تيانشان تورى
تيانشان تورى   ›   ۇيرەنۋ   ›   ماڭىزدى حۇجاتتار

جۇڭگونىڭ ءدىني سەنىم ەركىندىگىن قامتاماسىز ەتۋ ساياساتى جانە امالياتى

جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك كەڭەس كەڭسەسى

2018 - جىلى 4 - اي

مازمۇنى

       العى ءسوز

  ءبىرىنشى، ءدىني سەنىم ەركىندىگىن قامتاماسىز ەتۋ نەگىزگى ساياساتى

  ەكىنشى، ءدىني سەنىم ەركىندىگى ۇقىعىن زاڭدىق قامتاماسىز ەتۋ

  ءۇشىنشى، ءدىني قيمىلداردى ءتارتىپتى ورىستەتۋ

  ءتورتىنشى، ءدىن سالاسىنىڭ رولى تولىق ساۋلەلەندىرىلدى

  بەسىنشى، ءدىن قاتىناسى بەلسەندى، اقاۋسىز بولدى

       سوڭعى ءسوز

العى ءسوز

  جۇڭگو − كوممۋنيستىك پارتيانىڭ باسشىلىعىنداعى سوتسياليستىك مەملەكەت. جۇڭگو قاشاندا ءوز ەلىنىڭ مەملەكەت جاعدايىن جانە ءدىننىڭ ءىس جۇزىندىك احۋالىن نەگىزگە الىپ، ءدىني سەنىم ەركىندىگى ساياساتىن اتقارىپ، ازاماتتاردىڭ ءدىني سەنىم ەركىندىگى ۇقىعىن قامتاماسىز ەتىپ، بەلسەندى دە اقاۋسىز ءدىن قاتىناسىن ورناتىپ، ءدىن جاراسىمدىلىعىن جانە قوعام جاراسىمدىلىعىن قورعايدى. جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ پارمەندى باسشىلىعىندا، جۇڭگو مەملەكەتتى زاڭمەن جونگە سالۋدى جاپپاي ىلگەرىلەتىپ، ءدىن قىزمەتىن مەملەكەتتى جونگە سالۋ جۇيەسىنە ەنگىزىپ، دىنگە ساياتىن ءتۇرلى قوعامدىق قاتىناستاردى زاڭ ارقىلى رەتتەپ، ءدىن قىزمەتىن زاڭمەن جونگە سالۋ دەڭگەيىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتتى. دىنگە سەنەتىن ازاماتتار مەن دىنگە سەنبەيتىن ازاماتتار ءوزارا قۇرمەت ەتىپ، جاراسىمدى، تاتۋ - ءتاتتى ءوتىپ، رەفورما جاساۋعا، ەسىك اشۋعا جانە سوتسياليستىك وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىنا بەلسەنە ات سالىسىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى جۇڭگو ارمانىن جۇزەگە اسىرۋعا بىرگە ۇلەس قوستى.

ءبىرىنشى، ءدىني سەنىم ەركىندىگىن قامتاماسىز ەتۋ نەگىزگى ساياساتى

  جۇڭگو ءدىني سەنىم ەركىندىگى ساياساتىن اتقارىپ، ءدىن ىستەرىن زاڭ بويىنشا باسقارادى، دەربەس، ءوزىن - ءوزى باسقارۋ،ءوز ءىسىن ءوزى ىستەۋ پرينسيبىنە تاباندى بولىپ، ءدىندى سوتسياليستىك قوعامعا سايكەسۋگە بەلسەنە جەتەكتەپ، دىنگە سەنەتىن ازاماتتار مەن دىنگە سەنبەيتىن ازاماتتاردى مۇمكىندىكتىڭ بارىنشا ىنتىماقتاستىرادى.

  ءدىني سەنىم ەركىندىگى ساياساتىن اتقارادى. ءدىني سەنىم ەركىندىگىنە قۇرمەت ەتۋ جانە ونى قورعاۋ − جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى مەن جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ دىنگە ۇستانعان نەگىزگى ساياساتى. ءاربىر ازاماتتىڭ دىنگە سەنۋ ەركىندىگى دە، دىنگە سەنبەۋ ەركىندىگى دە بولادى؛ بەلگىلى ءبىر دىنگە سەنۋ ەركىندىگى دە، ۇقساس ءبىر ءدىننىڭ ىشىندە بەلگىلى ءبىر مازھاپقا سەنۋ ەركىندىگى دە بولادى؛ بۇرىن دىنگە سەنبەسە، قازىر دىنگە سەنۋ ەركىندىگى دە، بۇرىن دىنگە سەنسە، قازىر دىنگە سەنبەۋ ەركىندىگى دە بولادى. دىنگە سەنەتىن ازاماتتار دىنگە سەنبەيتىن ازاماتتارمەن ۇقساس ساياسي جانە ەكونوميكا، قوعام، مادەنيەت جاقتارىندا تەڭ ۇقىقتان يگىلىكتەنەدى، سەنىمىنىڭ ۇقساماۋى سەبەبىنەن ۇقىعىندا تەڭسىزدىك بولمايدى. مەملەكەت ازاماتتاردىڭ ءدىني سەنىم ەركىندىگىنە قۇرمەت ەتىپ، قالىپتى ءدىني قيمىلداردى قورعايدى؛ ازاماتتار ءدىني سەنىم ەركىندىگى ۇقىعىن جۇرگىزگەندە، باسقا ازاماتتاردىڭ زاڭدى ۇقىعىنا كەدەرگىلىك جاساۋىنا بولمايدى، باسقالاردى دىنگە سەنۋگە ماجبۇرلەۋىنە بولمايدى، دىنگە سەنبەيتىن نەمەسە باسقا دىنگە سەنەتىن ازاماتتاردى كەمسىتۋىنە بولمايدى، دىننەن پايدالانىپ ازاماتتاردىڭ زاڭدى ۇقىق - مۇددەسىنە زيان سالۋعا بولمايدى. ءدىني سەنىم ەركىندىگى ۇقىعىن جۇرگىزگەندە، ءسوز جوق، الەۋمەتتىك ءتارتىپ پەن تاماشا سالتقا قۇرمەت ەتۋ، مادەنيەت ءداستۇرى مەن قوعامدىق ەتيكا ءمورالعا قۇرمەت ەتۋ كەرەك.

  ءدىن ىستەرىن زاڭ بويىنشا باسقارادى. مەملەكەت ءارقايسى دىنگە تەڭ قاراپ، تەڭ مامىلە جاسايدى، اكىمشىلىك كۇش ارقىلى بەلگىلى ءبىر ءدىندى دامىتپايدى نەمەسە وعان تيىم سالمايدى، ءارقانداي ءبىر ءدىننىڭ باسقا دىندەردەن اسىپ تۇسەتىن ەرەكشە زاڭدىق مارتەبەسى بولمايدى. مەملەكەت مەملەكەتتىڭ مۇددەسى مەن قوعامدىق الەۋمەتتىك مۇددەگە ساياتىن ءدىن ىستەرىن زاڭ بويىنشا باسقارادى، ءبىراق ءدىننىڭ ىشكى ىسىنە كيلىكپەيدى. مەملەكەت ازاماتتاردىڭ ءدىني سەنىم ەركىندىگى ۇقىعىن زاڭ بويىنشا قورعايدى، قالىپتى ءدىني قيمىلداردى جانە ءدىن سالاسىنىڭ زاڭدى ۇقىق - مۇددەسىن قورعايدى، زاڭسىز ءدىني قيمىلدارعا تيىم سالادى، دىننەن پايدالانىپ ۇشقارى يدەيالاردى ۇگىتتەۋگە جانە ۇشقارى ارەكەتتەرمەن شۇعىلدانۋعا تيىم سالادى، شەكارا سىرتىنداعى كۇشتەردىڭ دىننەن پايدالانىپ سىنالاپ كىرۋىن توسادى، دىننەن پايدالانىپ جۇرگىزىلگەن زاڭعا قايشى قىلمىستىق ارەكەتتەرگە سوققى بەرەدى. دىنگە سەنەتىن ازاماتتار نەگىزگى زاڭعا، زاڭدارعا، زاڭ - ەرەجەلەرگە جانە ەرەجەلەرگە بويسۇنۋى كەرەك. ءدىن مەملەكەت زاڭى كولەمىندە قيمىل ورىستەتەدى، اكىمشىلىك، ءادىليا، وقۋ - اعارتۋ سياقتى مەملەكەت فۋنكتسيالارىنىڭ اتقارىلۋىنا كيلىگۋىنە بولمايدى. كۇشىنەن قالدىرىلعان ءدىني فەودالدىق ەرەكشە ۇقىقتى قالپىنا كەلتىرۋگە بولمايدى، دىننەن پايدالانىپ قوعام ورنىقتىلىعىنا، ۇلتتار ىنتىماعىنا جانە مەملەكەت حاۋىپسىزدىگىنە زيان كەلتىرەتىن ارەكەتتەرمەن شۇعىلدانۋعا بولمايدى.

  دەربەس، ءوزىن - ءوزى باسقارۋ، ءوز ءىسىن ءوزى ىستەۋ پرينسيبىنە تاباندى بولادى. ءدىني ۇيىمدار مەن ءدىني ىستەر شەتەلدىك كۇشتەردىڭ مەڭگەرۋىندە بولمايدى. بۇل جۇڭگونىڭ نەگىزگى زاڭىندا بەلگىلەنگەن پرينسيپ. جۇڭگو ۇكىمەتى نەگىزگى زاڭ مەن زاڭدارعا ساي، ءارقايسى ءدىننىڭ دەربەس، ءوزىن - ءوزى باسقارۋ، ءوز ءىسىن ءوزى ىستەۋ پرينسيبىنە تاباندى بولۋىن، ءدىني توپتاردىڭ، ءدىني وقىتۋشى - قىزمەتكەرلەردىڭ جانە دىنگە سەنەتىن ازاماتتاردىڭ ءدىني ىستەردى وزدەرىنىڭ ءبىترۋىن قولدايدى. دەربەس، ءوزىن - ءوزى باسقارۋ، ءوز ءىسىن ءوزى ىستەۋ پرينسيبى − جۇڭگو حالقىنىڭ ۇلت تاۋەلسىزدىگى، قوعامنىڭ العا باسۋى كۇرەسىندە، كاتوليك ءدىنى مەن حريستيان ءدىنىنىڭ ۇزاق ۋاقىت بويى وتارشىلدىقتىڭ، يمپەرياليزمنىڭ مەڭگەرۋى مەن پايدالانۋىندا بولىپ، «شەتەل ءدىنى» دەپ اتالعان قورلىق تاريحىنا سايكەس، جۇڭگوداعى دىنگە سەنەتىن ازاماتتار ءوز - وزىنە قوجا بولا وتىرىپ جاساعان تاريحي تالعام. بۇل پرينسيپ جۇڭگو حالقىنىڭ ۇلت تاۋەلسىزدىگىنە، حالىق ازاتتىعىنا تالپىنۋىنىڭ تاريحي اعىمىنا سايكەسىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى جۇڭگو ارمانىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ داۋىرلىك تالابىنا سايكەسىپ، جۇڭگوداعى دىندەردىڭ بەت - بەينەسىنىڭ جاڭارۋىنا مۇمكىندىك بەرىپ، حالىقارالىق ءدىن سالاسىنداعى دوس قايراتكەرلەردىڭ جاپپاي تۇسىنۋىنە، قۇرمەتتەۋىنە جانە قولداۋىنا يە بولدى. دەربەس، ءوزىن - ءوزى باسقارۋ، ءوز ءىسىن ءوزى ىستەۋ پرينسيبىنە تاباندى بولۋ دەگەنىمىز جۇڭگوداعى ءدىني ۇيىمداردىڭ شەكارا سىرتىنداعى ءدىني ۇيىمدارمەن قالىپتى بايلانىسىن ءۇزۋ دەگەندىك ەمەس. جۇڭگو ۇكىمەتى ءارقايسى ءدىننىڭ دەربەس، ءوزىن - ءوزى باسقارۋ، تەڭ تۇرعىداعى دوستىق، ءوزارا قۇرمەتتەۋ نەگىزىندە، شەتەلدەرمەن قارىم - قاتىناس، بارىس - كەلىس ورىستەتىپ، شەتەلدەردىڭ ءدىن سالاسىمەن دوستىق قاتىناس ورناتىپ، ونى دامىتىپ، نىعايتىپ، سەنىمدەردى ارتتىرىپ، كۇدىك - كۇمانداردى ءتۇسىندىرىپ، تاماشا وبرازدى ايگىلەۋىن قولدايدى جانە وعان ىنتالاندىرادى. جۇڭگو ۇكىمەتى شەكارا سىرتىنداعى ۇيىمدار مەن جەكەلەردىڭ دىننەن پايدالانىپ جۇڭگونىڭ نەگىزگى زاڭىنا، زاڭدارىنا، زاڭ - ەرەجەلەرىنە جانە ساياساتتارىنا قايشى ارەكەتتەرمەن شۇعىلدانىپ، جۇڭگونىڭ ءدىني ۇيىمدارىن مەڭگەرۋىنە، جۇڭگونىڭ ءدىن ىستەرىنە كيلىگۋىنە، ءتىپتى، جۇڭگونىڭ بيلىگى مەن سوتسياليستىك ءتۇزىمدى اۋدارىپ تاستاۋعا ۇرىنۋىنا باتىل قارسى تۇرادى ءارى ونى زاڭ بويىنشا ءبىر جاقتى ەتەدى.

    ءدىندى سوتسياليستىك قوعامعا سايكەسۋگە بەلسەنە جەتەكتەيدى. ءدىندى سوتسياليستىك قوعامعا سايكەسۋگە بەلسەنە جەتەكتەۋدە، دىنگە سەنەتىن ازاماتتاردى وتاندى، حالىقتى ءسۇيىپ، وتاننىڭ تۇتاستىعىن قورعاپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى ىنتىماعىن قورعاپ، مەملەكەتتىڭ ەڭ جوعارى مۇددەسى مەن جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ جالپىلىق مۇددەسىنە بويسۇنۋعا جانە قىزمەت ەتۋگە جەتەكتەۋ؛ ءدىن سالاسىن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ باسشىلىعىن، سوتسياليستىك ءتۇزىمدى قولداپ - قۋاتتاپ، جۇڭگوشا سوتسياليزم جولىمەن تاباندىلىقپەن ءجۇرىپ، ءدىننىڭ جۇڭگوشالانۋ باعىتىنان جازباي، سوتسياليستىك وزەكتى قۇن كوزقاراسىن بەلسەنە امالياتتا ايگىلەپ، جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىن ساۋلەلەندىرىپ، ءدىني ءىلىم مەن ءدىن قاعيدالارىن جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىمەن توعىستىرۋعا قۇلشىنىپ، مەملەكەتتىڭ زاڭدارى مەن زاڭ - ەرەجەلەرىنە بويسۇنىپ، مەملەكەتتىڭ زاڭ بويىنشا باسقارۋىن سانالى تۇردە قابىلداۋعا جەتەكتەۋ كەرەك.

ەكىنشى، ءدىني سەنىم ەركىندىگى ۇقىعىن زاڭدىق قامتاماسىز ەتۋ

  جۇڭگوشا سوتسياليستىك زاڭ جۇيەسى ۇزدىكسىز كەمەلدەنىپ، ءدىني سەنىم ەركىندىگى ۇقىعىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ زاڭمەن جونگە سالىنۋ دەڭگەيى ۇزدىكسىز جوعارىلاپ، ۇكىمەتتىڭ ءدىن ىستەرىن باسقارۋى اناعۇرلىم ارناعا ءتۇسىپ، دىنگە سەنەتىن ازاماتتاردىڭ زاڭدى ۇقىق - مۇددەسى اناعۇرلىم جان - جاقتى، پارمەندى قورعالدى.

  ءدىني سەنىم ەركىندىگى ۇقىعى جۇڭگونىڭ نەگىزگى زاڭىمەن قامتاماسىزداندىرىلدى. «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسى نەگىزگى زاڭىنىڭ» 36 - تارماعىندا: «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارىندا دىنگە سەنۋ بوستاندىعى بولادى»، سونىمەن بىرگە «مەملەكەت قالىپتى ءدىني ارەكەتتەردى قورعايدى»، «مەملەكەت ورگاندارىنىڭ، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ جانە جەكەلەردىڭ قاي - قايسىسىنىڭ دا ازاماتتاردى دىنگە سەنۋگە نەمەسە دىنگە سەنبەۋگە ماجبۇرلەۋىنە، دىنگە سەنگەن جانە دىنگە سەنبەگەن ازاماتتاردى كەمسىتۋىنە بولمايدى»، «ءارقانداي ادامنىڭ ءدىندى پايدالانىپ قوعام ءتارتىبىن بۇزاتىن، ازاماتتاردىڭ دەنساۋلىعىنا زيان جەتكىزەتىن، مەملەكەتتىڭ وقۋ - اعارتۋ تۇزىمىنە كەدەرگى بولاتىن ارەكەتتەر جۇرگىزۋىنە بولمايدى»، «ءدىني ۇيىمدار مەن ءدىني ىستەر شەتەلدىك كۇشتەردىڭ مەڭگەرۋىندە بولمايدى» دەپ بەلگىلەنگەن. وسى بەلگىلەمەلەر مەملەكەتتىڭ ءدىني سەنىم ەركىندىگى ۇقىعىن قامتاماسىزداندىرۋىنا، ءدىني ىستەردى زاڭ بويىنشا باسقارۋعا، بەلسەندى، اقاۋسىز ءدىن قاتىناسىن ورناتۋعا نەگىزگى زاڭدىق نەگىز ازىرلەدى.

  ءدىني سەنىم ەركىندىگى ۇقىعى نەگىزدىك زاڭداردا ايگىلەندى. «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق ىستەر زاڭى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەت حاۋىپسىزدىگى زاڭى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ زاڭى» سياقتى زاڭداردا ازاماتتاردىڭ ءدىني سەنىم ەركىندىگىنە قاتىستى بەلگىلەمەلەر بار. «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايى مەن جەرگىلىكتى ءار دارەجەلى حالىق قۇرىلتايلارىنىڭ سايلاۋ زاڭى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق سوتى مەكەمەلەرىنىڭ ۇيىمدىق زاڭى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق پروكۋراتۋرالارىنىڭ ۇيىمدىق زاڭى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قالا تۇرعىندار كوميتەتىنىڭ ۇيىمدىق زاڭى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قىستاق تۇرعىندار كوميتەتىنىڭ ۇيىمدىق زاڭى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق ىستەر ارىز - شاعىم زاڭى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ وقۋ - اعارتۋ زاڭى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك زاڭى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ جۇمىستانۋدى جەبەۋ زاڭى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ جۇمىسشى ۇيىمى زاڭى» سياقتى زاڭداردا تەڭ تۇرعىدا قورعاۋ پرينسيبى دايەكتىلەندىرىلىپ، ازاماتتاردىڭ ءار دارەجەلى حالىق قۇرىلتايلارىنداعى جانە نەگىزگى ساتىنىڭ بۇقارالىق اۆتونوميا ۇيىمدارىنداعى سايلاۋ ۇقىعى جانە سايلانۋ ۇقىعى، زاڭ قولدانۋداعى تەڭدىك ۇقىعى، ءبىلىم الۋ ۇقىعى، تەڭ جۇمىستانۋ ۇقىعى، ەرىكتى كاسىپتەنۋ ۇقىعى، جۇمىسشى ۇيىمىنا زاڭ بويىنشا قاتىناسۋ جانە ونى ۇيىمداستىرۋ ۇقىعى سياقتىلار ءدىني سەنىمى سەبەپتى پارىقتاندىرىلمايدى، ءدىني سەنىمى سەبەپتى كەمسىتۋگە ۇشىرامايدى دەپ بەلگىلەنگەن. «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق تەرريتوريالىق اۆتونوميا زاڭىندا» ۇلتتىق اۆتونوميالى جەرلەردىڭ اۆتونوميا ورگاندارى ءار ۇلت ازاماتتارىنىڭ ءدىني سەنىم ەركىندىگىن قامتاماسىزداندىرادى دەپ بەلگىلەنگەن. «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ازامات جاسىنا تولماعانداردى قورعاۋ زاڭىندا» ازامات جاسىنا تولماعاندار ءدىني سەنىمگە ايىرىلماي، زاڭ بويىنشا ءومىر ءسۇرۋ ۇقىعى، جەتىلۋ ۇقىعى، قورعالۋ ۇقىعى، ارالاسۋ ۇقىعى، ءبىلىم الۋ ۇقىعى سياقتى ۇقىقتاردان تەڭ يگىلىكتەنەدى دەپ بەلگىلەنگەن. «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ جارناما زاڭىندا» جارنامادا ءدىني كەمىستۋشىلىك قامتىلعان مازمۇنداردىڭ بولۋىنا بولمايدى دەپ بەلگىلەنگەن. «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق ىستەر زاڭىندا» مەملەكەت ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ازاماتتاردى زاڭسىز تۇردە ءدىني سەنىم ەركىندىگىنەن ايىراتىن بولسا، سيپاتى اۋىرلارىنىڭ قىلمىستىق ىستەر جاۋاپكەرلىگى قۋزاستىرىلادى دەپ بەلگىلەنگەن. «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىق ىستەر زاڭىنىڭ جالپى ەرەجەسىندە» زاڭ بويىنشا قۇرىلعان ءدىني قيمىل ورىندارى زاڭدىق يە شارتىن ازىرلەگەن بولسا، زاڭدىق يە رەتىندە تىزىمگە الۋ ءوتىنىشىن بەرىپ، جاردەمدەسۋشى زاڭدىق يە تولىمدىلىعىن الۋىنا بولادى دەپ بەلگىلەنگەن.

  ءدىن ىستەرى جونىندەگى اكىمشىلىك زاڭ - ەرەجەلەر اناعۇرلىم كەمەلدەندى. 2017 - جىلى وزگەرىس ەنگىزىلىپ جاريالانعان «ءدىن ىستەرى ەرەجەسىندە» ازاماتتاردىڭ ءدىني سەنىم ەركىندىگى مەن ءدىن سالاسىنداعىلاردىڭ زاڭدى ۇقىق - مۇددەسىن قامتاماسىزداندىرۋ كۇشەيتىلىپ، ۇكىمەتتىڭ ءدىن ىستەرىن باسقارۋ ارەكەتى زاڭ بويىنشا ارناعا ءتۇسىرىلدى، مەملەكەت حاۋىپسىزدىگى مەن قوعام جاراسىمدىلىعىن قورعاۋ مازمۇنى قوسىلدى. ەرەجەدە ءدىني ۇيىمداردىڭ، ءدىني قيمىل ورىندارىنىڭ جانە دىنگە سەنەتىن ازاماتتاردىڭ ءدىني قيمىل ورىندارىن قۇرۋ، ءدىني قيمىل وتكىزۋ، ءدىني مەكتەپ اشۋ، زاڭدىق يە تولىمدىلىعىن ءوتىنىش ەتۋ، ءدىني كىتاپ - جۋرنالداردى باسپادان شىعارۋ، تاراتۋ، ءدىني جىلۋدى قابىلداۋ، ءدىني مال - مۇلىكتەردى باسقارۋ، الەۋمەتتىك يگىلىك قايىر - ساحابات جانە سىرتقى اۋىس - كۇيىس جاساۋ قيمىلدارىن ورىستەتۋ سياقتى جاقتارىنداعى ۇقىعى مەن بورىشى بەلگىلەندى. ەرەجەدە ءدىننىڭ ساۋدالانۋىنا شەكتەۋ قويۋ ايقىندالدى، ينتەرنەتتىڭ دىنگە ينفورماتسيالىق قىزمەت كورسەتۋى جونىندەگى مازمۇن قوسىلدى، سونىمەن بىرگە، ءار دارەجەلى جەرگىلىكتى حالىق ۇكىمەتتەرى ءدىني ۇيىمدارعا، ءدىني مەكتەپتەرگە جانە ءدىني قيمىل ورىندارىنا الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋگە ءتيىستى؛ ءار دارەجەلى جەرگىلىكتى حالىق ۇكىمەتتەرى ءدىني قيمىل ورىندارى قۇرىلىسىن جەردەن پايدالانۋدىڭ جالپى تۇلعالىق جوباسىنا جانە قالا - اۋىل جوباسىنا ەنگىزۋگە ءتيىستى؛ ءارقانداي ۇيىمنىڭ نەمەسە جەكەنىڭ دىنگە سەنەتىن بۇقارا مەن دىنگە سەنبەيتىن بۇقارا اراسىندا قايشىلىق جانە قاقتىعىس تۋدىرۋىنا بولمايدى؛ باسپا ءسوز، ينتەرنەتتە دىنگە سەنەتىن ازاماتتاردى نەمەسە دىنگە سەنبەيتىن ازاماتتاردى كەمسىتەتىن سوزدەردى تاراتۋعا بولمايدى دەپ بەلگىلەنگەن.

  شەتەلدىكتەردىڭ جۇڭگوداعى ءدىني قيمىلدارى زاڭ بويىنشا قورعالادى. «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ شەكاراسى ىشىندەگى شەتەلدىكتەردىڭ ءدىني قيمىلدارىن باسقارۋ بەلگىلەمەسىندە» مىنالار باسا دارىپتەلدى: جۇڭگو ۇكىمەتى جۇڭگو شەكاراسى ىشىندەگى شەتەلدىكتەردىڭ ءدىني سەنىم ەركىندىگىنە قۇرمەت ەتەدى، شەتەلدىكتەردىڭ ءدىن جاعىندا جۇڭگونىڭ ءدىن سالاسىنداعىلارمەن دوستىق بارىس - كەلىس جاساۋ، مادەنيەت، ءىلىم اۋىس - كۇيىسىن جاساۋ قيمىلدارىن قورعايدى. شەكارا ىشىندەگى شەتەلدىكتەردىڭ بۇتحانا، عيباداتحانا، مەشىت، شىركەۋ سياقتى ءدىني قيمىل ورىندارىندا ءدىني قيمىلدارعا قاتىناسۋىنا بولادى، ولكە، اۆتونوميالى رايون، توتە قاراستى قالالاردان جوعارى ءدىني ۇيىمداردىڭ شاقىرۋىمەن ءدىني قيمىل ورىندارىندا شاريعات ايتۋىنا، تاعىلىم سويلەۋىنە بولادى، اۋدان دارەجەلىدەن جوعارى حالىق ۇكىمەتتەرىنىڭ ءدىن ىستەرى تاراۋلارى بەكىتكەن ورىنداردا شەتەلدىكتەر قاتىناسقان ءدىني قيمىلداردى وتكىزۋگە بولادى، جۇڭگونىڭ ءدىني وقىتۋشى - قىزمەتكەرلەرىن ولاردىڭ شوقىنۋ، نەكە، ءولىم جانە تاۋاپ ەتۋ بۇددا كەڭەسى سياقتى ءدىني سالتتارىن وتكىزىپ بەرۋگە ۇسىنىس ەتۋگە بولادى، بەلگىلەمەگە ۇيلەسەتىن ءدىني باسىلىمداردى، ءدىني دىبىس - بەينە بۇيىمدارىن جانە باسقا دا ءدىني بۇيىمداردى شەكارادان الىپ كىرۋىنە بولادى. سونىمەن بىرگە، مىنالار دا بەلگىلەندى: شەتەلدىكتەر جۇڭگو شەكاراسى ىشىندە ءدىني قيمىلدار جۇرگىزگەندە، جۇڭگونىڭ زاڭدارىنا، زاڭ - ەرەجەلەرىنە بويسۇنۋى كەرەك. شەتەلدىكتەردىڭ جانە شەتەل ۇيىمدارىنىڭ جۇڭگونىڭ شەكاراسى ىشىندە ءدىني ۇيىم قۇرۋىنا، ءدىني ىستەر قۇرىلىمدارىن جانە ءدىني قيمىل ورىندارىن قۇرۋىنا، ءدىني مەكتەپ اشۋىنا، ءوز بەتىمەن وقۋشى قابىلداۋىنا بولمايدى، جۇڭگو ازاماتتارى اراسىنان ءمۇريت تاربيەلەۋىنە، ءدىني وقىتۋشى - قىزمەتكەرلەردى تاعايىنداۋىنا نەمەسە باسقا دا ءدىن تاراتۋ قيمىلدارىن جۇرگىزۋىنە جول بەرىلمەيدى. «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ شەتەلدىڭ بەي ۇكىمەتتىك ۇيىمدارىنىڭ شەكارا ىشىندەگى قيمىلدارىن باسقارۋ زاڭىندا» شەتەلدىڭ بەي ۇكىمەتتىك ۇيىمدارى جۇڭگونىڭ شەكاراسى ىشىندە ءدىني قيمىلدارمەن زاڭسىز شۇعىلدانۋىنا نەمەسە وعان قارجىلاي كومەك بەرۋىنە بولمايدى دەپ بەلگىلەنگەن.

    ءدىني ۇشقارى كۇشكە جانە زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتەرىنە زاڭ بويىنشا سوققى بەرىلەدى. «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ زاڭىندا»: مەملەكەت ءارقانداي فورمامەن ءدىني قاعيدالاردى بۇرمالاۋ نەمەسە باسقا دا تاسىلدەر ارقىلى وشىكتىرۋ، كەمسىتۋگە جەلىكتىرۋ، زورلىقتى كۇشكە ايتاقتاۋ سياقتى ۇشقارىلىققا قارسى تۇرىپ، ءوڭىردى، ۇلتتى، ءدىندى، ت. ب نى جەلەۋ ەتكەن ءارقانداي كەمسىتۋشىلىككە تيىم سالادى دەپ بەلگىلەنگەن. «ءدىن ىستەرى ەرەجەسىندە» بىلاي دەپ بەلگىلەنگەن: ءدىني ۇشقارىلىقتى ۋاعىزداۋعا، قولداۋعا، وعان قارجىلاي كومەكتەسۋگە بولمايدى، دىننەن پايدالانىپ ۇلتتار ىنتىماعىن بۇلدىرۋگە، مەملەكەتتى بولشەكتەۋگە جانە لاڭكەستىك ارەكەتتەر جۇرگىزۋگە بولمايدى. مەملەكەت شارا قولدانىپ ءدىني ۇشقارىلىقتىڭ تارالۋىن، ءورشۋىن اۋىزدىقتايدى، سونىمەن بىرگە، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتەرىن، ءدىني ۇشقارىلىقتى بەلگىلى ۇلتپەن نەمەسە بەلگىلى دىنمەن بايلانىستىرۋدان ساقتانۋعا ەرەكشە ءمان بەرەدى.

ءۇشىنشى، ءدىني قيمىلداردى ءتارتىپتى ورىستەتۋ

  جۇڭگودا نەگىزىنەن بۇددا ءدىنى، داۋجياۋ ءدىنى، ءىسلام ءدىنى، كاتوليك ءدىنى جانە حريستيان ءدىنى سياقتى دىندەر بار، دىنگە سەنەتىن ازاماتتار 200 ميلليونعا تايايدى، ءدىني وقىتۋشى - قىزمەتكەرلەر 380 مىڭنان اسادى. بۇددا ءدىنى مەن داۋجياۋ ءدىنىنىڭ مۇريتتەرى كوپ، الايدا دىنگە كىرۋدىڭ قاتاڭ ءتارتىبى بولمايتىندىقتان، ولاردىڭ سانىن دالمە - ءدال انىقتاۋ قيىن. بۇددا ءدىنى وقىتۋشى - قىزمەتكەرلەرى 222 مىڭ. داۋجياۋ ءدىنى وقىتۋشى - قىزمەتكەرلەرى 40 مىڭنان اسادى. باسىم كوبى ءىسلام دىنىنە سەنەتىن 10 از ۇلتتىڭ جالپى سانى 20 ميلليوننان اسادى، ءىسلام ءدىنى وقىتۋشى - قىزمەتكەرلەرى 57 مىڭنان اسادى. كاتوليك ءدىنى مۇريتتەرى شامامان 6 ميلليون، ءدىني وقىتۋشى - قىزمەتكەرلەرى شامامەن 8000. حريستيان ءدىنى مۇريتتەرى 38 ميلليوننان اسادى، ءدىني وقىتۋشى - قىزمەتكەرلەرى شامامەن 57 مىڭ. جۇڭگودا تاعى كوپتەگەن نانىم - سەنىمدەر بار، ول جەرگىلىكتى ءداستۇرلى مادەنيەتپەن جانە ادەت - عۇرىپپەن ساباقتاسىپ كەتكەن، حالىقتىق نانىم - سەنىم قيمىلىنا قاتىناساتىن بۇقارا ءبىرشاما كوپ. جۇڭگوداعى ءدىني ۇيىمدار شامامەن 5500، مۇنىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك ءدىني ۇيىمدار 7، ولار مىنالار: جۇڭگو بۇددا ءدىنى قوعامى، جۇڭگو داۋجياۋ ءدىنى قوعامى، جۇڭگو ءىسلام ءدىنى قوعامى، جۇڭگو كاتوليك ءدىنى وتانشىلدىق قوعامى، جۇڭگو كاتوليك ءدىنى ەپيسكوپتار ۇيىمى، جۇڭگو حريستيان ءدىنى ءوزىن - ءوزى باسقارۋ، ءوزىن - ءوزى قامداۋ، ءوزىن - ءوزى تاراتۋ وتانشىلدىق قوزعالىس كوميتەتى، جۇڭگو حريستيان ءدىنى قوعامى.

  ءدىني قيمىل ورىندارىنىڭ شارت - جاعدايى كورنەكتى جاقساردى. ەلىمىز زاڭ بويىنشا دىنگە سەنەتىن ازاماتتارعا باعىتتاي وتىرىپ، توپتىق ءدىني قيمىل وتكىزەتىن ورىنداردى تىزىمدەپ، ونى زاڭنىڭ قورعاۋ كولەمىنە ەنگىزىپ، ءدىني قيمىلداردىڭ جۇيەلى، ءتارتىپتى وتكىزىلۋىنە كەپىلدىك ەتتى. قازىر زاڭ بويىنشا تىزىمگە تىركەلگەن ءدىني قيمىل ورىندارى 144 مىڭ. 33 مىڭ 500 دەي بۇددا ءدىنى بۇتحاناسى بار، مۇنىڭ ىشىندە حانزۋلار اراسىندا تاراعان بۇددا ءدىنى بۇتحاناسى 28 مىڭنان، زاڭزۋلار اراسىندا تاراعان بۇددا ءدىنى بۇتحاناسى 3800دەن، وڭتۇستىكتە تاراعان بۇددا ءدىنى بۇتحاناسى 1700دەن اسادى. داۋجياۋ عيباداتحاناسى 9000نان اسادى. 35 مىڭنان استام مەشت بار. كاتوليك ءدىنىنىڭ 98 ءدىني ءوڭىرى بار، شىركەۋلەر مەن قيمىل ورىندارى 6000نان اسادى. حريستيان ءدىنىنىڭ شىركەۋلەرى مەن جينالۋ ورىندارى شامامەن 60 مىڭعا بارادى. ءدىني توپتار مەن ءدىني قيمىل ورىندارى مەملەكەت بويىنشا ءبىر تۇتاس سالىق ءتۇزىمىن اتقارىپ، مەملەكەتتىڭ قاتىستى بەلگىلەمەسىنە ساي سالىق تاپسىرادى جانە سالىققا قاتىستى تيىمدىلىكتەردەن يگىلىكتەنەدى؛ ءدىني قيمىل ورىندارىنا سۋ، ەلەكتر، گاز، جىلۋ، جول، حابارلاسۋ، سونداي - اق راديو - تەلەۆيزيا، ەمدەۋ - دەنساۋلىق ساقتاۋ سياقتى الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋلەر جالپىلاستى جانە تولىق قامتىدى.

  ءدىني كلاسسيكالىق كىتاپتار مەن جازبا ماتەريالدار زاڭ بويىنشا باسپادان شىعارىلدى. كوپ ءتىلدى، كوپ نۇسقالى ءدىني كلاسسيك شىعارمالاردىڭ جانە ءدىني ءىلىم مەن ءدىن قاعيدالارى جازىلعان، تۇسىندىرىلگەن، تاپسىرلەنگەن باسىلىمداردىڭ، دىبىس - كەسكىن بۇيىمدارى مەن ەلەكتروندىق وقىلىمداردىڭ جاسالۋى، باسپادان شىعىپ تاراتىلۋى دىنگە سەنەتىن ءار ۇلت ازاماتتارىنىڭ تۇرلىشە قاجەتىن قاناعاتتاندىردى. «بۇددا كىتابى»، «جۇڭحۋا داۋجياۋ شىعارمالارى»، «لاۋزى شىعارمالار جيناعى» سياقتى كولەمدى ءدىني بايىرعى كىتاپتار مەن جازبا ماتەريالدار رەتتەلىپ باسپادان شىعارىلدى. شيزاڭداعى عيباداتحانالاردىڭ ءداستۇرلى نومحانالارى ساقتاپ قالىندى جانە دامىتىلدى، بۇدالا سارايىنىڭ نومحاناسى سياقتى ءداستۇرلى نومحانادان 60ى بار، جىلىنا ءتۇرلى نومنان 63 مىڭى باسىلادى. حانزۋشا، ۇيعۇرشا، قازاقشا، قىرعىزشا سياقتى كوپ تىلگە اۋدارىلىپ، باسپادان شىققان «قۇران كارىم» سياقتى ءىسلام ءدىنى كلاسسيك شىعارمالارىنىڭ، قۇراستىرىلىپ تاراتىلعان «جاڭا نۇسقاداعى ۋاعىزدار جيناعى» سياقتى باسىلىمدار مەن جۋرنالداردىڭ جالپى تارالىمى ءبىر ميلليون 760 مىڭنان استى. جۇڭگو 100دەن استام مەملەكەت پەن وڭىرگە 100 تىلدەن اساتىن 160 ميلليوننان استام «ءىنجىل» باسىپ بەردى، مۇنىڭ ىشىندە، جۇڭگو ءدىن قوعامىنا حانزۋشا جانە 11 ءتۇرلى از ۇلت ءتىل جازۋىن جانە سوقىرلار جازۋىن قامتىعان 80 ميلليون داناداي «ءىنجىل» باسىپ تاراتتى. كوپتەگەن ءدىني توپتار مەن قيمىل ورىندارى ينتەرنەت سايتتارىن قۇردى، جۇڭگو ءىسلام ءدىنى قوعامى حانزۋشا جانە ۇيعۇرشا ينتەرنەت سايتىن اشتى.

  ءدىني ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى بارىنشا كەمەلدەندى. 2017 - جىلى 9 - ايعا دەيىن، مەملەكەتتىك ءدىن ىستەرى مەكەمەسىنىڭ بەكىتۋىنەن ءوتىپ قۇرىلعان ءدىني مەكتەپتەردىڭ جالپى سانى 91گە جەتتى، مۇنىڭ ىشىندە بۇددا ءدىنى مەكتەبىنەن 41ى، داۋجياۋ مەكتەبىنەن 10ى، ءىسلام ءدىنى مەكتەبىنەن 10ى، كاتوليك ءدىنى مەكتەبىنەن 9ى، حريستيان ءدىنى مەكتەبىنەن 21ى بار. مەملەكەت دارەجەلى 6 ءدىني مەكتەپ بار، ولار: جۇڭگو بۇددا ءدىنى شۋەيۋانى، جۇڭگو زاڭزۋ ءتىلى جۇيەسىندەگى جوعارى دارەجەلى بۇددا ءدىنى شۋەيۋانى، جۇڭگو داۋجياۋ شۋەيۋانى، جۇڭگو ءىسلام ءدىنى شۋەيۋانى، جۇڭگو كاتوليك ءدىنىنىڭ تاڭىرلىك ءپالساپا شۋەيۋانى، جينليڭ شەحى تەولوگيا شۋەيۋانى. ءدىني مەكتەپتەردە ءبىلىم الىپ جاتقان وقۋشى 10 مىڭنان اسادى، مەكتەپ بىتىرگەن وقۋشىلار 47 مىڭنان اسادى.

  ءدىني وقىتۋشى - قىزمەتكەرلەر اناعۇرلىم پارمەندى قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋعا الىندى. 2010 - جىلى قاتىستى تاراۋلار بىرلەسىپ «ءدىني وقىتۋشى - قىزمەتكەرلەردىڭ قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋدان يگىلىكتەنۋ ماسەلەسىن ۇيلەسىمدى شەشۋ جونىندەگى پىكىردى» جاريالادى، 2011 - جىلى تاعى «ءدىني وقىتۋشى - قىزمەتكەرلەردىڭ قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋدان يگىلىكتەنۋ ماسەلەسىن ونان ارى شەشۋ جونىندەگى ۇقتىرۋدى» بىرلەسىپ جاريالاپ، ءدىني وقىتۋشى - قىزمەتكەرلەردى قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ جۇيەسىنە ەنگىزدى. 2013 - جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن، ءدىني وقىتۋشى - قىزمەتكەرلەردىڭ ەمدەۋ قامسىزداندىرۋىنا قاتىناسۋ مولشەرى %96.5كە، زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋىنا قاتىناسۋ مولشەرى %89.6كە جەتىپ، شارتقا تولاتىنداردىڭ بارلىعىن ەڭ تومەنگى تۇرمىسى قامتاماسىز ەتىلەتىندەردىڭ كولەمىنە ەنگىزىلىپ، قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ جۇيەسىنىڭ تۇتاس شارپۋىن نەگىزىنەن ىسكە اسىردى.

  دىنگە سەنەتىن ازاماتتاردىڭ ءدىني قيمىلدارى ءتارتىپتى جۇرگىزىلدى. ازاماتتاردىڭ ءدىني قيمىل ورىندارىندا جانە ءدىني ادەت - عۇرىپ بويىنشا ءوز ۇيىندە قالىپتى ءدىني قيمىلمەن شۇعىلدانۋى، مىسالى، ناماز وتەۋ، ورازا ۇستاۋ، بۇدقا تابىنۋ، ءمىناجات ەتۋ، شاريعات ايتۋ، تاعىلىم سويلەۋ، قۇران وقۋ، تۇتانعىش تۇتاتۋ، ميسسا، شوقىنۋ، پارىز وتەۋ، اقىرەتتىك ماي، ەسكە ءتۇسىرۋ، ءدىني مەرەكە وتكىزۋ سياقتىلار زاڭ بويىنشا قورعالدى، ءارقانداي ۇيىمنىڭ جانە جەكەنىڭ وعان كيلىگۋىنە بولمايدى. زاڭزۋلار اراسىندا تاراعان بۇددا ءدىنى بويىنشا عيباداتحانالاردا ءدىني بىلىمدەردى ۇيرەنۋ، ءدىن جونىندە ايتىسۋ، تيىلۋ، مەيىرىن توگۋ، ءوزىن تازارتۋ سياقتى ءداستۇرلى ءدىني قيمىلدار مەن عيباداتحانادا ءدىني بىلىمدەردى ۇيرەنۋدەن ەمتيحان بەرۋ، دارەجە باعالاۋ قيمىلدارى قالىپتى جۇرگىزىلدى، كولەمدى ءدىني مەرەكەلەردە ءتۇرلى ءدىني قيمىلدار ورىستەتىلدى. مۇسىلمانداردىڭ اس - سۋ، كيىم - كەشەك، مەرەكە - مەيرام، توي - تومالاق، ءنازىر - شىراق سياقتىلارعا قاتىستى عۇرىپ - ادەتىنە تولىق قۇرمەت ەتىلدى. جۇڭگو ءىسلام ءدىنى قوعامى ءار جىلى مۇسىلمانداردى ساۋد ارابياسىنا قاجىشىلاۋ قيمىلىنا ۇيىمداستىرىپ وتىردى، 2007 - جىلدان باستاپ، جىلىنا 10 مىڭنان استام ادام قاجىشىلادى.

    ءدىن سالاسىنىڭ قالىپتى ءتارتىبىن بىلىقتىرۋ ارەكەتتەرى تۇزەتىلدى. 2012 - جىلدان باستاپ، قاتىستى تاراۋلار «بۇددا بۇتحانالارىن، داۋجياۋ عيباداتحانالارىن باسقارۋعا قاتىستى ماسەلەلەردى ءبىر جايلى ەتۋ جونىندەگى پىكىرگە» ساي، بىرلەسىپ قۋزاۋ - تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، ءدىني قيمىل ورىندارىنىڭ «كوتەرمەگە الىنۋى»، «جارناسىن بازارعا سالۋى» سياقتى بىلىققان جايتتى شوعىرلى جونگە سالدى. 2017 - جىلى مەملەكەتتىك ءدىن ىستەرى مەكەمەسى قاتارلى 12 تاراۋ «بۇددا ءدىنىنىڭ، داۋجياۋدىڭ ساۋداعا بەت الۋ ماسەلەسىن بارىنشا جونگە سالۋعا قاتىستى پىكىردى» شىعارىپ، باسىپ تاراتىپ، ساۋدالىق كاپيتالدىڭ ءدىني قيمىل ورىندارىنا كيلىگۋىنە قاتاڭ تيىم سالىپ، ءدىندى جەلەۋ ەتىپ پايداعا كەنەلۋدى كوزدەيتىن ارەكەتتەردىڭ ءدىني قيمىلداردىڭ قالىپتى ءتارتىبىن بىلىقتىرۋىنىڭ الدىن الدى. قاتىستى تاراۋلار ينتەرنەتتە ءدىن ىستەرىن باسقارۋدى كۇشەيتىپ، دىنگە ساياتىن زاڭعا قايشى ينفورماتسيالاردى دەر كەزىندە ءبىر جايلى ەتىپ، ءدىن سالاسىنىڭ زاڭدى ۇقىق - مۇددەسىن قورعادى.

ءتورتىنشى، ءدىن سالاسىنىڭ رولى تولىق ساۋلەلەندىرىلدى

  جۇڭگو دىندەردى داۋىرمەن تەڭ العا باسىپ، سوتسياليستىك قوعامعا سايكەسۋگە، ەكونوميكانىڭ دامۋىن، قوعامنىڭ جاراسىمدىلىعىن، مادەنيەتتىڭ گۇلدەنۋىن، ۇلتتاردىڭ ىنتىماعىن، وتاننىڭ تۇتاستىعىن جەبەۋگە ءتيىستى ۇلەس قوسۋعا شابىتتاندىردى.

  ءدىني قاعيدالار مەن ءدىني جوسىندارعا مەملەكەت جاعدايىنا جانە زامان تالابىنا ۇيلەسەتىن تۇسىنىك جاساۋعا قۇلشىندى. جۇڭگوداعى دىندەر دامۋ بارىسىندا بۇرىننان بەرى جۇڭگونىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىمەن توعىسۋ، قوعامنىڭ دامۋ ناقتى قاجەتىنە سايكەسۋ ەرەكشەلىگىن ساقتاپ كەلەدى. جۇڭگونىڭ ءدىن سالاسى ءدىندى جۇڭگوشالاندىرۋ بەتالىسىنا تاباندى بولىپ، سوتسياليستىك وزەكتى قۇن كوزقاراسىن امالياتتا ايگىلەپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرىن ساۋلەلەندىرىپ، جۇڭگونىڭ مەملەكەت جاعدايىنا ۇيلەسەتىن ءدىني يدەيانى بەلسەنە قاراستىردى. نەگىزگى سەنىم، وزەكتى ءدىني قاعيدا، جول - جورالعى جۇيەلەرىن ساقتادى، سونىمەن بىرگە بۇددا ءدىن سالاسى مەن داۋجياۋ ءدىن سالاسى ۋاعىز، تاعىلىم ايتۋ، اۋىس - كۇيىس جاساۋ قيمىلىن ورىستەتتى، ءىسلام ءدىنى سالاسى «شاريعات ءتۇسىندىرۋ» قىزمەتىن ەتەك الدىردى، كاتوليك ءدىنى سالاسى ءدىندى دەموكراتيالى باسقارۋدى ىلگەرىلەتتى، حريستيان ءدىنى سالاسى تەولوگيالىق يدەيا قۇرىلىسىن قانات جايدىردى، ءدىني قاعيدالار مەن ءدىني جوسىندارعا مەملەكەت جاعدايىنا جانە زامان تالابىنا ۇيلەسەتىن تۇسىنىك جاساۋعا قۇلشىندى. بۇددا ءدىنى سالاسى وتاندى ءسۇيۋ مەن ءدىندى قاستەرلەۋدى بىرلەستىرىپ، ناقتى ماسەلەلەرگە اناعۇرلىم ءمان بەرىپ، بۇددا تاعىلىماتىن ساۋلەلەندىرىپ، حالىققا يگىلىك جەتكىزۋگە، الەۋمەتتىك قايىرىمدىلىققا، مادەنيەت اۋىس - كۇيىسىنە ايرىقشا نازار اۋداردى. داۋجياۋ ءدىنى سالاسى ءمورالدى بولۋ، ەلىكتەۋ تابيعاتى، تىنىشتىق، شىنشىل سياقتى ءدىن جوسىندارى مەن ءدىن قاعيدالارىن كادەگە جاراتۋعا جانە دامىتۋعا كۇش سالىپ، جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىنە مۇراگەرلىك ەتۋگە جانە ونى ساۋلەلەندىرۋگە دەم بەردى. ءىسلام ءدىنى سالاسى ءمان بەرە تۇسىندىرگەن ءدىن قاعيداسىنداعى وتاندى ءسۇيۋ، بەيبىت بولۋ، ىنتىماقتاسۋ، كەشىرىمشىل بولۋ، ورتا جول ۇستانۋ سياقتى يدەيالار دۇرىس سەنىم ورناتۋ، دۇرىس پەن بۇرىستى ايقىنداۋ، بولشەكتەۋشىلىككە قارسى تۇرۋ، ءدىني ۇشقارىلىقتى تەجەۋ جاقتارىندا بەلسەندى رول اتقاردى. كاتوليك ءدىنى سالاسى شىركەۋدىڭ جەرگىلىكتەنۋىن ىلگەرىلەتىپ، ءدىني ىستەردى باسقارۋ جانە كەلەلى ماسەلەلەرگە شەشىم جاساۋدا «ءدىندى دەموكراتيالى باسقارۋدى» اتقاردى. حريستيان ءدىنى سالاسى جۇڭگونىڭ تاڭداۋلى مادەنيەتىنىڭ ءنارىن قابىلداپ، حريستيان مۇريتتەرىنىڭ باسقا دىنگە سەنەتىندەردى قۇرمەتتەپ، جاراسىمدى، تاتۋ - ءتاتتى ءوتۋىن جەبەپ، حريستيان ءدىنىنىڭ وسى زامانعى جۇڭگو قوعامىنا اناعۇرلىم ويداعىداي توعىسۋىن ىلگەرىلەتتى.

  الەۋمەتتىك يگىلىك قيمىلدارىمەن بەلسەنە شۇعىلداندى. 2012 - جىلدان باستاپ، ءدىن سالاسى «ءدىن سالاسىن الەۋمەتتىك يگىلىك قيمىلدارىمەن شۇعىلدانۋعا شابىتتاندىرۋ جانە ونى ارناعا ءتۇسىرۋ جونىندەگى پىكىرگە» نەگىزدەلىپ، «ءدىن قايىرىمدىلىق اپتاسى» قيمىلىن جىل سايىن ورىستەتتى، جىلۋعا اتالعان اقشا ءبىر ميلليارد يۋاننان استى. ۋىنچۋانداعى جەر سىلكىنىسى سياقتى اۋىر اپاتتارعا قاراتا اپاتتان قۇتقارۋدىڭ ءتۇرلى تىلەك تىلەپ، دۇعا قىلۋ قيمىلدارىن جۇرگىزدى؛ كۇشتى شوعىرلاندىرىپ، گۇيجوۋ ولكەسى ساندۋ شۋيزۋ اۆتونوميالى اۋدانىنىڭ كەدەيلىكتەن قۇتىلۋىنا كومەكتەستى؛ الۋان تاسىلدەرمەن اقشا جيناپ وقۋعا كومەك بەردى؛ كاسىپتىك ەمدەۋ قۇرىلىمدارىنىڭ حالىققا قولايلى اقىسىز ەمدەۋىنە قارجىلاي كومەكتەسىپ، قيىنشىلىعى بارلاردى ەمدەۋ - قۇتقارۋعا كومەكتەستى؛ قارتتاردى كۇتىمدەپ، مۇگەدەكتەرگە قارايلاسۋدىڭ الۋان فورماداعى قيمىلىن ورىستەتىپ، قارتتاردى كۇتىمدەۋ قۇرىلىمىن، مۇگەدەكتەردى ساۋىقتىرۋ پۋنكتىن قۇردى، العاشقى ساناققا نەگىزدەلگەندە، ءدىن سالاسى قارتتاردى كۇتىمدەۋ قۇرىلىمىنان 400دەن استامىن قۇرىپ، توسەك ورىن سانى 29 مىڭعا جەتكەن؛ جاسىل ورتانى قورعاۋ تانىمىن دارىپتەدى، بۇددا ءدىنى سالاسى مەن داۋجياۋ ءدىنى سالاسى «وركەنيەتتى ءتاۋاپ ەتۋ» جانە «ۇيلەسىمدى قويا بەرۋ» قيمىلىن ورىستەتىپ، ەكولوگيالىق بۇتحانا، ەكولوگيالىق عيباداتحانا قۇردى.

    ۇشقارىلىقتى سانالىلىقپەن تەجەدى. ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ ادامزات وركەنيەتىنىڭ ورتاق تومەنگى شەگىنە جاريالاعان سايىسى الدىندا، ءدىن سالاسى ءدىني ۇشقارىلىقپەن تۋى ايقىن تۇردە شەك - شەكاراسىن اجىراتىپ، ءدىن تونىن جامىلعان زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك جانە ۇلتتىق بولشەكتەۋشىلىك قيمىلدارىنا باتىل قارسى تۇرىپ، دۇرىس سەنىمدى، دۇرىس ارەكەتتى كۇش سالا دارىپتەدى. 2013 - جىلى 1 - ايدا، حانزۋلار اراسىنا تاراعان، زاڭزۋلار اراسىنا تاراعان، وڭتۇستىكتە تاراعان ءۇش ۇلكەن ءتىل جۇيەسىندەگى بۇددا ءدىنىنىڭ مارتەبەلى موناحتارى مەن شايحىلارى جانە مامان - وقىمىستىلارى ءماجىلىس اشىپ، بۇددا ءدىنى سالاسىنداعى قايراتكەرلەردى بەلسەنە اتتانىسقا كەلۋگە شاقىرىپ، دىنگە سەنەتىن قالىڭ بۇقاراعا دۇرىس بۇددا ءدىنى ءومىر كوزقاراسىن ۇگىتتەپ، بۇددا ءدىنىنىڭ قاعيدالارى مەن تيىمدارىنا قارسى كەلىپ، باسقالاردى ءوزىن ورتەۋگە جەلىكتىرگەن نەمەسە اتقارعان ۇشقارى ارەكەتتەرگە قارسى تۇردى. 2014 - جىلى 5 - ايدا، جۇڭگو ءىسلام ءدىنى قوعامى «ورتا جولدى بەرىك ۇستانىپ، ۇشقارىلىقتان اۋلاق بولايىق» اتىندا ۇندەۋ حات جاريالاپ، بۇكىل ەلدەگى ءىسلام ءدىنى سالاسىنداعى تانىمالى قايراتكەرلەر بىرگە ايقىن پوزيتسيا ءبىلدىرىپ، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتىن قاتاڭ جازعىردى. 2016 - جىلى 7 - ايدا، جۇڭحۋا ءدىن مادەنيەتى اۋىس - كۇيىس قوعامى جۇڭگو ءىسلام ءدىنى قوعامىمەن بىرگە ۇرىمجىدە ءىسلام ءدىنى ورتا جول يدەياسى حالىقارالىق تالقى ءماجىلىسىن اشىپ، ورتا جول يدەياسىن دارىپتەپ، ۇشقارىلىققا بىرگە قارسى تۇردى. 2017 - جىلى 12 - ايدا، جۇڭگوداعى مەملەكەتتىك سيپات العان ءدىني توپتار بىرلەسىپ ۇندەۋ جاريالاپ، ءدىن سالاسىنداعىلاردى پارىقتاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋعا، تەرىس ۋاعىزدىڭ زيانىنان ساقتانۋعا، ونى شەكتەۋگە، قوعامنىڭ جاراسىمدىلىعىن، ورنىقتىلىعىن قورعاۋعا ۇندەدى.

بەسىنشى، ءدىن قاتىناسى بەلسەندى، اقاۋسىز بولدى

  جۇڭگو پارتيا، ۇكىمەت پەن ءدىننىڭ، قوعام مەن ءدىننىڭ، ەل ىشىندەگى تۇرلىشە دىندەر، جۇڭگوداعى دىندەر مەن شەتەلدەگى دىندەردىڭ، دىنگە سەنەتىن ازاماتتار مەن دىنگە سەنبەيتىن ازاماتتاردىڭ قاتىناسى، ت. ب كوپ ءتۇرلى قاتىناسىن لايىقتى ءبىر جاقتى ەتىپ، بەلسەندى، اقاۋسىز ءدىن قاتىناسىن قالىپتاستىردى.

  پارتيا، ۇكىمەت پەن ءدىن سالاسىنىڭ قاتىناسى جاراسىمدى، تاتۋ - ءتاتتى بولدى. جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى «ساياسيدا ىنتىماقتاسۋ، سەلبەسۋ، سەنىم جاعىندا ءوزارا قۇرمەت ەتۋ» پرينسيبىنە تاباندى بولىپ، ءدىن سالاسىمەن بولعان قاتىناسىن ءبىر جاقتى ەتىپ، ءدىن سالاسىمەن وتانشىلدىق بىرلىكساپتى ۇزبەي بەكەمدەدى. قازىر جۇڭگودا ءدىن سالاسىنداعى قايراتكەردەن 20 مىڭداي ادام ءار دارەجەلى حالىق قۇرىلتايلارىنىڭ جانە ساياسي كەڭەستەردىڭ ۋاكىلى، مۇشەسى مىندەتىن اتقارىپ، ۇكىمەت ىسىنە بەلسەنە ارالاسىپ، ۇكىمەت ىسىنە كەڭەس بەرىپ، دەموكراتيالىق باقىلاۋ جۇرگىزدى. 1991 - جىلدان باستاپ پارتيا مەن مەملەكەت باسشىلارى ءار جىلى مەملەكەتتىك ءدىني توپتاردىڭ جاۋاپتىلارىمەن كوكتەم مەرەكەسىن قارسى الۋ بايلانىسىمەن اڭگىمە ءماجىلىس وتكىزىپ، ولاردىڭ ۇسىنىس - پىكىرىن تىڭدادى. بۇكىل ەلدىڭ جەر - جەرىندە پارتيا، ۇكىمەت ورىندارىنداعى باسشى كادرلار مەن ءدىن سالاسىنداعى قايراتكەرلەردىڭ دوستاسۋ مەحانيزمى جاپپاي ورناتىلىپ، ءتۇسىنىسۋ تەرەڭدەپ، دوستىق نىعايدى.

  قوعام دىنگە باۋىرمالدىق پوزيتسيا ۇستاندى. 2000 جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى بۇددا ءدىنى، ءىسلام ءدىنى، كاتوليك ءدىنى، حريستيان ءدىنى، ت.ب ىلگەرىندى - كەيىندى جۇڭگوعا تارالدى، ءدىندى ارتقى كورىنىس ەتكەن قاقتىعىستار مەن قارسىلاسۋلار تىم سيرەك تۋىلدى، مەملەكەت پەن قوعام تۇرلىشە دىندەرگە جانە حالىق اراسىنداعى الۋان ءتۇرلى سەنىمدەرگە اشىق پوزيتسيا ۇستانىپ، ءدىني سەنىم ەركىندىگىنە جانە حالىق اراسىنداعى سەنىمدەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىنە قۇرمەت ەتتى. تۇرلىشە دىندەر ۇزاق ۋاقىتتان بەرى جۇڭگوشالانۋ، جەرگىلىكتى ءتۇس الۋ ءداستۇرىن جالعاستىرىپ جانە ونى اسقاقتاتىپ، قوعامعا ىرىقتى تۇردە سايكەسىپ، وتاندى سۇيەتىن، ءدىندى قادىرلەيتىن، ىنتىماقتاسا العا باساتىن، قوعامعا قىزمەت ەتەتىن، جاراسىمدى، باۋىرمال بولاتىن تاڭداۋلى ءداستۇردى ساۋلەلەندىرىپ، مەملەكەت مۇددەسىن، قوعامدىق الەۋمەتتىك مۇددەنى، الەۋمەتتىك ءتارتىپتى، تاماشا سالتتى سانالى تۇردە قورعاپ، قوعامدىق جاۋاپكەرلىكتى اتقاردى. 2016 - جىلى بۇكىل ەلدەگى ءدىن سالاسى جەر - جەردە جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستىڭ جانە فاشيزمگە قارسى دۇنيە جۇزىلىك سوعىستىڭ جەڭىسكە جەتكەندىگىنىڭ 71 جىلدىعىن ەسكە ءتۇسىرۋ بايلانىسىمەن بەيبىتشىلىكتى تىلەۋ قيمىلىن ورىستەتىپ، ۇلتتار ىنتىماعىن، مەملەكەتتىڭ ورنىقتىلىعىن جانە دۇنيە ءجۇزىنىڭ بەيبىتشىلىگىن قورعاۋعا ۇندەدى.

  تۇرلىشە دىندەر اۋىس - كۇيىس جاساۋدى، كەڭەسۋدى بەلسەنە ورىستەتتى. تاريحتا تۇرلىشە دىندەر جۇڭگودا توعىسىپ بىرگە ءومىر ءسۇرىپ، ءبىر - بىرىنەن ۇلگى الىپ، جۇڭگونىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىنىڭ ورگانيكالىق قۇرامداس بولىگىنە اينالدى. قازىرگى زاماندا تۇرلىشە دىندەر ءبىر - بىرىنە قۇرمەت ەتىپ، ءوزارا ۇيرەنىپ، كەڭەس وتكىزىپ، اۋىس - كۇيىس جاساپ، «5 ءدىننىڭ بىرگە نۇر شاشىپ، جاراسىمدىلىققا ۇمتىلۋىنىڭ» جاڭا ءورىسىن اشتى. مەملەكەتتىك جانە ءىشىنارا جەرگىلىكتى ءدىني توپتار بىرىككەن ءماجىلىس مەحانيزمىن ورناتىپ، ءدىن قاتىناسىنا ساياتىن ماسەلەلەر جونىندە كەڭەسىپ، ءدىن كەڭەسىنىڭ جۇڭگوشا ۇلگىسىن جاراتىپ، ءوزارا ءتۇسىنىسۋ مەن دوستىقتى نىعايتتى.

  ءدىن سالاسىنىڭ حالىقارالىق اۋىس - كۇيىسى كەڭىنەن ورىستەتىلدى. دەربەس، ءوزىن - ءوزى باسقارۋ، تەڭ، دوستىق تۇرعىدا، ءوزارا قۇرمەت ەتۋ نەگىزىندە جۇڭگونىڭ ءدىن سالاسى 80نەن استام مەملەكەتتىڭ ءدىني ۇيىمدارىمەن دوستىق قاتىناس ورناتىپ، تۇرلىشە وركەنيەتكە، سەنىمگە جانە دىنگە ساياتىن حالىقارالىق ماجىلىستەرگە بەلسەنە قاتىناسىپ، الەمدىك حريستيان ءدىنى قوعامى بىرلەستىگى، الەمدىك بۇددا ءدىنى مۇريتتەرى دوستىق بىرلەستىگى، ءىسلام الەمدىك وداعى، الەمدىك ءدىندارلار بەيبىتشىلىك كەڭەسى سياقتى حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ قيمىلىنا كەڭىنەن ات سالىسىپ، ب م ۇ ادامدىق ۇقىق القالار كەڭەسىنىڭ ماجىلىسىنە قاتىناسىپ، ادامدىق ۇقىق جونىندەگى ەكى جاقتى جانە كوپ جاقتى كەڭەستەرگە ارالاستى. «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» دارىپتەمەسىنە بەلسەنە ءۇن قوسىپ، حالىق تىلەگىنىڭ جالعاسۋىن، مادەنيەتتىڭ توعىسۋىن جەبەدى. بۇددا ءدىنى سالاسى بۇددا ءدىنى جونىندەگى الەمدىك تالقى مىنبەرىن 4 كەزەك، داۋجياۋ ءدىنى سالاسى داۋجياۋ ءدىنى جونىندەگى حالىقارالىق تالقى مىنبەرىن 4 كەزەك وتكىزىپ، وسى 2 تالقى مىنبەرى ەل ءىشى - سىرتىنداعى بۇددا ءدىنىنىڭ، داۋجياۋ ءدىنىنىڭ ماڭىزدى حالىقارالىق اۋىس - كۇيىس تۇعىرىنا اينالدى. جۇڭگو ءىسلام ءدىنى قوعامى جەكە - جەكە 2012 - جىلى، 2014 - جىلى تۇركيادا، مالايزيادا ءىسلام مادەنيەتى كورمە قيمىلىن وتكىزدى. جۇڭگو مەن ا ق ش - تىڭ حريستيان ءدىنى قوعامدارى 2013 - جىلى شاڭحايدا «جۇڭگو، ا ق ش حريستيان ءدىنى كوسەمدەرىنىڭ 2 - كەزەكتى تالقى مىنبەرىن»، 2017 - جىلى ا ق ش - تا «جۇڭگو ءدىني ۇيىمدار ىستەرى قىزمەتى» جونىندەگى اۋىس - كۇيىس ءماجىلىسىن وتكىزدى. 2016 - جىلى جۇڭگو ءىسلام ءدىنى قوعامى، جۇڭگو حريستيان ءدىنى قوعامى جانە جۇڭگو كاتوليك ءدىنى وتانشىلدىق قوعامى، جۇڭگو كاتوليك ءدىنى ەپيسكوپتار توبى گەرمانيانىڭ پروتەستانت ءدىنى وداعىمەن بىرگە گەرمانيادا «جۇڭگو - گەرمانيا ءدىن كەڭەسى − بەيبىتشىلىك جانە تەڭ يگىلىكتەنۋ» دىندەر ارا ديالوگتى وتكىزدى. رەفورما جاساپ، ەسىك اشقاننان بەرى، ءدىني توپتاردان شەتەلدە وقۋعا تاڭداپ جىبەرىلگەندەر 1000نان استى.

  دىنگە سەنەتىن ازاماتتار مەن دىنگە سەنبەيتىن ازاماتتار تاتۋ - ءتاتتى ءوتتى. دىنگە سەنبەيتىن ازاماتتار دىنگە سەنەتىن ازاماتتاردىڭ ءدىني سەنىمىنە قۇرمەت ەتتى، دىنگە سەنەتىن ازاماتتاردى كەمسىتپەدى، قاقپايلامادى؛ دىنگە سەنەتىن ازاماتتار دىنگە سەنبەيتىن ازاماتتاردىڭ سەنىم تالعامىنا قۇرمەت ەتتى. دىنگە سەنبەيتىن ازاماتتار باسىم كوپ ساندى ۇستايتىن جەرلەردە دىنگە سەنەتىن از ساندى ازاماتتاردىڭ زاڭدى ۇقىق - مۇددەسىنە قۇرمەت ەتىلدى جانە قورعالدى؛ باسىم كوپ ساندى ازاماتتار دىنگە سەنەتىن جەرلەردە دىنگە سەنبەيتىن از ساندى ازاماتتاردىڭ ۇقىق - مۇددەسىنە دە بىردەي قۇرمەت ەتىلدى جانە قورعالدى.

سوڭعى ءسوز

  ءدىن — ادامزات وركەنيەتىنىڭ ورگانيكالىق قۇرامداس بولىگى. ءدىني سەنىم ەركىندىگىن قامتاماسىز ەتۋ، ءدىن قاتىناسىن لايىقتى ءبىر جاقتى ەتۋ، ءدىندى داۋىرگە سايكەستىرۋ، ءدىني ۇشقارىلىقتى تيۋ − دۇنيە جۇزىندەگى ەلدەر ءدوپ كەلگەن ورتاق تاقىرىپ. جۇڭگو ءدىننىڭ دامۋ - وزگەرىسىنە جانە ءدىن قىزمەتىنىڭ امالياتىنا ۇشتاستىرىپ، ەل ءىشى - سىرتىنىڭ ۇنامدى - ۇنامسىز جاقتاعى تاجىريبەلەرىن قابىلداپ، ءدىني سەنىم ەركىندىگىن زاڭ بويىنشا قامتاماسىز ەتەتىن، ءدىن قاتىناسىنىڭ جاراسىمدىلىعىن جەبەيتىن، ءدىن سالاسىنىڭ بەلسەندى رولىن ساۋلەلەندىرەتىن تابىستى جولمەن ءجۇردى. جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ مەملەكەتتىك 19 - قۇرىلتايىنىڭ بايانداماسىندا «پارتيانىڭ ءدىن قىزمەتى جونىندەگى نەگىزگى باعىتىن جاپپاي دايەكتىلەندىرىپ، ءدىندى جۇڭگوشالاندىرۋ بەتالىسىنا تاباندى بولىپ، ءدىندى سوتسياليستىك قوعامعا سايكەسۋگە بەلسەنە باستاۋ كەرەك» دەپ ايقىن اتاپ كورسەتىلدى. جۇڭگو ازاماتتاردىڭ ءدىني سەنىم ەركىندىگىنە بۇرىنعىسىنداي قۇرمەت ەتىپ جانە ونى قامتاماسىزداندىرىپ، باي، قۇدىرەتتى، دەموكراتيالى، وركەنيەتتى، جاراسىمدى، كوركەم سوتسياليستىك وسىزاماندانعان قۇدىرەتتى ەل قۇرۋعا قۇلشىنادى.

(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 4 - ايدىڭ 3 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)

  

جاۋاپتى رەداكتور : سايراش تۇرارجان قىزى

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.