارى - دارمەك، ەمدەۋ اسپاپتارىن تەكسەرىپ بەكىتۋ ءتۇزىمى رەفورماسىندا تابىستارعا قول جەتتى. اۋىل - قىستاق جەرىن كوتەرمەگە الۋداعى 3 ۇقىقتى ايىرۋ رەفورماسى جەدەلدەتىلىپ، ۇقىعى تۇراقتاندىرىلعان جەر كولەمى %80تەن ارتتى، ماڭىزدى اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن ساقتاۋ تۇزىمىنە رەفورما جۇرگىزىلدى. نەگىزگى تۇلعالىق فۋنكتسيالىق رايوندار ءتۇزىمى كەمەلدەندىرىلىپ، ەكولوگيالىق وركەنيەت جاعىنداعى قىزمەت ونىمدىلىگىن باعالاۋ جانە جاۋاپكەرشىلىگىن قۋزاستىرۋ ءتۇزىمى ورناتىلدى، وزەن باستىعى، كول باستىعى ءتۇزىمى اتقارىلدى، ولكە دارەجەلىدەن تومەن ورتانى قورعاۋ قۇرىلىمدارىن تىكە باسقارۋ ءتۇزىمى رەفورماسىن تۇيىندە سىناق ەتۋ ەتەك الدىرىلدى. سالالاردىڭ رەفورماسىنىڭ ىشكەرىلەۋى ەكونوميكا مەن قوعامنىڭ ءۇرتىس اقاۋسىز دامۋىن پارمەندى ىلگەرىلەتتى.

  (5) سىرتقا ەسىك اشۋ سىندى مەملەكەتتىڭ نەگىزگى ساياساتىندا تاباندى بولىپ، ىنتىماقتاستىق جاساپ، تەڭ يگىلىكتەنۋدى ىسكە اسىرۋعا كۇش سالىپ، اشىق ۇستالاتىن شارۋاشىلىق ورەسى كورنەكتى جوعارىلادى. «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» قۇرىلىسىن بىرگە جۇرگىزۋ دارىپتەلىپ جانە ىلگەرىلەتىلىپ، ازيا نەگىزدىك قۇرىلعىلاردى قارجىلاندىرۋ بانكەسىن اشۋ باستاماسىن كوتەردىك، جىبەك جولى قورىن قۇرىپ، نەگىزگى قۇرىلعىلاردى ۇلاستىرۋ - جالعاۋ، ەكونوميكا - ساۋدا ىنتىماقتاستىق نىساندارىنان ءبىر توبى تياناقتاندى. شاڭحاي قاتارلى 11 قالادا ەركىن ساۋدا سىناق رايونى قۇرىلىپ، رەفورما سىناق تۇيىندەرى جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىر توبى بۇكىل ەلگە جالپىلاستىرىلدى. ەكسپورتتان قايتارىلاتىن باجىنى ورتالىق قازىنا ۇستىنە الۋ مەحانيزمىنە رەفورما جۇرگىزىلىپ، قايتارىلاتىن باجىنىڭ ارتقان بولەگىن تۇگەل ورتالىق قازىنا كوتەرەتىن بولدى، ەل اتتاعان ەلەكتروندىق ساۋدا ۋنيۆەرسال سىناق رايوندارىنان 13ى قۇرىلدى، حالىقارالىق ساۋداداعى «ءبىر تەرەزەدەن» قىزمەت كورسەتۋ بۇكىل ەلدى قامتىپ، زاتتىڭ كەدەننەن ءوتۋ ۋاقىتىنىڭ جارىمىنان استامى قىسقاردى، يمپورت - ەكسپورت ورنىقتى بولۋدان ارتۋعا بەت الدى. شەتەل ساۋداگەرلەرىنىڭ قارجى قوسۋىن تەكسەرىپ بەكىتۋ ءتۇزىمى بازارعا كىرۋدە رۇقسات ەتىلمەيتىندەر تىزىمدىگى بويىنشا باسقارۋعا وزگەرتىلىپ، شەكتەۋ سيپاتىنداعى شارالاردىڭ ۇشتەن ەكىسى قىسقاردى. شەتەل ساۋداگەرلەرىنىڭ قارجى قۇرىلىمى ساپالىلاندىرىلىپ، جوعارى تەحنيكالى شارۋاشىلىقتىڭ ارا سالماعى ءبىر ەسە جوعارىلادى. اقىل - پاراسات ەنگىزۋ تەبىنى كۇشەيتىلىپ، جۇڭگوعا كەلىپ جۇمىس ىستەيتىن شەتەلدىك ماماندار %40 ارتتى. سىرتقا قارجى قوسۋ اقاۋسىز دامۋعا جەتەكتەلدى. ءوندىرىس قۋاتى جاعىنداعى حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق ىلگەرىلەتىلدى، جوعارى قارقىندى تەمىر جول، يادرو ەلەكتر قاتارلى جابدىقتار دۇنيەگە بەت الدى. ەركىن ساۋدا جونىندە 8 كەلىسىمگە تىڭنان قول قويىلدى جانە دارەجەسى جوعارىلاتىلدى. شاڭحاي - شياڭگاڭ بيرجاسى، شىنجىن - شياڭگاڭ بيرجاسى، ىشكى ولكە - شياڭگاڭ زايوم بيرجاسى ارت - ارتىنان ىسكە قوسىلدى، حالىق اقشاسى حالىقارالىق اقشا قورى ۇيىمىنىڭ ەرەكشە اقشا الۋ ۇقىعىنا يە اقشالار قاتارىنا ەنىپ، حالىق اقشاسىنىڭ حالىقارالانۋىندا ماڭىزدى ادىم اتتالدى. جۇڭگونىڭ سىرتقا ەسىكتى كەڭ اشۋى وزىندىك دامۋىن پارمەندى ىلگەرىلەتتى، دۇنيە جۇزىنە ۇلكەن وراي سيلادى.

  (6) وڭىرلەردىڭ سايكەستى دامۋى مەن جاڭاشا قالا - قالاشىقتانۋ ستراتەگياسىن اتقارۋعا تاباندى بولىپ، بىركەلكى دامۋدى ىلگەرىلەتۋگە كۇش سالىپ، تىڭ ارتۋ ۇيەك - بەلدەۋلەرىنىڭ جەتىلۋى تەزدەتىلدى. بەيجيڭ - تيانجين - حىبەيدىڭ سايكەستى دامۋى، چاڭجياڭ ەكونوميكالىق بەلدەۋىنىڭ دامۋى بەلسەنە ىلگەرىلەتىلىپ، قاتىستى پلاندار جاسالىپ جانە اتقارىلىپ، ءبىر توپ كەلەلى نىساندار قۇرىلدى. باتىس بولەكتى اشۋ، شىعىس سولتۇستىكتى گۇلدەندىرۋ، ورتا بولەكتى كوركەيتۋ جانە شىعىس بولەكتى الدىمەن دامىتۋدى جەبەيتىن رەفورمالاۋ، جاڭالىق اشۋدىڭ ءبىر قىدىرۋ تىڭ شارالارى جارىققا شىعارىلدى. بايىرعى توڭكەرىستىك رايونداردى، ۇلتتىق رايونداردى، شەكارا رايونداردى جانە كەدەي رايونداردى سۇيەمەلدەۋ تەبىنى كۇشەيتىلدى، شيزاڭعا، شينجياڭعا، چيڭحايعا باعىتتامالى كومەكتەسۋ قىزمەتى كۇشەيتىلدى. تەڭىز - مۇحيتتى قورعاۋ جانە اشۋ تارتىپپەن جۇرگىزىلدى. ءتۇيىندى قالالار شوعىرىن دامىتۋ پلانى اتقارىلدى، ۇلكەن، ورتا، شاعىن قالالار مەن شاعىن قالاشىقتاردى سايكەستى دامىتۋ جەدەلدەتىلدى. باسىم كوپ ساندى قالا نوپوسقا قوندىرۋداعى شەكتەمەلەردى بوساتتى، قونىستانۋ كۋالىگى ءتۇزىمى جالپى بەتتىك اتقارىلدى، قالا - قالاشىقتاردا نەگىزگى الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋ تۇراقتى حالىقتى تولىق قامتۋعا بەت الدى. قالا، اۋىلدىڭ وڭىرلىك دامۋداعى سايكەستىلىگى كورنەكتى ارتتى.

  (7) حالىقتى وزەك ەتكەن دامۋ يدەياسىنا تاباندى بولىپ، حالىق تۇرمىسىن قامتاماسىزداندىرۋعا جانە جاقسارتۋعا كۇش سالىنىپ، حالىق جۇرتشىلىعىنىڭ تابىس سەزىمى ۇزدىكسىز ارتتى. قازىنا قۋاتى جەتىسپەگەن جاعدايدا حالىق تۇرمىسىنا قوسىلىم جالعاستى مولايتىلدى. كەدەيلەردى سەبەبىن تاۋىپ سۇيەمەلدەۋ، كەدەيلىكتەن شىن مانىندە ارىلتۋ جاپپاي ىلگەرىلەتىلدى، ورتالىق ءبىر تۇتاس جوسپارلاۋ، ولكە جالپى جاۋاپتى بولۋ، قالا، اۋدان تياناقتاندىرۋ سىندى قىزمەت مەحانيزمى اقاۋسىزداندىرىلدى، ورتالىق قازىنادان 5 جىلدا قوسىلعان كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قوسىلىمى 280 ميلليارد يۋاننان استى. جۇمىستانۋدىڭ بەلسەندى ساياساتى اتقارىلىپ، ءتۇيىندى قاۋىمنىڭ جۇمىستانۋى ءبىرشاما ويداعىداي قامتاماسىزداندىرىلدى. وقۋ - اعارتۋدى الدىمەن دامىتۋ باتىل جالعاستىرىلىپ، قازىنالىق وقۋ - اعارتۋ شىعىسىنىڭ ىشكى ءوندىرىستىڭ جالپى قۇنىندا يەلەيتىن ارا سالماعى تاعى دا %4تەن استى. اۋىل - قىستاق مىندەتتى وقۋ - اعارتۋىنداعى نەگىزى ءالسىز مەكتەپتەردىڭ مەكتەپ باسقارۋ شارت - جاعدايى جاقسارتىلىپ، اۋىل - قىستاقتاعى وقىتۋشىلاردىڭ يگىلىگى جوعارىلاتىلىپ، وقۋشىلاردىڭ ازىقتانۋىن جاقسارتۋ جوسپارىنان 36 ميلليوننان استام بالا يگىلىكتەندى. دۇنيە ءجۇزى بويىنشا الدىڭعى قاتارلى ۋنيۆەرسيتەت قۇرۋ جانە الدىڭعى قاتارلى پاندەر اشۋ قۇرىلىسى باستالدى. اۋىل - قىستاق جانە كەدەي وڭىرلەردەن ءتۇيىندى جوعارى مەكتەپتەرگە ارناۋلى قابىلدانعان وقۋشىلاردىڭ سانى 10 مىڭنان 100 مىڭعا ارتتى. ءتۇرلى مەكتەپتەردەگى وتباسىندا قيىنشىلىعى بار وقۋشىلارعا اقشالاي جاردەم بەرۋ تەبىنى كۇشەيتىلىپ، ودان 430 ميلليون ادام - رەت يگىلىكتەندى. ەڭبەك جاسىنداعىلاردىڭ ءبىلىم الۋىنىڭ ورتاشا جىل شەگى 10.5 جىلعا كوتەرىلدى. قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ نەگىزگى ەمدەلۋىن قامسىزداندىرۋعا بەرىلەتىن ورتاشا قازىنالىق كومەك قاراجات ولشەمى 240 يۋاننان 450 يۋانعا كوتەرىلدى، سالماقتى ناۋقاستاردى قامسىزداندىرۋ ءتۇزىمى نەگىزىنەن ورناتىلدى، ودان 17 ميلليوننان استام ادام - رەت يگىلىكتەندى، باسقا جەردە ەمدەلۋ، شيپاحاناعا جاتۋ اقىسى جونىنەن توتە ەسەپ جابۋ ىسكە اسىرىلدى. دارەجە بويىنشا ەمدەۋ جانە ەمدەۋ بىرلەستىك تۇلعاسى قۇرىلىسى جەدەل ىلگەرىلەتىلدى. زەينەتكەرلەردىڭ نەگىزگى زەينەتاقىسى ءۇرتىس ۇيلەسىمدى جوعارىلاتىلدى. ەڭ تومەنگى تۇرمىستىق قامتاماسىزدىق، ءناپاقا ولشەمى جوعارىلاتىلدى، قوعامدىق قۇتقارۋ ءتۇزىمى كەمەلدەندىرىلىپ، ەڭ تومەنگى قامتاماسىزدىقپەن قامدالاتىن جانە ەرەكشە قيىنشىلىقتاعى بۇقارادان 60 ميلليون ادامنىڭ نەگىزگى تۇرمىسى قامتاماسىزداندىرىلدى. قيىنشىلىعى بار جانە اۋىر دارەجەدە مۇگەدەك ادامدارعا «ەكى جاردەم قاراجات» بەرۋ ءتۇزىمى ورناتىلىپ، ودان 21 ميلليوننان استام ادام يگىلىكتەندى. تۇگەل ەكى بالالى بولۋعا رۇقسات ەتۋ ساياساتى اتقارىلدى. نەگىزگى ساتىلاردا الەۋمەتتىك مادەنيەتكە قىزمەت كورسەتۋ كۇشەيتىلىپ، مادەنيەت ىستەرىنىڭ دامۋى جەدەلدەتىلىپ، مادەنيەت شارۋاشىلىعى جىلىنا ورتا ەسەپپەن %13تەن استام ارتتى. جالپى حالىقتىق دەنە شىنىقتىرۋ ەتەك الدىرىلىپ، سپورت ساڭلاقتارى اسقاق جىگەرمەن ناتيجەلەر جاراتتى.

  (8) ادام مەن تابيعاتتىڭ جاراسىمدى دامۋىنا تاباندى بولىپ، ورتانىڭ لاستانۋىن جونگە سالۋعا كۇش سالىپ، ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىندا كورنەكتى ناتيجەلەرگە قول جەتتى. ءمولدىر سۋ، جاسىل تاۋ − باعالى بايلىق دەيتىن كوزقاراس ورناتىلىپ، ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ بۇرىن - سوڭدى بولىپ كورىلمەگەن بەكىممەن جانە تەبىنمەن كۇشەيتىلدى. اتموسفەرانىڭ لاستانۋى بارىنشا قاتاڭ جونگە سالىنىپ، ءتۇيىندى رايونداردا شاڭ - توزاڭنىڭ (5. PM2) جىلدىق ورتاشا قويۋلىعى %30 تەن استام تومەندەدى. بىتىراندى كومىردى جونگە سالۋ كۇشەيتىلدى، ءتۇيىندى كاسىپ سالالارىنىڭ ەنەرگيانى ۇنەمدەپ، لاستىڭ شىعارىلۋىن ازايتۋى ىلگەرىلەتىلىپ، ءتۇتىندى بارىنشا از شىعاراتىن كومىر ەلەكتر اگراگاتتارى %71كە جەتكىزىلدى. ەنەرگيا قۇرىلىمى ساپالىلاندىرىلىپ، كومىر تۇتىنۋ ارا سالماعى 8.1 پايىز تومەندەپ، تازا ەنەرگيا تۇتىنۋ ارا سالماعى 6.3 پايىز جوعارىلادى. جانار ماي ساپاسى جوعارىلاتىلىپ، گازدى ولشەمنەن ارتىق شىعاراتىن كولىك پەن ەسكى كولىكتەردەن 20 ميلليوننان استامى قاتاردان شىعارىلدى. ءتۇيىندى اعارلار مەن تەڭىز الاپتارى سۋىنىڭ لاستانۋىنىڭ الدىن الۋ جانە ونى جونگە سالۋ كۇشەيتىلىپ، حيميالىق تىڭايتقىشتاردىڭ، اۋىل شارۋاشىلىق دارىلەرىنىڭ ىستەتىلۋى مۇلدە ارتپاۋ جۇزەگە اسىرىلدى. ەكولوگيانى قورعاۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ كەلەلى ينجەنەرياسى ىلگەرىلەتىلىپ، ەگىستىككە اينالعان ورماندى، جايلىمدى، كولدەردى قالپىنا كەلتىرۋ كولەمى ۇلعايتىلدى، شولەيتتەنۋدى، تاستاقتانۋدى، توپىراقتىڭ شايىلۋىن جان - جاقتى جونگە سالۋ كۇشەيتىلدى. ورتالىقتىڭ قورشاعان ورتا جونىنەن باقىلاۋ - تەكسەرۋ جۇرگىزۋى ورىستەتىلىپ، زاڭعا قايشىلىق جاساعان دەلولار قاتاڭ تەكسەرىلىپ ءبىر جايلى ەتىلىپ، جاۋاپكەرشىلىگىن قۋزاستىرۋ، جاۋاپقا تارتۋ كۇشەيتىلدى. «پاريج كەلىسىمىنىڭ» قول قويىلىپ كۇشكە يە بولۋى بەلسەنە ىلگەرىلەتىلدى، ەلىمىز جەر شارىنىڭ كليمات وزگەرىسىنە توتەپ بەرۋ بارىسىندا ماڭىزدى رولىن ساۋلەلەندىردى.

  (9) ۇكىمەت فۋنكتسياسىن زاڭ بويىنشا جاپپاي اتقارۋعا تاباندى بولىپ، قوعامدىق وڭاۋدى كۇشەيتۋگە جانە وندا جاڭالىق اشۋعا باسا كۇش سالىنىپ، قوعامدا جاراسىمدىلىق پەن ورنىقتىلىق ساقتالدى. مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتىنىڭ جاساۋىنا، وزگەرىس ەنگىزۋىنە 95 زاڭ ۇسىنىلدى، اكىمشىلىك زاڭدىق ەرەجەدەن 195ى جاسالدى جانە وزگەرىس ەنگىزىلدى، تاراۋلاردىڭ ەرەجە - ۋستاۆتارىنان ءبىر توبىنا وزگەرىس ەنگىزىلدى، كۇشىنەن قالدىرىلدى. ولكەلىك، قالالىق، اۋداندىق ۇكىمەتتەردىڭ تاراۋلارى ۇقىق - جاۋاپكەرشىلىك ءتىزىمىن جاساپ جاريالادى. مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ كولەمدى جانە ارناۋلى قۋزاۋ - تەكسەرۋى ورىستەتىلىپ، مىندەتىن بەلسەندى وتەپ، كورنەكتى ناتيجە كورسەتكەندەر ماراپاتتالدى جانە ساياساتتىق ىنتالاندىرىلدى، مىندەتىن وتەمەگەندەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى قاتاڭ قۋزاستىرىلدى. قالا، اۋىل، نەگىزگى ساتىلاردى باسقارۋدا جاڭالىق جاراتىلدى. ارىز - ارمان قىزمەت ءتۇزىمى كەمەلدەندىرىلدى. زاڭدىق كومەك بەرۋ كولەمى كەڭەيتىلدى. حاۋىپسىز ءوندىرىس سالاسىنىڭ رەفورماسى مەن دامۋى جەبەلىپ، شىرعالاڭنىڭ جالپى شاماسى مەن اۋىر، ەرەكشە ءىرى شىرعالاڭنىڭ شاماسى ۇزدىكسىز تومەندەدى. ازىق - تۇلىك، ءدارى - دارمەكتى باقىلاۋ - باسقارۋعا رەفورما جۇرگىزىلىپ جانە كەمەلدەندىرىلىپ، حاۋىپ - قاتەردى جالپى بارىسىندا باسقارۋ - تىزگىندەۋ كۇشەيتىلدى. جەر سىلكىنىسى، ەرەكشە اۋىر تاسقىن اپاتى قاتارلى اپاتتان ساقتانۋ، اپاتتىڭ زيانىن جەڭىلدەتۋ، اپاتتان قۇتقارۋ قىزمەتى كۇشەيتىلىپ، دارەجە بويىنشا جاۋاپتى بولاتىن، ءوزارا سايكەسەتىن شۇعىل توتەپ بەرۋ مەحانيزمى اقاۋسىزداندىرىلىپ، اپات شىعىنى ەڭ زور دارەجەدە تومەندەتىلدى. مەملەكەت حاۋىپسىزدىگى كۇشەيتىلدى. قوعام اماندىعى جونىندەگى الدىن الۋ - تىزگىندەۋ جۇيەسى كەمەلدەندىرىلىپ، زاڭعا قايشى ءتۇرلى قىلمىستارعا زاڭ بويىنشا سوققى بەرىلىپ، الەۋمەتتىك حاۋىپسىزدىك پارمەندى قورعالدى.

  پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ پارتيانى جاپپاي قاتاڭ باسقارۋ جونىندەگى ورنالاستىرۋلارى دايەكتى تياناقتاندىرىلىپ، پارتيا ستيلى، پاكتىك قۇرىلىسى جانە ءىرىپ - شىرۋگە قارسى تۇرۋ كۇرەسى كۇشەيتىلدى. پارتيانىڭ بۇقارالىق لۋشيان تاربيەسى جانە امالياتتىق قيمىلى، «ۇشتە قاتاڭ، ۇشتە شىنايى بولۋ» ارناۋلى تاربيەسى، «ەكىنى ۇيرەنىپ، بىردە تولىمدى بولۋ» ۇيرەنۋ - تاربيەسى ىشكەرىلەي ورىستەتىلدى، پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ سەگىز ءتۇرلى بەلگىلەمەسىنىڭ رۋحى مۇقيات تياناقتاندىرىلدى، «ءتورت ءتۇرلى بۇرىس ستيل» تاباندىلىقپەن تۇزەتىلىپ، مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ «ءۇش تيىمى» قاتاڭ اتقارىلدى. جاڭادان سالىناتىن ۇكىمەتتىك سارايلار مەن قازىنادان قامدالاتىن ادامداردىڭ جالپى مولشەرى قاتاڭ تىزگىندەلدى، «ءۇش ءتۇرلى ۇكىمەتتىك» قاراجات بارىنشا ۇنەمدەلدى. اكىمشىلىك باقىلاۋ - تەكسەرۋ جانە قازىنالىق باقىلاۋ كۇشەيتىلدى. زاڭعا، بەلگىلەمەگە قايشى ارەكەتتەرگە باتىل تەكسەرۋ جۇرگىزىلىپ، ءبىر جاقتى ەتىلىپ، تۇزەتىلدى، ءىرىپ - شىرىگەندەر قاتاڭ جازالانىپ، ءىرىپ - شىرۋگە قارسى كۇرەستىڭ ۇستەم اۋقىمى قالىپتاستى ءارى بەكەمدەلە ءتۇستى.

  ۋاكىلدەر!

  وتكەن 5 جىلدا، ۇلت، ءدىن، مۇھاجىر ءىسى سياقتى جاقتارداعى قىزمەتتەر جاڭالىق اشا ىلگەرىلەتىلدى. ۇلتتىق رايونداردىڭ دامۋىن جەدەلدەتۋگە قولداۋ بەرىلىپ، ۇلتتار ىنتىماعى مەن العاباسارلىعى ىسىندە باياندى ىلگەرىلەۋگە قول جەتتى. ءدىن سوتسياليستىك قوعامعا ۇيلەسۋگە بەلسەنە جەتەلەندى. شەتەلدەگى مۇھاجىر باۋىرلاستاردىڭ جانە وتانعا ورالعان مۇھاجىرلار مەن ولاردىڭ وتباسىنداعىلار مەملەكەتتىڭ وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىندا ەرەكشە ەڭبەك كورسەتتى.

  وتكەن 5 جىلدا، پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ، ورتالىق اسكەري ىستەر كوميتەتىنىڭ باسشىلىعىندا، ارميانى قۇدىرەتتەندىرۋ مەن گۇلدەندىرۋدە جاڭا جاعداي جاراتىلدى. جاڭا جاعدايداعى اسكەري ستراتەگيالىق باعىت بەلگىلەندى، بۇكىل ارميانىڭ گۋتيان ساياسي قىزمەت ءماجىلىسى وتكىزىلدى، ارميانى ساياسي جاقتان قۇرۋ، رەفورما ارقىلى قۇدىرەتتەندىرۋ، عىلىم - تەحنيكا ارقىلى گۇلدەندىرۋ، زاڭمەن باسقارۋ ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىلدى، حالىق ارمياسىنىڭ ساياسي ەكولوگياسى، ۇيىمدىق فورماتسياسى، كۇش جۇيەسى، ستيل - وبرازى جاڭارتىلدى. تەڭىزدەگى ۇقىقتى قورعاۋ، لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ورنىقتىلىقتى قورعاۋ، حاۋىپ - قاتەردەن، اپاتتان قۇتقارۋ، حالىقارالىق بەيبىتشىلىكتى قورعاۋ، ادەن شىعاناعىندا جۇك كەمەلەرىن قورعاۋ، ادامگەرشىلىك تۇرعىدان قۇتقارۋ - كومەك بەرۋ سياقتى ماڭىزدى مىندەتتەر تابىسپەن وتەلدى. ارميادان 300 مىڭ شتات قىسقارتۋ مىندەتى ءار جاقتىڭ سايكەسۋىمەن نەگىزىنەن ورىندالدى. اسكەري قارۋ - جاراقتىڭ وسىزاماندانۋ دەڭگەيى كورنەكتى تۇردە جوعارىلادى، اسكەري ونەركاسىپ پەن حالىقتىق ونەركاسىپ توعىسپالى تۇردە ىشكەرىلەي دامىتىلدى. ارميا مەن ۇكىمەتتىڭ، ارميا مەن حالىقتىڭ ىنتىماعى قويۋلادى. حالىق ارمياسى قوسىنىندا شىت جاڭا بەينە جارىققا شىعىپ، ارميانى جۇڭگوشا قۇدىرەتتەندىرۋ جولىندا نىق قادام تاستالدى.
 وتكەن 5 جىلدا، شياڭگاڭ، اۋمىن، تايۋان قىزمەتىندە تىڭ ىلگەرىلەۋشىلىكتەر قولعا كەلدى. «ءبىر ەل، ەكى ءتۇزىم» امالياتى ۇزدىكسىز بايىدى جانە دامىدى، نەگىزگى زاڭ مەن ءتۇبىرلى زاڭنىڭ مارتەبەسى شياڭگاڭ مەن اۋمىندا ايگىلەنە تۇسۋدە، ىشكى قۇرلىق وڭىرلەرىنىڭ شياڭگاڭمەن، اۋمىنمەن اۋىس - كۇيىسى، سەلبەستىگى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەۋدە، شياڭگاڭ - جۋحاي - اۋمىن كوپىرىنىڭ جالپى جەلىسى تۇتاستى، شياڭگاڭ - اۋمىننىڭ گۇلدەنۋى مەن ورنىقتىلىعى ساقتالدى. ءبىر جۇڭگو پرينسيبى مەن «92 - جىلعى ورتاق تانىمعا» تاباندى بولىپ، ەكى جاعالاۋداعىلاردىڭ ەكونوميكالىق، مادەنيەتتىك بارىس - كەلىسى مەن سەلبەستىگى كۇشەيتىلدى، ەكى جاعالاۋ باسشىلارىنىڭ تاريحي سيپاتتى كەزدەسۋى ىسكە استى. «تايۋاندى تاۋەلسىزدەندىرۋ» بولشەكتەۋشى كۇشتەرىنە باتىل قارسى تۇرىپ جانە ونى تيىپ، تايۋان بۇعازىنىڭ بەيبىتشىلىگى مەن ورنىقتىلىعى پارمەندى قورعالدى.

  وتكەن 5 جىلدا، جۇڭگوشا ءىرى ەلدىك ديپلوماتيا جان - جاقتى ىلگەرىلەتىلدى. «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» حالىقارالىق ىنتىماقتاستىعى جونىندەگى ەل باسشىلارىنىڭ تالقى مىنبەسى، ازيا - تىنىق مۇحيت ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق ۇيىمى باسشىلارىنىڭ بەيرەسمي ءماجىلىسى، 20 ەل توبى باسشىلارىنىڭ حاڭجوۋداعى باس قوسۋى، بريكس ەلدەر باسشىلارىنىڭ شيامىنداعى باس قوسۋى سياقتى وزىمىزدە وتكىزىلەتىن ماڭىزدى ديپلوماتيالىق قيمىلدار ءساتتى وتكىزىلدى. ءتوراعا شي جينپيڭ قاتارلى مەملەكەت باسشىلارى كوپتەگەن ەلدەردە ساپاردا بولدى، بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمى ەل باسشىلارىنىڭ ءبىر قىدىرۋ كەزدەسۋى، كليمات وزگەرىسى زور جيىنى، دۇنيە جۇزىلىك ەكونوميكالىق تالقى مىنبەسى، شىعىس ازيا ىنتىماقتاستىعى باسشىلارىنىڭ ءبىر قىدىرۋ ءماجىلىسى سياقتى كوپ جاقتىلى كەلەلى قيمىلدارعا قاتىناستى، جان - جاقتى ديپلوماتيالىق ورنالاستىرۋ ىشكەرىلەي ورىستەتىلدى. ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن ورناتىپ، جاھاندىق باسقارۋ جۇيەسىن جاڭالاۋ ءۇشىن جۇڭگو پاراساتى ارقىلى سولعۇرلىم كوپتەگەن ۇلەس قوسۋ دارىپتەلدى. ەكونوميكالىق ديپلوماتيا مەن گۋمانيتارلىق اۋىس - كۇيىستە سۇبەلى تابىستار قولعا كەلدى. مەملەكەتتىڭ يەلىك ۇقىعى مەن تەڭىز - مۇحيت ۇقىق - مۇددەسى باتىل قورعالدى. جۇڭگو جاۋاپكەرشىلىكتى ءىرى ەل رەتىندە حالىقارالىق جانە وڭىرلىك دۋلى ماسەلەلەردى شەشۋدە ماڭىزدى سىندارلى رولىن ساۋلەلەندىرىپ، دۇنيەنىڭ بەيبىتشىلىگى مەن دامۋىنا تىڭ كەلەلى ۇلەستەر قوستى.

  ۋاكىلدەر!

  وتكەن 5 جىلعا كوز جىبەرەتىن بولساق، كوپتەگەن قايشىلىق ءبىر - بىرىمەن قاباتتاسىپ، ءتۇرلى حاۋىپ - قاتەرلەر مەن سىندار ءبىر - بىرىنە ۇلاسىپ وتىردى، ىشكى - سىرتقى كوپتەگەن جاعدايلارعا رەفورما مەن ەسىك اشۋدان بەرى كەزىگىپ كورگەن ەمەسپىز، ەلىمىزدىڭ رەفورماسى مەن دامۋىنىڭ تابىستارى وڭايلىقپەن قولعا كەلگەن جوق. بۇل شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ پارمەندى باسشىلىق ەتۋىنىڭ، شي جينپيڭنىڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىنىڭ عىلمي جەتەكشىلىگىنىڭ، بۇكىل پارتيانىڭ، بۇكىل ارميانىڭ، بۇكىل ەلدەگى ءار ۇلت حالقىنىڭ ىنتىماقتاسا وتىرىپ كۇرەس جاساۋىنىڭ ناتيجەسى. مەن مەملەكەتتىك كەڭەس اتىنان بۇكىل ەلدەگى ءار ۇلت حالقىنا، دەموكراتيالىق پارتيا - توپتارعا، حالىقتىق ۇيىمدارعا جانە ءار سالا قايراتكەرلەرىنە شىن جۇرەكتەن العىس بىلدىرەمىن! شياڭگاڭ ەرەكشە اكىمشىلىك رايونىنداعى باۋىرلاستارعا، اۋمىن ەرەكشە اكىمشىلىك رايونىنداعى باۋىرلاستارعا، تايۋانداعى باۋىرلاستارعا جانە شەتەلدەگى مۇھاجىر باۋىرلاستارعا شىن جۇرەكتەن العىس بىلدىرەمىن! جۇڭگونىڭ وسىزاماندانۋ قۇرىلىسىنا كوڭىل بولگەن جانە قولداۋ كورسەتكەن ءار ەل ۇكىمەتتەرىنە، حالىقارالىق ۇيىمدارعا جانە ءار ەلدەگى دوستارعا شىن جۇرەكتەن العىس بىلدىرەمىن!

  اماندىقتا جاماندىقتى ەستەن شىعارماۋ، قۋانىشتا تاۋقىمەتتى ۇمىتپاۋ كەرەك. ءبىز ەلىمىزدىڭ ءالى دە سوتسياليزمنىڭ العاشقى ساتىسىندا تۇرعاندىعىن، سونداي - اق ونىڭ ۇزاق ۋاقىت تۇراتىندىعىن، ءالى دە دۇنيە جۇزىندەگى دامۋ ۇستىندەگى ەڭ ءىرى ەل ەكەندىگىن، دامۋ بىركەلكى، تولىق بولماۋ سىندى ءىشىنارا ماسەلەلەرىنىڭ ءالى دە شەشىلمەي كەلە جاتقاندىعىن سەرگەكتىكپەن تاني ءبىلۋىمىز كەرەك. ەكونوميكانىڭ ارتۋىنىڭ ىشكى قوزعاۋشى كۇشى ءالى دە جەتكىلىكسىز، جاڭالىق اشۋ قۋاتى ايتارلىقتاي دارمەندى ەمەس، دامۋدىڭ ساپاسى مەن ونىمدىلىگى ايتارلىقتاي جوعارى ەمەس، كەيبىر كاسىپورىنداردىڭ، اسىرەسە، ورتاشا، شاعىن كاسىپورىنداردىڭ تيجاراتىندا قيىنشىلىقتار بار، حالىقتىق قارجىلاندىرۋدىڭ ارتۋ ارىنى ءالسىز، ءبىر ءبولىم رايونداردا ەكونوميكانىڭ قۇلدىراۋ قىسىمى ءبىرشاما زور، فينانس قاتارلى سالالارداعى حاۋىپ - قاتەرلەر مەن كومەسكى كىناراتتارعا نەمقۇرايدى قاراۋعا بولمايدى. كەدەيلىكتەن ارىلتۋدا قامال الۋ مىندەتى جاپالى، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ نەگىزى ءالى دە ءالسىز، قالا، اۋىل ءوڭىرىنىڭ دامۋى مەن كىرىس بولىسىندەگى پارقى ءالى دە ءبىرشاما زور بولىپ وتىر. ءوندىرىس حاۋىپسىزدىگى جاعىنداعى اۋىر، ەرەكشە، ءىرى شىرعالاڭدار ۇنەمى تۋىلۋدا. اۋا ساپاسى، ورتا تازالىعى، ازىق - تۇلىك، ءدارى - دارمەك حاۋىپسىزدىگى جانە تۇرعىن ءۇي، وقۋ - اعارتۋ، ەمدەۋ، جۇمىستانۋ، قارتتار كۇتىمى جاقتارىندا بۇقارا نارازى بولىپ وتىرعان ىستەر ءالى دە كوپ. ۇكىمەت فۋنكتسياسىندا بۇرىلىس جاساۋ ءالى تياناقتانا قويعان جوق. ۇكىمەت قىزمەتىندە جەتەرسىزدىكتەر بار، رەفورماعا قاتىستى كەيبىر شارالار مەن ساياساتتاردىڭ تياناقتانۋى جەتەرسىز، ءىشىنارا كادرلاردىڭ قىزمەت كورسەتۋ كوزقاراسى مەن زاڭمەن باسقارۋ كوزقاراسى ءالسىز، قىزمەت ستيلى تىڭعىلىقتى ەمەس، ىسكە جاۋاپكەرلىك رۋحى كەمشىل، فورماشىلدىق پەن تورەشىلدىك ۇقساماعان دارەجەدە ورىن تەۋىپ وتىر. بۇقارا مەن كاسىپورىنداردىڭ جۇمىس ءبىتىرۋدىڭ قيىنعا سوعۋى، بەتالدى اقى الۋ جونىندە پىكىرى ءبىرشاما كوپ. كەيبىر سالالاردا تەرىس ستيلدەر مەن ءىرىپ - ءشىرۋ ماسەلەلەرى جانە دە كوپتەپ تۋىلۋدا. ءبىز، ءسوز جوق، مەملەكەت پەن حالىققا وسكەلەڭ جاۋاپتى بولۋ رۋحىمەن، قيىنشىلىقتاردان تايسالمايتىن ەرلىكپەن، قاجىمايتىن جىگەرمەن قىزمەتتى بار پەيىلىمىزبەن ويداعىداي ىستەۋىمىز ءتيىس، حالىقتىڭ ۇكىمەتى حالىقتىڭ كۇتكەن زور ءۇمىتىن، ءسوزسىز، اقتاۋى كەرەك.

  2. 2018 - جىلعى ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدىڭ جالپى تۇلعالىق تالاپتارى جانە ساياساتتىق باعدارى

  بيىلعى جىل پارتيا 19 - قۇرىلتايىنىڭ رۋحى جاپپاي دايەكتىلەندىرىلەتىن العاشقى جىل، رەفورما جۇرگىزىلىپ، ەسىك اشىلعان 40 جىل، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋدىڭ شەشۋشى جەڭىسىنە قول جەتكىزىلەتىن جىل، 13 - بەسجىلدىق پلاننىڭ اتقارىلۋى كەيىنگى پلانمەن جالعاساتىن شەشۋشى جىل. ۇكىمەت قىزمەتىن ويداعىداي ورىنداۋ ءۇشىن، شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ پارمەندى باسشىلىعىندا، ماركسيزم - لەنينيزمدى، ماۋ زىدۇڭ يدەياسىن، دىڭ شياۋپيڭ نازارياسىن، «ۇشكە ۋاكىلدىك ەتۋ» ماڭىزدى يدەياسىن، عىلمي دامۋ كوزقاراسىن، شي جينپيڭنىڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىن جەتەكشى ەتىپ، پارتيا 19 - قۇرىلتايىنىڭ جانە پارتيا 19 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ەكىنشى، ءۇشىنشى جالپى ماجىلىستەرىنىڭ رۋحىن جاپپاي ىشكەرىلەي دايەكتىلەندىرىپ، پارتيانىڭ نەگىزگى نازارياسىن، نەگىزگى لۋشيانىن، نەگىزگى شاراسىن دايەكتىلەندىرۋ، پارتيانىڭ جاپپاي باسشىلىعىنا تاباندى بولىپ جانە ونى كۇشەيتىپ، قىزمەتتى ورنىقتىلىق بارىسىندا ىلگەرىلەتۋ سىندى نەگىزگى اۋەننەن، جاڭا دامۋ تانىمىنان جازباي، ەلىمىز قوعامىنداعى باستى قايشىلىقتاردىڭ وزگەرىسىن مىقتى مەڭگەرۋ، جوعارى ساپالى دامۋ تالابى بويىنشا، «بەستى ءبىر تۇلعالاندىرۋ» سىندى جالپى تۇلعالىق ورنالاستىرۋدى ءبىر تۇتاس ىلگەرىلەتىپ جانە «ءتورتتى جاپپاي ورىنداۋ» ستراتەگيالىق ورنالاستىرۋىن سايكەستى جەبەۋ، قامداۋ جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورمانى نەگىزگى جەلى ەتۋگە تاباندى بولىپ، ارتۋدى ورنىقتىرۋ، رەفورمانى جەبەۋ، قۇرىلىمدى رەتكە سالۋ، حالىققا يگىلىك جەتكىزۋ، حاۋىپ - قاتەردىڭ الدىن الۋ قىزمەتتەرىن ءبىر تۇتاس پلانداۋ جانە ىلگەرىلەتۋ، رەفورما مەن ەسىك اشۋدى زور كۇشپەن ىلگەرىلەتىپ، ماكرولىق تىزگىندەۋدە جاڭالىق اشىپ جانە ونى كەمەلدەندىرىپ، ساپا، ونىمدىلىك، قوزعاۋشى كۇش جاقتارىندا بۇرىلىس جاساۋدى جەبەۋ، اسىرەسە، اۋىر حاۋىپ - قاتەردەن ساقتانۋدا جانە ونى جويۋدا، كەدەيلىكتەن سەبەبىن ءدال تاۋىپ ارىلتۋدا، لاستانۋدىڭ الدىن الۋ جانە ونى وڭاۋدا قامال الۋ شايقاسىن ويداعىداي جۇرگىزۋ جاقتارىندا تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەۋشىلىكتەرگە قول جەتكىزۋ، مەجەگە جەتەكشىلىك ەتىپ جانە ونى ورنىقتىرىپ، حالىق تۇرمىسىن جوعارىلاتىپ جانە جاقسارتىپ، ەكونوميكا مەن قوعامنىڭ ءۇرتىس، اقاۋسىز دامۋىن جەبەۋ كەرەك.

  ىشكى - سىرتقى جاعدايعا جان - جاقتى تالداۋ جاساعانىمىزدا، ەلىمىزدىڭ دامۋى ورايلار مەن سىندارعا قاتار ءدوپ كەلىپ وتىر. دۇنيە ەكونوميكاسىنىڭ جالعاستى قالپىنا كەلىپ، ارتۋىنان ءۇمىت بار، دەسەدە، ورنىقسىزدىق جانە تۇراقسىزدىق فاكتورلارى ءالى دە وتە كوپ، نەگىزگى ەكونوميكالىق تۇلعانى ساياساتتىق جاقتان رەتكە سالۋدىڭ جانە ونىڭ سىرتقا اسەرى وزگەرىس تۋدىرۋدا. قورعانىمپازدىق ۇدەپ، جاعراپيالىق ساياسي حاۋىپ - قاتەرلەرى كوبەيە تۇسۋدە. ەلىمىز ەكونوميكاسى ءدال قازىر دامۋ تاسىلىندە بۇرىلىس جاساۋدىڭ، شارۋاشىلىق قۇرىلىمىن ساپالىلاندىرۋدىڭ، ارتۋدىڭ قوزعاۋشى كۇشىن جاڭالاۋدىڭ قامال الۋ كەزەڭىندە تۇر، ءالى دە كوپتەگەن تار جول، تايعاق كەشۋلەردى باسىپ ءوتىپ، مەجەلەۋگە بولاتىن جانە مەجەلەۋ قيىن حاۋىپ - قاتەرلەر مەن سىندارعا توتەپ بەرۋ قاجەت بولىپ وتىر. جۇڭگونىڭ دامۋ جەتىستىكتەرى ەجەلدەن قامال الىپ، قيىندىقتاردى جەڭۋ بارىسىندا قولعا كەلگەندىگىن اماليات ايگىلەپ وتىر. قازىر ەلىمىزدىڭ زاتتىق تەحنيكالىق نەگىزى بارعان سايىن بەكەمدەلىپ، شارۋاشىلىق جۇيەسى كەمەلدەنىپ، بازار كولەمى ۇلعايىپ، ادام كۇش بايلىعى مولايىپ، شارۋاشىلىق قۇرۋ مەن جاڭالىق اشۋ جاندانىپ، جالپىلىق باسىمدىعى كورنەكتىلەنە ءتۇسىپ، ءتىپتى دە جوعارى ساپالى، ءتىپتى دە ءونىمدى، اناعۇرلىم ءادىل، اناعۇرلىم باياندى دامۋدى ىسكە اسىرۋ قابىلەتى مەن شارتتارى ازىرلەنىپ وتىر.

  بيىلعى دامۋداعى باستى مەجەلى نىسانالار مىنالار: ىشكى ءوندىرىستىڭ جالپى قۇنىن %6.5 شاماسىندا ارتتىرۋ؛ تۇرعىنداردىڭ تۇتىنۋ باعاسىنىڭ قىمباتتاۋ مولشەرىن %3 شاماسىندا تىزگىندەۋ؛ قالا - قالاشىقتا تىڭنان جۇمىستاناتىنداردىڭ سانىن 11 ميلليوننان اسىرۋ، قالا - قالاشىقتاعى انىقتالاتىن جۇمىسسىزدىق مولشەرىن %5.5 تەن، تىزىمگە الىنعان جۇمىسسىزدىق مولشەرىن %4.5 تەن اسىرماۋ؛ تۇرعىندار كىرىسىن ەكونوميكانىڭ ارتۋىمەن نەگىزىنەن تەڭ ارتتىرۋ؛ يمپورت - ەكسپورتتى ورنىقتى بولۋدان ارتۋعا باستاۋ، حالىقارالىق كىرىس - شىعىستا نەگىزىنەن تەپە - تەڭدىكتى ساقتاۋ؛ ىشكى ءوندىرىستىڭ جالپى قۇنىنداعى ەنەرگيانىڭ بىرلىكتىك سارىبىن %3تەن استام ازايتۋ، باستى لاس زاتتاردىڭ شىعارىلۋىن ۇزدىكسىز ازايتۋ؛ ۇسىنىلىم جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورمادا ناقتى ىلگەرىلەۋشىلىككە قول جەتكىزۋ، ماكرولىق سۇيمەن شاماسىنىڭ ورنىقتىلىعىن نەگىزىنەن ساقتاۋ، ءتۇرلى حاۋىپ - قاتەرلەردەن جۇيەلى، ۇتىمدى تۇردە ساقتانۋ جانە ونى تىزگىندەۋ.

  جوعارىداعى باستى مەجەلى نىسانالاردا جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام قۇرۋدىڭ شەشۋشى جەڭىسىنە قول جەتكىزۋدىڭ قاجەتى، ەلىمىز ەكونوميكاسىنىڭ جوعارى قارقىندى ارتۋ ساتىسىنان جوعارى ساپالى دامۋ ساتىسىنا وتۋىنە ۇيلەسەتىن ءىس جۇزىندىگى ەسكەرىلدى. ەكونوميكانىڭ نەگىزگى جاعى مەن جۇمىستاندىرۋ قۋاتىنان قاراعاندا، %6.5 شاماسىنداعى ارتۋ قارقىنى ارقىلى جۇمىستاندىرۋدى ءبىرشاما تولىق ورىنداۋعا بولادى. قالا - قالاشىقتارداعى انىقتالاتىن جۇمىسسىزدىق مولشەرى ديقان جۇمىسكەرلەر سەكىلدى قالا - قالاشىقتاردىڭ تۇراقتى تۇرعىندارىن قامتيدى، جۇمىستانۋ احۋالىن ءتىپتى دە جان - جاقتىلى بەينەلەپ، دامۋدان ورتاق يگىلىكتەنۋدىڭ تالابىن اناعۇرلىم ويداعىداي ايگىلەۋ ءۇشىن، بيىلدان باستاپ بۇل كورسەتكىش تۇڭعىش رەت مەجەلى نىسانا ەتىلدى.

  بيىل ماكرولىق تىزگىندەۋدە ۇزدىكسىز جاڭالىق اشىپ جانە ونى كەمەلدەندىرىپ، ماكرولىق تىزگىندەۋدىڭ تەبىنىن ويداعىداي مەڭگەرىپ، ماكرولىق ساياساتتىڭ ۇلاسپالىلىعى مەن ورنىقتىلىعىن ساقتاپ، قازىنا، اقشا، شارۋاشىلىق ساياساتتارى مەن وڭىرلىك قاتارلى ساياساتتاردى سايكەستىرۋ كەرەك.

  بەلسەندى قازىنا ساياساتىنىڭ باعدارى وزگەرمەيدى، ونىمدىلىكتى ارتتىرۋعا بارىنشا كۇش سالىنادى. بيىلعى قىزىل سيفر مولشەرى %6. 2 بويىنشا ورنالاستىرىلىپ، وتكەن جىلعى مەجە ەسەپتەگىدەن 0.4 پايىز تومەندەتىلەدى؛ قازىنالىق قىزىل سيفر 2 تريلليون 380 ميلليارد يۋان بولىپ، مۇنىڭ ىشىندە ورتالىق قازىنانىڭ قىزىل سيفرى ءبىر تريلليون 550 ميلليارد يۋان، جەرگىلىكتى قازىنانىڭ قىزىل سيفرى 830 ميلليارد يۋان بولادى. قىزىل سيفر مولشەرى تومەندەيدى، مۇندا باستى سەبەپ − ەلىمىز ەكونوميكاسىنىڭ ورنىقتىلىقتان وڭالۋعا بەت الىپ، قازىنالىق كىرىسىنىڭ ارتۋىنا نەگىز قالاندى ءارى ماكرولىق تىزگىندەۋگە ءتىپتى دە مول ساياساتتىق مۇمكىندىكتەر دايىندادى. بيىل بۇكىل ەل بويىنشا قازىنا شىعىسى 21 تريلليون يۋان بولادى، شىعىس كولەمى ونان ارى ارتتىرىلادى. ورتالىقتىڭ جەرگىلىكتى ورىندارعا جاي اۋدارىپ تولەيتىنى %10.9 ارتىپ، جەرگىلىكتى ورىنداردىڭ، وتە - موتە، ورتا، باتىس بولىك رايوندارىنىڭ قازىنالىق كۇشى ارتتىرىلادى. قازىنالىق شىعىس قۇرىلىمى ساپالىلانىپ، قازىنالىق شىعىستىڭ الەۋمەتتىك، جالپىعا ءتيىمدى سيپاتى كۇشەيتىلىپ، 3 ۇلكەن قامال الۋ شايقاسىنا قولداۋ بەرۋ ارتتىرىلىپ، جاڭالىق اشۋ ارقىلى جەبەۋ، اۋىل شارۋاشىلىق، اۋىل - قىستاق، شارۋالار، حالىق تۇرمىسى قاتارلى سالالارعا اناعۇرلىم بەيىمدەلەدى. قازىر قازىنا جاعدايىندا وڭالۋشىلىق كورىندى، ايتسە دە ءار دارەجەلى ۇكىمەتتەر اقشانى تارتا جۇمساۋدان جازباي، قاراپايىم بولىپ، ءسانقويلىقتان اۋلاق بولىپ، جاي شىعىستاردى قاتاڭ تىزگىندەپ، قىمباتتى قارجىنى كوبىرەك دامۋدىڭ تەبىنىن ارتتىرۋعا، حالىقتىڭ تۇرمىستىق قاجەتىن قاندىرۋعا جۇمساۋ كەرەك.

  ورنىقتى اقشا ساياساتىنىڭ ورتاشالىعىن ساقتاپ، اينالىمداعى اقشانىڭ كوبەيتىلۋى مەن ازايتىلۋى لايىقتى بولۋ كەرەك. اقشا ۇسىنۋ كومەيىن ويداعىداي باسقارىپ، كەڭ ماعىناداعى اقشا M2، سەنىمدى قارىز جانە قوعامدىق قارجى قۇراۋ كولەمىنىڭ ۇيلەسىمدى ارتۋىن ساقتاپ، اينالىمنىڭ ۇيلەسىمدى ورنىقتىلىعىن ساقتاپ، تىكە قارجى قۇراۋدىڭ، اسىرەسە، جارنا ۇقىعى ارقىلى قارجى قۇراۋدىڭ ارا سالماعىن جوعارىلاتۋ كەرەك. اقشا ساياساتىنىڭ دانەكەرلىك ارناسىن ىركىلىسسىزدەندىرىپ، پارىقتى زاپاس قور، پارىقتى سەنىمدى قارىز سەكىلدى ساياساتتاردى ويداعىداي پايدالانىپ، قارجىنى شاعىن، ميكرو كاسىپورىندارعا، اۋىل شارۋاشىلىعىنا، اۋىل - قىستاقتارعا، شارۋالارعا جانە كەدەي رايوندارعا كوپتەپ جۇمساۋعا جەتەلەپ، تۇلعالىق شارۋاشىلىققا اناعۇرلىم ويداعىداي قىزمەت كورسەتۋ كەرەك.

  بيىلعى قىزمەتتەردى ويداعىداي ورىنداۋ ءۇشىن، شي جينپيڭنىڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم ەكونوميكالىق يدەياسىن مۇقيات دايەكتىلەندىرىپ، قىزمەتتىڭ ورنىقتىرۋ بارىسىندا ىلگەرىلەۋ سىندى نەگىزگى اۋەنىنەن جازباي، ورنىقتىرۋ مەن ىلگەرىلەۋدى جالپى تۇلعا رەتىندە مەڭگەرۋدە مىنا بىرنەشە تۇيىنگە باسا ءمان بەرۋ كەرەك: ءبىرىنشى، جوعارى ساپالى دامۋدى زور كۇشپەن ىلگەرىلەتۋ. دامۋ − ەلىمىزدەگى بارلىق ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ نەگىزى جانە تەتىگى. دامۋدىڭ بىركەلكى، تولىق بولماۋى ماسەلەسىن كۇش سالا شەشۋ، وسىزاماندانعان ەكونوميكالىق جۇيە ورناتۋدى وزەك ەتە وتىرىپ، ساپانى ماڭداي الدى ورىنعا قويۋعا، ونىمدىلىككە الدىمەن ءمان بەرۋگە تاباندى بولىپ، شارۋاشىلىق قۇرىلىمىن ساپالىلاندىرۋدى، دارەجەسىن ءوسىرۋدى جەبەۋ كەرەك. ەكونوميكالىق زاڭدىلىققا قۇرمەت ەتىپ، قازىرگى مەن بولاشاقتى سايكەستىرىپ، ەكونوميكالىق اينالىمنىڭ لايىقتى كولەمدى ساقتاۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتىپ، ەكونوميكانىڭ ورنىقتى ارتۋى مەن ساپا جانە تيىمدىلىكتىڭ جوعارىلاۋى ءبىرىن - ءبىرى جەبەپ، تەڭ ىلگەرىلەۋدى ىسكە اسىرۋ كەرەك. ەكىنشى، رەفورمالاۋ مەن ەسىك اشۋدىڭ تەبىنىن ارتتىرۋ. رەفورما مەن ەسىك اشۋ − قازىرگى جۇڭگونىڭ تاعدىرىن بەلگىلەيتىن شەشۋشى شارا ءارى «قوس ءجۇز جىلدىق» كۇرەس نىساناسىن جۇزەگە اسىرۋداعى شەشۋشى شارا. جاڭا تاريحي باستامادا يدەيانى ونان ارى ازات ەتىپ، رەفورمانى ونان ارى ىشكەرىلەتىپ، ەسىكتى ونان ارى كەڭ اشا ءتۇسۋ كەرەك. حالىقتىڭ ءتول جاسامپازدىق جاراتۋ رۋحىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، جەر - جەر ءىس جۇزىندىكتى شىعار ءتۇيىن ەتىپ، ىستەۋگە، سىناق ەتۋگە باتىل بولىپ، قيىندىقتاردان جاسقانباي، رەفورما مەن ەسىك اشۋدى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتۋگە ىنتالاندىرۋ كەرەك. ءۇشىنشى، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام قۇرۋدىڭ ۇلى جەڭىسىنە قول جەتكىزۋدەگى 3 ۇلكەن قامال الۋ شايقاسىن ويداعىداي مىقتى يگەرۋ. قىزمەت وي جەلىسى مەن ناقتىلى شارالاردى جەكە - جەكە العا قويىپ، ۋاقىت كەستەسىن، باعدارلاماسىن، ىلگەرىندى - كەيىندىلىك ءتارتىبىن جاساپ شىعىپ، حاۋىپ - قاتەرلەردىڭ كومەسكى حاۋپىن ۇتىمدى تۇردە تىزگىندەۋگە، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ مىندەتىن جاپپاي ورىنداۋعا، ەكولوگيالىق ورتانىڭ ساپاسىن جالپى تۇلعالىق جاقتان جاقسارتۋعا شىنايى كەپىلدىك ەتۋ كەرەك. ءبىز بارلىق قىزمەتتى حالىق ءۇشىن ىستەيمىز. سوندىقتان حالىقتى وزەك ەتكەن دامۋ يدەياسىنا تاباندى بولىپ، ەلىمىزدىڭ نەگىزگى جاعدايىن شىعار ءتۇيىن ەتىپ، جۇمىسقا قايراتتانا كىرىسىپ، شاماعا قاراي ىستەپ، حالىق ەڭ كوڭىل ءبولىپ، ەڭ باسىن قاتىرىپ وتىرعان ىستەردى ءبىر - بىرلەپ ويداعىداي شەشىپ، قوعامدىق ادىلدىك پەن ادىلەتتىلىكتىڭ جانە ادامنىڭ كەمەلدى دامۋىن جەبەپ، حالىقتىڭ تۇرمىسىنىڭ مەملەكەتتىڭ دامۋىنا سايكەس جىلدان - جىلعا جاقسارا تۇسۋىنە مۇمكىندىك جاراتۋ كەرەك.

   3. 2018 - جىلدىق ۇكىمەت قىزمەتى تۋرالى ۇسىنىستار

  بيىلعى ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدىڭ مىندەتتەرى توتەنشە اۋىر. سوندىقتان بولاشاعى زور تاريحي وراي مەزگىلىن مىقتى مەڭگەرە وتىرىپ، ءبىر تۇتاس جوسپار جاساپ، بارىنە تەڭ ءمان بەرىپ، ءتۇيىندى كورنەكتىلەندىرىپ، ءتۇرلى قىزمەتتەردى تىڭعىلىقتى ويداعىداي ىستەۋ كەرەك.

  (1) ۇسىنىلىم جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورما ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىلەدى. ەكونوميكانى دامىتۋدىڭ كۇش سالۋ ءتۇيىنى تۇلعالى شارۋاشىلىق جاعىنا اۋدارىلىپ، ارتىق ءوندىرىس قۋاتىن، ىركىندىلەردى، سۇيمەندەردى ىقشامداۋ، وزىندىك قۇندى تومەندەتۋ، ولقىلىقتاردى تولىقتاۋ ۇزدىكسىز مىقتى مەڭگەرىلىپ، ۇكىمەتتى ىقشامداپ، باجىنى، اقىنى كەمەيتۋ زور كۇشپەن جۇرگىزىلەدى، تيجارات - ساۋدا ورتاسى ۇزدىكسىز ساپالىلاندىرىلىپ، بازار سۋبيەكتتەرىنىڭ ومىرشەڭدىگى ونان ارى جانداندىرىلىپ، ەكونوميكالىق دامۋدىڭ ساپاسى ۇزدىكسىز جوعارىلاتىلادى.

  جاڭا كينەتيكالىق ەنەرگيا دامىتىلادى، ۇلعايتىلادى. گۇلدەنىپ كەلە جاتقان شارۋاشىلىقتار شوعىرى ۇلعايتىلادى جانە كۇشەيتىلەدى، ءىرى ساندى دەرەكتى دامىتۋ قيمىلى اتقارىلىپ، جاڭا بۋىن جاساندى زەردەنى زەرتتەۋ - اشۋ، قولدانۋ كۇشەيتىلەدى، ەمدەۋ، قارتتار كۇتىمى، وقۋ - اعارتۋ، مادەنيەت، دەنە تاربيە قاتارلى كوپ سالادا «ينتەرنەت + » ارەكەت پلانى ىلگەرىلەتىلەدى. زەردەلى شارۋاشىلىق دامىتىلىپ، زەردەلى تۇرمىس ۇلعايتىلادى. جاڭا تەحنيكانى، جاڭا كاسىپتىك قالىپتى، جاڭا كاسىپ ۇلگىسىن پايدالانا وتىرىپ، ءداستۇرلى شارۋاشىلىقتاردى قايتا قۇرىپ، دارەجەسىن ءوسىرۋ زور كۇشپەن جۇرگىزىلەدى. جاڭا شارۋاشىلىق ستاتيستيكاسى كۇشەيتىلەدى. ينتەرنەت جىلدامدىعىن تەزدەتىپ، اقىسىن تومەندەتۋ تەبىنى ارتتىرىلادى، وتە جىلدام كەڭ ارنالى ينتەرنەت جەلىسى قالا، اۋىلدارعا تۇتاس جالپىلاستىرىلادى، الەۋمەتتىك ورىنداردا اقىسىز ينتەرنەتكە شىعۋ كولەمى كەڭەيتىلەدى، وتباسىلاردىڭ، كاسىپورىنداردىڭ كەڭ ارنا جانە ارناۋلى جەلى ىستەتۋ اقىسى كورنەكتى تومەندەتىلەدى، قول تەلەفوننىڭ ينتەرنەت اعىن نورماسى، تىسقارى اۋماقتىق اقىسى كۇشىنەن قالدىرىلادى، جىلجىمالى ينتەرنەتتىڭ اعىن نورما اقىسى وسى جىل ىشىندە كەمىندە %30 تومەندەتىلىپ، بۇقارا مەن كاسىپورىن ودان شىنايى يگىلىكتەنىپ، سيفرلى جۇڭگو قۇرىلىسىنا دەمەۋ بەرىلەدى.

  جاساۋ كاسىبى وركەندەگەن قۋاتتى ەل قۇرۋ تەزدەتىلەدى. ينتەگرالدى تىزبەك، بەسىنشى بۋىن جىلجىمالى حابارلاسۋ، ۇشاق موتورى، جاڭا ەنەرگيالى كولىك، جاڭا ماتەريال سياقتى شارۋاشىلىقتاردىڭ دامۋى ىلگەرىلەتىلەدى، ماڭىزدى ولقى جابدىقتار ارناۋلى ينجەنەرياسى اتقارىلىپ، ونەركاسىپ ينتەرنەت تۇعىرى دامىتىلادى، جۇڭگو جاساۋ شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ 2025 - جىلعا دەيىنگى پلانىن اتقارۋ ۇلگى رايوندارى قۇرىلادى. ونەركاسىپتىك ءوندىرىس رۇقسات كۋالىكتەرى بارىنشا ازايتىلىپ، ءونىم ساپاسىن باقىلاپ - باسقارۋ كۇشەيتىلەدى. ساپانى جوعارىلاتۋ قيمىلى جاپپاي ورىستەتىلەدى، حالىقارالىق وزىق دەڭگەيلى ولشەممەن سايكەسۋ، ولشەمگە جەتۋ ىلگەرىلەتىلەدى، ىسكەرلىك رۋح ساۋلەلەندىرىلىپ، جۇڭگونىڭ جاساۋ جاعىنداعى ساپالىق توڭكەرىس جۇرگىزىلەدى.

  ءونىمسىز ۇسىنىلىم جالعاستى قالدىرىلادى. بازارلاندىرۋ ارقىلى زاڭمەن ءباسقارۋ ءتاسىلى باتىل جالعاستىرىلادى، ورتانى قورعاۋ، ساپا، حاۋىپسىزدىك سياقتى جاقتارداعى زاڭ - ەرەجەلەردىڭ ولشەمى قاتاڭ اتقارىلادى، ارتىق ءوندىرىس قۋاتى ءبىر جاقتى ەتىلىپ، مەشەۋ ءوندىرىس قۋاتى قاتاردان قالدىرىلادى. بيىل تاعى دا 30 ميلليون توننا شاماسىندا بولات - تەمىر ءوندىرىس قۋاتى ەكشەلەدى، 150 ميلليون توننا شاماسىندا كومىر ءوندىرىس قۋاتى قىسقارتىلادى، 300 مىڭ كيلوۆاتتان تومەن ولشەمگە جەتپەگەن كومىر - ەلەكتر اگراگاتتارى قاتاردان قالدىرىلادى نەمەسە توقتاتىلادى. «جانسىز كاسىپورىنداردى» كۇيرەتۋ، اداقتاۋ جانە قايتا رەتتەۋ تەبىنى ارتتىرىلىپ، جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەردى ورنالاستىرۋ جانە قارىزدى ءبىر جايلى ەتۋ قىزمەتى تىڭعىلىقتى ىستەلەدى. قامباداعى استىقتى تۇتىنۋ جەدەلدەتىلەدى. ءونىمسىز ۇسىنىلىم ازايتىلادى، ودان تىڭ تابىستار جاراتىلادى.

  اكىمشىلىكتى ىقشامداپ، ۇقىقتى تومەنگە بەرۋ، باسقارۋ مەن ەركىنە جىبەرۋدى ۇشتاستىرۋ، قىزمەت كورسەتۋدى جاقسارتۋ رەفورماسى تەرەڭدەتىلەدى. بازارعا كىرۋدەگى رۇقسات ەتىلمەيتىندەر تىزىمدىگى ءتۇزىمى جاپپاي اتقارىلادى. مەملەكەت بويىنشا رۇقسات كۋالىگى مەن تيجارات كىناشقاسىن ايىرۋ رەفورماسى جۇرگىزىلەدى، مۇنىڭ ءتۇيىنى تيجارات كۋالىگى بەرىلگەننەن كەيىن رۇقسات كۋالىگىن ازايتۋ، ءتۇرلى كۋالىكتەردىڭ قىسقارتۋعا بولاتىندارىن قىسقارتىپ، قوسۋعا بولاتىندارىن قوسىپ، كاسىپورىن قۇرۋعا كەتەتىن ۋاقىت ونان ارى ىقشامدالادى. تاۋار ماركاسىن تىركەۋ ۋاقىتى زور مولشەردە قىسقارتىلادى. ينجەنەريالىق قۇرىلىس نىساندارىن سالۋدى تەكسەرىپ بەكىتۋ ۋاقىتىنىڭ تەڭ جارىمى تاعى دا ازايتىلادى. تەكسەرىلەتىندەردى كەز كەلگەن ۋاقىتتا تەكسەرۋ، تەكسەرۋشىلەردى كەز كەلگەن ۋاقىتتا جىبەرۋ، تەكسەرۋ ناتيجەسىن دەر كەزىندە جاريالاۋ سىندى باقىلاپ - باسقارۋ جاپپاي اتقارىلادى. جالعان، ساپاسىز ونىمدەردىڭ ءوربىپ - وسۋىنە، زاڭ اتقارۋشىلاردىڭ قيناپ، ءىشىپ - جەپ، سۇراپ الۋىنا استە جول بەرىلمەيدى. «ينتەرنەت + ۇكىمەتتىك قىزمەت كورسەتۋ» ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىلىپ، اناعۇرلىم كوپ جۇمىستاردى ينتەرنەتتە بىتىرۋگە مۇمكىندىك جاسالادى، ءوزى بارىپ بىتىرۋگە ءتيىستى ىستەردى دە «ءبىر ەسىكتەن كىرىپ»، ەڭ كوپ دەگەندە ءبىر جولدا بىتىرۋگە كۇش سالىنادى. جالپىلىق زاڭ اتقارۋ قۇرىلىمدارى رەفورماسى بارىنشا ىلگەرىلەتىلىپ، زاڭدى كوپ تاراۋ، كوپ جىك، قابات - قابات اتقارۋ ماسەلەسىن شەشۋگە كۇش سالىنادى. ۇكىمەت ينفورماتسياسى جۇيەسىنىڭ ءوزارا توعىسۋى تەزدەتىلىپ، ينفورماتسيا جاعىندا وقشاۋ قالعان جەرلەر ينفورماتسيا جەلىسىنە جالعانادى. بۇقارا مەن كاسىپورىنداردىڭ ءىس بىتىرۋىنە قاتىستى ءتۇرلى انىقتامالار اداقتالىپ، زاڭدىق نەگىزى جوقتارى تۇگەل كۇشىنەن قالدىرىلادى. تيجاراتتىق، ساۋدالىق ورتانى جاقسارتۋدىڭ ءوزى وندىرگىش كۇشتى ازات ەتۋ، باسەكەلىك قۋاتتى ارتتىرۋ بولىپ تابىلادى، كەدەرگىلەردى الاستاپ، ىرىم - جىرىمداردى جويىپ، جولدى داڭعىلداندىرىپ، بازار سۋبيەكتتەرىنە ومىرشەڭدىك باعىشتاپ، بۇقاراعا قولايلىلىق تۋدىرۋ كەرەك.

  كاسىپورىنداردىڭ باجى اۋىرتپالىعى اناعۇرلىم جەڭىلدەتىلەدى. ارتقان قۇن باجىسىنا رەفورما جۇرگىزىلەدى جانە ول كەمەلدەندىرىلەدى، باجى ولشەمىن ءۇش دارەجەدەن ەكى دارەجەگە ىقشامداۋ باعىتى بويىنشا باجى ولشەمىنىڭ دەڭگەيى رەتتەلەدى، جاساۋ شارۋاشىلىعى، قاتىناس - تاسىمال سياقتى سالالاردىڭ باجى مولشەرى ءتۇيىندى تومەندەتىلىپ، شاعىن كولەمدى باجى تاپسىرۋشىلاردىڭ جىلدىق ساتۋ سوماسىنىڭ ولشەمى جوعارىلاتىلادى. تابىس باجىسىنىڭ جارتىسىن كەمەيتۋ جەڭىلدىك ساياساتىنان يگىلىكتەنەتىن شاعىن - ۇساق كاسىپورىنداردىڭ كولەمى بارىنشا كەڭەيتىلەدى. كاسىپورىنداردىڭ جاڭادان ساتىپ العان اسپاپ - جابدىقتارى جونىنەن باجى الۋدان بۇرىن تارتىپ قالۋدىڭ جوعارى شەگى بارىنشا جوعارىلاتىلادى. كاسىپورىنداردىڭ شەكارا سىرتىنداعى تابىسىن جان - جاقتى دولايلاستىرۋ، كەشىرۋ ساياساتى اتقارىلادى. زات جەتكىزۋشى كاسىپورىنداردىڭ زات ساقتايتىن جەرىندە باجىدا جەڭىلدىك بەرۋ كولەمى كەڭەيتىلەدى. كاسىپورىنداردى قايتا قۇرۋدا جەردىڭ ارتقان قۇن باجىسى، توقتام باجىسى سياقتىلارعا ۋاقىتى تولۋ جونىنەن جەڭىلدىك بەرۋ ساياساتتارى جالعاستى اتقارىلادى. تۇتاس جىلدا كاسىپورىندار مەن جەكەلەر ءۇشىن تاعى دا 800 ميلليارد يۋاننىڭ ۇستىندە باجى كەمەيتىلىپ، تۇلعالىق شارۋاشىلىقتاردىڭ تيبىن وزگەرتىپ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋ جەبەلىپ، بازاردىڭ ومىرشەڭدىگى مەن قوعامنىڭ جاسامپازدىعى كۇشەيتىلەدى.

   كاسىپورىنداردىڭ باجىعا جاتپايتىن اۋىرتپالىعى بارىنشا جەڭىلدەتىلەدى. اكىمشىلىك ءىساقىلارى ىشكەرىلەي اداقتالىپ جۇيەگە تۇسىرىلەدى، ءبىر ءبولىم ۇكىمەتتىك قورعا اقى الۋ ولشەمى تومەندەتىلەدى. كاسىپورىنداردىڭ «5 ءتۇرلى قامسىزداندىرۋ مەن ءبىر قورعا» وتەم تولەۋ سالىستىرماسى ۇزدىكسىز كەزەڭدىك تۇرعىدان تومەندەتىلەدى. ەلەكتردىڭ توراپ بۋىنىنداعى اقىسى مەن ەلەكتر جەتكىزۋ - ۇلەستىرۋ باعاسى تومەندەتىلەدى، جالپى ونەركاسىپ - ساۋدا سالاسىنىڭ ەلەكتر باعاسى ورتا ەسەپپەن %10 تومەندەيدى. اقى الىناتىن تاس جول ءتۇزىمى رەفورماسى تەرەڭدەتىلىپ، جولدان، كوپىردەن ءوتۋ اقىسى تومەندەتىلەدى. دانەكەرلىك قىزمەت وتەۋ اقىسىن اداقتاۋ، رەتكە سالۋ تەبىنى ارتتىرىلادى. تۇتاس جىلدا بازار سۋبيەكتتەرىنىڭ باجىعا جاتپايتىن اۋىرتپالىعى 300 ميلليارد يۋاننىڭ ۇستىندە جەڭىلدەتىلەدى، ۇيلەسىمسىزدەرى باتىل كۇشىنەن قالدىرىلىپ، تىم جوعارىلارى باتىل تومەندەتىلىپ، كاسىپورىنداردىڭ اۋىرتپالىعى جەڭىلدەپ، كۇش جيىپ دامۋىنا مۇمكىندىك جاسالادى.

  2) جاڭاشىل ەل قۇرۋ جەدەلدەتىلەدى. دۇنيە ءجۇزىنىڭ جاڭا كەزەكتى عىلىم - تەحنيكا توڭكەرىسى مەن شارۋاشىلىق وزگەرىسىنىڭ اۋقىمى مەڭگەرىلىپ، دامۋدى جاڭالىق اشا وتىرىپ جەبەۋ ستراتەگياسى ىشكەرىلەي اتقارىلىپ، ەكونوميكالىق جاڭالىق اشۋ جانە باسەكەلىك قۋاتى ۇزدىكسىز ارتتىرىلادى.

  مەملەكەتتىڭ جاڭالىق اشۋ جۇيەسى قۇرىلىسى كۇشەيتىلەدى. نەگىزدىك زەرتتەۋ مەن قولدانىلمالى نەگىزدىك زەرتتەۋ كۇشەيتىلەدى. ءبىر توپ ماڭىزدى عىلىم - تەحنيكالىق جاڭالىق اشۋ نىساندارى باستالىپ، مەملەكەتتىك تاجىريبەحانالار جوعارى ولشەممەن قۇرىلادى. كاسىپورىندار ماڭىزدى عىلىم - تەحنيكالىق نىسانداردى ورىنداۋعا باستاماشى بولۋعا ىنتالاندىرىلادى، عىلمي زەرتتەۋ اكادەميالارىنىڭ، ورىندارىنىڭ، جوعارى مەكتەپتەردىڭ كاسىپورىندارمەن بىرلەسىپ جاڭالىق اشۋىن قولداۋ، جاڭالىق اشۋدىڭ جەتىستىكتەرىن وندىرىستە پايدالانۋ جەدەلدەتىلەدى. مەملەكەتتىڭ عىلىم - تەحنيكالىق قوسىلىمى حالىق تۇرمىسى سالاسىنا بەيىمدەلىپ، توزاڭدى تۇماندى جونگە سالۋ، راك سياقتى سالماقتى اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋ جانە ونى ەمدەۋدەن قامال الۋ كۇشەيتىلىپ، عىلىم - تەحنيكا ارقىلى حالىققا اناعۇرلىم كوپ يگىلىك جەتكىزىلەدى.

  جاڭالىق اشۋعا شابىتتاندىرۋ ساياساتى تياناقتاندىرىلادى جانە كەمەلدەندىرىلەدى. عىلىم - تەحنيكا باسقارۋ ءتۇزىمى رەفورمالانىپ، ناتيجە مەن ونىمدىلىكتى باعالاۋدا بارىسىنا ءمان بەرۋدەن ناتيجەسىنە ءمان بەرۋگە بۇرىلىس جاساۋ تەزدەتىلەدى. جاڭالىق اشۋ قوسىنى مەن جەتەكشى دارىندىلارعا اناعۇرلىم كەڭ ادام، قازىنا، زات كۇشىن مەڭگەرۋ ۇقىعى مەن تەحنيكالىق جەلى جونىندە شەشىم جاساۋ ۇقىعى بەرىلەدى. ماڭىزدى عىلىم - تەحنيكادا قامال الۋ مىندەتىن ۇستىنە العان عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرى جونىنەن يكەمدى ەڭبەكاقى ءتۇزىمى مەن سيلاۋ شاراسى قولدانىلادى. عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرىنە عىلىم - تەحنيكالىق جەتىستىكتەردىڭ مەنشىك ۇقىعى مەن ۇزاق ۋاقىت پايدالانۋ ۇقىعىن بەرۋ جونىندە ىزدەنىس جاسالادى. جاڭالىق اشۋعا شابىتتاندىرۋ ساياساتىنا قايشى كەلەتىن ەسكى ەرەجەلەردى وزگەرتۋدى، كۇشىنەن قالدىرۋدى مىقتى يگەرۋ كەرەك؛ جاڭالىق اشاتىن ومىرشەڭدىكتى ايگىلەۋگە بوگەت بولاتىن ءجونسىز ىرىم - جىرىمداردى باتىل جويۋ كەرەك.

  كوپ بولىپ شارۋاشىلىق قۇرىپ، جالپى جۇمىلىپ جاڭالىق اشۋ ىلگەرى باستىرىلادى. ەلىمىزدە ادام كۇشى، دارىندىلار بايلىعى دۇنيە ءجۇزى بويىنشا ەڭ مول. بۇل جاڭالىق اشۋ مەن دامۋدىڭ ەڭ ۇلكەن «ءتۇسىمدى كەنى». جاڭالىق اشۋ مەن شارۋاشىلىق قۇرۋعا جان - جاقتى قىزمەت كورسەتىپ، جاڭالىق اشۋ مەن شارۋاشىلىق قۇرۋ ۇلگى بازاسى قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتىپ، ءىرى كاسىپورىنداردى، جوعارى مەكتەپتەر مەن عىلمي زەرتتەۋ اكادەميالارىن، ورىندارىن جاڭالىق اشاتىن ءتۇرلى بايلىقتاردى اشىق ۇستاۋعا جىگەرلەندىرۋ، تەكشەلىك ەكونوميكانى، تەڭ يگىلىكتەنەتىن ەكونوميكانى دامىتىپ، جەلى ءىشى مەن جەلى سىرتى ۇشتاسقان، ءوندىرۋ، وقىتۋ، زەرتتەۋ، قولدانۋ سەلبەسكەن، ءىرى، ورتاشا، شاعىن كاسىپورىنداردىڭ توعىسىپ جاڭالىق اشۋ، شارۋاشىلىق قۇرۋ ارناسىن قالىپتاستىرىپ، جاڭالىق اشۋ مەن شارۋاشىلىق قۇرۋدىڭ دەڭگەيىن كوتەرۋ كەرەك. مەملەكەتتىك قارجى قۇراۋ كەپىلدىك قورى قۇرىلىپ، ۇزدىك، جاڭاشىل كاسىپورىنداردىڭ جارناسىن بازارعا شىعارىپ قارجى قۇراۋىنا قولداۋ كورسەتىلەدى، شارۋاشىلىق قۇرۋدى قارجىلاندىرۋعا، مەدەتتىك قارجىلاندىرۋعا قاتىستى باجى جەڭىلدىك ساياساتىن سىناق ەتۋ كولەمى بۇكىل ەلگە كەڭەيتىلەدى. دارىندىلاردى دامىتۋ ءتۇزىلىسى رەفورماسى تەرەڭدەتىلىپ، ادام كۇشى بايلىعىنىڭ ەركىن اۋىسۋى ىلگەرىلەتىلەدى، كاسىپورىنداردىڭ تەحنيكالىق جۇمىسشىلاردىڭ مامىلەسىن جوعارىلاتۋىنا قولداۋ بەرىلەدى، جوعارى قابىلەتتى دارىندىلاردى ىنتالاندىرۋ كۇشەيتىلەدى، شەتەلگە وقۋعا بارعاندار وتانعا ورالىپ جاڭالىق اشىپ، شارۋاشىلىق قۇرۋعا جىگەرلەندىرىلەدى، شەتەلدىك دارىندىلاردىڭ جۇڭگوعا كەلۋى قولايلىلاندىرىلادى. اقىل - پاراسات پەن كۇش جيىلاتىن بولسا، جۇڭگونىڭ جاڭالىق اشۋ قارقىنى، ءسوزسىز، تەزدەيتىن بولادى.

  3) نەگىزدىك ءتۇيىندى سالالارداعى رەفورما تەرەڭدەتىلەدى. رەفورما جاساپ، ەسىك اشۋدىڭ 40 جىلدىعىن ماڭىزدى وراي ەتىپ، رەفورمادا تىڭ تابىسقا جەتۋ ىلگەرىلەتىلىپ، قوعامدىق وندىرگىش كۇشتەر ۇزدىكسىز ازات ەتىلەدى جانە دامىتىلادى.

  مەملەكەت مەنشىگىندەگى مال - مۇلىك جانە مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىن رەفورماسى ىلگەرىلەتىلەدى. قارجىگەردىڭ باقىلاپ - باسقارۋ ۇقىعى مەن بورىشى ءتىزىمى جاسالادى. مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاپيتالمەن قارجىلاندىراتىن، شارۋاشىلىق جۇرگىزەتىن سەرىكتەستىك سياقتىلاردىڭ رەفورماسىن سىناق ەتۋ تەرەڭدەتىلىپ، كاسىپورىندارعا ءوزىن - ءوزى بيلەۋ ۇقىعى اناعۇرلىم كوپ بەرىلەدى، مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردى ساپالىلاندىرۋ جولىمەن قايتا قۇرۋ جانە ورتالىققا قاراستى كاسىپورىنداردىڭ جارنالىق ءتۇزىم رەفورماسى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىلىپ، ۇتىمدى، تەجەمدى زاڭدىق تۇلعا باسقارۋ قۇرىلىمى مەن يكەمدى، ونىمدىلىگى جوعارى بازارلانعان شارۋاشىلىق باسقارۋ ءتۇزىلىسىنىڭ قالىپتاسۋى جەدەلدەتىلەدى، ۇزدىكسىز ىقشامدالادى، نەگىزگى كاسىپتەردىڭ ۇيتقىلىق باسەكەلىك قۋاتى ارتتىرىلادى، مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاپيتالدى كۇشەيتۋ، جاقسارتۋ، زورايتۋ تەزدەتىلەدى. ارالاس مەنشىك ءتۇزىمى رەفورماسى ورنىقتى ىلگەرىلەتىلەدى. مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتىنە مەملەكەت مەنشىگىندەگى مال - مۇلىكتى باسقارۋ احۋالىن بايانداۋ ءتۇزىمى رەفورماسى تياناقتاندىرىلادى. مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىندار رەفورمالاۋ، جاڭالىق اشۋ ارقىلى جوعارى ساپالى دامۋدىڭ الدىڭعى قاتارىنان ورىن الۋ ءتيىس.

  حالىق باسقارۋىنداعى كاسىپورىنداردىڭ دامۋىنا قولداۋ كورسەتىلەدى. «ەكىدەن تيتتەي دە اۋىتقىماۋعا»، ۇقىق، وراي، ەرەجە تەڭدىگىنە تاباندى بولىپ، جالپىلىق مەنشىككە جاتپايتىن شارۋاشىلىقتىڭ دامۋىن قولدايتىن ساياسات - شارالارى جاپپاي تياناقتاندىرىلىپ، حالىق باسقارۋىنداعى كاسىپورىندار اڭىس ەتىپ وتىرعان كورنەكتى ماسەلەلەر مۇقيات شەشىلىپ، ءتۇرلى جاسىرىن بوگەتتەر باتىل جويىلادى. اكىمشىلىك پەن ساۋدانىڭ باۋىرمال، تازا، جاڭاشا قاتىناسى ورناتىلادى، كاسىپكەرلەر كاسىپورىنعا قاتىستى ساياساتتاردى بەلگىلەۋگە قاتىسۋ مەحانيزمى اقاۋسىزداندىرىلادى. كاسىپكەرلىك رۋح ىنتالاندىرىلىپ جانە قورعالىپ، كاسىپكەرلەردىڭ سەنىمى كۇشەيتىلىپ، حالىق باسقارۋىنداعى كاسىپورىنداردىڭ بازار شارۋاشىلىعى تاسقىنىندا ءوز قۇدىرەتىن ايگىلەۋىنە مۇمكىندىك جاراتىلادى.

  مال - مۇلىك ۇقىعى ءتۇزىمى جانە فاكتورلاردى بازارلاندىرۋ جولىمەن جايعاستىرۋ مەحانيزمى كەمەلدەندىرىلەدى. مال - مۇلىك ۇقىعى ءتۇزىمى − سوتسياليستىك بازار شارۋاشىلىعىنىڭ ىرگە تاسى. مال - مۇلىك ۇقىعىن جانە كەلىسىم - شارتتاردى قورعاۋدى، بازاردى بىرلىككە كەلتىرۋدى، تەڭدىك نەگىزدە ايىرباس جاساۋدى، ءادىل باسەكەنى نەگىزگى باعدار ەتىپ، قاتىستى زاڭداردى، زاڭدىق ەرەجەلەردى كەمەلدەندىرۋ كەرەك. ءتۇرلى ۇقىققا قول سۇعۋ ارەكەتتەرىن زاڭ بويىنشا قاتاڭ ءبىر جاقتى ەتىپ، مال - مۇلىك ۇقىعى داۋ - شارى دەلولارىن زاڭ بويىنشا سارالاپ تۇزەتۋ كەرەك. ءبىلىم مەنشىك ۇقىعىن قورعاۋ كۇشەيتىلىپ، ۇقىققا قول سۇعۋشىلارعا جازالاۋ سيپاتىندا تولەم بەرگىزۋ ءتۇزىمى اتقارىلادى. تەحنيكا، جەر سياقتى فاكتورلاردىڭ باعاسىن بازارلاندىرۋ رەفورماسى تەزدەتىلەدى، بايلىق تۇرىندەگى ونىمدەر مەن الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋ باعاسى رەفورماسى تەرەڭدەتىلەدى، اكىمشىلىك مونوپوليا تالقاندالىپ، بازاردى مونوپوليالاۋدىڭ الدى الىنادى. مال - مۇلىك ۇقىعىن پارمەندى قورعاۋ، فاكتورلاردىڭ اينالىمىن بوگەتسىزدەندىرۋ ارقىلى بازاردىڭ ومىرشەڭدىگى مەن قوعامنىڭ جاسامپازدىق قۋاتى تەڭ ساۋلەلەندىرىلەدى.

  قازىنا - باجى ءتۇزىلىسى رەفورماسى تەرەڭدەتىلەدى. ورتالىق پەن جەرگىلىكتى ورىنداردىڭ قازىنالىق ءىس ۇقىعى مەن شىعىس جاۋاپكەرلىگىن ايىرۋ رەفورماسى ىلگەرىلەتىلىپ، كىرىستى ايىرۋ رەفورماسى جوباسىن جاساۋ مىقتى يگەرىلىپ، اۋدارىپ تولەۋ ءتۇزىمى كەمەلدەندىرىلەدى. جەرگىلىكتى باجى جۇيەسى اقاۋسىزداندىرىلىپ، ءۇي - جاي باجىسى زاڭىن جاساۋ ورنىقتى ىلگەرىلەتىلەدى. جەكەلەر تابىس باجىسى رەفورماسى جۇرگىزىلەدى. ناتيجە − ءونىم بويىنشا باسقارۋ جاپپاي جۇرگىزىلىپ، قازىنالىق قارجىنىڭ ورنىن تاۋىپ، حاۋىپسىز جۇمسالۋىنا مۇمكىندىك جاسالادى.

  فينانس ءتۇزىلىسى رەفورماسى جەدەلدەتىلەدى. فينانس قۇرىلىمدارىنىڭ قىزمەت كورسەتۋ جۇيەسىنە رەفورما جاسالىپ جانە كەمەلدەندىرىلىپ، فينانس قۇرىلىمدارىنىڭ جالپىعا ءتيىمدى فينانس كاسىپتەرىن دامىتۋىنا قولداۋ بەرىلەدى، جەرگىلىكتى ورتاشا - شاعىن فينانس قۇرىلىمدارى جۇيەگە ءتۇسىرىلىپ جانە دامىتىلىپ، ۇساق - شاعىن كاسىپورىنداردىڭ قارجى قۇراۋى قيىن، قارجى قۇراۋىنىڭ وزىندىك قۇنى جوعارى بولۋ ماسەلەسىن شەشۋگە كۇش سالىنادى. كوپ جىكتى كاپيتال بازارى رەفورماسى ىشكەرىلەتىلىپ، زايوم، كەسىكتى ساۋدا بازارىنىڭ دامۋى ىلگەرىلەتىلەدى. قامسىزداندىرۋ بازارىنىڭ حاۋىپ - قاتەرلىك قامتاماسىزداندىرۋ فۋنكتسياسى كەڭەيتىلەدى. ءوسىم مولشەرى مەن سىندىرىلىمدى بازارلاندىرۋ رەفورماسى تەرەڭدەتىلىپ، حالىق اقشاسى سىندىرىلىمىنىڭ ۇيلەسىمدى، ءبىر قالىپتى دەڭگەيدەگى نەگىزگى ورنىقتىلىعى ساقتالادى.

  قوعامدىق ءتۇزىلىس رەفورماسى ىلگەرىلەتىلەدى. زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋ ءتۇزىمى رەفورماسى ىشكەرىلەتىلىپ، كاسىپورىن قىزمەتكەرلەرىنىڭ نەگىزگى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋ قورىن ورتالىق رەتكە سالۋ ءتۇزىمى ورناتىلادى. ۇكىمەتتىك شيپاحانالاردىڭ جالپىلىق رەفورماسى تەرەڭدەتىلىپ، ەمدەۋ باعاسى، قىزمەتكەر جانە ەڭبەكاقى، ءدارى - دارمەك اينالىمى، ەمدەۋ قامسىزداندىرۋى بويىنشا تولەۋ ءتۇزىمى رەفورماسى سايكەستى ىلگەرىلەتىلىپ، ەمدەۋ - دەنساۋلىق ساقتاۋ جاعىنداعى قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى جوعارىلاتىلادى، بۇقارانىڭ ەمدەلۋى قيىن بولۋ ماسەلەسى بارىنشا كۇش سالا وتىرىپ شەشىلەدى. وقۋ - اعارتۋ، مادەنيەت، دەنە تاربيە جاقتارىنداعى رەفورما ىشكەرىلەي جۇرگىزىلىپ، قوعام سالالارىنىڭ دامۋداعى اسا زور كومەسكى كۇشى تولىق ىسكە قوسىلادى.

  ەكولوگيالىق وركەنيەت ءتۇزىلىسى اقاۋسىزداندىرىلادى. ەكولوگيالىق ورتانى باقىلاپ - باسقارۋ تۇزىمىنە رەفورما جاسالىپ جانە كەمەلدەندىرىلىپ، تابيعي ەكولوگيالىق كەڭىستىكتىڭ پايدالانىلۋىن باسقارۋ ءتۇزىمى كۇشەيتىلىپ، ەكولوگيالىق ورتانى بۇلدىرۋگە تولەم بەرۋ ءتۇزىمى جالپىلاستىرىلادى، ەكولوگيالىق تولەم بەرۋ مەحانيزمى كەمەلدەندىرىلىپ، ەكولوگيالىق ورتا اناعۇرلىم ۇتىمدى ءتۇزىم ارقىلى قورعالادى.

  (4) قامال الۋدىڭ 3 ءىرى شايقاسى باتىل ويداعىداي جۇرگىزىلەدى. جىلدىق قامال الۋ مىندەتىن ورىنداۋدى وزەك ەتىپ، تاراپتاردىڭ جاۋاپكەرلىگىن ايقىنداپ، ساياساتتىق قامتاماسىزداندىرۋدى كۇشەيتىپ، ءتۇرلى قىزمەتتەردى ويداعىداي تىڭعىلىقتى ىستەۋ كەرەك.

  ءىرى حاۋىپ - قاتەردەن ساقتانۋدى جانە ونى جويۋدى ىلگەرىلەتۋدە ەلەۋلى ىلگەرىلەۋ بولدى. كەزەكتە ەلىمىزدىڭ ەكونوميكا - فينانس حاۋىپ - قاتەرىن، جالپى العاندا، تىزگىندەۋگە بولادى، مۇندا ۇستىنەن وڭاۋ مەن تۇبىرىنەن وڭاۋدى تەڭ قولدانىپ، كومەسكى حاۋىپ - قاتەردى ءونىمدى الاستاۋ كەرەك. زاڭسىز قارجى توپتاۋ، فينانس الدامكوستىگى سياقتى زاڭعا قايشى ارەكەتتەرگە قاتاڭ سوققى بەرىلەدى. بازارلاندىرۋ، زاڭمەن باسقارۋ ارقىلى الاشاعىن جارناعا اينالدىرۋ جانە كاسىپورىنداردى بىرىكتىرۋ، قايتا قۇرۋ جەدەلدەتىلەدى، فينانس قۇرىلىمدارى حاۋىپ - قاتەرىن ىشتەي تىزگىندەۋ كۇشەيتىلەدى. فينانستىق باقىلاۋ - باسقارۋدى ءبىر تۇتاس سايكەستىرۋ كۇشەيتىلىپ، كولەڭكە بانكە، ينتەرنەت فينانسى، جارنامەن مەڭگەرىلەتىن فينانستىق سەرىكتەستىك قاتارلىلاردى باقىلاۋ - باسقارۋ كەمەلدەندىرىلىپ، فينانستىق باقىلاۋ - باسقارۋ اناعۇرلىم كەمەلدەندىرىلەدى. جەرگىلىكتى ۇكىمەتتەر قارىز حاۋىپ - قاتەرىنەن ساقتانۋ جانە ونى جويۋ كەرەك. زاڭ - ەرەجەگە قايشى ءار الۋان قارىزدانۋ، كەپىل بولۋ ارەكەتتەرىنە قاتاڭ تيىم سالۋ كەرەك. ولكە دارەجەلى ۇكىمەتتەر وزىنە قاراستى رايونداردىڭ قارىزى جونىنەن باس جاۋاپكەرلىك ارقالايدى، ولكە دارەجەلىدەن تومەنگى جەرگىلىكتى ۇكىمەتتەر ءوز جاۋاپكەرلىگىن ۇستىنە الىپ، قالدىق قارىزىن بەلسەندىلىكپەن ۇيلەسىمدى ءبىر جايلى ەتۋى ءتيىس. جەرگىلىكتى ۇكىمەتتەردىڭ ارناعا تۇسكەن قارىزدانۋ، قارجى قۇراۋ مەحانيزمى اقاۋسىزداندىرىلادى. بيىل جەرگىلىكتى ارناۋلى زايوم ءۇشىن ءبىر تريلليون 350 ميلليارد يۋان ورنالاستىرىلدى، بۇل بىلتىرعىدان 550 ميلليارد يۋان ارتتى، مۇندا سالىنىپ جاتقان قۇرىلىستاردىڭ ورنىقتى جۇرگىزىلۋىنە الدىمەن قولداۋ كورسەتىلىپ، ارناۋلى زايومداردىڭ قولدانىلۋ كولەمى لايىقتى كەڭەيتىلەدى. ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسى نەگىزىنەن جاقسى، ساياساتتىق قۇرالى كوپ، جۇيەلىك حاۋىپ - قاتەردىڭ تۋىلماۋىنىڭ تومەنگى شەگىن ساقتاۋعا قارىمى قاپتال جەتەدى.

  كەدەيلىكتەن شىن مانىندە ارىلتۋ سەرپىنى ارتتىرىلادى. بيىل اۋىل - قىستاقتارداعى كەدەيلەردەن تاعى دا 10 ميلليوننان استام ادام كەدەيلىكتەن ارىلادى، 2 ميلليون 800 مىڭ ادام وزگە جەرگە كوشىرىپ سۇيەمەلدەۋ بويىنشا كوشىرىلەدى. كەدەيلەردى شارۋاشىلىق، وقۋ - اعارتۋ، دەنساۋلىق، ەكولوگيا جانە مادەنيەت جاقتارىنان سۇيەمەلدەۋدى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىپ، نەگىزدىك قۇرىلعىلار مەن الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋدىڭ كەم - كەتىگى تولىقتانادى، شىعىس - باتىس بولەكتەردىڭ كەدەيلىكتەن ارىلتۋ بويىنشا سايكەسۋىن جانە باعىتتامالى كومەكتەسۋىن كۇشەيتۋ، كەدەيلىكتەن ەرىك - جىگەر ارقىلى، اقىل - پاراسات ارقىلى ارىلتۋدى ءوزارا بىرلەستىرۋگە باسا ءمان بەرۋ، كەدەيلىكتەن ارىلۋدىڭ ىشكى ومىرشەڭدىگىن كۇشەيتۋ كەرەك. ەرەكشە كەدەي رايونداردى قولداۋ كۇشەيتىلىپ، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ ءۇشىن ورتالىق قازىنادان تىڭنان ارتتىرىلعان قوسىلىم جانە قاتىستى قازىنادان اۋدارىپ تولەۋ كەدەي رايوندارعا بەيىمدەلەدى. قارتتار، مۇگەدەكتەر، اۋىر ناۋقاسقا شالدىققاندار سياقتى ەرەكشە كەدەي ادامدار جونىندە قامتاماسىزداندىرۋ شارالارى وتباسىنىڭ، ادامنىڭ جاعدايىنا قاراي تياناقتاندىرىلادى. قامال الۋ مەرزىمىندە كەدەيلىكتەن ارىلتۋدا ساياسات كولەمىنەن شىقپاۋ، جاڭادان قوسىلعان كەدەيلەر مەن قايتادان كەدەيلەسكەندەردى دەر كەزىندە كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋ كولەمىنە ەنگىزۋ كەرەك. كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قارجىسىن رەتتەۋ - بىرىكتىرۋ جانە ونىڭ ءونىمىن باسقارۋ كۇشەيتىلەدى. كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سالاسىنداعى ءىرىپ - ءشىرۋدى جانە ستيل ماسەلەسىن ارنايى وڭاۋ ورىستەتىلىپ، باعالاۋ - باقىلاۋ ءتاسىلى جاقسارتىلادى. كەدەيلىكتەن ارىلتۋدىڭ قازىرگى ولشەمىنەن جازباي، قارقىن مەن ساپاعا كەپىلدىك ەتۋ ارقىلى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدى بۇقارا مويىندايتىن، تاريحتىڭ سىناعىنان وتەتىن ەتۋ كەرەك.

  لاستانۋدىڭ الدىن الۋدى جانە ونى جونگە سالۋدى ىلگەرىلەتۋدە ءتىپتى دە زور تابىسقا قول جەتتى. كوك اسپاندى قورعاۋ كۇرەسىنىڭ تابىستارى بەكەمدەلەدى، مۇندا بيىل كۇكىرت قوس توتىعىنىڭ، ازوتتى امياكتىڭ شىعارىلۋ مولشەرى %3 تومەندەتىلەدى، ءتۇيىندى رايونداردا شاڭ - توزاڭنىڭ (5.PM2) قويۋلىعى ۇزدىكسىز تومەندەتىلەدى. بولات - تەمىر قاتارلى كاسىپ سالالارىنىڭ لاستى بارىنشا تومەن شىعارۋعا بۇرىلىس جاساۋى جەبەلەدى. لاس شىعارۋ ولشەمى جوعارىلاپ، شەكتى مەرزىمدە ولشەمگە جەتكىزۋ اتقارىلادى. ديزەل موتورلى جۇك اۆتوكولىكتەرىنىڭ گازدى ولشەمنەن جوعارى شىعارۋىن ارناۋلى وڭاۋ ورىستەتىلەدى. سۋدىڭ، توپىراقتىڭ لاستانۋىنان ساقتانۋ جانە ونى تىزگىندەۋ ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىلەدى، بيىل حيميالىق وتتەگى قاجەتسىنۋ مولشەرى، ازوتتى امياك شىعارۋ مولشەرى %2 تومەندەتىلەدى. ءتۇيىندى اعارلار مەن تەڭىز الاپتارىن جان - جاقتى وڭاۋ اتقارىلىپ، قارا، ساسىق سۋلار جاپپاي جونگە سالىنادى. لاس سۋلاردى ءبىر جايلى ەتۋ قۇرىلعىلارى قۇرىلىسىنىڭ سەرپىنى ارتتىرىلىپ، اقى الۋ ساياساتى كەمەلدەندىرىلەدى. «شەتەل قوقىر - قوقسىقتارىنىڭ» كىرۋىنە باتىل تيىم سالىنادى. ەكولوگيالىق جۇيەنى قورعاۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ كۇشەيتىلىپ، ەكولوگيانى قورعاۋدىڭ قىزىل سىزىعى جاپپاي بەلگىلەنەدى، 100 ميلليون مۋ جەرگە ورمان وتىرعىزۋ ورىندالادى، ەگىستىك جەردى الما - كەزەك ەگىپ تىڭايتۋ سىناق تۇيىندەرىنىڭ كولەمى 30 ميلليون مۋ ارتتىرىلادى، سازدى جەرلەردى قورعاۋ، قالپىنا كەلتىرۋ كولەمى كەڭەيتىلەدى، مەملەكەتتىڭ باۋ - باقشا تۇزىلىسىنە رەفورما جاساۋ سىناعى تەرەڭدەتىلەدى. تەڭىزدى تىندىرىپ جەر جاساۋ قاتاڭ تىزگىندەلەدى. ورتانى قورعاۋ بويىنشا زاڭ اتقارۋ قاتايتىلادى. تىزە قوسا وتىرىپ قيمىلداپ، اسپانى اشىق، جەرى جاسىل، سۋى تۇنىق كوركەم جۇڭگو قۇرۋعا ات سالىسۋىمىز كەرەك.

  (5) اۋىل - قىستاقتى كوركەيتۋ ستراتەگياسى زور كۇشپەن اتقارىلادى. جوبانى عىلمي جولمەن جاساپ، قالا مەن اۋىلدىڭ توعىسپالى دامۋ ءتۇزىلىس - مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، رەفورما جاساۋ، جاڭالىق اشۋ ارقىلى، اۋىل - قىستاقتاردىڭ دامۋ قۋاتى تىڭنان زورايتىلادى.

   اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ۇسىنىلىم جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورماسى ىلگەرىلەتىلەدى. ەگىن، ورمان، مال، بالىق شارۋاشىلىعى مەن تۇقىم شارۋاشىلىعىنىڭ جاڭالىق اشۋ ارقىلى دامۋى جەبەلەدى، وسى زامانعى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ شارۋاشىلىق باقشالارىن جانە ەرەكشە اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى باسىم رايونداردى قۇرۋ جەدەلدەتىلەدى، استىق ءوندىرىسى ورنىقتى ۇستالادى جانە ساپالىلاندىرىلادى. قامباداعى استىقتى تۇتىنۋ تەزدەتىلەدى. اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن مانەرلەۋ كاسىبى دامىتىلادى. 80 ميلليون مۋدان استام جوعارى ولشەمدى ەگىس اتىزى، سۋ ۇنەمدەلۋ ونىمدىلىگى جوعارى 20 ميلليون مۋ سۋارمالى اتىز تىڭنان ارتتىرىلادى. جاڭا تيپتى شارۋاشىلىق تۇلعالارى جەتىلدىرىلەدى، اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم - تەحنيكاسىنىڭ ورەسى جوعارىلاتىلىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ تۇتاستاي ماشينالانۋىن جاپپاي دامىتۋ ىلگەرىلەتىلەدى، ۇساق ديقان قوجالىقتارىنا قاراتىلعان قوعامدانعان قىزمەت كورسەتۋ كۇشەيتىلەدى. اۋىلىنا قايتقان شارۋا جۇمىسكەرلەرىنىڭ، جوعارى، ورتا تەحنيكۋم بىتىرگەن وقۋشىلاردىڭ، عىلىم - تەحنيكا قىزمەتكەرلەرىنىڭ، قوسىننان قايتقان اسكەريلەردىڭ جانە ونەركاسىپ - ساۋدا كاسىپورىنداعىلار سياقتىلاردىڭ وسى زامانعى اۋىل شارۋاشىلىعى قۇرىلىسىمەن شۇعىلدانۋىنا اۋىل - قىستاق جاڭا كاسىپتەرىنىڭ جاڭا قالىبىن دامىتۋىنا قولداۋ كورسەتىلەدى، شابىت بەرىلەدى، «ينتەرنەت + اۋىل شارۋاشىلىعى» بارىنشا دامىتىلىپ، ديقانداردىڭ كىرىسى الۋان ءتۇرلى جولدارمەن ارتتىرىلادى، اۋىل - قىستاقتاردىڭ 1 -، 2 -، 3 - شارۋاشىلىقتارىنىڭ توعىسپالى دامۋى جەبەلەدى.

  اۋىل - قىستاق رەفورماسى جاپپاي تەرەڭدەتىلەدى. 2 - كەزەكتى جەردى كوتەرمەگە بەرۋ مەرزىمى تولعان سوڭ تاعى دا 30 جىل ۇزارتۋ ساياساتى تياناقتاندىرىلادى. قورا - جايلىق جەردىڭ مەنشىك ۇقىعىن، تولىمدىلىق ۇقىعىن، پايدالانۋ ۇقىعىن ايىرۋ رەفورماسى تۋرالى ىزدەنىس جاسالادى. ەگىستىك جەردى يەمدەنۋ مەن تولىقتاۋدىڭ تەڭدىگىن باسقارۋ ءادىسى جاقسارتىلىپ، جاڭادان ارتقان ەگىستىك جەر كورسەتكىشى، قالا مەن اۋىلدىڭ قۇرىلىسقا پايدالاناتىن جەردىڭ ارتۋى مەن كەمەيۋىن ۇشتاستىرۋدان ارتقان جەر كورسەتكىشىن ولكە - ءوڭىر اتتاپ رەتتەۋ مەحانيزمى ورناتىلىپ، تۇسكەن پايدا تۇگەلدەي كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدەن قامال الۋعا جانە اۋىل - قىستاقتاردى كوركەيتۋگە قولداۋ كورسەتۋگە جۇمسالادى. استىق ساقتاۋ، كوللەكتيۆتىك مال - مۇلىك ۇقىعى، كوللەكتيۆتىك ورمان ۇقىعى، مەملەكەت مەنشىگىندەگى ورماندى وڭىردەگى ورمان الاڭدارى، تىڭ يگەرۋ، قامداۋ - ساۋدا كووپەراتيۆتەرى قاتارلىلارعا جاسالاتىن رەفورما تەرەڭدەتىلىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ، اۋىل - قىستاقتاردىڭ ومىرشەڭدىگىنىڭ كۇشەيۋىنە مۇمكىندىك جاسالادى.

  اۋىل - قىستاقتىڭ ءتۇرلى ىستەرىنىڭ جاپپاي دامۋى ىلگەرىلەتىلەدى. اۋىل - قىستاقتارعا ەمدەۋ، وقۋ - اعارتۋ، مادەنيەت سياقتى جاقتاردان الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋ كەمەلدەندىرىلەدى. سۋمەن، ەلەكترمەن قامداۋ، ينفورماتسيا قاتارلى نەگىزدىك قۇرىلعىلار جاقسارتىلىپ، اۋىل - قىستاقتاردا 200 مىڭ كيلومەتر تاس جول جاڭادان جاسالادى نەمەسە جاڭالانادى. اۋىل - قىستاقتاعىلاردىڭ قونىستىق ورتاسىن وڭاۋدىڭ 3 جىلدىق ارەكەتى ورنىقتى ورىستەتىلىپ، «دارەتحانا توڭكەرىسى» جانە قوقسىقتاردى جيىپ الۋ، ءبىر جايلى ەتۋ ىلگەرىلەتىلەدى. اۋىل - قىستاقتاردا ەسكى سالت - سانانى وزگەرتۋ جەبەلەدى. ءوزىن - ءوزى باسقارۋ، زاڭمەن باسقارۋ، مورالمەن باسقارۋ ءوزارا ۇشتاسقان اۋىل - قىستاقتاردى باسقارۋ جۇيەسى كەمەلدەندىرىلەدى. اۋىل - قىستاقتى كوركەيتۋشى دارىندىلار زور كۇشپەن جەتىلدىرىلەدى. ءبىز اۋىل - قىستاقتى كوركەيتۋدىڭ جۇڭگوشا سوتسياليستىك جولىنا تاباندى بولىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى مەن اۋىل - قىستاقتىڭ وسىزاماندانۋىن جەدەلدەتۋىمىز كەرەك.

  (6) وڭىرلەردى سايكەستى دامىتۋ ستراتەگياسى تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتىلەدى. وڭىرلىك دامۋ ساياساتى كەمەلدەندىرىلىپ، نەگىزگى الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋدىڭ تەڭگەرىلۋى ىلگەرىلەتىلىپ، قالا مەن اۋىلدىڭ وڭىرلىك دامۋ پارقى بىرتىندەپ ازايتىلىپ، جەر - جەردىڭ سالىستىرمالى ارتىقشىلىعى مەن كومەسكى كۇشى تولىق ساۋلەلەندىرىلەدى.

  وڭىرلىك دامۋدىڭ جاڭا جۇلگەسى قالىپتاستىرىلادى. بايىرعى توڭكەرىستىك رايونداردىڭ، ۇلتتىق رايونداردىڭ، شەكارا رايونداردىڭ، كەدەي، قيىنشىلىعى بار رايونداردىڭ رەفورماسى مەن دامۋىن قولداۋ كۇشەيتىلەدى. بەيجيڭنىڭ استاناعا جاتپايتىن فۋنكتسياسىن سەيىلتۋدى ءتۇيىن ەتە وتىرىپ، بەيجيڭ، تيانجين، حىبەيدىڭ سايكەستى دامۋى ءتۇيىندى تۇردە ىلگەرىلەتىلەدى، شيۇڭ - ان جاڭا رايونى جوعارى باستامالى جوبامەن، جوعارى ولشەممەن قۇرىلادى. چاڭجياڭ ەكونوميكالىق بەلدەۋىنىڭ دامۋى ەكولوگيانى الدىڭعى ورىنعا قويىپ، جاسىل دامۋدى جەتەكشى ەتىپ ىلگەرىلەتىلەدى. گۋاڭدۇڭ، شياڭگاڭ، اۋمىن شىعاناق رايونىن دامىتۋ جوباسى جارىققا شىعارىلىپ اتقارىلادى. ىشكى ولكەلەردىڭ شياڭگاڭ، اۋمىندارمەن ءوزارا ءتيىمدى سەلبەستىگى جاپپاي ىلگەرىلەتىلەدى. باتىس بولەكتى بارىنشا اشۋدىڭ جاڭا جەتەكشى پىكىرى جاسالادى، شىعىس سولتۇستىك قاتارلى بايىرعى ونەركاسىپ بازالارىن كوركەيتۋ شارالارى تياناقتاندىرىلادى، ورتا بولەكتەگى رايونداردىڭ وركەندەۋى جالعاستى ىلگەرىلەتىلىپ، شىعىس بولەكتەگى رايونداردىڭ الدىمەن دامۋىنا قولداۋ كورسەتىلەدى. بايلىق تيپىندەگى رايونداردىڭ شارۋاشىلىقتىڭ تيپىن وزگەرتۋى جەبەلەدى. تەڭىز - مۇحيت شارۋاشىلىعى ۇلعايتىلادى، مەملەكەتتىڭ تەڭىز - مۇحيت ۇقىق - مۇددەسى باتىل قورعالادى.

   جاڭاشا قالا - قالاشىقتانۋ ساپاسى جوعارىلاتىلادى. بيىل تاعى دا 13 ميلليون ادام قالاعا كىرىپ قونىستانادى، اۋىل شارۋاشىلىعىنان ويىسقانداردى قالا تۇرعىنىنا اينالدىرۋ جەدەلدەيدى. قالا - قالاشىق جوباسى كەمەلدەندىرىلىپ، الەۋمەتتىك قاتىناستى الدىمەن دامىتۋ، كوكونىس بازارلارىن، اۆتوكولىك توقتاتۋ الاڭىن اقاۋسىزداندىرۋ سياقتى حالىققا قولايلى قىزمەت كورسەتۋ قۇرىلعىلارى كەمەلدەندىرىلەدى. توسقاۋىلسىز قۇرىلعى قۇرىلىسى جەدەلدەتىلەدى، «قالا ورتاسىنداعى قىستاقتاردى»، ەسكى، كونە شاعىن اۋماقتاردى وزگەرتۋ تارتىپپەن ىلگەرىلەتىلىپ، سايكەستى قۇرىلعىلار كەمەلدەندىرىلەدى، شارت - جاعدايى كەلەتىندەرىنىڭ لەفت ورناتۋىنا دەم بەرىلەدى. سۋ ىعىستىراتىن قۇبىر جەلىسى، جەر استى توعىسپالى قۇبىر ءدالىزى، گۋبكا قالا قاتارلى قۇرىلىستار كۇشەيتىلەدى. جاڭاشا قالا - قالاشىقتاندىرۋدىڭ وزەگى ادامدا، سوندىقتان بۇتارلانعان قىزمەت كورسەتۋدى، بەيىمدى باسقارۋدى كۇشەيتىپ، ءاربىر ادامنىڭ ءادىل دامۋ ورايىنا يە بولۋىنا، تۇرمىسىنىڭ ءتىپتى دە قولايلى، ءتىپتى دە جايلى بولۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك.

  (7) تۇتىنۋدى بەلسەنە ۇلعايتۋ جانە ۇتىمدى قارجى قوسۋ جەبەلەدى. تۇتىنۋشىلاردىڭ سۇرانىسىنداعى تىڭ وزگەرىسكە قاراي تۇتىنۋ اياسى كەڭەيتىلىپ، قۇرىلىمدى رەتتەۋدى كوزدە ۇستاپ، قارجى قوسۋ ارتتىرىلىپ، ۇسىنىلىم قۇرىلىمى ساپالىلانعان، جالپى سۇرانىس ۇيلەسىمدى كەڭەيگەن ۇتىمدى اينالىم جاعدايى قالىپتاستىرىلادى.

  تۇتىنۋدىڭ ەكونوميكانىڭ دامۋىندا اتقاراتىن نەگىزدىك رولى كۇشەيتىلەدى. تۇتىنۋدىڭ دارەجەسىن ءوسىرۋ ىلگەرىلەتىلىپ، قالپى مەن جاڭا ۇلگىلەرى دامىتىلادى. جاڭا ەنەرگيالى اۆتوكولىك ساتىپ الۋ باجىسى جاعىندا جەڭىلدىك جاساۋ ساياساتى تاعى 3 جىل ۇزارتىلادى، كونەتوز اۆتوكولىكتى سىرت وڭىردەن ەنگىزۋ شەكتەمەسى جاپپاي كۇشىنەن قالدىرىلادى. قوعامدىق كۇشتەردىڭ ەمدەۋ، زەينەتكەرلىك، وقۋ - اعارتۋ، مادەنيەت، دەنە تاربيە قاتارلىلارعا قىزمەت وتەۋىنە قولداۋ كورسەتىلەدى. تۇتاس وڭىرلىك ساياحاتتان ۇلگى كورسەتۋ رايوندارى قۇرىلىپ، مەملەكەت مەنشىگىندەگى ءتۇيىندى كورىنىس رايوندارىنىڭ قاقپا بەلەت باعاسى تومەندەتىلەدى. توراپتان ساتىپ الۋدىڭ، جىلدام جەتكىزۋدىڭ اقاۋسىز دامۋى ىلگەرىلەتىلەدى. تۇتىنۋشىلاردىڭ ۇقىق - مۇددەسىنە سۇعاناقتىق جاسايتىن ءتۇرلى ارەكەتتەر زاڭ بويىنشا جازالانادى، استە ىرقىنا جىبەرىلمەيدى.

  قارجى قوسۋدىڭ ۇسىنىلىم قۇرىلىمىن ساپالىلاندىرۋدا اتقاراتىن شەشۋشى رولى ساۋلەلەندىرىلەدى. بيىل تەمىر جولعا 732 ميلليارد يۋان، تاس جول مەن سۋ تاسىمالىنا ءبىر تريلليون 800 ميلليارد يۋان اينالاسىندا قارجى قوسىلادى، سۋ يگىلىگىندە سالىنىپ جاتقان قۇرىلىسقا قارجى قوسۋ كولەمى ءبىر تريلليون يۋانعا جەتەدى. كەلەلى نەگىزدىك قۇرىلعىلار قۇرىلىسى تاعى دا ورتا، باتىس بولەكتەگى رايوندارعا بەيىمدەلەدى. كەلەلى تەحنيكانى جاڭالاپ، دارەجەسىن ءوسىرۋدىڭ جاڭا كەزەكتى ماڭىزدى ينجەنەريالارى اتقارىلادى. ورتالىقتىڭ مەجە ەسەبى كولەمىندە ورنالاستىرىلعان قارجى 537 ميلليارد 600 ميلليون يۋان بولىپ، بىلتىرعىدان 30 ميلليارد يۋان ارتتى. حالىقتىق قارجى قوسۋعا دەم بەرۋدىڭ ساياسات - شارالارى تياناقتاندىرىلادى، تەمىر جول، حالىقتىق اۆياتسيا، مۇناي - گاز، تەلەگراف سالالارىندا باۋراۋ قۋاتى بار ءبىر توپ نىساندار جارىققا شىعارىلادى، حالىقتىق كاپيتالدىڭ قوسىلۋىنا، دامي الۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك.

  (8) جاپپاي ەسىك اشۋ جاڭا جاعدايىنىڭ قالىپتاسۋى ىلگەرىلەتىلەدى. ەسىك اشۋدىڭ اياسى اناعۇرلىم كەڭەيتىلىپ، جىگى اناعۇرلىم جوعارىلاتىلىپ، قۇرىلىمدىق جۇلگەسى مەن ءتۇزىلىس مەحانيزمى كەمەلدەندىرىلىپ، جوعارى دەڭگەيدەگى ەسىك اشۋ ارقىلى جوعارى ساپالى دامۋ ىلگەرىلەتىلەدى.

  «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» حالىقارالىق ىنتىماقتاستىعى ىلگەرىلەتىلەدى. بىرگە اقىلداسۋ، بىرگە قۇرۋ، بىرگە يگىلىكتەنۋ باتىل جالعاستىرىلادى، «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» حالىقارالىق ىنتىماقتاستىعى جونىندەگى ەل باسشىلارى تالقى مىنبەسىنىڭ تابىستارى تياناقتاندىرىلادى. حالىقارالىق ۇلكەن وتكەلەك قۇرىلىسى ىلگەرىلەتىلىپ، جەلى بويىنداعى ۇلكەن وتكەل ىنتىماقتاستىعى تەرەڭدەتىلەدى. ءوندىرىس قۋاتى جاعىنداعى حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق ۇلعايتىلىپ، جۇڭگونىڭ تاۋارلارى مەن قىزمەت كورسەتۋىنىڭ سىرتقا شىعۋىنا قوزعاۋشىلىق جاسالادى. شەتەلدە قارجى قوسۋ قۇرىلىمى ساپالىلاندىرىلادى. باتىس بولەكتىڭ، ىشكى ولكەلەردىڭ جانە تەڭىز جاعالاۋىنىڭ، شەكارا رايونداردىڭ ەسىك اشۋ سەرپىنى ارتتىرىلادى، ەكونوميكالىق سەلبەستىكتىڭ تىڭ ءورىسى اشىلادى.

  شەتەل ساۋداگەرلەرىنىڭ قارجى قوسۋىنىڭ ورنىقتى ارتۋى جەبەلەدى. ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن حالىقارالىق ەكونوميكا - ساۋدا ەرەجەسىمەن ۇشتاسۋ كۇشەيتىلىپ، حالىقارالىق وزىق تيجارات - ساۋدا ورتاسى ازىرلەنەدى. ادەتتەگى جاساۋ كاسىبى جاپپاي اشىق ۇستالادى، تەلەگراف، ەمدەۋ، وقۋ - اعارتۋ، زەينەتكەرلىك، جاڭا ەنەرگيالى اۆتوكولىك سياقتى سالالاردى اشىق ۇستاۋ اياسى كەڭەيتىلەدى. بانكە كارتچكاسىمەن ەسەپ جابۋ بازارلارى تارتىپپەن اشىق ۇستالادى، شەتەل قارجى قوسقان قامسىزداندىرۋ دەلدال سەرىكتەستىكتەرىنىڭ تيجارات كولەمى جونىندەگى شەكتەمە بوساتىلادى، بانكە، باعالى قاعاز، قور باسقارۋ، كەسىكتى ساۋدا، فينانستىق مال - مۇلىك باسقارۋ سەرىكتەستىگى قاتارلىلار جونىندەگى شەتەل قارجىسىندىق جارنا سالىستىرماسى شەكتەمەسى كەڭەيتىلەدى نەمەسە كۇشىنەن قالدىرىلادى، جۇڭگو، شەتەل بانكەلەرىنىڭ بازارعا كىرۋ رۇقساتى ولشەمى بىرلىككە كەلتىرىلەدى. شەكارا سىرتىنداعى قارجى قوسۋشىلاردىڭ شەكارا ىشىندە تاپقان پايداسىمەن قايتالاي قوسقان قارجىسىنان كەشىكتىرىپ باجى الۋ اتقارىلادى. شەتەل قارجىسىندىق كاسىپورىنداردىڭ قۇرىلۋ ءتارتىبى وڭايلاستىرىلىپ، ساۋدا ىستەرىن ەستەلىككە الۋ ونەركاسىپ - ساۋدا بويىنشا تىركەلۋمەن بىرگە ىستەلەدى. ەركىن ساۋدا رايوندارىنىڭ تاجىريبەلەرى ۇلگى ەتىلىپ جاپپاي جالپىلاستىرىلادى، ەركىن ساۋدا پورتتارىن قۇرۋ تۋرالى ىزدەنىس جاسالادى، رەفورمانىڭ، ەسىك اشۋدىڭ تىڭ بيىگى سومدالادى.

   سىرتقى ساۋدانىڭ ورنىقتىلىق بارىسىندا وڭالۋ ارىنى ساقتالادى. ەكسپورتتىق سەنىمدىلىك قامسىزداندىرۋىنىڭ قامتۋ اياسى كەڭەيتىلەدى، وتكەلدەن تۇتاستاي وتكىزۋ ۋاقىتىنىڭ ۇشتەن ءبىرى تاعى دا قىسقارتىلادى. قىزمەت كورسەتۋ ساۋداسىن دامىتۋ مەحانيزمىنە رەفورما جاسالادى. ساۋدانىڭ جاڭا قالپى، تىڭ ۇلگىسى جەتىلدىرىلەدى. مانەرلەۋ ساۋداسى ورتا، باتىس بولەككە قاراي ساتىلى تۇردە ويىسادى. يمپورت بەلسەنە ۇلعايتىلادى، تۇڭعىش كەزەكتى جۇڭگو حالىقارالىق يمپورت كورمەسى جاقسى اشىلادى، اۆتوكولىك، ءىشىنارا كۇندەلىكتى تۇتىنۋ بۇيىمدارى قاتارلىلاردىڭ يمپورت كەدەن باجىسى تومەندەيدى. ءبىز تەبىنى ءتىپتى دە زور اشىق بازار ارقىلى شارۋاشىلىقتىڭ دارەجەسىن جوعارىلاتۋ مەن ساۋدانىڭ بىركەلكى دامۋىن جەبەپ، تۇتىنۋشىلاردىڭ تالعاۋىنا ءتىپتى دە مول مۇمكىندىك جاساۋىمىز كەرەك.

  ساۋدا مەن قارجى قوسۋدىڭ ەركىندىگى، قولايلىلانۋى جەبەلەدى. جۇڭگو ەكونوميكانىڭ جاھاندانۋىن تاباندىلىقپەن ىلگەرىلەتەدى، ەركىن ساۋدانى قورعايدى، قاتىستى جاقتارمەن بىرگە كوپ جاقتى ساۋدا كەلىسسوزىنىڭ بارىسىن ىلگەرىلەتىپ، وڭىرلىك جان - جاقتى ەكونوميكالىق سەرىكتەستىك قاتىناس كەلىسىمى جونىندەگى كەلىسسوزدى ەرتەرەك اياقتاتىپ، ازيا - تىنىق مۇحيت ەركىن ساۋدا رايونى مەن شىعىس ازيا ەكونوميكالىق ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋدى جەدەلدەتۋدى قالايدى. جۇڭگو ساۋدا داۋ - دامايىن تەڭ تۇرعىدان اقىلداسۋ ارقىلى شەشۋدى قۇپتايدى، ساۋدا قورعانىمپازدىعىنا قارسى تۇرادى، ءوزىنىڭ زاڭدى ۇقىق - مۇددەسىن باتىل قورعايدى.

  (9) حالىق تۇرمىسىن قامتاماسىزداندىرۋ جانە جاقسارتۋ دەڭگەيى جوعارىلاتىلادى. دامۋ نەگىزىندە حالىققا كوبىرەك پايدالى ناقتى ىستەردى ىستەپ، حالىق تۇرمىسىنا قاتىستى قيىن ىستەردى كوبىرەك شەشىپ، حالىق تۇرمىسىنىڭ تاعانىن مىعىمداپ، حالىق جۇرتشىلىعىنىڭ يگىلىككە كەنەلۋ سەزىمىن، باقىت سەزىمىن، حاۋىپسىزدىك سەزىمىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتۋ كەرەك.

  جۇمىستانۋدى، شارۋاشىلىق قۇرۋدى جەبەۋگە كۇش سالىنادى. جۇمىستانۋ جاعىنان جان - جاقتى الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋ كۇشەيتىلىپ، كاسىپتىك ونەرگە باۋلۋ زور كولەمدە ورىستەتىلەدى، «ينتەرنەت +» ارقىلى جۇمىستانۋدىڭ فورماتسياسى دامىتىلادى. بيىل جوعارى مەكتەپتەن 8 ميلليون 200 مىڭنان استام وقۋشى وقۋ بىتىرەدى، بۇل تاعى دا تاريحتاعى تىڭ جاڭا ورەگە جەتىپ وتىر، كوپ ارنامەن جۇمىستانۋدى جەبەپ، جۇمىستانۋدى شارۋاشىلىق قۇرۋمەن دەمەۋگە قولداۋ كورسەتۋ كەرەك. ارميادان بوساعان اسكەريلەردى ورنالاستىرۋ، باسقارۋ جانە قامتاماسىزداندىرۋ قىزمەتى تىڭعىلىقتى جاقسى ىستەلەدى. مۇگەدەكتەر سياقتى جۇمىستانۋى قيىنعا سوعاتىندارعا كومەكتەسۋ سەرپىنى ارتتىرىلادى. شارۋا جۇمىسكەرلەردىڭ جۇمىستانۋى ۇلعايتىلىپ، ەڭبەكاقىسىن كەشەۋىلدەتۋ ماسەلەسى جاپپاي جونگە سالىنادى. ەڭبەك قاتىناسى تۋرالى اقىلداسۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، جىنىستىق جانە سالاۋاتتىق كەمسىتۋدى الاستاپ، اناعۇرلىم ءادىل، اناعۇرلىم تولىق جۇمىستانۋدى ەلىمىز دامۋىنىڭ كورنەكتى تابىسى ەتۋىمىز كەرەك.

  تۇرعىنداردىڭ كىرىس دەڭگەيى ورنىقتى جوعارىلاتىلادى. زەينەتكەرلەردىڭ نەگىزگى زەينەتاقىسى مەن قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ نەگىزگى زەينەتاقىسى ۇزدىكسىز جوعارىلاتىلادى. قوعامدىق ەڭ تومەنگى ەڭبەكاقى ولشەمى ۇيلەسىمدى رەتتەلەدى. ورگاندار مەن ءىسورىندارىنىڭ ەڭبەكاقىسى مەن جاردەم قاراجات، قوسىمشا قاراجات ءتۇزىمى كەمەلدەندىرىلىپ، جاپالى رايوندارعا، ەرەكشە جۇمىس ورىندارىنا بەيىمدەلەدى. جەكەلەر تابىس باجىسىن الۋدىڭ تاعاندىق ولشەمى جوعارىلاتىلىپ، ودان شىعارىلىپ تاستالاتىن پەرزەنتتەردى تاربيەلەۋ، اۋىر ناۋقاستاردى ەمدەۋ قاتارلىلارعا ارنالعان ارناۋلى قاراجات ارتتىرىلادى، اۋىرتپالىق ۇيلەسىمدى جەڭىلدەتىلىپ، ەڭبەكشى بۇقارا ەڭبەك ارقىلى كىرىسىن ارتتىرىپ، اۋقاتتانۋعا ىنتالاندىرىلادى.

  ءادىل دە ساپالى وقۋ - اعارتۋ دامىتىلادى. قالا مەن اۋىلدىڭ مىندەتتى وقۋ - اعارتۋىنىڭ ءبىر تۇلعالانىپ دامۋى ىلگەرىلەتىلەدى، وقۋ - اعارتۋ قوسىلىمى تاعى دا قيىنشىلىعى بار رايوندار مەن ءالسىز بۋىندارعا بەيىمدەلەدى. اۋىل - قىستاقتارداعى وقۋشىلاردىڭ وقۋدان شەگىنۋ مولشەرى شىنايى تومەندەتىلەدى، قالا - قالاشىقتاردىڭ «كلاستاعى وقۋشى سانىنىڭ شەكتەن تىس كوپ بولۋىن» جويۋ مىقتى يگەرىلەدى، ورتا، باستاۋىش مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ ساباقتان سىرتقى ۇيرەنۋىنىڭ اۋىر بولۋ ماسەلەسىن شەشۋگە كۇش سالىنادى. بالالار − ۇلتتىڭ كەلەشەگى، وتباسىنىڭ ءۇمىتى. مەكتەپكە ءتۇسۋ الدىنداعى ءتالىم - تاربيە بايلىعى ۇسىنىلىمىن ءتۇرلى ارنالارمەن ارتتىرىپ، بالاباقشاسى وقىتۋشىلارىنا كوڭىل ءبولىپ جانە باۋلۋعا ءمان بەرىپ، عالامتور سياقتى ينفورماتسيالانعان تاسىلدەرمەن بالالاردى بالاباقشادا تاربيەلەۋدىڭ تۇتاس بارىسىن باقىلاۋ - باسقارۋدى كۇشەيتىپ، اتا - انالاردى، ءسوزسىز، الاڭسىز ەتۋ كەرەك. كاسىپتىك وقۋ - اعارتۋ زور كۇشپەن دامىتىلادى، قوعامدىق كۇشتەردىڭ كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋىنە قولداۋ كورسەتىلەدى جانە جۇيەلەندىرىلەدى. تولىق ورتا ساتىسىنداعى وقۋ - اعارتۋدىڭ جالپىلاسۋى ىلگەرىلەتىلەدى. ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدىڭ قاجەتى بەتالىس ەتىلىپ، جوعارى وقۋ - اعارتۋ قۇرىلىمى ساپالىلاندىرىلادى. دۇنيە ءجۇزى بويىنشا وزىق ۋنيۆەرسيتەت قۇرۋ، وزىق پاندەردى اشۋ قۇرىلىسى جەدەلدەتىلىپ، ورتا، باتىس بولەكتەگى رايونداردىڭ ەرەكشەلىككە يە، شوقتىعى بيىك ۋنيۆەرسيتەت قۇرۋىنا قولداۋ كورسەتىلەدى. اۋىل - قىستاقتار مەن كەدەي، قيىنشىلىعى بار رايونداردىڭ ارناۋلى وقۋشى قابىلداۋ جوسپارى ۇزدىكسىز اتقارىلادى. ۇلتتىق وقۋ - اعارتۋ، ەرەكشە وقۋ - اعارتۋ، جالعاستى ءبىلىم بەرۋ، ينتەرنەتتە ءبىلىم بەرۋ دامىتىلادى. وقىتۋشىلار قوسىنى مەن وقىتۋشىلاردىڭ ءمورال جانە ستيل قۇرىلىسى كۇشەيتىلەدى. وقۋ - اعارتۋدى وسىزامانداندىرۋدى ىلگەرىلەتۋدى جەدەلدەتىپ، وقۋ - اعارتۋدى حالىق رازى بولارلىقتاي جاقسى باسقارىپ، بارلىق ادامنىڭ ءبىلىم الۋ ارقىلى ءوز تاعدىرىن وزگەرتەتىن تەڭ ورايعا يە بولۋىنا، ارمانىن ورىنداۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك.

  حالقى ساۋ - سالەمەت جۇڭگو ستراتەگياسى اتقارىلادى. نەگىزدىك ەمدەلۋ قامسىزداندىرۋى مەن سالماقتى اۋرۋلار قامسىزداندىرۋى بويىنشا قامتاماسىزداندىرۋ دەڭگەيى جوعارىلاتىلادى، تۇرعىنداردىڭ نەگىزگى ەمدەلۋ قامسىزداندىرۋ بويىنشا جان باسىنا قازىنادان قوسىلاتىن قوسىمشا كومەك قاراجات ولشەمى تاعى دا 40 يۋان ارتىپ، ونىڭ تەڭ جارتىسى سالماقتى اۋرۋلارعا جۇمسالادى. ولكە اتتاپ وزگە جەرلەردە ەمدەلۋدە توتە ەسەپ جابۋ كولەمى كەڭەيتىلىپ، نەگىزگى ساتىلارداعى شيپاحانالار مەن سىرتقا شىعىپ ەڭبەك ىستەيتىن شارۋا جۇمىسكەرلەر، سىرتتان كەلىپ جۇمىستانعاندار، شارۋاشىلىق قۇرعاندار تۇگەلدەي وسى كولەمگە كىرگىزىلەدى. ەمدەۋ قىزمەتكەرلەرىن باۋلۋ تەبىنى كۇشەيتىلىپ، بەساسپاپ شيپاگەرلەر، بالالار شيپاگەرلەرى قوسىنى قۇرىلىسى كۇشەيتىلەدى، دارەجەگە ءبولىپ ەمدەۋ جانە وتباسى شيپاگەرلەرىمەن توقتام جاساپ قىزمەت كورسەتتىرۋ ىلگەرىلەتىلەدى. نەگىزگى الەۋمەتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋ بويىنشا قىزمەت كورسەتۋ قاراجاتى ءۇشىن جان باسىنا قازىنادان قوسىلاتىن قوسىمشا كومەك قاراجات ولشەمى ۇزدىكسىز جوعارىلايدى. ساقتانۋدى نەگىزگى ورىنعا قويۋدا تاباندى بولىپ، اۋىر ناۋقاستاردان ساقتانۋ، مەڭگەرۋ كۇشەيتىلەدى، ايەلدەر مەن بالالاردىڭ دەنساۋلىعىن قورعاۋعا قىزمەت كورسەتۋ جاقسارتىلادى. جۇڭگوشا شيپاگەرلىك، ءدارى - دارمەك ىستەرىنىڭ جالعاسۋى مەن دامۋىنا قولداۋ كورسەتىلەدى. جۇڭگوشا ەمدەۋ مەن باتىسشا ەمدەۋدى ۇشتاستىرۋعا شابىت بەرىلەدى، ازىق - تۇلىك، ءدارى - دارمەكتى باقىلاۋ - باسقارۋ ءتاسىلى جاڭالانىپ، ينتەرنەت، ءىرى ساندى دەرەك سياقتىلاردان پايدالانىپ، باقىلاۋ - باسقارۋ ونىمدىلىگىن جوعارىلاتۋعا باسا نازار اۋدارىلىپ، تۇتاس بارىسىنان ءىز قالدىرۋ، ينفورماتسيانى تەكتەۋ جۇزەگە اسىرىلىپ، ءمىندى ءونىم تاسالانا المايتىن، زاڭسىز جاساۋشىلار مەن ساتۋشىلار زاڭ قۇرىعىنان قۇتىلا المايتىن، تۇتىنۋشىلار الاڭسىز ساتىپ الىپ، الاڭسىز تۇتىناتىن ەتىلەدى. قىستىق وليمپيادا جارىسى مەن قىستىق مۇگەدەكتەر وليمپيادا جارىسىنىڭ دايىندىق جۇمىستارى بەلسەنە ويداعىداي ىستەلەدى. جالپى حالىقتىق دەنە شىنىقتىرۋ ورىندارى مەن قۇرىلعىلارى كوپ ارنامەن مولايتىلادى. حالىق جۇرتشىلىعىنىڭ ءتان ساۋلىعى مەن جان ساۋلىعى كۇشەيتىلىپ، ىزگىلىككە تالپىنىپ، ورگە باساتىن بولسا، مەملەكەت، ءسوزسىز، جاندى دا جالىندى كۇيمەن گۇلدەنىپ - كوركەيەتىن بولادى.

    جۇرتشىلىقتىڭ تۇرعىن ءۇي ماسەلەسى ءتىپتى دە ويداعىداي شەشىلەدى. لاشىق ۇيلەردى جاڭالاۋدا قامال الۋدىڭ جاڭا 3 جىلدىق جوسپارى اتقارىلىپ، بيىل 5 ميلليون 800 مىڭ تۇرعىن ءۇي سالۋ قۇرىلىسى باستالادى. الەۋمەتتىك مايعا بەرىلەتىن تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىزداندىرۋ سەرپىنى ارتتىرىلىپ، كىرىسى تومەن، تۇرعىن ءۇي قيىنشىلىعى بار وتباسىلاردىڭ قامتاماسىزداندىرىلۋعا تيىستىلەرىنىڭ ءبارى قامتاماسىزداندىرىلىپ، شارتقا تولاتىن جاڭادان جۇمىستانعان، ءۇيى جوق جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەر، سىرتتان كەلگەن جۇمىسكەرلەر قامتاماسىزداندىرۋ كولەمىنە ەنگىزىلەدى. ءۇي ساۋدالاۋ ءۇشىن ەمەس، تۇرمىس ءۇشىن دەگەن ۇستانىمعا تاباندى بولىپ، جەرگىلىكتى ورىنداردىڭ نەگىزگى تۇلعالىق جاۋاپكەرشىلىگى تياناقتاندىرىلىپ، پارىقتى رەتتەۋ - مەڭگەرۋ جالعاستى اتقارىلىپ، باياندى مەحانيزم ورناتىلىپ، اقاۋسىزداندىرىلىپ، قورا - جاي بازارلارىنىڭ ورنىقتى، اقاۋسىز دامۋى جەبەلەدى. تۇرعىنداردىڭ ءوزى وتىراتىن ءۇي ساتىپ الۋ سۇرانىسىنا قولداۋ بەرىلەدى، ءۇيدى مايعا بەرۋ - مايعا الۋ بازارى جەتىلدىرىلىپ، ورتاق مەنشىكتەگى تۇرعىن ۇيلەر دامىتىلادى. كوپ سۋبيەكت ارقىلى ۇسىنۋ، كوپ ءتۇرلى ارنامەن قامتاماسىزداندىرۋ، مايعا بەرۋ مەن ساتىپ الۋدى تەڭ يگەرۋ سىندى تۇرعىن ءۇي ءتۇزىمىن جەدەل ورناتىپ، قالىڭ حالىق بۇقاراسىنىڭ الاڭسىز، جايلى قونىستانۋىنىڭ تەزىرەك جۇزەگە اسۋىنا مۇمكىندىك جاراتىلادى.

  حالىق تۇرمىسىن جاپپاي قامتاماسىزداندىرۋ كۇشەيتىلەدى. قالا مەن اۋىلدىڭ ەڭ تومەنگى تۇرمىستى قامتاماسىزداندىرۋ، قوعامدىق قۇتقارۋ - كومەكتەسۋ، قامقورلىق - ءناپاقا قاتارلىلاردىڭ ولشەمى ورنىقتى جوعارىلاتىلادى. حالىق سانىندا قارتتار سانىنىڭ مولايۋىنا بەلسەنە توتەپ بەرىلىپ، قارتتاردى ۇيىندە، الەۋمەتتىك اۋماقتا كۇتىمدەۋ جانە ءوزارا كومەكتەسۋ فورماسىنداعى كۇتىمدەۋ ىستەرى دامىتىلىپ، ەمدەۋ مەن كۇتىمدەۋدى ۇشتاستىرۋ ىلگەرىلەتىلىپ، قارتتار كۇتىمحاناسىنىڭ قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى جوعارىلاتىلادى. اۋىل - قىستاقتارداعى ۇيدە قالعان بالالارعا قامقورلىق جاسالادى، كومەك بەرىلەدى. قالا، اۋىلداعى قيىنشىلىقتاعى بالالاردى قامتاماسىزداندىرۋ كۇشەيتىلەدى. جارالى، مۇگەدەك اسكەريلەر مەن قۇربانداردىڭ ءۇي ىشىندەگىلەرگە قامقورلىق جاساۋ قىزمەتى ويداعىداي ىستەلەدى. مۇگەدەكتەردى ساۋىقتىرۋعا قىزمەت كورسەتۋ كۇشەيتىلەدى. قوعامدىق قۇتقارۋ - كومەكتەسۋ جۇيەسى اقاۋسىزداندىرىلىپ، الەۋمەتتىك يگىلىكتىك قايىر - ساحابات ىستەرىنىڭ دامۋىنا قولداۋ كورسەتىلەدى، ەڭ تومەنگى قامتاماسىزداندىرۋ قىزمەتىن شىن پەيىلمەن، قۇلشىنا وتىرىپ ويداعىداي ىستەۋ، ونى قيىن دەپ ءوزارا يتەرمەلەمەۋ، بولماشى ىزگىلىك دەپ تاستاپ قويماۋ كەرەك، قيىنشىلىقتا قالعان ادامداردىڭ بارلىعىنىڭ قوعامنىڭ مەيىر - شاپاعاتىنا بولەنۋىنە مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك.

  قوعامدى جونگە سالۋدا بىرگە قۇرىپ، بىرگە باسقارىپ، ورتاق يگىلىكتەنەتىن جاڭا جاعداي قالىپتاستىرىلادى. نەگىزگى ساتىداعى بۇقارانىڭ ءوزىن - ءوزى باسقارۋ ءتۇزىمى كەمەلدەندىرىلىپ، الەۋمەتتىك اۋماق بويىنشا جونگە سالۋ كۇشەيتىلەدى. جۇمىسشى ۇيىمى، كوممۋنيستىك جاستار وداعى، ايەلدەر بىرلەستىگى قاتارلى بۇقارالىق ۇيىمداردىڭ رولى ويداعىداي ساۋلەلەندىرىلەدى. قوعامدىق ۇيىمداردىڭ، كاسىپتىك قوعامدىق قىزمەتتەردىڭ، ەرىكتى قىزمەت كورسەتۋدىڭ اقاۋسىز دامۋىنا دەم بەرىلەدى. قوعامدىق سەنىمدىلىك جۇيەسى قۇرىلىسى كۇشەيتىلەدى. الەۋمەتتىك زاڭدىق قىزمەت كورسەتۋ جۇيەسى كەمەلدەندىرىلىپ، زاڭدى جالپىلاستىرۋ جاۋاپكەرلىك ءتۇزىمى تياناقتاندىرىلادى. ايەلدەردى قۇرمەتتەيتىن، بالالاردى ايالايتىن، قارتتاردى سيلايتىن، مۇگەدەكتەرگە قامقورلىق جاسايتىن تاماشا سالت قالىپتاستىرىلادى. قوعامدىق قايشىلىقتاردى، تالاس - تارتىستاردى كوپ ارنامەن شەشۋ مەحانيزمى كەمەلدەندىرىلەدى. ارىز - ارمان قىزمەت ءتاسىلى جاڭالانىپ، بۇقارانىڭ ورىندى ارمان - تىلەگى زاڭ بويىنشا دەر كەزىندە، سول جەردىڭ وزىندە شەشىلەدى. ءوندىرىس حاۋىپسىزدىگى جاۋاپكەرلىگى قاتاڭ تياناقتاندىرىلىپ، اۋىر، ەرەكشە اۋىر شىرعالاڭ باتىل تىزگىندەلەدى. جەر سىلكىنىسى، اۋا رايى، گەولوگيا قىزمەتتەرى ويداعىداي ىستەلىپ، اپاتتىڭ الدىن الۋ، اپات زيانىن جەڭىلدەتۋ، اپاتتان قۇتقارۋ قۋاتى جوعارىلاتىلادى. تىنىش جۇڭگو قۇرىلىسى ىلگەرىلەتىلىپ، زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك ارەكەتتەرىنەن قاتاڭ ساقتانىپ جانە وعان باتىل سوققى بەرىپ، قارا قوعام سيپاتتى ۇيىمدار مەن زۇلىم كۇشتەردى الاستاۋ ارناۋلى كۇرەسى، ۇرلىق، توناۋشىلىق، الدامكوستىك، سارى الاپات، قۇمار ويناۋ، ەسىرتكىمەن اينالىسۋ قاتارلى قىلمىستىق ارەكەتتەردى جازالاۋ قيمىلى زاڭ بويىنشا ەتەك الدىرىلادى، تەلەگراف، ينتەرنەت الدامكوستىگى، ازاماتتاردىڭ جەكە ينفورماتسياسىنا سۇعاناقتىق جاساۋ، ينتەرنەتتە جالعامالى ساتۋ سياقتى كورنەكتى ماسەلەلەر جونگە سالىنىپ، مەملەكەتتىڭ حاۋىپسىزدىگى مەن الەۋمەتتىك حاۋىپسىزدىك قورعالادى.

   حالىقتىڭ تاماشا تۇرمىسقا كەنەلۋ ارمان - تىلەگى مول رۋحاني ازىقپەن قامدالادى. جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىن ساۋلەلەندىرىپ، توڭكەرىستىك مادەنيەتكە مۇراگەرلىك ەتىپ، سوتسياليستىك وزىق مادەنيەتتى دامىتىپ، سوتسياليستىك وزەكتى قۇن كوزقاراسىن جەتىلدىرۋ جانە امالياتتا ايگىلەۋ كەرەك. مۇندا يدەيا - ءمورال قۇرىلىسى جانە بۇقارالىق رۋحاني وركەنيەت جاراتۋ كۇشەيتىلەدى. جۇڭگوشا فيلوسوفيا - قوعامدىق عىلىمداردى گۇلدەندىرۋ جەدەلدەتىلەدى، ادەبيەت - كوركەمونەر جاسامپازدىعى گۇلدەندىرىلەدى، اقپارات - باسپا ءسوز، راديو، كينو، تەلەۆيزيا، ارحيۆ ىستەرى دامىتىلادى. مادەني مۇرالاردى قورعاۋ جانە ودان پايدالانۋ، مادەني مۇراعاتتاردى قورعاۋ جانە وعان مۇراگەرلىك ەتۋ كۇشەيتىلەدى. جاڭاشا پاراسات قويماسى ويداعىداي قۇرىلادى. عالامتور مازمۇن قۇرىلىسى كۇشەيتىلەدى. حالىققا مادەنيەت ارقىلى يگىلىك جەتكىزۋ ينجەنەرياسى ىشكەرىلەي اتقارىلادى، مادەنيەتتىڭ جاڭاشا قالىپتارى جەتىلدىرىلەدى. جالپى حالىقتىق كىتاپ وقۋ دارىپتەلىپ، ۇيرەنۋگە قۇلىقتى قوعام قۇرىلادى. جۇڭگو - شەتەل گۋمانيتارلىق اۋىس - كۇيىسى تەرەڭدەتىلىپ، جۇڭحۋا مادەنيەتىنىڭ ىقپالى كۇشەيتىلەدى. ءبىز جۇڭگوشا سوتسياليستىك مادەنيەتتىڭ گۇلدەنىپ - كوركەيۋى ارقىلى ۇلتتىڭ گۇلدەنۋىنىڭ جويقىن رۋحاني كۇشىن توپتاۋىمىز كەرەك.

  ۋاكىلدەر!

  جاڭا داۋىرگە قادام قويعاندا، ۇكىمەت قىزمەتىندە جاڭا بەينە، تىڭ تابىس بولۋى كەرەك. «4 تانىمدى» بەرىك ورناتىپ، «4 سەنىمدى» بەكەمدەپ، باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ۇيتقىلىق مارتەبەسىن، پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ بەدەلى مەن ورتالىقتانعان ءبىر تۇتاس باسشىلىعىن باتىل قورعاپ، پارتيانى جاپپاي قاتاڭ باسقارۋ تالابىن تياناقتاندىرىپ، ۇكىمەتتىڭ وزىندىك قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، ۇكىمەت فۋنكتسياسىندا بۇرىلىس جاساۋدى تەرەڭدەتىپ، مىندەتىن وتەۋ ورەسىن جاپپاي جوعارىلاتىپ، حالىق ءۇشىن ساپالى، ءونىمدى قىزمەت ىستەۋىمىز كەرەك.

  بيلىكتى نەگىزگى زاڭ بويىنشا، اكىمشىلىكتى زاڭ بويىنشا جۇرگىزۋ جاپپاي ىلگەرىلەتىلەدى. نەگىزگى زاڭعا، زاڭدارعا قاتاڭ بويسۇنىپ، زاڭمەن باسقارىلاتىن ۇكىمەت قۇرۋ جەدەلدەتىلىپ، ۇكىمەت قيمىلدارى جاپپاي زاڭمەن باسقارۋ ارناسىنا تۇسىرىلەدى. زاڭدى قاتاڭ، جۇيەلى، ءادىل، وركەنيەتتى اتقارۋعا تاباندى بولۋ كەرەك، ۇقىق ىستەتۋدە تىزگىنسىز كەتۋگە بولمايدى، ۇقىق جۇرگىزۋ، ءسوز جوق، باقىلانۋى كەرەك. ءار دارەجەلى ۇكىمەتتەر دارەجەلەس حالىق قۇرىلتايلارىنىڭ جانە ونىڭ تۇراقتى كوميتەتتەرىنىڭ باقىلاۋىن زاڭ بويىنشا قابىلداۋى، حالىق ساياسي كەڭەسىنىڭ دەموكراتيالىق باقىلاۋىن سانالىلىقپەن قابىلداۋى، قوعامنىڭ جانە جۇرتشىلىق پىكىرىنىڭ باقىلاۋىن ىرىقتىلىقپەن قابىلداۋى، حالىق قۇرىلتايى ۋاكىلدەرىنىڭ، ساياسي كەڭەس مۇشەلەرىنىڭ پىكىرىن مۇقيات تىڭداۋى، دەموكراتيالىق پارتيا - توپتاردىڭ، ونەركاسىپ - ساۋدا بىرلەستىگىنىڭ، پارتيادا، توپتا جوق قايراتكەرلەردىڭ جانە حالىقتىق ۇيىمداردىڭ پىكىرىن مۇقيات تىڭداۋى كەرەك. ۇكىمەت سەرتىندە تۇرىپ، ۋادەسىن ورىنداۋى كەرەك، «جاڭا باستىق كونە باستىقتىڭ ەسەبىن تانىمايدىنىڭ» كەرىن كەلتىرۋگە استە بولمايدى. ۇكىمەت ىستەرىن جاريا ۇستاۋ جاپپاي ىلگەرىلەتىلەدى. ۇكىمەتتىڭ زاڭدىق اقىلشىلارى بولۋى ءتۇزىمىن جالپىلاستىرۋ كەرەك. عىلمي، دەموكراتيالىق جولمەن، زاڭ بويىنشا شەشىم جاساۋعا تاباندى بولىپ، كوپتىڭ مۇددەسىنە ساياتىن كەلەلى ىستەردىڭ بارىندە ءارقايسى جاقتىڭ پىكىرىن، جۇيەدەن، سىن - پىكىرىن ىشكەرىلەي تىڭداۋ كەرەك. حالىق ۇكىمەتىنىڭ بارلىق قىزمەتىندە حالىقتىڭ تىلەگى ايگىلەنۋى ءتيىس، قىزمەتتىڭ جاقسى ىستەلگەن - ىستەلمەگەنىن امالياتتىق ونىمدىلىك بەلگىلەيدى، ەڭ سوڭىندا ونى حالىق باعالايتىن بولادى.

  پارتيا ستيلى، پاكتىك قۇرىلىسى جاپپاي كۇشەيتىلەدى. «ەكىنى ۇيرەنۋ، بىردە تولىمدى بولۋ» ۇيرەنۋ تاربيەسىنىڭ ۇدايىلانۋى، تۇزىمدەنۋى ىلگەرىلەتىلىپ، «اۋەلگى ماقساتتى ۇمىتپاۋ، بورىشتى ەستە بەرىك ساقتاۋ» تاقىرىبىنداعى تاربيە مۇقيات ورىستەتىلەدى. پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ «8 ءتۇرلى بەلگىلەمەسى» جانە ونى اتقارۋدىڭ ەگجەي - تەگجەيلى ەرەجەسىنىڭ رۋحى باتىل دايەكتى تياناقتاندىرىلادى، «4 ءتۇرلى بۇرىس ستيل» ۇزدىكسىز تۇزەتىلەدى، اسىرەسە، فورماشىلدىققا، تورەشىلدىككە ايرىقشا تيىم سالىنادى. قازىنالىق باقىلاۋ كۇشەيتىلەدى. ءىرىپ - شىرۋگە قارسى تۇرۋ كۇرەسىنىڭ باسىمدىعىن بەكەمدەپ جانە دامىتىپ، ۇقىقتى ءتۇزىم شەڭبەرىنەن شىعارماي، ءار الۋان ءىرىپ - ءشىرۋ ارەكەتتەرىن باتىل جازالاۋ كەرەك. ۇكىمەت قىزمەتكەرلەرى پاك بولىپ، ءوزىن كەمەلدەندىرىپ، ىسكە شوگەل بولىپ، جاۋاپكەرلىگىن ادا ەتىپ، زاڭنىڭ باقىلاۋىن، باقىلاۋ - تەكسەرۋ ورىندارىنىڭ باقىلاۋىن جانە حالىقتىڭ باقىلاۋىن ىرىقتى قابىلداپ، كىرشىكسىزدىگىن ساقتاي وتىرىپ حالىق ءۇشىن ىستەپ، «حالىقتىڭ قالاۋلى قىزمەتكەرى» دەگەن اتقا كىر كەلتىرمەۋى كەرەك.

  ۇكىمەتتىڭ قىزمەت ونىمدىلىگى جاپپاي جوعارىلاتىلادى. ۇكىمەت قۇرىلىمدارىن تۇرعىزۋ جانە فۋنكتسياسىن بەلگىلەۋ ساپالىلاندىرىلىپ، قۇرىلىم رەفورماسى تەرەڭدەتىلىپ، مىندەتى ايقىن بولۋ، زاڭ بويىنشا اكىمشىلىك جۇرگىزۋ سىندى ۇكىمەتتى جونگە سالۋ جۇيەسى قالىپتاستىرىلىپ، ۇكىمەتتىڭ الەۋمەتتىك سەنىمدىلىگى مەن اتقارۋ قۋاتى كۇشەيتىلەدى. جۇڭگونىڭ رەفورماسى مەن دامۋىنداعى تابىستاردىڭ بارلىعى ىستەۋدەن كەلگەن. ءار دارەجەلى ۇكىمەتتەر مەن ولاردىڭ قىزمەتكەرلەرى جونىنەن ايتقاندا، حالىق ءۇشىن ىستەۋ بورىش، ىستەمەۋ مىندەتىن وتەمەۋ بولىپ تابىلادى. شابىتتاندىرۋ - تەجەۋ، قاتەلىككە كەڭشىلىكپەن قاراۋ، قاتەلىكتى تۇزەتۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، جۇمىستى بەلسەنە تىندىرىپ ىستەگەندەرگە ايقىن سۇيەۋ بولىپ، شابىت بەرۋ، ۇكىمەت ىسىندە قارا دۇرسىندىك، بويكۇيەزدىك، جالقاۋلىق ىستەگەندەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن قاتاڭ قۋزاستىرۋ كەرەك، پوزيتسيانى كوپ ءبىلدىرىپ، ءسوزدى جۋان سويلەگەنمەن ارەكەتى از، تياناقتاندىرۋى ناشار بولۋعا استە بولمايدى. ورىندى بوسقا يەلەپ، تۇك بىتىرمەۋگە استە جول قويىلمايدى. قالىڭ كادرلار ساياسي ساپاسى مەن قىزمەت قابىلەتىن جوعارىلاتىپ، شىنشىل بولىپ، ءىستى تىڭعىلىقتى ىستەپ، جۇمىس تىندىرۋدى باستى ورىنعا قويىپ، ناقتى تىڭ ناتيجە جاراتۋى، حالىقتىڭ قالاۋىن تابۋى، ءدۇيىم جۇرت اتقا قوناتىن، جارىسا وتىرىپ جۇمىس تىندىراتىن جالىندى جاعداي جاراتۋى كەرەك.

  ۋاكىلدەر!

  جۇڭحۋا ۇلتى جاراسىمدى، تاتۋ - ءتاتتى، بەرەكەلى دە مەيىرلى ۇلى شاڭىراق. ءبىز ۇلتتىق تەرريتوريالىق اۆتونوميا تۇزىمىنە تاباندى بولىپ جانە ونى كەمەلدەندىرىپ، پارتيانىڭ ۇلت ساياساتىن جاپپاي دايەكتىلەندىرۋىمىز كەرەك. ۇلتتىق رايونداردىڭ، جان سانى ءبىرشاما از ۇلتتاردىڭ دامۋىن قولداۋ ۇزدىكسىز كۇشەيتىلەدى، گۋاڭشي جۋاڭزۋ اۆتونوميالى رايونى، نيڭشيا حۇيزۋ اۆتونوميالى رايونى قۇرىلعاندىعىنىڭ 60 جىلدىعىن قۇتتىقتاۋ قيمىلى ويداعىداي ۇيىمداستىرىلادى. ۇلتتاردىڭ ارالاسۋى، ىشتەسۋى، توعىسۋى كۇشەيتىلىپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعاسىنىڭ ءتۇپ نەگىزىنىڭ اناعۇرلىم بەكەم، دانەكەرىنىڭ اناعۇرلىم مىقتى بولۋىنا مۇمكىندىك جاسالادى.

    ءبىز پارتيانىڭ ءدىن قىزمەتىنىڭ نەگىزگى باعىتىن جاپپاي دايەكتىلەندىرىپ، ەلىمىزدە دىندەردىڭ جۇڭگوشالانۋ باعىتىنا تاباندى بولىپ، دىندەر قاتىناسىنىڭ اقاۋسىزدىعى مەن جاراسىمدىلىعىن جەبەپ، ءدىن سالاسىنداعى قايراتكەرلەر مەن دىنگە سەنەتىن بۇقارانىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدى جەبەۋدەگى بەلسەندى رولىن ساۋلەلەندىرۋىمىز كەرەك.

  ءبىز مۇھاجىرلار ساياساتىن مۇقيات تياناقتاندىرىپ، شەتەلدەگى مۇھاجىر باۋىرلاستار مەن وتانعا ورالعان مۇھاجىرلاردىڭ جانە ولاردىڭ ءۇي ىشىندەگىلەردىڭ زاڭدى ۇقىق - مۇددەسىن قورعاپ، مەملەكەتتىڭ وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىندا ولاردىڭ وزگەشە باسىمدىعى مەن رولىن ويداعىداي ساۋلەلەندىرۋىنە شارت - جاعداي جاراتىپ، ەل ءىشى - سىرتىنداعى جۇڭحۋا ۇلاندارىن بىرگە كۇرەس جاساۋعا، ءبىر نيەتپەن شۇعىلالى تابىستار جاراتۋعا شابىتتاندىرۋىمىز كەرەك.

  ۋاكىلدەر!

  مەملەكەت حاۋىپسىزدىگى ورتاسىندا تەرەڭ وزگەرىس بولىپ وتىرعان تۇستا، ءبىز پارتيانىڭ جاڭا داۋىردەگى ارميانى قۇدىرەتتەندىرۋ نىساناسىن جەتەكشى ەتىپ، شي جينپيڭنىڭ ارميانى قۇدىرەتتەندىرۋ يدەياسىنىڭ قورعانىس جانە ارميا قۇرىلىسىنداعى جەتەكشى ورنىن بەرىك تۇراقتاندىرىپ، ارميانى قۇدىرەتتەندىرۋدىڭ جۇڭگوشا جولىمەن جۇرۋدەن بۇلجىماي، اسكەردى ماشىقتاندىرىپ، سوعىسقا دايىندالۋ قىزمەتىن جاپپاي ىلگەرىلەتىپ، مەملەكەتتىڭ يەلىك ۇقىعىن، حاۋىپسىزدىگىن، دامۋ مۇددەسىن باتىل قورعاۋىمىز كەرەك. پارتيانىڭ ارمياعا بولعان شارتسىز باسشىلىعىنىڭ ءتۇبىرلى پرينسيبى مەن تۇزىمىنەن جازباي، اسكەري ىستەر كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى جاۋاپتى بولۋ ءتۇزىمىن جان - جاقتى، ىشكەرىلەي دايەكتىلەندىرۋىمىز كەرەك. قورعانىس جانە ارميا رەفورماسىن ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىپ، قۇدىرەتتى دە بەرىك وسى زامانعى شەكارا، تەڭىز، اۋە قورعانىسىن قۇرۋىمىز كەرەك. قورعانىستىق جۇمىلدىرۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، جالپى حالىقتىق قورعانىستىق تاربيەنى كۇشەيتۋىمىز كەرەك. اسكەريلەرمەن ولاردىڭ وتباسىنداعىلاردىڭ زاڭدىق ۇقىق - مۇددەسىن قورعاپ، اسكەرلىكتى جالپى قوعام قۇرمەتتەيتىن كاسىپكە اينالدىرۋ كەرەك. اسكەري قاجەت پەن حالىقتىق قاجەت توعىسىپ دامۋ ستراتەگياسىن ىشكەرىلەي اتقارىپ، قورعانىستىق عىلىم - تەحنيكا ونەركاسىبى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋىمىز كەرەك. ءار دارەجەلى ۇكىمەتتەر اناعۇرلىم پارمەندى شارالار قولدانىپ، قورعانىس جانە ارميا قۇرىلىسى رەفورماسىن قولداپ، ارميا مەن ۇكىمەتتىڭ، ارميا مەن حالىقتىڭ ىنتىماعىنىڭ قاي - قاشاندا بولاتتاي بەرىك بولۋىنا، تامىرىن تەرەڭ جايۋىنا مۇمكىندىك جاساۋى كەرەك.

  ۋاكىلدەر!

  ءبىز «ءبىر ەل، ەكى ءتۇزىم» باعىتىن ۇزدىكسىز جان - جاقتى، دۇرىس دايەكتىلەندىرىپ، جۇمىستى نەگىزگى زاڭ مەن ءتۇبىرلى زاڭ بويىنشا قاتاڭ ىستەۋىمىز كەرەك. شياڭگاڭ، اۋمىن ەرەكشە اكىمشىلىك رايونى ۇكىمەتتەرى مەن اكىمدەرىنىڭ بيلىكتى زاڭ بويىنشا جۇرگىزىپ، ەكونوميكانى بارىنشا دامىتۋىن، حالىق تۇرمىسىن ۇزدىكسىز جاقسارتۋىن، دەموكراتيانى تارتىپپەن ىلگەرىلەتۋىن، قوعامنىڭ جاراسىمدىلىعىن جەبەۋىن زور كۇشپەن قولداۋىمىز كەرەك. شياڭگاڭنىڭ، اۋمىننىڭ مەملەكەتتىڭ دامۋ جالپى جاعدايىنا توعىسۋىن قولداپ، ىشكى وڭىرلەردىڭ شياڭگاڭ، اۋمىن رايوندارىمەن اۋىس - كۇيىس، سەلبەستىك جاساسۋىن تەرەڭدەتۋىمىز كەرەك. ءبىز شياڭگاڭ، اۋمىننىڭ، ءسوز جوق، وتانىمىزدىڭ ىشكى وڭىرلەرىمەن بىرگە دامىپ، بىرگە كوركەيەتىنىنە كامىل سەنەمىز!

  ءبىز تايۋان قىزمەتى جونىندەگى كەلەلى باعىت - ساياساتتاردى ۇزدىكسىز دايەكتىلەندىرىپ، ءبىر جۇڭگو پرينسيبىندە تاباندى بولىپ، «92 - جىلعى ورتاق تانىم» نەگىزىندە ەكى جاعالاۋ قاتىناسىنىڭ بەيبىت دامۋىنا دەم بەرىپ، وتاننىڭ بەيبىت جولمەن بىرلىككە كەلۋىن ىلگەرىلەتۋىمىز كەرەك. مەملەكەتتىڭ يەلىك ۇقىعى مەن تەرريتوريا تۇتاستىعىن باتىل قورعايمىز، «تايۋان تاۋەلسىزدىگى» سىندى ءارقانداي بولشەكتەۋ قاسكۇنەمدىكتەرى مەن ارەكەتتەرگە استە جول قويمايمىز. ەكى جاعالاۋدىڭ ەكونوميكا، مادەنيەت اۋىس - كۇيىسى مەن سەلبەستىگىن كەڭەيتىپ، تايۋاندىق باۋىرلاستاردىڭ ۇلى قۇرلىقتا وقۋىنا، شارۋاشىلىق قۇرۋىنا، جۇمىستانۋىنا، تۇرمىس كەشىرۋىنە بىرتىندەپ ۇلى قۇرلىقتاعى باۋىرلاستارمەن بىردەي مامىلە جاسايمىز. ەكى جاعالاۋداعىلاردىڭ تەگى ءبىر، ەتەنە باۋىرلاس. ەكى جاعالاۋداعى باۋىرلاستار تاريحتىڭ ۇلى اۋقىمىنا سايكەسىپ، ۇلتتىڭ ادىلەتتى ءىسن بىرگە ارقالاپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى نۇرلى بولاشاقتى بىرگە جاراتۋى ءتيىس!

  ۋاكىلدەر!

  جۇڭگونىڭ دامۋى دۇنيە جۇزىندەگى ەلدەردىڭ دامۋىمەن بىتە قايناسقان، تاعدىرى مەن قۋانىش - قايعىسى ورتاق. ءبىز قاي - قاشان دا بەيبىت دامۋ جولىمەن ءجۇرىپ، جاڭاشا حالىقارالىق قاتىناس ورناتۋدى ىلگەرىلەتەمىز. جاھاندىق جونگە سالۋدى رەفورمالاۋعا، كەمەلدەندىرۋگە بەلسەنە قاتىناسىپ، الەمدىك اشىق ەكونوميكا قۇرۋعا كۇش سالامىز. ءىرى ەلدەردىڭ سايكەسۋى مەن ىنتىماقتاستىعىن ىلگەرىلەتىپ، اينالامىزداعى ەلدەرمەن تاتۋ كورشىلىك دوستىقتى جانە ورتاق دامۋدى تەرەڭدەتىپ، دامۋ ۇستىندەگى ەلدەرمەن ىنتىماقتى، سەلبەستىكتى كۇشەيتەمىز. بو - اۋ ازيا تالقى مىنبەسىنىڭ جىلدىق جينالىسى، شاڭحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى ەل باسشىلارىنىڭ كەڭەسى، جۇڭگو - افريكا ىنتىماقتاستىق تالقى مىنبەسى ەل باسشىلارىنىڭ كەڭەسى سياقتى ەلىمىز داياشى بولعان ديپلوماتيالىق قيمىلداردى ويداعىداي وتكىزەمىز. حالىقارالىق جانە رايوندىق ۇرىمتال ماسەلەلەردى شەشۋ جونىنەن جاۋاپكەرلىك ارقالاي بىلەتىن ءىرى ەلدىك رولىمىزدى ۇزدىكسىز ساۋلەلەندىرەمىز. ەل سىرتىنداعى مۇددەمىز بەن حاۋىپسىزدىگىمىزدى قامتاماسىزداندىرۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرەمىز. جۇڭگو ءار ەلمەن بىرگە ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋ جولىندا تالىقپاي قۇلشىنۋعا دايىن.

  ۋاكىلدەر!

  كۇشتى بىرلىك توپتايدى، تالپىنىس بولاشاقتى جاراتادى. ءبىز شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ توڭىرەگىنە ءتىپتى دە تىعىز ىنتىماقتاسىپ، جۇڭگوشا سوتسياليزم ۇلى تۋىن بيىك ۇستاپ، شي جينپيڭنىڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىن جەتەكشى ەتىپ، قايراتتانا العا ۇمتىلىپ، قىزمەتتى تىڭعىلىقتى ىستەپ، ەكونوميكا مەن قوعامنىڭ باياندى، اقاۋسىز دامۋىن جەبەپ، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام قۇرۋدىڭ شەشۋشى جەڭىسىنە، جاڭا داۋىردەگى جۇڭگوشا سوتسياليزمنىڭ ۇلى جەڭىسىنە قول جەتكىزىپ، ەلىمىزدى باي، قۇدىرەتتى، دەموكراتيالى، وركەنيەتتى، جاراسىمدى، كوركەم سوتسياليستىك وسىزاماندانعان قۇدىرەتتى ەل ەتىپ قۇرىپ شىعۋ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى جۇڭگو ارمانىن جۇزەگە اسىرۋ جولىندا تىڭ ۇلەستەر قوسايىق!

 (شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 3 - ايدىڭ 22 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)

   (جۇڭگو ۇلتتار ءتىل - اۋدارما مەكەمەسى اۋدارعان) 

جاۋاپتى رەداكتور : سايراش تۇرارجان قىزى

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.