تيانشان تورى   ›   ۇيرەنۋ   ›   نازاريا

جۇيتكىگەن شىعىس جەلىنە جەلكەن كەرگەن جاڭا ءداۋىر

شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى يە شۋحۇڭ، جاڭ ۋي

  5 - ايدىڭ 5 - كۇنى − «مىڭجىلدىق ويشىل» ماركستىڭ دۇنيەگە كەلگەنىنە 200 جىل تولعان ەسكە الۋ كۇنى.

  19 - عاسىردا پايدا بولعان ماركسيزمنىڭ قۇدىرەتتى ومىرشەڭدىك كۇشى بۇگىنگە جەتىپ، قۋاتتى ىقپالى بۇكىل دۇنيە جۇزىنە تارالۋدا.

  قازىر باتىستا قوعامدىق داعدارىس جيىلەپ، قىم - قۋىت جاعداي ۇزىلمەي وتىر؛ ال دۇنيەنىڭ شىعىسىندا، جۇڭگونىڭ سوتسياليزم امالياتى ماركسيزمنىڭ اقيقاتتىعى مەن ومىرشەڭدىك كۇشىن ۇزدىكسىز دالەلدەۋدە جانە ايگىلەۋدە. جۇڭگونىڭ تاريحي جەتىستىگى دۇنيە ءجۇزىنىڭ ماركستى ەسكە الۋىنىڭ عالامات ماڭىزدىلىعىن ارتتىرا ءتۇستى.

  ماركستىڭ الەمنىڭ قامىن جەپ، ادامنىڭ تاعدىرىنا الاڭداعان كەڭ پەيىلى، دۇنيەنىڭ ىستەرىن بەس ساۋساعىنداي قانىق بىلگەن پاراساتى، عىلمي دا تۇشىمدى بولجالدارى پرولەتارياتتىڭ دۇنيەنى تانۋى مەن وزگەرتۋىنە قۇدىرەتتى يدەيالىق قارۋ ازىرلەپ، ادامزاتقا باقىت ىزدەۋگە باعىت - باعدار كورسەتتى.

  كاپيتاليزم دۇنيەسىندەگى 1 - رەتكى ەكونوميكالىق داعدارىس 1825 - جىلى ۇلى بريتانيادا باستالىپ، ونىڭ ارتى ەۆروپاعا ەتەك جايعان جۇمىسشى قوزعالىسىنا ۇلاستى.

  «باي مەن كەدەيدىڭ مەيلىنشە جىكتەلۋى جانە كەدەيلەردىڭ اۋىر حالى ماركستى الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىكتىڭ فيلوسوفيالىق ماسەلەلەرى تۋرالى ويلاندىرا باستايدى»، - دەيدى ماركس ءۇي - مۇراجايىنىڭ باستىعى ەليزابەت نوي.

  «ماركستىڭ ءومىر بايانىنىڭ» اۆتورى فرانتس مەرينگ ماركستىڭ «اۋەلگى ماقساتى» تۋرالى بىلاي تولعايدى: اقيقاتقا تالماي تالپىنۋ ماركستىڭ جان دۇنيەسىندەگى حالىققا دەگەن تەرەڭ ماحابباتتان باستاۋ الادى، ءوزى ايتقانداي، ونىڭ «ازاپتى ومىردەن» سىرت بۇرىلۋىنا بولمايتىن ەدى.

  ماركس امالياتتان شىعار جول ىزدەدى. ول ەكونوميكالىق قاتىناستارعا تالداۋ جاساۋ ارقىلى قوسىمشا قۇننىڭ قۇپياسىن اشىپ، كاپيتاليزم تۇزىمىنە جاسىرىنعان ىندەتتەردى پاش ەتتى.

  ەنگەلس «دارۆيننىڭ ورگانيكالىق دۇنيەنىڭ دامۋ زاڭدىلىعىن اشقانى سياقتى، ماركس ادامزات قوعامىنىڭ دامۋ زاڭدىلىعىن بايقادى... قازىرگى كاپيتاليزمنىڭ ءوندىرىس ءتاسىلى مەن ونان تۋىنداعان كاپيتاليستىك قوعامنىڭ ەرەكشە قوزعالىس زاڭدىلىعىن اشتى» دەپ باعالايدى.

  1848 - جىلى 2 - ايدا «كوممۋنيستىك پارتيا جارناماسىنىڭ» رەسمي تۇردە جاريالانىپ، سوتسياليزم قاعيدالارىنىڭ العاش رەت جان - جاقتى بايىمدالۋى ماركسيزمنىڭ ومىرگە كەلگەنىنىڭ بەلگىسى بولدى. باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: «كوممۋنيستىك پارتيا جارناماسى» جارىق كورىسىمەن، دۇنيە جۇزىلىك سوتسياليزمنىڭ دامۋىن ناقتىلى تۇردە ىلگەرىلەتىپ، ادامزات تاريحىنىڭ اياق الىسىنا تەرەڭ وزگەرىستەر اكەلدى.

  ماركستىڭ ۇلى بايقاۋى سوتسياليزمدى قيالدان عىلىمعا اينالدىرىپ، پرولەتارياتتىڭ، ءتىپتى، بۇكىل ادامزاتتىڭ ازاتتىققا ۇمتىلعان ۇلى ىسىنە يدەيالىق جاقتان جەتەكشىلىك ەتتى.

  ونەركاسىپ توڭكەرىسىنەن بەرى، كاپيتاليزم ءسال تۇزەلگەنمەن، ىشكى قايشىلىقتارىن شەشۋگە امالى بولماعاندىقتان، ءالسىن - ءالى داعدارىستىڭ باتپاعىنا باتا بەردى. 2008 - جىلى حالىقارالىق فينانس داعدارىسىنىڭ بۇرق ەتۋى ماركسيزمنىڭ «ەكى ءسوز جوق» دەگەن عىلمي تۇجىرىمىن قايتالاي دالەلدەدى.

  ەۆروپانى جايلاعان نارازىلىق شەرۋلەرى، %1 بايلارعا كەزەلگەن «ۋولل - ستريتتى باسىپ الۋ» ناۋقانى... ۇلى بريتانيا «كۇندەلىكتى تەلەگراف گازەتى» «تومەنگى جىك ورەگە تۇرەگەلدى، بۇلىكشىلەردىڭ پايدا بولۋىنا كۇنى باتىپ بارا جاتقان مەملەكەت جانە وسى ادامدارعا كوز جۇما قاراعان ساياسي توپ سەبەپشى بولدى» دەپ باعالايدى.

  «1% ادامنىڭ مەنشىگى، %1 ادامنىڭ ۇستەمدىگى، %1 ادامنىڭ جان راقاتى». بۇل ەكونوميكا سالاسىنداعى نوبەل سيلىعىنىڭ يەگەرى ستيگليتستىڭ امەريكا قوعامىنىڭ قازىرگى حالى تۋرالى قورىتىندىسى. ا ق ش ەكونوميسى رۋبيني بۇنداي ماسەلەلەردى «ماركس 100 جىلدىڭ الدىندا بولجاپ ۇلگىرگەن» دەپ اشىعىن ايتادى.

  ەكونوميكانىڭ توقىراۋى، بوسقىندار ماسەلەسى، سايلاۋ تىعىرىعى... باتىستاعى ءتۇرلى بىلىقتار كاپيتاليزمنىڭ ءوندىرىس ماتەريالدارىنا جەكە مەنشىگى مەن قوعامدانعان ءىرى ءوندىرىسى اراسىنداعى قايشىلىقتىڭ جاھاندانۋ جاعدايىندا تاعى دا شوعىرلى تۇردە جارىلىس جاساعانىن بىلدىرەدى.

  داعدارىستىڭ سوققىسى باتىستىڭ ءمورالدىق، تۇزىمدىك جانە نازاريالىق ارتىقشىلىق سەزىمىن بارعان سايىن سىناققا ۇشىراتتى، كەزىندە «تاريحتىڭ اقىرى» تۋرالى سارناعان ا ق ش عالىمى فۋكۋياما دا «امەريكالىق كاپيتاليزمنىڭ تۇعىردان تايعانىن» مويىنداماسقا شاراسىز قالدى.

  باتىستا، كوپتەگەن ادام ماركستى قايتالاي ەسكە الۋدا، «ماركس ورلەۋى» قايتا كوتەرىلدى: «كاپيتال» قايتادان ءوتىمدى كىتاپ قاتارىنان ورىن الىپ، ۇلى تۇلعانىڭ بەينەسى ەكرانعا شىعارىلدى. «جاس كارل ماركس» فيلمىن بەرلين كينو فەستيۆالىنىڭ ءتوراعاسى ديەتەر كوسسليك «ءدال ۋاعىندا» تۇسىرىلگەن دەپ باعالادى.

  500 جىلدان بەرى، قيالدان عىلىمعا بەت بۇرعان سوتسياليزم تار جول، تايعاق كەشۋدەن وتسە دە، اقىرىندا جۇڭگوشا سوتسياليزمنىڭ زور تابىستارىمەن بۇكىل دۇنيە جۇزىنە سوتسياليزمنىڭ ادامزات قوعامىنىڭ دامۋى، ءسوزسىز، باسىپ وتەتىن جول ەكەنىن جاريالادى.

  «وكتابر توڭكەرىسىنىڭ» زەڭبىرەك ءۇنى ماركسيزمنىڭ ۇشقىنىن جۇڭگوعا جەتكىزدى. جۇڭگونىڭ العاباسار ەلەمەنتتەرى اقيقات الاۋىن بيىك ۇستاپ، كوممۋنيزم ءۇشىن كۇرەس جۇرگىزەتىن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىن قۇردى. سونان بىلاي، جۇڭگو حالقى رۋحاني جاقتان بەرىك تىرەك تاۋىپ، جۇڭگونىڭ دامۋ باعدارىنىڭ تەمىرقازىعى انىقتالدى.

  جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى «كوممۋنيستىك پارتيا جارناماسىن» ۇيرەنىپ جانە قولدانىپ، اۋەلگى ماقساتتى ۇمىتپاي، بورىشتى ەستە بەرىك ساقتاپ، حالىققا قاشاندا كوڭىل تورىنەن ورىن بەرىپ، حالىقتىڭ يگىلىگىن ونان سايىن نىعايتىپ، ادامنىڭ جان - جاقتى دامۋى مەن قوعامنىڭ جاپپاي دامۋىن ىلگەرىلەتىپ كەلەدى.

  بىرىنشىدەن كەدەي، ەكىنشىدەن اق ەلدەن عالام بويىنشا 2 - ۇلكەن ەكونوميكالىق تۇلعاعا اينالىپ، عالامدىق ەكونوميكانىڭ وسۋىنە قوسقان ۇلەسى %30تەن اسقانعا دەيىن؛ عىلىم - تەحنيكادا مەشەۋ ەلدەن «تيانگۇڭ» اسپانعا شىعىپ، «جياۋلۇڭ» تەڭىز ءتۇبىن شارلاعانعا دەيىن... جۇڭگو ونداعان جىلدار ۋاقىت ىشىندە دامىعان ەلدەردىڭ جۇزدەگەن جىلداردا باسقان جولىن باسىپ، دۇنيە ءجۇزى دامۋىنىڭ جۇڭگو كەرەمەتىن جاراتتى.

  عاسىردان بەرگى وراسان زور وزگەرىستەردە، ماركسيزمنىڭ جۇڭگوشالانۋى دۇنيەنى وزگەرتۋدىڭ جويقىن كۇشىن كورسەتتى. جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ءارقاشان ماركسيزمگە سەنىمدى بەكەمدەپ، «كوممۋنيستىك پارتيا جارناماسى» رۋحىنىڭ ادال مۇراگەرى بولدى.

  2017 - جىلى 10 - ايدىڭ 18 - كۇنى ج ك پ 19 - قۇرىلتايىنىڭ جەڭىسپەن اشىلىپ، جۇڭگوشا سوتسياليزمنىڭ جاڭا داۋىرگە وتكەنى جاريالاندى. ماركسيزمنىڭ جۇڭگوشالانۋىنىڭ ەڭ جاڭا جەتىستىگى رەتىندە، شي جينپيڭنىڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسى پارتيا ۋستاۆىنا جازىلىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىنە جەتەكشىلىك ەتەتىن ارەكەت باعدارلاماسىنا اينالدى.

  جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىنىڭ تاريحي جەتىستىككە جەتۋى «باتىس ءتۇزىمىنىڭ ارتىقشىلىقتارى» تۋرالى ميفتىڭ كۇلىن كوككە ۇشىرىپ، دامۋ ۇستىندەگى ەلدەردىڭ گۇلدەنۋى مەن قۇدىرەتتەنۋىنە جاڭا جول كورسەتىپ، ادامزات ماسەلەسىن شەشۋگە جۇڭگو پاراساتى مەن جۇڭگو جوباسىن ۇسىندى.

    جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ جەڭىسى − ماركسيزمنىڭ جەڭىسى؛ جۇڭگوشا سوتسياليزمنىڭ جەڭىسى − عىلمي سوتسياليزمنىڭ جەڭىسى. ەگيپەتتىك ەكونوميست - ويشىل سامير اميننىڭ سوزىمەن ايتقاندا، بۇگىنگى جۇڭگو ماركسيزمنىڭ قۇدىرەتتى ومىرشەڭدىك كۇشى مەن كەڭ ىقپالىنىڭ ناقتى كورىنىسى.

جاۋاپتى رەداكتور : سايراش تۇرارجان قىزى

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.

  • وسى كەزەكتى جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسى تۇڭعىش رەت نەگىزگى قوناق ولكەلەردى بەلگىلەدى
  • تاپسىرىس ونىمدەردى جەدەل ءوندىرىپ، قامداۋدى قامتاماسىز ەتتى
  • جىلدىق مىندەتتى ءساتتى ورىنداۋعا شىنايى كەپىلدىك ەتتى
  • شينجياڭ جۇڭتاي توبى دۇنيە جۇزىندەگى 500 قۋاتتى كاسىپورىن قاتارىنا ءوتتى
  • جەل - جارىق ەنەرگياسى ءوزارا تولىقتىردى