ءۋالي قوشان ۇلى
بىرەۋدى اۋىر زاقىمداۋ نەمەسە ونىڭ ولۋىنە سەبەپشى بولۋ قىلمىسى زاڭىنىڭ بەلگىلەمەسى بويىنشا جازالانىپ جاتادى. بۇنداعى اۋىر زاقىمداۋعا جاتاتىن ءۇش ءتۇرلى احۋال بولسا تومەندەگىدەي:
1. ادامنىڭ قول-اياعىن مۇگەدەك قىلۋ نەمەسە بەت اجارىن بۇزۋ. مۇندا «قول-اياعىن مۇگەدەك قىلۋ» دەگەنىمىز ءتۇرلى زاقىمداۋلاردان قول-اياقتىڭ كەمتار بولۋىن كەلتىرىپ شىعارۋ نەمەسە قول-اياق ساۋ بولعانىمەن، بۇكىلدەي ءوزىنىڭ رولىنان ايىرىلۋىن كورسەتەدى. مىسالى: قول-اياقتاعى ماڭىزدى قان تامىر زاقىمدالىپ، قان اينالىسىن بوگەپ، قول-اياقتىڭ قيمىلداۋىنا اۋىر دارەجەدە ىقپال جەتكىزۋ، ءسىڭىر كەسىلىپ، قول-اياقتىڭ ارەكەتىنە بوگەت بولۋدى، «بەت اجارىن بۇزۋ» دەپ باسقالاردىڭ بەت اجارىن بۇزىپ، بەت الپەتىنىڭ ءپىشىنىن كورنەكتى تۇردە وزگەرتىپ، سيىقسىزداندىرۋ نەمەسە قىزمەتىنە بوگەت بولۋدى كورسەتەدى. مىسالى: ءبىر جاق كوزىنىڭ كەم بولۋى نەمەسە سولۋى، مۇرىننىڭ بۇزىلۋى، پۇشتىرايۋى نەمەسە مايىسىپ ءپىشىنى كورنەكتى وزگەرۋى، بەت ءبولىمىنڭ نەرۆتەرى زاقىمدالىپ، ءبىر جاق بەتتىڭ كوپ ءبولىمىنىڭ بۇلشىق ەتى سالدانىپ، قاباق تولىق اشىلىپ-جابىلماي قالۋ، اۋىزى قيسايىپ قالۋ قاتارلىلار.
2. ادامنىڭ ەستۋ، كورۋ نەمەسە باسقا مۇشەلەرىنىڭ قالىپتى قىزمەتىن كەرەكتەن شىعارۋ. «ەستۋ مۇشەسىن كەرەكتەن شىعارۋ» دەپ زاقىمدالعاننان كەيىن، قۇلاقتىڭ ەستۋ قۋاتى كەرەكتەن شىعۋ نەمەسە وتە السىرەۋدى كورسەتسە، «كورۋ مۇشەسىن كەرەكتەن شىعارۋ» دەپ زاقىمدالعاننان كەيىن ءبىر كوزى كورمەي قالۋ نەمەسە ەكى كوزدىڭ كورۋ قۋاتى السىرەۋ، بىرەۋىنىڭ تومەنگى كورۋ قۋاتى 2-دارەجەگە ءتۇسۋ نەمەسە كوز زاقىمدالۋ، باس سۇيەك زاقىمدالۋدان كورۋ اۋماعى زاقىمدالۋدى كورسەتەدى. «باسقا دەنە مۇشەلەرىنىڭ قىزمەتى كەرەكتەن شىعۋ» دەپ ادامنىڭ ەستۋ، كورۋ مۇشەلەرىنەن باسقا ورگاندارىنىڭ قىزمەتىنىڭ كەرەكتەن شىعۋى نەمەسە قىزمەتى اۋىر بوگەتكە ۇشىراۋى ايتىلادى.
3. ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا باسقا دا اۋىر زاقىم جەتكىزۋ. مۇنداي جاعداي نەگىزىنەن جوعارىداعى بىرنەشە ءتۇرلى زاقىمدالۋدان تىس، زاقىمدالعان سول ساتتە ومىرگە حاۋىپ توندىرەتىن نەمەسە زاقىمدالۋ بارىسىندا ومىرگە حاۋىپ توندىرەتىن قوسالقى اۋرۋلار تۋدىرۋ، سونداي-اق، ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا اۋىر ىقپال جاسايتىن باسقاداي زاقىمداۋلار بولۋ، مىسالى: باس سۇيەكتىڭ جارىلۋ سيپاتىندىق زاقىمدالۋى، جۇرەكتىڭ زاقىمدالۋى، كەۋدە بولىمىندەگى ۇلكەن قان تامىردىڭ زاقىمدالۋى، اسقازان، ىشەك، ءوت جولدارى جۇيەسىنىڭ تەسىلۋى، جارىلۋى، كۇيىپ، ورتەنىپ جارالانعاننان كەيىن شوك بولۋ قاتارلىلار.
وسى بارىستا تومەندەگى جاعدايلارعا نازار اۋدارۋ كەرەك. قىلمىستىق ىستەر دەلوسىن ىستەۋ بارىسىندا كوپ جەرى زاقىمدالعانداردىڭ ءبىر جاراقاتى اۋىر زاقىمداۋدى ساراپتاۋ ولشەمىنىڭ بەلگىلەمەسىنە ۇيلەسسە عانا اۋىر زاقىمداۋعا تولاتىندىعىنا، كوپ جەرى جەڭىل جارالانۋدى قوسىپ، اۋىر زاقىمداۋ دەپ قاراۋعا بولمايتىندىعىنا نازار اۋدارعان ءجون.
