(2018 - جىلى 5 - ايدىڭ 2 - كۇنى)
شي جينپيڭ
ساباقتاستار، وقىتۋشىلار، جولداستار:
بۇگىن كوپشىلىكپەن اڭگىمەلەسۋدىڭ ءساتى كەلگەندىگىنە توتەنشە قۋانىشتامىن. ەندى 2 كۇننەن كەيىن «4 - مامىر» جاستار مەرەكەسى، سونداي - اق بەيجيڭ ۋنيۆەرسيتەتى قۇرىلعاندىعىنىڭ 120 جىلدىق مەرەيلى كۇنى. الدىمەن مەن پارتيا ورتالىق كوميتەتى اتىنان بەيجيڭ ۋنيۆەرسيتەتىندەگى بارلىق وقىتۋشى - وقۋشىلارعا، قىزمەتكەرلەرگە جانە ەل ءىشى - سىرتىنداعى مەكتەپتەس دوستارعا، بۇكىل ەلىمىزدەگى ءار ۇلت جاستارىنا، بۇكىل ەلىمىزدەگى جاستار قىزمەتكەرلەرىنە مەرەكە بايلانىسىمەن سالەم جولدايمىن!
سوڭعى جىلداردان بەرى، بەيجيڭ ۋنيۆەرسيتەتى داڭقتى داستۇرگە مۇراگەرلىك ەتىپ، مەكتەپ باسقارۋدىڭ سوتسياليستىك بەتالىسىنا تاباندى بولىپ، ءمورال ارقىلى ادام تاربيەلەۋدە سۇبەلى تابىستارعا، قوس ماڭداي الدى مەكتەپ قۇرىلىسىندا كورنەكتى ناتيجەگە، ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋعا قىزمەت ەتۋدە ەلەۋلى جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزدى، مەكتەپتىڭ دامۋ يدەياسى ايقىن بولدى، مەكتەپ باسقارۋ قۋاتى مەن ىقپال قۋاتى كورنەكتى كۇشەيدى، بۇل، ارينە، جان سۇيىندىرەدى.
«4 - مامىر» قوزعالىسى بەيجيڭ ۋنيۆەرسيتەتىنەن باستاۋ العان، وتانشىلدىق، العاباسارلىق، دەموكراتيا، عىلىم سىندى «4 - مامىر» رۋحى بەيجيڭ ۋنيۆەرسيتەتىندەگى وقىتۋشىلار مەن وقۋشىلاردى حالىقپەن بىرگە ءورىس اشۋعا، وتانىمىزبەن بىرگە ەرلىكپەن العا باسۋعا باستان - اياق ىنتالاندىرىپ كەلەدى. جاستىق مۇرات، جاستىق جالىن، جاستىق كۇرەسكەرلىك − جۇڭگو رۋحىنىڭ جانە جۇڭگو كۇش - قۋاتىنىڭ ومىرشەڭ تياناعى. بۇگىنگى تاڭدا، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ جاڭا ساپارىندا، بەيجيڭ ۋنيۆەرسيتەتىندەگى وقىتۋشىلار مەن وقۋشىلار «4 - مامىر» رۋحىن ۇزدىكسىز ساۋلەلەندىرىپ، ۇلت ءۇشىن، مەملەكەت ءۇشىن، حالىق ءۇشىن شىت جاڭا سۇبەلى ۇلەس قوسۋ كەرەك.
«4 - مامىر» قوزعالىسىنان تارتىپ، جۇڭگوشا سوتسياليزم جاڭا داۋىرگە وتكەنگە دەيىن، جۇڭحۋا ۇلتى ەڭسە كوتەرۋدەن، بايۋدان قۇدىرەتتەنۋگە بەت العان ۇلى سەكىرۋدى قارسى الدى. بۇل جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ دامۋ تاريحىندا، ادامزات قوعامىنىڭ دامۋ تاريحىندا ءداۋىر بولگىش ماڭىز الادى.
مەن پارتيانىڭ 19 - قۇرىلتايىنا جاساعان باياندامامدا ەلىمىز دامۋىنىڭ ستراتەگيالىق ورنالاستىرۋىن العا قويدىم. اتاپ ايتقاندا: 2020 - جىلعا دەيىن جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋ، 2035 - جىلعا بارعاندا سوتسياليستىك وسىزاماندانۋدى نەگىزىنەن جۇزەگە اسىرۋ، وسى عاسىردىڭ ورتا شەنىنە بارعاندا ەلىمىزدى باي، دەموكراتيالى، وركەنيەتتى، جاراسىمدى، كورىكتى سوتسياليستىك وسىزاماندانعان قۇدىرەتتى ەل ەتىپ قۇرىپ شىعۋ. قالىڭ جاستار ءدال وسى كەزەڭمەن دوپپە - ءدوپ كەلەدى، ارقالاعان مىندەتى دە كەلەلى. مەن مىنانى ايتقان بولاتىنمىن: جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى استە جەڭىل - جەلپى ۇرانمەن، دابىل قاعىپ، بارابان سوعۋمەن جۇزەگە اساتىن نارسە ەمەس، اناعۇرلىم ماشاقاتتى، اناعۇرلىم جاپالى قۇلشىنىستار جاساۋعا دايىندالۋىمىز كەرەك. قالىڭ جاستار جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ جالىندى قوسىنىنا اينالىپ، مەملەكەت پەن ۇلتتىڭ ءۇمىتىن ارقالاۋلارى كەرەك.
ءار ءداۋىردىڭ جاستارىندا تۇگەل وزىنە ءتان كەشىرمەلەرى مەن ورايلارى بولادى. مەنىڭ ەسىمدە قالۋىنشا، 1981 - جىلى بەيجيڭ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇلەكتەرى يانيۋان باقشاسىندا «ىنتىماقتاسىپ، جۇڭحۋانى گۇلدەندىرەيىك» دەگەن اسقاق ۇران كوتەردى. بۇگىنگى تاڭدا ءبىز بۇل ۇراندى ونان ارى اسقاقتاتا كوتەرۋىمىز، جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ، ءبىر نيەتكە كەلىپ، جۇڭگو ارمانىن جۇزەگە اسىرۋ جولىندا كۇرەس جۇرگىزۋىمىز كەرەك. قالىڭ جاستار ءارى ارمانعا تالپىنۋشىلار، ءارى ارماندى ورىنداۋشىلار. ارمانعا تالپىنۋ ءۇشىن جالىندى ىنتا جانە مۇرات بولۋ قاجەت، ارماندى ورىنداۋ ءۇشىن كۇرەسۋ جانە ۇلەس قوسۋ كەرەك. قالىڭ جاستار كۇرەس بارىسىندا جاستىق ورالدارىنىڭ جالىنىن لاۋلاتىپ، جاستىق ورال مۇراتىنا تالپىنىپ، وزدەرىنىڭ جاستىق ورالدارى، كۇرەسكەرلىكتەرى ارقىلى ۇلتتىڭ گۇلدەنۋىنە داڭعىل جول اشىپ، وتانىمىزدىڭ قۇرىلىسىنا ۇلەس قوسۋ كەرەك.
ساباقتاستار، وقىتۋشىلار!
ەلىمىزدىڭ تاياۋ زاماننان بەرگى تاريحى بىزگە مىنانى ۇعىندىردى: سوتسياليزم عانا جۇڭگونى قۇتقارا الادى، جۇڭگوشا سوتسياليزم عانا جۇڭگونى دامىتا الادى، جۇڭگوشا سوتسياليزم عانا جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرا الادى. جۇڭگوشا سوتسياليزمگە ويداعىداي تاباندى بولىپ جانە ونى ويداعىداي دامىتىپ، ەلىمىزدى سوتسياليستىك وسىزاماندانعان قۇدىرەتتى ەل ەتىپ قۇرىپ شىعۋ − ۇزاق ۋاقىتتىق مىندەت، ۇرپاقتار بويى ءبىرىنىڭ ءىزىن ءبىرى باسىپ كۇرەس جۇرگىزۋگە تۋرا كەلەدى. ءبىز بۇگىنگى كۇنگە وسىلاي جەتتىك، ەرتەڭگى كۇندەر جاستاردىڭ ۇزدىكسىز كۇرەس جۇرگىزىپ، ۇرپاقتان - ۇرپاققا تالىقپاي العا ىلگەرىلەۋىن قاجەت ەتەدى.
وقۋ - اعارتۋ كوركەيسە، مەملەكەت كوركەيەدى، وقۋ - اعارتۋ كۇشەيسە، مەملەكەت قۇدىرەتتەنەدى. جوعارى دارەجەلى وقۋ - اعارتۋ − ءبىر مەملەكەتتىڭ دامۋ دەڭگەيى مەن دامۋ كومەسكى قۋاتىنىڭ ماڭىزدى بەلگىسى. بۇگىنگى تاڭدا، پارتيا مەن مەملەكەت ىستەرىنىڭ دامۋى جوعارى دارەجەلى وقۋ - اعارتۋدى، عىلىم - بىلىمدەردى جانە تاڭداۋلى دارىندىلاردى بۇرىنعى ءارقانداي كەزدەگىدەن دە اناعۇرلىم كوكەي تەستى قاجەت ەتىپ وتىر. مەن پارتيا 19 - قۇرىلتايىنا جاساعان باياندامامدا: «ماڭداي الدى ۋنيۆەرسيتەت جانە ماڭداي الدى ءپان قۇرىلىسىن جەدەلدەتىپ، جوعارى وقۋ - اعارتۋدىڭ ماندىك دامۋىن جۇزەگە اسىرۋدى» العا قويعان بولاتىنمىن. قازىر ەلىمىزدىڭ جوعارى دارەجەلى وقۋ - اعارتۋىنىڭ كولەمى جانە جىلىنا وقۋ تاۋىساتىن ادامداردىڭ سانى دۇنيە جۇزىندە الدىڭعى ورىندا تۇرادى، الايدا كولەمىنىڭ كەڭەيۋى ونىڭ ساپاسى مەن ونىمدىلىگىنىڭ جوعارىلاعاندىعىنان دەرەك بەرمەيدى، ماندىك دامۋ جولىمەن ءجۇرۋ − ەلىمىزدىڭ جوعارى دارەجەلى وقۋ - اعارتۋى دامۋدا، ءسوزسىز، باسىپ وتەتىن جول.
ۋنيۆەرسيتەت ءمورال ارقىلى ادام تاربيەلەيتىن، دارىندى باۋليتىن جەر، جاستار ءبىلىم الاتىن، قابىلەت - دارىنىن جەتىلدىرەتىن، ارمانعا قانات قاعاتىن جەر. وسى ورايدا مەن مەكتەپتەردىڭ قانداي ادام تاربيەلەۋ، ادامدى قالاي تاربيەلەۋى جونىندە ساباقتاستار مەن جانە وقىتۋشىلارمەن ءوز كوزقاراسىمدى بولىسپەكشىمىن.
الدىمەن، مەن مىناداي ءبىر ايقىن جاۋاپتى ايتا كەتەيىن: ياعني ءبىزدىڭ وقۋ - اعارتۋىمىز احىلاق، اقىل - وي، دەنە، ەستەتيكا جاقتارىنان جاپپاي جەتىلگەن سوتسياليزمنىڭ قۇرىلىسشىلارى مەن ءىزباسارلارىن جەتىلدىرۋ كەرەك. جۋىردا مەن مەملەكەتتىك 13 - كەزەكتى حالىق قۇرىلتايىنىڭ1 - ماجىلىسىندە جالپى ۋاكىلدەرگە: «جۇڭگو حالقىنىڭ ەرەكشە قاسيەتى نەشە مىڭ جىلدىق دامۋدان بۇگىنگە جەتكەن جۇڭحۋا وركەنيەتىن سومداپ قالماستان، زامانىمىزداعى جۇڭگونىڭ دامۋى مەن العا باسۋىنا تەرەڭ ىقپال جاساۋدا، زامانىمىزداعى جۇڭگولىقتاردىڭ رۋحاني الەمىنە تەرەڭ ىقپال جاساۋدا» دەگەن بولاتىنمىن. مۇندا مەن جۇڭگو حالقىنىڭ ۇلى جاسامپازدىق رۋحىن، ۇلى كۇرەسكەرلىك رۋحىن، ۇلى ىنتىماق رۋحىن، ۇلى ارمان رۋحىن ايتىپ وتىرمىن. مۇنداي ۇلى رۋحتى ءار ۇرپاق جۇڭحۋا ۇلاندارى جاراتقان جانە قوردالاندىرعان، ونى ۇرپاقتار بويى جالعاستىرۋ قاجەت.
«مەملەكەتتىڭ قۇدىرەتتەنۋى ادامعا بايلانىستى، دارىندىلاردىڭ تولىسىپ جەتىلۋى مەكتەپكە بايلانىستى». سوتسياليزمنىڭ قۇرىلىسشىلارى مەن ءىزباسارلارىن باۋلۋ − پارتيامىزدىڭ وقۋ - اعارتۋ باعىتى، ەلىمىزدەگى ءار دارەجەلى، تۇرلىشە مەكتەپتەردىڭ ورتاق بورىشى. ۋنيۆەرسيتەتتەر جاستاردىڭ ءبىلىم الىپ تولىسا جەتىلۋىندە ماڭىزدى رول اتقارادى. جوعارى مەكتەپتەر سوتسياليزمنىڭ قۇرىلىسشىلارى مەن ءىزباسارلارىن باۋلۋ سىندى وسى ءتۇبىرلى ارقاۋدى ويداعىداي يگەرگەندە عانا، مەكتەپتى جاقسى باسقارا الادى، سوندا عانا، جۇڭگولىق ەرەكشەلىككە يە، دۇنيە جۇزىندە ماڭداي الدى ۋنيۆەرسيتەت قۇرا الادى. وسىعان بايلانىستى مىناداي 3 نەگىزدىك قىزمەتتى ويداعىداي يگەرۋ كەرەك.
ءبىرىنشى، مەكتەپ باسقارۋدىڭ دۇرىس ساياسي بەتالىسىنا تاباندى بولۋ. «جوسىنناما. شاحنالىق وقۋدا»: «شاحنالىق وقۋدىڭ تۇپكى ماقساتى جارقىن مىنەز - قۇلىقتى كوركەيتە تۇسۋدە، ادامداردى ەسكىلىكتەن ارىلتىپ، جاڭالىققا قاراي جەتەلەۋدە، ولاردىڭ احىلاق - ءمورالىن ەڭ كەمەل ورەگە جەتكىزۋدە جاتىر» دەلىنگەن. ەرتەدە جانە بۇگىندە، جۇڭگو مەن شەتەلدە وقۋ - اعارتۋ مەن مەكتەپ باسقارۋ جونىندەگى يدەيالىق اعىمدار سان قيلى، نازاريالىق كوزقاراستار ءار الۋان بولعانىمەن، وقۋ - اعارتۋدىڭ، ءسوزسىز، قوعامنىڭ دامۋىنا قاجەتتى ادامداردى تاربيەلەۋ كەرەكتىگى جونىندەگى تانىم بىركەلكى. قوعامنىڭ دامۋىنا قاجەتتى ادامداردى تاربيەلەۋگە كەلسەك، ناقتاپ ايتقاندا، قوعامنىڭ دامۋى، ءبىلىمنىڭ قوردالانۋى، مادەنيەتتىڭ جالعاسۋى، مەملەكەتتىڭ ۇزدىكسىز ءومىر ءسۇرۋى، ءتۇزىمنىڭ اينالىمى تالاپ ەتەتىن ادامداردى باۋلۋ بولىپ تابىلادى. سوندىقتان مەيلى ەرتەدە نەمەسە قازىر بولسىن، جۇڭگودا، شەتەلدە بولسىن، ءاربىر مەملەكەت ءوزىنىڭ ساياسي تالابى بويىنشا ادام باۋلىپ كەلەدى. ەلىمىزدىڭ سوتسياليستىك وقۋ - اعارتۋى سوتسياليزمنىڭ قۇرىلىسشىلارى مەن ءىزباسارلارىن تاربيەلەيدى.
ماركسيزم − ءبىزدىڭ پارتيا بولىپ تۇرۋىمىزداعى، ەل بولىپ تۇرۋىمىزداعى ءتۇبىرلى جەتەكشى يدەيا، سونداي - اق ەلىمىز ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ ەڭ ايقىن ءتۇبىرلى ەرەكشەلىگى. بيىل ماركس دۇنيەگە كەلگەندىگىنىڭ 200 جىلدىعى، ماركس بۇگىنگى تاڭدا دا الەم حالىقتارىنىڭ جۇرەگىندە ۇلى ويشىل ساناتىندا ساقتالىپ كەلەدى. جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ نەگىزگى قۇرۋشىلارى مەن ەرتە كەزدەگى ايگىلى كەيبىر قايراتكەرلەر بەيجيڭ ۆنيۋەرسيتەتىندە قىزمەت ىستەگەن نەمەسە وقىعان كەزدەرىندە - اق ماركسيزم شىعارمالارىن وقىپ، ماركسيزمدى تاراتا باستاعان، سونداي - اق جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ قۇرىلۋىن ىلگەرىلەتكەن. بۇل − بەيجيڭ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماقتانىشى ءارى داڭقى. ماركسيزمدىك نازاريا ءتالىم - تاربيەسىن ويداعىداي يگەرىپ، وقۋشىلاردىڭ ماركسيزمنىڭ تاريحي سوزسىزدىگى جانە عىلمي اقيقاتتىق سيپاتى، نازاريالىق ماڭىزى جانە رەال ماڭىزى جونىندەگى تانىمدارىن تەرەڭدەتىپ، ولاردى ماركسيزمدىك تۇرعىدان، كوزقاراستان، ادىستەن پايدالانا وتىرىپ، دۇنيەنى باقىلاۋعا، دۇنيەگە تالداۋ جاساۋعا، ءدوپ كەلگەن ءداۋىر تاقىرىبىن شىن مانىندە ءتۇسىنىپ، دۇنيەنىڭ دامۋ بەتالىسىن تەرەڭدەي يگەرىپ، جۇڭگو مەن دۇنيە ءجۇزىنىڭ دامۋ اۋقىمىن جىعا تانۋعا تاربيەلەپ، ولارعا ماركسيزمنىڭ اقيقاتتىق كۇشىن تەرەڭدەي سەزىندىرىپ، وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن تولىستىرۋىنا عىلمي يدەيالىق نەگىز ازىرلەۋ كەرەك. سوتسياليستىك وزەكتى قۇن كوزقاراسىن قاجىماي - تالماي جەتىلدىرىپ، ساۋلەلەندىرىپ، وقىتۋشىلار مەن وقۋشىلاردى سوتسياليستىك وزەكتى قۇن كوزقاراسىنىڭ تاباندى سەنۋشىلەرى، بەلسەندى تاراتۋشىلارى، ونەگەلى اتقارۋشىلارى بولۋعا جەتەكتەۋ كەرەك. جۇڭگوشا سوتسياليزم جولى سەنىمىن، نازارياسى سەنىمىن، ءتۇزىمى سەنىمىن، مادەنيەتى سەنىمىن جۇڭگولىق ەرەكشەلىككە يە، دۇنيە جۇزىندەگى ماڭداي الدى ۋنيۆەرسيتەت قۇرۋ سەنىمىنە اينالدىرۋ كەرەك. تەك سوتسياليزمنىڭ قۇرىلىسشىلارى مەن ءىزباسارلارىن تاربيەلەۋدە ىسكەرلىك بايقاتىپ، تابىسقا جەتەتىن بولساق عانا، ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرىمىزدىڭ دۇنيە جۇزىندە مارتەبەسى دە، ءسوز بيلىگى دە بولادى.
«دارىن قۇلىقتان كەلەدى، قۇلىق دارىندى ساۋلەلەندىرەدى». دارىندىلاردى باۋلىپ جەتىلدىرۋ، ادام تاربيەلەۋ مەن دارىندىلاردى جەتىلدىرۋ ءوزارا بىرلىككە كەلگەن بارىس ەكەندىگى داۋسىز، ال ادام تاربيەلەۋ مۇنىڭ ارقاۋى. ادام ءمورالسىز تۇلعالانا المايدى، ادام تاربيەلەۋدىڭ ءتۇپ توركىنى ءمورالدى بولۋدا. بۇل دارىندىلاردى باۋلىپ جەتىلدىرۋدىڭ ديالەكتيكاسى. مەكتەپ باسقارۋدا وسى زاڭدىلىققا قۇرمەت ەتۋ كەرەك، ويتپەگەندە، مەكتەپتى جاقسى باسقارۋعا بولمايدى. ءمورال ارقىلى ادام تاربيەلەۋدىڭ ناتيجەسىن مەكتەپتىڭ بارلىق قىزمەتىن تەكسەرۋدىڭ ءتۇبىرلى ولشەمى ەتىپ، مادەنيەت ارقىلى، ءمورال ارقىلى ادام تاربيەلەۋ تالابىنا شىنايى جەتىپ، وقۋشىلاردىڭ يدەيالىق ورەسىن، ساياسي ساناسىن، ءمورالدىق قاسيەتىن، مادەنيەت ساپاسىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتىپ، ۇلى ءمورالدى ارداقتاۋ، الەۋمەتتىك ءمورالعا بويسۇنۋ، جەكە ءمورالدى قاتايتۋ كەرەك. ءمورال ارقىلى ادام تاربيەلەۋدى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قۇرىلىس جانە باسقارۋ ىستەرىنىڭ بارلىق سالاسىمەن، ءارقايسى جاقتارىمەن، ءارقايسى بۋىندارىمەن توعىستىرىپ، ادام تاربيەلەۋدىڭ وزەگى، ءمورالعا باۋلۋدىڭ نەگىزى ەتۋ كەرەك.
ەكىنشى، جوعارى ساپالى وقىتۋشىلار قوسىنىن قۇرۋ. دارىندىلاردى باۋلىپ جەتىلدىرۋدىڭ شەشۋشى ءتۇيىنى − وقىتۋشىلاردا. وقىتۋشىلار قوسىنىنىڭ ساپاسى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ وقۋ - وقىتۋ قابىلەتى مەن ورەسىن تىكە بەلگىلەيدى. سوتسياليستىك وسىزاماندانعان قۇدىرەتتى ەل قۇرۋ ءار جاقتارداعى، ءار سالاداعى ۇزدىك دارىندىلارعا مۇقتاج. بۇل وقىتۋشىلار قوسىنىمىزدىڭ قابىلەتى مەن ورەسىنە اناعۇرلىم جوعارى تىڭ تالاپتار قويادى. سول سياقتى ينفورماتسيالاندىرۋدىڭ ۇزدىكسىز دامۋىنا بايلانىستى ءبىلىم الۋ ءتاسىلى مەن ءبىلىم بەرۋ تاسىلىندە، وقىتۋشىلار مەن وقۋشىلار قاتىناسىندا توڭكەرىستىك وزگەرىس جارىققا شىقتى. بۇل دا وقىتۋشىلار قوسىنىنىڭ قابىلەتى مەن ورەسىنە اناعۇرلىم جوعارى تىڭ تالاپتار قويدى.
ساياسي ساپاسى مىعىم، كاسىپتىك قابىلەتى كۇشتى، ادام تاربيەلەۋ ورەسى جوعارى ساپالى وقىتۋشىلار قوسىنىن قۇرۋ − ۋنيۆەرسيتەت قۇرىلىسىنىڭ نەگىزدىك قىزمەتى. ۋنيۆەرسيتەت وقىتۋشىلار قوسىنىنىڭ ساپا تالابى، قىزمەتكەر قۇرىلىمى، تاربيەلەۋ جۇيەسى سياقتىلاردى سوتسياليزمنىڭ قۇرىلىسشىلارى مەن ءىزباسارلارىن باۋلىپ جەتىلدىرۋ تۇرعىسىنان ەسكەرۋ كەرەك. جوعارى ساپالى وقىتۋشىلار قوسىنى وڭكەي جاقسى وقىتۋشىلاردان قۇرالادى ءارى ول جاقسى وقىتۋشىلاردىڭ جەتەكتەۋىندە تۇلعالانادى. 2014 - جىلعى وقىتۋشىلار مەرەكەسى كەزىندە، مەن بەيجيڭ پەداگوگيكا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقىتۋشى - وقۋشى ۋاكىلدەرىمەن اڭگىمە وتكىزگەنىمدە، قايتكەندە جاقسى وقىتۋشى بولۋدىڭ 4 تالابىن، ياعني مۇرات - سەنىمى بولۋ، ءمورالدىق ساپاسى بولۋ، تەرەڭ ءبىلىمى بولۋ، مەيىرىمدى بولۋ كەرەكتىگىن ورتاعا قويعانمىن. مۇنى بۇگىن قايتا ءبىر رەت دارىپتەپ وتپەكشىمىن.
بۇرىنعىلار «ۇستاز بولۋ − ونەگە بولۋ» دەگەن ەكەن. وقۋشىلار وقىتۋشىنىڭ «ايتقانىن اقيقاتقا، ارەكەتىن ونەگەگە» بالايدى، وقىتۋشىنىڭ ءاربىر ءسوز - ارەكەتى وقۋشىعا وتە زور ىقپال جاسايدى. وقىتۋشىلاردىڭ يدەيالىق، ساياسي جاعدايى وتە كۇشتى ونەگەلىلىك سيپات الادى. تاربيەلەۋشىلەردى الدىمەن تاربيەلەۋگە تاباندى بولىپ، وقىتۋشىلاردى وقۋشىلاردىڭ اقاۋسىز ەسەيۋىنىڭ جەتەكشىسى جانە جول نۇسقاۋشىسى بولۋ جاۋاپكەرشىلىگىن اناعۇرلىم ويداعىداي ۇستىنە الاتىن ەتۋ كەرەك.
وقىتۋشىلار قوسىنىنىڭ ساپاسىن باعالاۋدىڭ ءبىرىنشى ولشەمى وقىتۋشىلىق ءمورال، وقىتۋشىلىق ستيل بولۋعا ءتيىس. وقىتۋشىلىق ءمورال، وقىتۋشىلىق ستيل قۇرىلىسىن بارلىق مەكتەپ ۇدايلاندىرىپ مىقتى ۇستايتىن، تالىقپاي ىستەيتىن قىزمەت ەتۋى، ياعني ءتۇزىم، بەلگىلەمەلەردى كۇشەيتۋمەن بىرگە، كۇندەلىكتى تاربيەنى دە قۋزاپ، جەتەكشىلىك ىستەپ وتىرۋ ءتيىس. ءبىزدىڭ وقىتۋشىلار قوسىنىمىزداعى وقىتۋشىلىق ءمورال، وقىتۋشىلىق ستيل جالپى العاندا جاقسى، مۇلدە كوپ سانداعى وقىتۋشىلار بىلىمگە قۇرمەت ەتەدى، وقۋشىلاردى ايالايدى، تارتىپكە قاتاڭ بويسۇنادى، ادامدارعا ونەگە بولادى، ولار وقۋشىلاردىڭ قادر - قۇرمەتىنە بولەنگەن. سونىمەن بىرگە، وقىتۋشىلار قوسىنىندا ورىن تەۋىپ وتىرعان ءىشىنارا ماسەلەلەردى دە كورە ءبىلۋىمىز كەرەك. ءبىز وسىنداي ماسەلەلەرگە ايرىقشا ءمان بەرىپ، ونى مۇقيات شەشۋىمىز قاجەت. وقىتۋشىلىق ءمورال، وقىتۋشىلىق ستيل قۇرىلىسىن ويداعىداي يگەرىپ، وقىتۋشىلاردى ءبىلىم بەرىپ، ادام تاربيەلەۋ مەن ءوزىن تاربيەلەۋدى ۇشتاستىرىپ، ءمورال ارقىلى ءوزىن تۇلعالاۋعا، ءمورال ارقىلى وقىتۋدى كورنەكتىلەندىرۋگە، ءمورال ارقىلى ءبىلىم بەرۋگە جەتەكتەۋ كەرەك.
ءۇشىنشى، جوعارى دەڭگەيلى دارىندىلاردى باۋلىپ جەتىلدىرۋ جۇيەسىن ورناتۋ. «ءارقانداي ءىستى وتە قاراپايىم بولسا دا تاباندىلىقپەن ىستەگەندە عانا، باسىنا شىعارۋعا بولادى». سوتسياليزمنىڭ قۇرىلىسشىلارى مەن ءىزباسارلارىندا وسكەلەڭ ءمورال، ناعىز ءبىلىم بولۋ كەرەك. وقۋشىلار ۋنيۆەرسيتەتتە نەنى ۇيرەنەدى، نەگە قول جەتكىزەدى، ۇيرەنۋى قالاي دەگەندەر ۋنيۆەرسيتەتتىڭ دارىندىلاردى باۋلىپ جەتىلدىرۋ جۇيەسىمەن تىعىز قاتىستى. قازىر ەلىمىزدەگى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ قاتتى بولشەك شارت - جاعدايلارى زور دارەجەدە جاقساردى، كەيبىر ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ قاتتى بولشەگىن دۇنيە جۇزىندەگى ماڭداي الدى ۋنيۆەرسيتەتتەرمەن سالىستىرعاندا، پالەندەي زور پارىق جوق، مۇنداعى شەشۋشى ءتۇيىن − اناعۇرلىم جوعارى دەڭگەيدەگى دارىندىلاردى باۋلىپ جەتىلدىرۋ جۇيەسىن ورناتۋدا. دارىندىلاردى باۋلىپ جەتىلدىرۋ جۇيەسىن، ءسوز جوق، قانداي ادام تاربيەلەۋ، ادامدى قالاي تاربيەلەۋ سىندى وسى تۇپكىلىكتى ماسەلەنى تياناق ەتە ورناتۋ كەرەك، شەتەلدىڭ پايدالى ادىستەرىن قابىلداۋعا بولادى، الايدا، ءسوز جوق، جۇڭگو توپىراعىندا تامىر تارتقان ۋنيۆەرسيتەت قۇرۋ كەرەك.
دارىندىلاردى باۋلىپ جەتىلدىرۋ جۇيەسى پاندەر جۇيەسى، وقىتۋ جۇيەسى، وقۋلىق جۇيەسى، باسقارۋ جۇيەسى سياقتىلارعا سايادى، ال مۇنىڭ ارقاۋى − يدەيالىق - ساياسي قىزمەت جۇيەسى. پارتيانىڭ باسشىلىعى مەن پارتيا قۇرىلىسىن كۇشەيتۋ، يدەيالىق - ساياسي قىزمەت جۇيەسى قۇرىلىسىن كۇشەيتۋ − جوعارى دەڭگەيلى دارىندىلاردى باۋلىپ جەتىلدىرۋ جۇيەسىنىڭ ماڭىزدى مازمۇنى. پارتيانىڭ جوعارى مەكتەپتەرگە باسشىلىعىنا، مەكتەپ باسقارۋدىڭ سوتسياليستىك بەتالىسىنا تاباندى بولىپ، ەرەكشەلىگىمىز بەن باسىمدىعىمىزدى سوتسياليزمنىڭ قۇرىلىسشىلارى مەن ءىزباسارلارىن باۋلىپ جەتىلدىرۋ قابىلەتىنە ءونىمدى تۇردە اينالدىرۋىمىز كەرەك.
بۇگىنگى تاڭداعى دۇنيە جۇزىندە عىلىم - تەحنيكا قارىشتاپ دامۋدا. ۋنيۆەرسيتەتتەر دۇنيە ءجۇزى عىلىم - تەحنيكاسىنىڭ الدىڭعى لەگىن كوزدەپ، شەشۋشى جالپىلامالىق تەحنيكالاردان، الدىڭعى لەكتەگى جەتەكشى تەحنيكالاردان، وسى زامانعى ينجەنەريا تەحنيكالارىنان، بەتبۇرىستىق سيپات العان تەحنيكالاردان قامال الۋدى، وندا جاڭالىق اشۋدى كۇشەيتۋ كەرەك. كىرىكپەلى پاندەر شوعىرىن جانە عىلىم - تەحنيكادان قامال الاتىن قۋاتتى ۇجىم قۇرۋعا كۇش سالىپ، پاندەر اراسىنداعى سەلبەسە جاڭالىق اشۋدى كۇشەيتۋ، ءتول جاسامپازدىق، جۇيەلىلىك، جەتەكشىلىك سيپات الاتىن زەرتتەۋلەردى قولداۋدى كۇشەيتۋ كەرەك. حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ستراتەگيالىق عىلىم - تەحنيكا دارىندىلارىنىڭ، عىلىم - تەحنيكا كوشباسشى دارىندىلارىنىڭ، جاس عىلىم - تەحنيكا دارىندىلارىنىڭ جانە جوعارى دەڭگەيلى جاسامپاز ۇجىمداردىڭ مول شوعىرىن باۋلىپ جەتىلدىرىپ، بولجامپازدىق سيپات العان نەگىزدىك زەرتتەۋ، جەتەكشىلىك سيپات العان ءتول جاسامپازدىق تابىستار جاراتۋ جاعىندا ماڭىزدى قامالدار الۋعا كۇش سالۋ كەرەك.
ساباقتاستار، وقىتۋشىلار!
زامانىمىز جاستارى − جاڭا داۋىرمەن بىرگە العا باساتىن ۇرپاق. ءبىز جاڭا داۋىرگە، ياعني تاياۋ زاماننان بەرگى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ دامۋى ەڭ جاقسى داۋىرگە، سونداي - اق جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ ەڭ شەشۋشى داۋىرىنە ءدوپ كەلىپ وتىرمىز. قالىڭ جاستاردىڭ دارقان دامۋ ءورىسى بار ءارى ولار ۇلى ءداۋىردىڭ بورىشىن ارقالاپ وتىر. جاستار مەملەكەتتىڭ ءۇمىتى، ۇلتتىڭ بولاشاعى. مەن ءاربىر جاستىڭ سوتسياليزمنىڭ قۇرىلىسشىسى، ءىزباسارى بولىپ، ءداۋىردىڭ بورىشىن وتەپ، حالىق تىلەگىنەن شىعۋىن شىن نيەتىممەن ءۇمىت ەتەمىن. قالىڭ جاستار جونىنەن العاندا، بۇل ەڭ ۇلكەن ءومىر كەشىرمەسى ءارى ەڭ ۇلكەن ءومىر سىنى بولماق.
2014 - جىلى، مەن بەيجيڭ ۋنيۆەرسيتەتىنە كەلىپ، وقىتۋشى - وقۋشىلار ۋاكىلدەرىمەن اڭگىمە وتكىزگەنىمدە، قالىڭ جاستارعا مۇقالماس سەنىم، تاڭداۋلى قاسيەت، مول ءبىلىم، مىعىم قابىلەت ازىرلەۋ سىندى 4 تالاپتى قويعان ەدىم. وسى ورايدا، مەن قالىڭ جاستارعا تاعى بىرنەشە ءۇمىت ارتپاقشىمىن.
ءبىرىنشى، وتاندى ءسۇيۋ، وتانعا ادال بولۋ، حالىققا ادال بولۋ كەرەك. وتاندى ءسۇيۋ دۇنيەدەگى ەڭ تەرەڭ، ەڭ باياندى سۇيىسپەنشىلىك، ءبىر ادامنىڭ ءمورالدى بولۋىنىڭ قاينار كوزى، ەڭبەك ءسىڭىرۋىنىڭ نەگىزى. سۇن جۇڭشان مىرزا «ادام بولۋداعى ەڭ ۇلكەن ءىس وتاندى قالاي سۇيە ءبىلۋى بولىپ تابىلادى» دەگەن ەدى. ءبىز ۇنەمى ادام بولۋدا ۇجدان، ار - نامىس بولۋ كەرەك دەپ ايتامىز. مەيلى ۇجداندا، الدە ار - نامىستا بولسىن، وتاندى ءسۇيۋ ءبىرىنشى ورىندا تۇرادى. ءبىز جۇڭحۋا پەرزەنتتەرىمىز، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ تاريحىن ءبىلىپ، جۇڭحۋا مادەنيەتىنىڭ گەنىن جالعاۋىمىز، ۇلتتىق ماقتانىش سەزىمىمىز بەن مادەنيەت سەنىمىمىز بولۋى كەرەك. قاي - قاشان دا مەملەكەتتى ويلاپ، قاي - قاشان دا حالىقتىڭ قامىن ەسكەرىپ، «مەملەكەتكە پايدالى ىستەرگە ءسۇيىنۋىمىز، مەملەكەتكە زياندى ىستەردەن جيرەنۋىمىز» كەرەك. وتاندى ءسۇيۋ اۋىز جۇزىندەگى ۇران بولىپ قالماۋى، قايتا ءوزىمىزدىڭ مۇراتىمىزدى وتاننىڭ بولاشاعىمەن، ءوز ءومىرىمىزدى ۇلتتىڭ تاعدىرىمەن بىتە قايناستىرىپ، حالىققا تامىر تارتىپ، مەملەكەتكە ۇلەس قوسۋىمىز كەرەك.
ەكىنشى، جىگەرلى بولۋ، اسقاق مۇرات ورناتىپ، كۇرەسكەر بولۋ كەرەك. سۋ شى: «ەجەلدەن ءىرى ءىس تىندىرۋشىلار ەلدەن ەرەك دارىنىنا عانا ەمەس، قايتا مۇقالماس قاجىر - قايراتىنا سۇيەنگەن» دەگەن ەكەن. ۋاڭ شوۋرىن: «ەرىك - جىگەر بولماسا، ەش ناتيجە شىعارۋعا بولمايدى» دەيدى. بۇدان جىگەرلى بولۋدىڭ ادامنىڭ ءومىرى ءۇشىن قانشاما كەلەلى ماڭىزى بار ەكەنىن كورۋگە بولادى. قالىڭ جاستار كۇرەسكەرلىك رۋحىن جەتىلدىرىپ، مۇراتتان جازباي، سەنىمنەن اينىماي، قيىنشىلىقتان تايسالماي، ەرلىكپەن ءورىس اشۋى، مويىماي كۇرەسۋى، ماڭگى جاسىماۋى كەرەك. باقىت كۇرەستەن كەلەدى، كۇرەستىڭ ءوزى ءبىر باقىت. 1939 - جىلى 5 - ايدا ماۋ زىدۇڭ جولداس يان - اندا ۇلگىلى جاستاردى قۇتتىقتاۋ جينالىسىندا: «جۇڭگونىڭ جاستار قوزعالىسىندا وتە تاماشا توڭكەرىستىك ءداستۇر بار، بۇل ءداستۇر <ماڭگىلىك كۇرەس>. كوممۋنيستىك پارتيامىز وسى داستۇرگە مۇراگەرلىك ەتەدى، قازىر مۇراگەرلىك ەتىپ وتىر، بۇدان كەيىن دە مۇراگەرلىك ەتە بەرۋى كەرەك» دەگەن بولاتىن. جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى جۇڭگو ارمانىن جۇزەگە اسىرۋ جولىندا كۇرەس جۇرگىزۋ − ومىرىمىزدە وڭاي كەلە بەرمەيتىن كەشىرمە. ءاربىر جاس وسى ۇلى ءداۋىردى قاستەرلەپ، جاڭا ءداۋىردىڭ كۇرەسكەرى بولۋى كەرەك.
ءۇشىنشى، اقيقاتقا تالپىنۋ، ناعىز بىلىمگە ۇمتىلۋ، شىنايى ونەرگە ىسىلۋ كەرەك. «وڭدەلمەسە اسىل تاس، جارامدى بۇيىم بولا الماس». ءبىلىم − ءاربىر ادامنىڭ دارىندى بولۋىنىڭ ىرگە تاسى. ۇيرەنۋ ساتىسىندا، ءسوز جوق، ىرگە تاستى تەرەڭ، بەرىك قالاۋ كەرەك. ۇيرەنۋدە، ءسوز جوق، ناعىز بىلىمگە ۇمتىلۋ، اقيقاتقا تالپىنۋ، قيسىنىن ءتۇسىنۋ، جۇيەسىن اڭعارۋ كەرەك، ءۇزىپ - جۇلدى ينفورماتسيالارمەن، ۇساق - تۇيەك بىلىممەن قاناعاتتانۋعا بولمايدى. ۇيرەنۋ ارقىلى زاتتاردىڭ دامۋ زاڭدىلىعىن يگەرىپ، دۇنيەنىڭ قيسىنىن ءبىلىپ، ءبىلىمدى مولايتىپ، كوز ايانى كەڭەيتۋ كەرەك. ادامنىڭ كومەسكى مۇمكىندىگى شەكسىز، ونى ۇزدىكسىز ۇيرەنۋ، ۇزدىكسىز امالياتتان وتكىزۋ ارقىلى عانا، تولىق ساۋلەلەندىرۋگە بولادى. سوتسياليستىك وسىزاماندانعان قۇدىرەتتى مەملەكەت قۇرۋدا، دامۋ − ماڭداي الدى ماڭىزدى مىندەت، جاڭالىق اشۋ − ءبىرىنشى قوزعاۋشى كۇش، دارىندىلار − ءبىرىنشى بايلىق. قالىڭ جاستاردىڭ اسا تاماشا ۇيرەنۋ ۋاقىتىن قاستەرلەپ، ناعىز ءبىلىم ۇيرەنىپ، شىنايى قابىلەتتى شىڭاپ، وتانعا اناعۇرلىم جاقسى داڭق اپەرۋىن، حالىقتى باقىتقا كەنەلتۋىن ءۇمىت ەتەمىن.
ءتورتىنشى، ءبىلىم مەن ارەكەتتى بىرلىككە كەلتىرۋ، ىسكەر بولۋ كەرەك. «كىتاپتان العان ءبىلىم كەمەلدى بولا بەرمەيدى، ونىڭ ىشكى قيسىنىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن، ءسوز جوق، ءوز امالياتىڭنان وتكىزۋىڭ كەرەك». ۇيرەنگەن ءبىلىم كىتاپ جۇزىندە توقتاپ قالسا بولمايدى، ونى تەك ميدا ساقتاپ قويۋعا دا بولمايدى، قايتا ارەكەتتە تياناقتاندىرىپ، ءبىلىم مەن ارەكەتتىڭ بىرلىگىن ىسكە اسىرۋ، ءبىلىم ارقىلى ارەكەتتى جەبەۋ، ارەكەت ارقىلى بىلىمگە ۇمتىلۋ كەرەك، «ءبىلىم ارەكەتتىڭ باستالۋى، ارەكەت ءبىلىمنىڭ ىسكە اسۋى». ءاربىر ءىس ونىڭ ۇلكەن - كىشىلىگىنە قاراماستان، تىڭعىلىقتى، ءبىر - بىرلەپ ىستەۋ ارقىلى ورىندالادى. «جول شالعاي بولماعانىمەن، جۇرمەسەڭ جەتە المايسىڭ، ءىس كىشكەنە بولعانىمەن، ىستەمەسەڭ ورىنداي المايسىڭ». بۇل بۇلجىماس قاعيدا. ادام بولۋدا، جۇمىس ىستەۋدە اۋىزدا عانا ايتىپ، ناقتى ىستەمەۋ، دامەسىنە دارمەنى جەتپەۋ ەڭ قورقىنىشتى. مەيلى ۇيرەنۋدە، الدە قىزمەتتە بولسىن، ءىس جۇزىندىككە بەيىمدەلۋ، امالياتقا ىشكەرىلەي ارالاسۋ، اماليات بارىسىندا ناعىز بىلىمگە قول جەتكىزۋ؛ مۇقياتتىلىقپەن ناقتى ءىس ىستەپ، ءبىر - بىرلەپ تابىسقا جەتۋ، جاپالى ىستەۋ، ناقتى ىستەۋ كەرەك. قالىڭ جاستار مۇراتتى، ءبىلىمدى، دارىندى ىسكەرلەرگە اينالىپ، جاڭا داۋىرگە لايىق ىستەر ىستەۋگە قۇلشىنۋى قاجەت. مەن ۇزاق ۋاقىتتىق قىزمەت بارىسىندا، سوتسياليزمنىڭ ەڭبەكتەن كەلەتىندىگىن جەتە سەزىندىم.
ساباقتاستار، وقىتۋشىلار!
شين چيجي ءبىر ولەڭىندە: «جەلمەن تاراپ قاناتىمدى زەڭگىر كوككە سامعاسام، تاۋ - وزەنگە كوك زەڭگىردەن كوركىنە ەلتىپ قاراسام» دەپ جازعان. مەن مىنانى ايتقان بولاتىنمىن: «جۇڭگو ارمانى تاريحقا، رەلدىققا ءتان ءارى بولاشاققا ءتان؛ ءبىزدىڭ وسى بۋىندارعا ءتان، وتە - موتە، جاس ۇرپاقتارعا ءتان. جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى جۇڭگو ارمانى تۇبىندە ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاسقان جاستاردىڭ كۇش جالعاپ كۇرەسۋىنىڭ ارقاسىندا جۇزەگە اسادى». جاڭا داۋىردەگى جاستار جاڭا ءداۋىردىڭ كوكتەم سامالىمەن وتانىمىزدىڭ زەڭگىر كوگىندە جاستىق ارماندارىنا قانات قاعىپ، سوتسياليزمنىڭ قۇرىلىسشىلارى مەن ءىزباسارلارى بولۋداي بورىشتى باتىلدىقپەن ارقالاپ، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋ، جاپپاي سوتسياليستىك وسىزاماندانعان قۇدىرەتتى ەل قۇرۋ جولىندا قۇلشىنا كۇرەس جاساپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى جۇڭگو ارمانىن كۇرەس بارىسىندا شىندىققا اينالدىرۋى كەرەك!
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 2 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
