شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 30 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى. تاياۋدا ج ك پ ورتالىق كوميتەتى كەڭسەسى، مەملەكەتتىك كەڭەس كەڭسەسى «عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىسىن اناعۇرلىم كۇشەيتۋ جونىندەگى ءبىرقانشا پىكىردى» باسىپ تاراتتى ءارى ۇقتىرۋ شىعارىپ، جەر - جەردەن، تاراۋلاردان ءىس جۇزىندىككە ۇشتاستىرىپ، مۇقيات دايەكتىلەندىرۋدى، تياناقتاندىرۋدى تالاپ ەتتى.
«عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىسىن اناعۇرلىم كۇشەيتۋ جونىندەگى ءبىرقانشا پىكىردىڭ» تولىق مازمۇنى تومەندەگىدەي:
عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق − عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدىڭ ىرگە تاسى. تاياۋ جىلداردان بەرى، ەلىمىزدىڭ عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىسى قىزمەت مەحانيزمى، ءتۇزىم ولشەمى، تاربيەلەۋ - جەتەكتەۋ، باقىلاۋ، جازالاپ ساقتاندىرۋ سياقتى جاقتاردا كورنەكتى ونىمدىلىككە قول جەتكىزدى، ايتسەدە، تۇلعالىق جاقتا ءالى دە ولقىلىقتار مەن ءالسىز بۋىندار ورىن تەبۋدە، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تالابىنا قايشى كەلەتىن ارەكەتتەر ۇنەمى تۋىلۋدا. پارتيا 19 - قۇرىلتايىنىڭ رۋحىن جاپپاي دايەكتىلەندىرىپ، سوتسياليستىك وزەكتى قۇن كوزقاراسىن جەتىلدىرۋ جانە امالياتتا ايگىلەۋ، عىلم رۋحىن ساۋلەلەندىرۋ، جاڭالىق اشۋ مادەنيەتىن دارىپتەۋ، جاڭاشىل مەملەكەت قۇرۋدى جەدەلدەتۋ ءۇشىن تومەندە عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىسىن اناعۇرلىم كۇشەيتۋ، ادال، سەنىمدى تاماشا عىلمي زەرتتەۋ ورتاسىن جاراتۋ ءۇشىن مىناداي پىكىردى ورتاعا قويامىز.
ءبىرىنشى، جالپى تالاپ
(1) جەتەكشى يدەيا. پارتيا 19 - قۇرىلتايىنىڭ جانە ج ك پ 19 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتى ەكىنشى، ءۇشىنشى جالپى ماجىلىستەرىنىڭ رۋحىن جاپپاي دايەكتىلەندىرىپ، شي جينپيڭنىڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىن جەتەكشى ەتىپ، پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ، مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ قوعامدىق سەنىمدىلىك جۇيەسى قۇرىلىسىنىڭ جالپى تالابىن تياناقتاندىرىپ، عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ ورتاسىن جاقسارتۋدى نىسانا، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىسىنىڭ تۇزىمدەنۋىن ىلگەرىلەتۋدى ءتۇيىن، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قىزمەتى مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋدى كەپىلدىك ەتىپ، ساقتانۋ مەن جازالاۋ - وڭاۋدى قاتار اتقارۋعا تاباندى بولىپ، ءوزىن تەجەۋ مەن باقىلاۋعا تەڭ ءمان بەرۋگە تاباندى بولىپ، شەكتەلگەن رايون بولماۋعا، جاپپاي قامتۋعا، نولدىك توزىمدىككە تاباندى بولىپ، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تالابىنا قايشى كەلۋ ارەكەتتەرىن قاتاڭ تەكسەرىپ ءبىر جاقتى ەتىپ، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىسىنىڭ بىرگە قۇرۋ، بىرگە يگىلىكتەنۋ، بىرگە وڭاۋ جاڭا جاعدايىن جاراتۋعا كۇش سالىپ، ادال، سەنىمدى، اقيقاتقا ۇمتىلاتىن، جاڭالىق اشۋدى دارىپتەيتىن، ىزدەنۋگە شابىت بەرەتىن، شىڭعا باتىلدىقپەن تالپىناتىن تاماشا راي قالىپتاستىرىپ، عىلىم - تەحنيكادا دۇنيە جۇزىلىك قۋاتتى ەل قۇرۋعا بەرىك قوعامدىق مادەنيەت نەگىزىن قالاۋ كەرەك.
(2) نەگىزگى پرينسيپ
− جاۋاپكەرلىكتى ايقىنداپ، سايكەستى ارناعا ءتۇسىرۋ. جوعارى دەڭگەيدە جوبالاۋدى ءبىر تۇتاس جوسپارلاۋدى، سايكەستىرۋدى كۇشەيتىپ، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىسىنداعى ءارقايسى سۋبيەكتىلەرىنىڭ قىزمەت جاۋاپكەرلىگىن ايقىنداپ، تاراۋلاردىڭ قارىم - قاتىناسىن، سايكەسۋىن، بىرگە ارەكەتتەنۋىن كۇشەيتىپ، تۇتاس قوعامدا عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتەتىن بىرىككەن كۇش قالىپتاستىرۋ.
− جۇيەلى ىلگەرىلەتىپ، تۇيىننەن قامال الۋ. عىلمي زەرتتەۋ زاڭدىلىعىنا ۇيلەسەتىن، عىلىم - تەحنيكادا دۇنيە جۇزىلىك قۋاتتى ەل قۇرۋ تالابىنا سايكەسەتىن عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق جۇيەسىن ورناتۋ. ماسەلەنى نىشان ەتۋدەن جازباي، امالياتقا داعدىلانۋ، تەكسەرىپ ءبىر جاقتى ەتۋ سياقتى جاقتاردا ءتۇيىندى قامال الىپ، ادالدىق تانىمىن جوعارىلاتۋ، عىلمي زەرتتەۋ ورتاسىن جاقسارتۋ سياقتى جاقتاردا ناقتى ونىمدىلىككە قول جەتكىزۋ.
− جاڭالىق اشۋعا ىنتالاندىرىپ، ساتسىزدىككە كەڭ پەيىلدىلىكپەن قاراۋ. عىلمي زەرتتەۋدىڭ شابىتى لەزدىك، ءتاسىلى الۋان ءتۇرلى، جولى بەلگىسىز بولۋ ەرەكشەلىگىنە تولىق قۇرمەت ەتىپ، عىلمي زەرتتەۋدىڭ سىناپ كورۋ، ىزدەنىس جاساۋ قۇنىنا باسا ءمان بەرىپ، جاڭالىق اشۋعا ىنتالاندىرۋدىڭ، ساتسىزدىككە كەڭ پەيىلدىلىكپەن قاراۋدىڭ قاتەلىكتى كەشىرۋ، قاتەلىكتى تۇزەتۋ مەحانيزمىن ورناتىپ، باتىلدىقپەن باسقالاردان بۇرىن ىستەۋ، باتىل ىزدەنۋدەي عىلمي زەرتتەۋ رايىن قالىپتاستىرۋ.
− تومەنگى شەكتەن اتتاماي، جاۋاپكەرشىلىكتى عۇمىر بويى قۋزاۋ. تاربيەلەۋ - جەتەكتەۋ، توقتام - كەلىسىم، قوعامدىق باقىلاۋ سياقتى كوپ ءتۇرلى تاسىلدەردى جان - جاقتى قولدانىپ، تومەنگى شەكتەن اتتاماۋ، ءوزىن قاتاڭ تەجەۋ ءتۇزىمى ورتاسى مەن قوعامدىق رايىن جاراتىپ، سەرتتە تۇرعاندارعا جاسىل شىراق جاعۋ، سەنىمنەن ايرىلعاندارعا شەك قويۋ. نولدىك توزىمدىكتەن جازباي، جاۋاپكەرشىلىكتى قۋزاۋدى كۇشەيتىپ، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تالابىنا اۋىر قايشى كەلۋ ارەكەتتەرىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن زاڭ بويىنشا عۇمىر بويى قۋزاستىرۋ.
(3) نەگىزگى نىسانا. ءار جاقتىڭ ورتاق قۇلشىنىسىندا عىلمي، جۇيەلى، ىنتالاندىرۋى ۇتىمدى، جازالاۋ - ءبىر جاقتى ەتۋى پارمەندى عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق ءتۇزىمى ەرەجەسىن اقاۋسىزداندىرىپ، كەمەلدەندىرىپ، مىندەت جاۋاپكەرلىگى ايقىن، سايكەسۋى ءتارتىپتى، باقىلاۋى تياناقتى عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قىزمەت مەحانيزمىن ۇتىمدى اينالىسقا سالىپ، قامتىمى جان - جاقتى، ورتاق يگىلىكتەنەتىن، بىرگە ارەكەتتەنەتىن، يكەمدى باسقاراتىن عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق ينفورماتسياسى جۇيەسىن ورناتىپ، كەمەلدەندىرىپ، عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ ادالدىق تانىمىن كورنەكتى جوعارىلاتىپ، عىلمي رۋحتى ساۋلەلەندىرۋدى، ادالدىق ولشەمىنە بويسۇنۋدى عىلىم - تەحنيكا سالاسىنىڭ ورتاق ۇستانىمى مەن سانالى ارەكەتىنە اينالدىرىپ، تۇتاس قوعامنىڭ ادالدىق نەگىزى مەن جاڭالىق اشۋ ەكولوگياسىن ءۇرتىس بەكەمدەپ، دامىتىپ، جاڭاشىل مەملەكەت جانە عىلىم - تەحنيكادا دۇنيە جۇزىلىك قۋاتتى ەل قۇرۋعا بەرىك نەگىز قالاۋ، ەلىمىزدى باي، قۇدىرەتتى، دەموكراتيالى، وركەنيەتتى، جاراسىمدى، كوركەم سوتسياليستىك وسىزاماندانعان قۇدىرەتتى ەل ەتىپ قۇرىپ شىعۋعا ماڭىزدى تىرەك ازىرلەۋ كەرەك.
ەكىنشى، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىقتى باسقارۋ قىزمەت مەحانيزمىن جانە جاۋاپكەرلىك جۇيەسىن كەمەلدەندىرۋ
(4) مىندەت جاۋاپكەرلىگىن ايقىندايتىن، جوعارى ءونىمدى، سايكەستى عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىقتى باسقارۋ جۇيەسىن ورناتۋ، كەمەلدەندىرۋ. عىلىم - تەحنيكا مينيسترلىگى، جۇڭگو قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى جەكە - جەكە جاراتىلستىق عىلم سالاسىنىڭ جانە فيلوسوفيا، قوعامدىق عىلىم سالاسىنىڭ عىلىمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قىزمەتىن ءبىر تۇتاس جوسپارلاۋعا، سايكەستىرۋگە جانە ماكرولىق جەتەكشىلىك ەتۋگە جاۋاپتى بولادى. جەرگىلىكتى ءار دارەجەلى ۇكىمەتتەر جانە قاتىستى كاسىپتىك نەگىزگى تاراۋلار بەلسەنە شارا قولدانىپ، ءوز ءوڭىرىنىڭ، ءوز جۇيەسىنىڭ عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، قىزمەت كۇشىن تولىقتاپ، قىزمەت قامتاماسىزدىعىن كۇشەيتۋ كەرەك. عىلىم - تەحنيكا جوسپارىن باسقارۋ تاراۋلارى عىلىم - تەحنيكا جوسپارىنىڭ عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىقتى باسقارۋ قىزمەتىن كۇشەيتىپ، ادالدىقتى نەگىز ەتكەن عىلىم - تەحنيكا جوسپارىن باقىلاۋ - باسقارۋ مەحانيزمىن ورناتىپ، كەمەلدەندىرىپ، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تالابىن عىلىم - تەحنيكا جوسپارىن باسقارۋدىڭ جالپى بارىسىنا توعىستىرۋ كەرەك. وقۋ - اعارتۋ، تازالىق - سالاماتتىق، اقپارات - باسپا ءسوز سياقتى تاراۋلار وقۋ - اعارتۋ، مەديتسينا، عىلمي مەرزىمدىك جۋرنال باسىلىمى سياقتى ورىندار ىشكى مەڭگەرۋ ءتۇزىمىن كەمەلدەندىرىپ، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىسىن كۇشەيتۋ كەرەك. جۇڭگو عىلىم اكادەمياسى، جۇڭگو ينجەنەريا اكادەمياسى، جۇڭگو عىلىم - تەحنيكا قوعامى اكادەميكتەردىڭ عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تالابىن جانە باقىلاۋ - باسقارۋىن كۇشەيتىپ، اكادەميكتەر كورسەتكەن (اتى اتالعان) ادالدىق تەكسەرىپ بەكىتۋىن نىعايتۋ كەرەك.
(5) عىلمي زەرتتەۋ قيمىلدارىمەن شۇعىلداناتىن جانە عىلىم - تەحنيكالىق باسقارۋ قىزمەت كورسەتۋىنە ات سالىساتىن ءتۇرلى قۇرىلىمدار عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىسىنىڭ سۋبيەكتتىك جاۋاپكەرلىگىن شىنايى اتقارۋ كەرەك. عىلمي زەرتتەۋ قيمىلدارىمەن شۇعىلداناتىن ءتۇرلى كاسىپورىندار، ءىسورىندارى، قوعامدىق ۇيىم سياقتىلار عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىسىنىڭ ءبىرىنشى جاۋاپكەر سۋبيەكتى، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىسىن كۇشەيتۋ جونىندە ناقتى ورنالاستىرۋ جاساپ، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قىزمەتىن ۇدايىلىق باسقارۋعا ەنگىزۋ كەرەك. مەكەمە - ورىن ۋستاۆى، قىزمەتكەرلەردىڭ ارەكەت ولشەمى، قىزمەت ورنى تۇسىندىرمەسى سياقتى ىشكى ەرەجە، ءتۇزىم جانە ۇسىنىسپەن ىستەتۋ توقتامى ارقىلى ءوز مەكەمە - ورىندارىنداعى قىزمەتكەرلەردىڭ عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تالابىنا جانە جاۋاپكەرلىكتى قۋزاستىرۋعا بويسۇنۋى جونىندە ايقىن بەلگىلەمە جانە شارت شىعارۋ كەرەك.
عىلمي زەرتتەۋ قۇرىلىمدارى، جوعارى مەكتەپتەر مەكەمە - ورىن ۋستاۆىن ماقۇلداپ نەمەسە ءىلمي كوميتەتتىڭ ۋستاۆىن بەلگىلەپ، ءىلمي كوميتەتتىڭ عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قىزمەتىنىڭ مىندەتتەرىن، قىزمەت جاۋاپكەرلىگى ۇقىق شەگىن ايقىن بەلگىلەۋى ءارى قىزمەت قاراجاتى، ءىس قۇرىلىمى، ارناۋلى قىزمەتكەر سياقتى جاقتاردان ءتيىستى قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. ءىلمي كوميتەت عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىسىنا قاتىستى قىزمەت جاۋاپكەرلىگىن مۇقيات وتەپ، قاراۋ، باعالاۋ، قابىلداۋ، تەكسەرۋ، باقىلاۋ، اقىل - كەڭەس بەرۋ سياقتى رولدارىن شىن مانىندە ساۋلەلەندىرىپ، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تالاپتارىنا قايشى ارەكەتتەردى بايقالىسىمەن بىردەن تەكسەرىپ ءبىر جاقتى ەتىپ وتىرۋى كەرەك. ءىلمي كوميتەت ءوز ورنىنىڭ عىلمي زەرتتەۋشىلەرىنىڭ ماڭىزدى ءىلمي ديسسەرتاتسيا سياقتى عىلمي زەرتتەۋ جەتىستىكتەرىنە جاپپاي تەكسەرۋ جۇرگىزۋى نەمەسە ونى نەگىزگى ساتى ءىلمي ۇيىمىنا، 3 - جاق قۇرىلىمعا مىندەتتەۋى كەرەك، تەكسەرۋ قىزمەتى 3 -- 5 جىلدىق اينالىممەن ۇزدىكسىز ورىستەتىلۋى ءتيىس.
عىلىم - تەحنيكا جوسپارى (ارناۋلى نىسان، قور سياقتىلار) نىساندارىن باسقاراتىن كاسىپتىك قۇرىلىمدار عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تالابىنا ساي، نىساندى ارحيۆكە الىپ باعالاۋ، نىساندى باسقارۋ، تەكسەرىپ وتكىزىپ الۋ، باعالاۋ سياقتى عىلىم - تەحنيكا جوسپارىنىڭ جالپى بارىسىن جانە نىساندى ۇستىنە الۋشى ورىن، باعالاۋشى ماماندار سياقتى عىلىم - تەحنيكا جوسپارىنىڭ ءار ءتۇرلى سۋبيەكتتەرىنىڭ عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىعىن باسقارۋدى كۇشەيتىپ، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تالاپتارىنا قايشى ارەكەتتەردى قاتاڭ تەكسەرىپ ءبىر جاقتى ەتۋى كەرەك.
عىلىم - تەحنيكالىق باعالاۋمەن، عىلىم - تەحنيكالىق اقىل - كەڭەس بەرۋمەن، عىلىم - تەحنيكا جەتىستىكتەرىن يگىلىككە جاراتۋمەن، عىلىم - تەحنيكالىق كاسىپورىنداردى جەتىلدىرۋمەن جانە عىلمي زەرتتەۋ قاراجاتىن قازىنالىق باقىلاۋمەن اينالىساتىن عىلىم - تەحنيكا دانەكەر قىزمەت وتەۋ قۇرىلىمدارى كاسىپ سالاسى ولشەمىنە بويسۇنىپ، ادالدىقتى باسقارۋدى كۇشەيتىپ، باقىلاۋدى سانالى تۇردە قابىلداۋى كەرەك.
(6) ءىلمي قوعام، قوعام، زەرتتەۋ قوعامى سياقتى قوعامدىق توپتار ءوزىن تەجەۋ، ءوزىن كىرشىكسىزدەندىرۋ يقۋاتىن ساۋلەلەندىرۋى كەرەك. ءىلمي قوعام، قوعام، زەرتتەۋ قوعامى سياقتى قوعامدىق توپتار رولىن ىرىقتىلىقپەن ساۋلەلەندىرىپ، ءوز سالالارىندا عىلمي زەرتتەۋ قيمىلىنىڭ ولشەمىن بەلگىلەۋ، ادالدىققا تاربيەلەۋ، جەتەكتەۋ، ادالدىققا قاتىستى ىستەردى تەكسەرىپ تۇراقتاندىرۋ، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق جونىندەگى نازاريا زەرتتەۋ سياقتى قىزمەتتەردى بەلسەنە ورىستەتىپ، ءوزىن ولشەمگە ءتۇسىرۋى، ءوزىن باسقارۋى، ءوزىن كىرشىكسىزدەندىرۋى كەرەك.
(7) عىلمي زەرتتەۋمەن اينالىساتىن جانە عىلىم - تەحنيكا باسقارۋ قىزمەت وتەۋىنە قاتىناسۋشى ءتۇرلى قىزمەتكەرلەر تومەنگى شەكتى ساقتاپ، تەجەمدى قاتايتۋى كەرەك. عىلمي زەرتتەۋشىلەر عىلمي ءمورال ولشەمىنەن جازباي، عىلمي زەرتتەۋ قيمىلى ولشەمىنە بويسۇنىپ، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تالاپتارىن ورىنداۋى كەرەك، باسقالاردىڭ عىلمي زەرتتەۋ جەتىستىكتەرىن كوشىرىپ الۋىنا، ۇرلاپ الۋىنا نەمەسە زەرتتەۋ ساندى مالىمەتتەرىن، زەرتتەۋ قورىتىندىلارىن وتىرىك جاساۋىنا، وزگەرتۋىنە بولمايدى؛ ديسسەرتاتسيانى ساتىپ الۋىنا، وكىلدىك جازىپ بەرۋىنە، وكىلدىك جولداۋىنا، كاسىپتەس باعالاۋشى مامانداردى، سونداي - اق باعالاۋ پىكىرىن ويدان شىعارۋىنا بولمايدى؛ ديسسەرتاتسياعا اۆتوردىڭ اتى - ءجونىن جازۋ ولشەمىن بۇزىپ، ءوز بەتىمەن تۇسىندىرمە بەرىپ نەمەسە جالعان تۇسىندىرمە بەرىپ عىلىم - تەحنيكا جوسپارى (ارناۋلى نىسان، قور سياقتىلار) سياقتىلارعا قارجىلاي كومەك الۋعا بولمايدى؛ جالعاندىق ىستەپ، عىلىم - تەحنيكا جوسپارى (ارناۋلى نىسان، قور سياقتىلار) نىسانى، عىلمي زەرتتەۋ قاراجاتى، سونداي - اق سيلىعى، داڭقى سياقتىلاردى الداپ الۋعا بولمايدى؛ عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تالاپتارىنا قايشى باسقا دا ارەكەتتەرگە بارۋعا بولمايدى.
نىسان (عىلمي تاپسىرما) جاۋاپتىسى، اسپيرانت جەتەكشىسى سياقتىلار ونەگەلىك رولىن ساۋلەلەندىرىپ، نىسان (عىلمي تاپسىرما) قۇرامىنداعىلاردىڭ، وقۋشىلاردىڭ عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىعىن باسقارۋدى كۇشەيتىپ، ماڭىزدى ديسسەرتاتسيا سياقتى عىلمي - زەرتتەۋ جەتىستىكتەردىڭ اۆتورىنىڭ، زەرتتەۋ ساندى مالىمەتىنىڭ شىنايىلىعى، تاجىريبەنىڭ قايتالامالىلىعى سياقتىلار جونىندە ادالدىق تەكسەرۋىن جۇرگىزۋى جانە ءىلمي وتكەلدى يگەرۋى كەرەك. اكادەميك سياقتى جوعارى دارەجەلى ماماندار عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىسىندا ۇلگىلىك، باستاماشىلدىق رولىن ساۋلەلەندىرىپ، عىلمي زەرتتەۋ ءمورالىنا بويسۇنۋدىڭ ۇلگىسى جانە ونەگەسى بولۋى كەرەك.
باعالاۋشى مامان، اقىل - كەڭەس بەرۋشى مامان، باعالاۋشى، قاراجاتتى قازىنالىق باقىلاۋشى سياقتىلار عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تالاپتارىنا جانە كاسىپتىك ءمورالعا قاتاڭ بويسۇنىپ، قاتىستى بەلگىلەمەلەر، تارتىپتەر جانە ادىستەر بويىنشا، شىندىقتى ءىس جۇزىنەن ىزدەپ، قىزمەتتى دەربەس، وبيەكتيۆ، ءادىل تۇردە ىستەپ، عىلىم - تەحنيكانى باسقارۋ شەشىمىن جاساۋعا جاۋاپتى، جوعارى ساپالى كەڭەس، باعالاۋ پىكىرىن دايىنداۋى كەرەك. عىلىم - تەحنيكا باسقارۋ قىزمەتكەرلەرى باسقارۋ، جەتەكشىلىك ەتۋ، باقىلاۋ جاۋاپكەرلىگىن دۇرىس وتەپ، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تالاپتارىن جاپپاي تياناقتاندىرۋى كەرەك.
ءۇشىنشى، عىلمي زەرتتەۋ قيمىلىنىڭ جالپى بارىسىنداعى ادالدىقتى باسقارۋدى كۇشەيتۋ
(8) عىلىم - تەحنيكا جوسپارىنىڭ جالپى بارىسىندا عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىقتى باسقارۋدى كۇشەيتۋ. عىلىم - تەحنيكا جوسپارىن باقىلاۋ تاراۋى ءار دارەجەلى ءار ءتۇرلى عىلىم - تەحنيكا جوسپارى نىسانىن باسقارۋ تۇزىمىنە وزگەرىس ەنگىزىپ، ونى كەمەلدەندىرىپ، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىسى تالاپتارىن نىسان باعدارلاماسى، نىسان تۇرىنە ەنگىزىپ باعالاۋ، بارىسىن باسقارۋ، عىلمي تاپسىرمانى اياقتاتىپ تەكسەرىپ وتكىزىپ الۋ جانە باعالاۋدى باقىلاۋ سياقتى عىلىم - تەحنيكا جوسپارىن باقىلاۋدىڭ جالپى بارىسىندا تياناقتاندىرۋى كەرەك. ءار ءتۇرلى عىلمي زەرتتەۋ توقتامدارىندا (مىندەت حات، كەلىسىم حات سياقتىلار) عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق مىندەتتەرىن جانە توقتام بۇزعانداردىڭ جاۋاپكەرلىگىن قۋزاستىرۋ تارماقتارىن كەلىسىپ بەلگىلەپ، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق توقتامىن باسقارۋدى كۇشەيتۋ كەرەك. عىلىم - تەحنيكا جوسپارىن باقىلاۋ - تەكسەرۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، قاتىستى جاۋاپكەرلىك سۋبيەكتتەرىنىڭ عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق بويىنشا جاۋاپكەرلىگىن وتەۋ جاعدايىنا ۇنەمىلىك تەكسەرۋدى كۇشەيتۋ كەرەك.
(9) عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق ۋادەسى ءتۇزىمىن جاپپاي اتقارۋ. قاتىستى كاسىپ سالالارىن باسقارۋ تاراۋى، نىساندى باسقارۋ ارناۋلى قۇرىلىمى سياقتىلار عىلىم - تەحنيكا جوسپارى نىسانى، جاڭالىق اشۋ بازاسى، اكادەميكتىككە سايلاۋ، عىلىم - تەحنيكا سيلىعىن بەرۋ، ماڭىزدى دارىندىلار ينجەنەرياسى سياقتى قىزمەتتەردە عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق ۋادەسى ءتۇزىمىن اتقارىپ، كورسەتۋ (ۇسىنۋ)، ءوتىنىش بەرۋ، تەكسەرۋ، باعالاۋ سياقتى قىزمەتتەرمەن شۇعىلداناتىن قاتىستى ادامداردان عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق ۋادەناماسىنا قول قويۋدى تالاپ ەتىپ، ۋادە ىستەرىن جانە ۋادە بۇزعانداردى ءبىر جاقتى ەتۋ تالابىن ايقىنداۋ.
(10) عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىقتى تەكسەرىپ بەكىتۋدى كۇشەيتۋ. عىلىم - تەحنيكا جوسپارىن باقىلاۋ تاراۋى، نىسان باسقارۋ كاسىپتىك تاراۋى عىلىم - تەحنيكا جوسپارى نىسانىنا ءوتىنىش بەرۋشىنىڭ عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىعىن تەكسەرىپ بەكىتىپ، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىقتىڭ تاماشا جاعدايىن ازىرلەۋدى ءار ءتۇرلى عىلىم - تەحنيكا جوسپارىنا قاتىناسۋدا، ءسوز جوق، دايىنداۋعا ءتيىستى شارت ەتۋى كەرەك. عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تالاپتارىنا اۋىر قايشىلىق جاساعان جاۋاپكەرلەردى «ءبىر بەلەتپەن تەرىستەۋ» كەرەك. قاتىستى كاسىپ سالاسىن باسقارۋ تاراۋى عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىقتى تەكسەرىپ بەكىتۋدى اكادەميكتىككە سايلاۋ، عىلىم - تەحنيكا سيلىعىن بەرۋ، كاسىپتىك اتاق باعالاۋ، ءىلمي اتاق بەرۋ سياقتى قىزمەتتەردىڭ ءسوزسىز ورىنداۋعا ءتيىستى ءتارتىبى ەتۋى كەرەك.
(11) عىلمي ديسسەرتاتسيا سياقتى عىلمي زەرتتەۋ جەتىستىكتەرىن باسقارۋ ءتۇزىمىن ورناتۋ، كەمەلدەندىرۋ. عىلىم - تەحنيكا جوسپارىن باسقارۋ تاراۋلارى، نىسان باسقارۋ كاسىپتىك قۇرىلىمدارى عىلىم - تەحنيكا جوسپارى جەتىستىكتەرىنىڭ ساپاسىن، ونىمدىلىگىن، ىقپالىن باعالاۋدى كۇشەيتۋى كەرەك. عىلمي زەرتتەۋ قيمىلىمەن شۇعىلداناتىن كاسىپورىندار، ءىسورىندار، قوعامدىق ۇيىمدار، ت. ب عىلمي زەرتتەۋ جەتىستىكتەرىن باسقارۋدى كۇشەيتىپ، عىلمي ديسسەرتاتسيانى جاريالاۋداعى ادالدىق ۋادەسىن بەرۋ ءتۇزىمى، عىلمي زەرتتەۋ بارىسىن قۋزاستىرۋ ءتۇزىمى، عىلمي زەرتتەۋ جەتىستىكتەرىن تەكسەرۋ جانە مالىمەت بەرۋ ءتۇزىمى سياقتى جەتىستىكتەردى باسقارۋ ءتۇزىمىن ورناتۋى قاجەت. عىلمي ديسسەرتاتسيا سياقتى عىلمي زەرتتەۋ ناتيجەلەرىندە عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تالابىنا قايشى كەلۋ جايتتەرى ساقتالسا سايكەستى جاۋاپتى ادامدى قاتاڭ ءبىر جاقتى ەتۋ ءارى وعان عىلمي ديسسەرتاتسيانى قايتارىپ الۋ سياقتى شارالاردى قولدانىپ، ناشار ىقپالدى الاستاۋدى تالاپ ەتۋ ءتيىس.
(12) عىلمي زەرتتەۋدى باعالاۋ ءتۇزىمى رەفورماسىن كۇش سالا تەرەڭدەتۋ. نىسانداردى تەكسەرۋ - سارالاۋ، دارىندىلاردى باعالاۋ، قۇرىلىمداردى باعالاۋ رەفورماسىن ىلگەرىلەتىپ، عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدىڭ ساپاسىن، ۇلەسىن، ناتيجەسىن جەتەكشى ەتكەن تۇرلەر بويىنشا باعالاۋ ءتۇزىمىن ورناتىپ، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق جاعدايىن ءار تۇردەگى باعالاۋدىڭ ماڭىزدى كورسەتكىشى ەتىپ، قاتاڭ زەرتتەۋدى دارىپتەپ، تاباندا - اق تابىسقا جەتەمىن دەۋگە قارسى تۇرۋ كەرەك. تۇرلەر بويىنشا باعالاۋعا تاباندى بولىپ، ءمورالدى، قابىلەتتى، قىزمەت ناتيجەسىن جەتەكشى ەتۋدى كورنەكتىلەندىرىپ، بەلگى سيپاتتى جەتىستىكتىڭ ساپاسىنا، ۇلەسىنە، ىقپالىنا ءمان بەرىپ، ۋاكىلدىك تۋىندىلاردى باعالاۋ ءتۇزىمىن اتقارىپ، ديسسەرتاتسيا، پاتەنت، داڭق سيپاتتى اتاق، ۇستىنە العان نىسان، سيلانۋ، ت. ب جاعدايلارىن شەكتەمەلى شارت ەتپەۋ، قاراپايىمداستىرىپ سانمەن ولشەۋ، سانعا عانا ءمان بەرىپ، ساپاعا ءمان بەرمەۋ، ءبىر تاياقپەن ايداۋ نىسايىنان ساقتانۋ قاجەت. عىلمي زەرتتەۋ زاڭدىلىعىنا قۇرمەت ەتىپ، باعالاۋ پەريودىن ۇيلەسىمدى بەلگىلەپ، ەلەۋلى عىلمي زەرتتەۋلەردىڭ ۇزاق پەريودتى باعالاۋ مەحانيزمىن ورناتۋ ءتيىس. كلينيكالىق مەديتسينا زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرىن باعالاۋ رەفورماسىن تۇيىندەردە سىناق ەتۋ قىزمەتىن ورىستەتىپ، كلينيكالىق مەديتسينا زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرىن باعالاۋدىڭ جايعاسۋى ۇيلەسىمدى، باعالاۋى عىلمي، باسقارۋى جۇيەلى، جۇمىس جۇرگىزۋى سايكەستى، قىزمەت كورسەتۋى جان - جاقتى جۇيەسىن ورناتۋ كەرەك.
ءتورتىنشى، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىقتى تۇزىمدەندىرۋ قۇرىلىسىن ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋ
(13) عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىقتى باسقارۋ ءتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ. عىلىم - تەحنيكا مينيسترلىگى، جۇڭگو قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، تاربيە - ۇگىت، ادالدىققا ساياتىن دەلولاردى تەكسەرىپ ءبىر جاقتى ەتۋ، ينفورماتسيا جيناۋ، تۇرلەر بويىنشا باعالاۋ سياقتى باسقارۋ ءتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋى كەرەك. عىلمي زەرتتەۋمەن شۇعىلداناتىن كاسىپورىندار، ءىسورىندار، قوعامدىق ۇيىمدار، ت. ب ءوز ورنىنىڭ تاربيە بەرۋ، ساقتانۋ، عىلمي زەرتتەۋ قيمىلدارىن ەستەلىككە الۋ، عىلمي زەرتتەۋ ارحيۆىن ساقتاۋ سياقتى تۇزىمدەرىن ورناتۋ، كەمەلدەندىرۋ، جاۋاپكەرلىك سۋبيەكتىن ايقىنداپ، ءوز ىشىندە باقىلاۋ، تەجەۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ.
(14) عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تالابىنا قايشى ارەكەتتەردى تەكسەرىپ ءبىر جاقتى ەتۋ ەرەجەسىن كەمەلدەندىرۋ. عىلىم - تەحنيكا مينيسترلىگى، جۇڭگو قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى وقۋ - اعارتۋ مينيسترلىگى، مەملەكەتتىك تازالىق - سالاماتتىق كوميتەتى، جۇڭگو عىلىم اكادەمياسى، جۇڭگو عىلىم - تەحنيكا قوعامى سياقتى تاراۋلارمەن جانە ورىندارمەن بىرگە زاڭ - ەرەجەگە ساي، تەكسەرىپ ءبىر جاقتى ەتۋدىڭ ءبىر تۇتاس ەرەجەسىن زەرتتەپ جاساپ، اشكەرەلەگەن ىستەردى قابىلداۋ، تەكسەرۋ ءتارتىبى، مىندەت ءبولىسى، ءبىر جاقتى ەتۋ ولشەمى، ارىز - شاعىم ايتۋ، شىنايى اتى - جونىمەن اشكەرەلەۋشىنى جانە اشكەرەلەنۋشىنى قورعاۋ، ت. ب جونىندە ايقىن بەلگىلەمە شىعارۋى كەرەك. عىلمي زەرتتەۋمەن شۇعىلداناتىن كاسىپورىندار، ءىسورىندار، قوعامدىق ۇيىمدار، ت. ب ءوز ورنىنىڭ تەكسەرىپ ءبىر جاقتى ەتۋ ءادىسىن شىعارىپ، تەكسەرۋ ءتارتىبى، ءبىر جاقتى ەتۋ قاعيداسى، ءبىر جاقتى ەتۋ ەرەجەسى سياقتى ناقتى تالاپتاردى ايقىنداۋى قاجەت.
(15) عىلمي مەرزىمدىك جۋرنالداردى باسقارۋ جانە ساقتاندىرۋ ءتۇزىمىن ورناتۋ، كەمەلدەندىرۋ. اقپارات - باسپا ءسوز سياقتى تاراۋلار مەرزىمدىك جۋرنالداردى باسقارۋ ءتۇزىمىن كەمەلدەندىرىپ، ءونىمدى شارالاردى قولدانىپ، جوعارى دەڭگەيلى عىلمي مەرزىمدىك جۋرنالدار قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، عىلمي دەڭگەيدى جانە قوعامدىق ونىمدىلىگىن الدىمەن ويلاسۋ تالابىن كۇشەيتىپ، ەلىمىزدىڭ عىلمي مەرزىمدىك جۋرنالدارىنىڭ ىقپالىن، عىلمي مەرزىمدىك جۋرنالداردىڭ ءسوز بيلىگىن ءوسىرۋى كەرەك. عىلمي مەرزىمدىك جۋرنالدار عىلمي زەرتتەۋدەگى سەنىمدىلىك قۇرىلىسىنداعى رولىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، ماقالا قاراۋ ساپاسىن شىن مانىندە جوعارىلاتىپ، عىلمي ديسسەرتاتسيانى تەكسەرۋ وتكەلىن يگەرۋدى كۇشەيتۋى قاجەت.
عىلىم - تەحنيكا مينيسترلىگى عىلمي مەرزىمدىك جۋرنالداردى ساقتاندىرۋ مەحانيزمىن ورناتىپ، قاتىستى قۇرىلىمداردى ەل ىشىندەگى جانە حالىقاراداعى عىلمي مەرزىمدىك جۋرنالداردى ساقتاندىرۋ ءتىزىمىن جاريالاۋىنا قولداۋ كورسەتۋى ءارى يكەمدى قاداعالاپ، دەر كەزىندە رەتتەۋ جۇرگىزۋى كەرەك. عىلمي ساپاسىنا ءمان بەرمەگەن، باسقارۋى ناشار، ساۋدا مۇددەسىن بارىنەن جوعارى ورىنعا قويعان، ناشار ىقپال تۋدىرعان عىلمي مەرزىمدىك جۋرنالداردى قارا تىزىمگە ەنگىزۋى قاجەت. ديسسەرتاتسيا اۆتورى تۇرعان ورىن ءوز ورنىنىڭ عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ ديسسەرتاتسيا جاريالاۋىن باسقارۋدى كۇشەيتىپ، ساقتاندىرۋ تىزىمىنە ەنگىزىلگەن عىلمي مەرزىمدىك جۋرنالداردا ديسسەرتاتسيا جاريالاعان عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرىن دەر كەزىندە ساقتاندىرۋى؛ قارا تىزىمگە ەنگىزىلگەن عىلمي مەرزىمدىك جۋرنالداردا جاريالانعان ديسسەرتاتسيالاردى ءتۇرلى باعالاۋلاردا مويىنداماۋ، ديسسەرتاتسيانى جاريالاۋعا جۇمسالعان قاراجاتتى ەسەپتەن كوتەرمەۋى كەرەك.
بەسىنشى، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تاربيەسى مەن ۇگىتىن شىنايى كۇشەيتۋ
(16) عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تاربيەسىن كۇشەيتۋ. عىلمي زەرتتەۋمەن شۇعىلداناتىن كاسىپورىندار، ءىسورىندار، قوعامدىق ۇيىمدار عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قىزمەتىن كۇندەلىكتى باسقارۋ كولەمىنە ەنگىزىپ، عىلمي زەرتتەۋشىلەر، وقىتۋشىلار، جاس وقۋشىلار سياقتىلارعا عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تاربيەسىن كۇشەيتىپ، وقۋعا كىرۋ، قىزمەتكە ورنالاسۋ، عىلمي اتاق، عىلىم - تەحنيكا جوبا نىساندارىنا قاتىناسۋ سياقتى تۇيىندەردە، ءسوز جوق، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تاربيەسىن ورىستەتۋ كەرەك. عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق جاعىندا ماسەلەنىڭ نىشانى اۋقىمى بايقالعان ولاردىڭ ادامدارعا قىزمەت ورىندارى عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق جونىندەگى ساقتاندىرۋ كەڭەسىن دەر كەزىندە ورىستەتىپ، تاربيەنى كۇشەيتۋ.
عىلىم - تەحنيكا، جوبالاۋ، باسقارۋ تاراۋلارى، نىسان باسقارۋ كاسىپتىك قۇرىلىمدارى، سونداي - اق نىساندى كوتەرمەگە العان ورىندار عىلىم - تەحنيكا جوباسىن ۇيىمداستىرىپ، اتقارۋ ەرەكشەلىگىنە نەگىزدەلىپ، عىلىم - تەحنيكا جوبا نىسانىن كوتەرمەگە العان نەمەسە قاتىناسقان عىلمي زەرتتەۋشىلەرگە عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تاربيەسىن ورىستەتۋ.
(17) عىلمي قوعام، وداق، زەرتتەۋ قوعامى سياقتى قوعامدىق توپتاردىڭ تاربيەلەۋ، باۋلۋ رولىن تولىق ساۋلەلەندىرۋ. عىلمي قوعام، وداق، زەرتتەۋ قوعامى سياقتى قوعامدىق توپتار عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىققا تاربيەلەۋ، باۋلۋ قىزمەتىن ىرىقتىلىقپەن كۇشەيتىپ، عىلمي زەرتتەۋشىلەردىڭ عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تالاپتارىنا قانىق بولۋىنا جانە ونى يگەرۋىنە كومەكتەسىپ، عىلمي زەرتتەۋشىلەردىڭ كوز بوياۋشىلىق ىستەۋ، الداۋ، ۇرلاۋ سياقتى ارەكەتتەرىن سانالى تەجەپ، جاۋاپكەرلىككە تولى عىلمي زەرتتەۋىن ورىستەتۋگە جەتەكشىلىك ەتۋ.
(18) عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق ۇگىتىن كۇشەيتۋ. تاسىلدەردە جاڭالىق اشىپ، ارناسىن كەڭەيتىپ، راديو - تەلەۆيزور، گازەت - جۋرنال سياقتى ءداستۇرلى مەديالاردان جانە ميكروبلوگ، ءۇنحات، تەلەفون كليەنت سياقتى جاڭا مەديالاردان تولىق پايدالانىپ، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق ۇگىت - تاربيەسىن كۇشەيتۋ. عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق جاعىنداعى تيپتىك ۇلگىلەردى كۇش سالا ۇگىتتەپ، تيپتىك ۇلگىلەردىڭ ۇلگىلىك رولىن ساۋلەلەندىرۋ. عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تالابىنا قايشى كەلگەن تيپتىك دەلولاردى دەر كەزىندە اشكەرەلەپ، ەسكەرتۋ تاربيەسىن ورىستەتۋ.
التىنشى، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تالابىنا اۋىر قايشىلىق جاساعان ارەكەتتەردى قاتاڭ تەكسەرىپ، ءبىر جاقتى ەتۋ
(19) تەكسەرۋ، ءبىر جاقتى ەتۋ جاۋاپكەرلىگىن شىنايى ادا ەتۋ. جاراتىلىستىق عىلىمدار ديسسەرتاتسياسىنداعى جالعاننان جاساۋ قۇبىلىسىن باقىلاپ - باسقارۋعا عىلىم - تەحنيكا مينيسترلىگى جاۋاپتى بولادى. فيلوسوفيا، قوعامدىق عىلىمدار ديسسەرتاتسياسىن جالعاننان جاساۋ قۇبىلىسىن باقىلاپ - باسقارۋعا جۇڭگو قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى جاۋاپتى بولادى. عىلىم - تەحنيكا مينيسترلىگى، جۇڭگو قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قىزمەتىنە جاۋاپتى قۇرىلىمداردى ايقىنداپ، مالىمدەۋلەردى قابىلداۋ، شىندىقتى اداقتاۋ، كۇندەلىكتى باقىلاۋ - باسقارۋ سياقتى قىزمەتتەردى ويداعىداي ىستەپ، تاراۋ اتتاعان بىرلەسىپ تەكسەرۋ مەحانيزمىن ورناتىپ، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىققا ساياتىن ءىرى دەلولاردى بىرلەسىپ تەكسەرۋدى ورىستەتۋى قاجەت. عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تالابىنا قايشىلىق جاساعان ادامنىڭ قىزمەت ورنى -- تەكسەرىلىپ، ءبىر جاقتى ەتىلەتىن ءبىرىنشى جاۋاپكەر سۋبيەكت، وسى ورىننىڭ عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىمى جانە باقىلاۋ - تەكسەرۋ، قازىنالىق باقىلاۋ قۇرىلىمدارى سياقتىلاردىڭ تەكسەرۋ، ءبىر جاقتى ەتۋ قىزمەت جاۋاپكەرلىگىن ايقىنداپ، بەلسەندى، ىرىقتى، ءادىل، تۋرا تەكسەرىپ، ءبىر جاقتى ەتۋدى ورىستەتۋ قاجەت. قاتىستى سالالاردىڭ باسقارۋشى تاراۋلارى قىزمەت جاۋاپكەرلىگى ۇقىق كولەمىنە جانە قاراستىلىق بايلانىسىنا ساي، جەتەكشىلىك ەتۋدى جانە دەر كەزىندە قۋزاۋدى كۇشەيتىپ، عىلىم، اكىمشىلىك سىندى 2 لەنياعا تاباندى بولىپ، عىلمي قوعام، وداق، زەرتتەۋ قوعامى سياقتى قوعامدىق توپتاردىڭ رولىنا باسا ءمان بەرۋى كەرەك. بازار باقىلاۋ - باسقارۋ، قوعام حاۋىپسىزدىگى سياقتى تاراۋلار عىلمي ديسسەرتاتسيا الىپ ساتارلىعى، بىرەۋگە جازدىرۋ، بىرەۋدىڭ ورنىنا تاپسىرۋ، زەرتتەۋ ساندى سيفرلارىن جالعاننان جاساۋ، ويدان قۇراستىرۋ، وزگەرتۋ سياقتى زاڭعا، ەرەجەگە قايشىلىق جاساعان دەلدالدىق قىزمەت وتەۋ قۇرىلىمدارىنا ىرىقتىلىقپەن تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، قاتاڭ جازالاۋى قاجەت. قاتىستى جاۋاپكەرلىك سۋبيەكتىلەردىڭ ارىزدانۋ ۇقىعى سياقتى زاڭدى ۇقىق - مۇددەلەرىنە كەپىلدىك ەتۋ، شىندىقتى مويىنداۋ جانە ءبىر جاقتى ەتۋ قارارىن داۋگەرگە ۇقتىرۋ مىندەتىن ادا ەتىپ، ءبىر جاقتى ەتۋ ناتيجەسىن زاڭ بويىنشا، ءتارتىپ بويىنشا دەر كەزىندە جاريالاۋى كەرەك. عىلمي زەرتتەۋشىلەر تەكسەرۋگە بەلسەنە سايكەسىپ، تولىق، جارامدى عىلمي زەرتتەۋ ەستەلىگىمەن دەر كەزىندە قامداۋ، تەكسەرۋگە سايكەسپەي باس تارتىپ، زەرتتەۋ ەستەلىكتەرىن جاسىرىن جوعالتقانداردى اۋىر جازالاۋ كەرەك. شىندىقتى ويدان قۇراپ، پالە جاۋىپ قاستىق جاساعانداردى قاتىستى بەلگىلەمەلەرگە ساي قاتاڭ ءبىر جاقتى ەتۋ؛ جالعاننان مالىمدەپ، مالىمدەلگەن ورىنعا نەمەسە جەكەگە اۋىر ىقپال تۋدىرسا، ونى دەر كەزىندە اداقتاپ، ىقپالىن الاستاۋ.
(20) عىلمي زەرتتەۋ ادالدىق تالابىنا اۋىر دارەجەدە قايشىلىق جاساعان ارەكەتتەرگە قاتاڭ سوققى بەرۋ. نولدىك توزىمدىلىكتە تاباندى بولىپ، عىلمي زەرتتەۋ ادالدىق تالابىنا اۋىر دارەجەدە قايشىلىق جاساعان ارەكەتتەرگە قاتاڭ سوققى بەرۋدىڭ تەگەۋرىندى كۇيىن ساقتاپ، جاۋاپكەرلىكتى قۋزاستىرۋدى قاتايتۋ كەرەك. عۇمىرلىق قۋزاستىرۋ ءتۇزىمىن ورناتىپ، عىلمي زەرتتەۋ ادالدىق تالابىنا اۋىر دارەجەدە قايشىلىق جاساعان ارەكەتتەردىڭ جاۋاپكەرلىگىن زاڭ - ەرەجە بويىنشا قاتاڭ قۋزاستىرۋ، بايقالعان زامان دەرەۋ تەكسەرىپ ءبىر جايلى ەتۋ كەرەك. عىلمي زەرتتەۋ ادالدىق تالابىنا اۋىر دارەجەدە قايشىلىق جاساعان قىلمىستىق ىستەر جونىندەگى زاڭ - ەرەجەلەرگە، نازاريالارعا بەلسەندىلىكپەن زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، زاڭ شىعارۋ، ءادىليا تاراۋلارىنىڭ لايىقتى كەزدە قاتىستى قىلمىستىق ىستەردى جازالاۋ شاراسىن شىعارۋىن ىلگەرىلەتۋ.
قاتىستى سالالاردى باسقارۋ تاراۋلارى نەمەسە عىلمي زەرتتەۋ ادالدىق تالابىنا اۋىر دارەجەدە قايشىلىق جاساعان جاۋاپكەردىڭ قاراستى ورنى ۇقساماعان جاعدايدى پارىقتاپ، جاۋاپكەرمەن عىلمي زەرتتەۋ ادالدىعى جونىندە ساقتاندىرۋ كەڭەسىن وتكىزۋ؛ نىسان بەلگىلەۋ تولىمدىلىعىن كۇشىنەن قالدىرۋ، قارجىلاي كومەككە يە بولعان نىساندارىن كۇشىنەن قالدىرۋ نەمەسە نىسان توقتامىن توقتاتۋ، عىلمي زەرتتەۋ نىسان قارجىسىن قايتارىپ الۋ؛ يە بولعان سيلىقتارىن، داڭق اتاقتارىن كۇشىنەن قالدىرۋ، سيلىق اقشانى قايتارىپ الۋ؛ زاڭ بويىنشا وقۋ ستاجىن، عىلمي اتاعىن، وقىتۋشىلىق تولىمدىلىعىن كۇشىنەن قالدىرۋ، شيپاگەرلىك كۋالىگىن قايتارىپ الۋ، ت. ب؛ جوعارىلاتىلعان كاسىپتىك اتاق دارەجەسىن، ءوتىنىش ەتىلگەن عىلىم - تەحنيكا جوسپارى نىساندارىن، ۇستىنە العان باعالاۋشى، سارالاۋشى ماماندىق مىندەتىن، اكادەميك كانديداتتىعىنا كورسەتىلگەن تولىمدىلىعىن بەلگىلى مەرزىمگە دەيىن ءتىپتى ءومىر بويى كۇشىنەن قالدىرۋ؛ ەڭبەك توقتامىن، ۇسىنىس ەتىپ ىستەتۋ توقتامىن زاڭ - ەرەجە بويىنشا كۇشىنەن قالدىرۋ؛ ۇكىمەت باسقارۋىنداعى مەكتەپ، شيپاحانا، عىلمي زەرتتەۋ قۇرىلىمدارى سياقتى جەرلەردە وقىتۋ، عىلمي زەرتتەۋ سياقتى قىزمەتتەرمەن شۇعىلدانۋىنا عۇمىرلىق تيىم سالۋ سياقتى جازالاردى قولدانۋ، سونداي - اق ونى عىلمي زەرتتەۋ ادالدىعى تالابىنا اۋىر دارەجەدە قايشىلىق جاساعان، سەنىمسىز ارەكەتتەر ساندى مالىمەت قويماسىنا نەمەسە باقىلاۋ تىزىمدىگىنە تىركەۋ سياقتى تاعى باسقا جولدارمەن ءبىر جايلى ەتۋ. عىلمي زەرتتەۋ ادالدىق تالابىنا اۋىر دارەجەدە قايشىلىق جاساعان جاۋاپكەر ۇكىمەت قىزمەتكەرى بولسا، زاڭ - ەرەجە بويىنشا جازالاۋ؛ پارتيا مۇشەسى بولسا، پارتيا ءتارتىبى ەرەجەسى بويىنشا پارتيا ءتارتىبى جازاسىن بەرۋ كەرەك. عىلمي زەرتتەۋ قاراجاتىن الدامكوستىكپەن يەمدەنۋ، قيانات ىستەۋ سياقتى زاڭعا قايشى ارەكەتپەن شۇعىلدانعاندىعى جونىندە كۇمان تاعىلعانداردى زاڭ بويىنشا باقىلاۋ - تەكسەرۋ، ءادىليا ورگانىنىڭ ءبىر جايلى ەتۋىنە تاپسىرۋ.
قازىنادان قارجىلاي كومەك بەرىلگەن نىسانداردى نەمەسە سيلىقتاردى قورعاشتاعان، ەركىنە قويا بەرگەن، ءتىپتى، الدامكوستىكپەن يەمدەنگەن ورىنداردىڭ قاتىستى باسقارۋ تاراۋلارى نەگىزگى جاۋاپتى اداممەن ۋاعدالاسىپ سويلەسۋ، قاراجات بوساتۋدى توقتاتۋ نەمەسە قاراجاتتى ازايتۋ، عىلمي زەرتتەۋ ادالدىعى تالابىنا اۋىر دارەجەدە قايشىلىق جاساسا، سەنىمسىز ارەكەتتەر ساندى مالىمەت قويماسىنا تىركەۋ، ءادىليا ورگانىنا تاپسىرۋ سياقتى ءبىر جايلى ەتۋ شارالارىن قولدانۋ.
(21) بىرلەسىپ جازالاۋ، ساقتاندىرۋ. تاراۋلاردىڭ، وڭىرلەردىڭ عىلمي زەرتتەۋ ادالدىعى ينفورماتسياسىنان بىرگە يگىلىكتەنۋىن كۇشەيتىپ، عىلمي زەرتتەۋ ادالدىق تالابىنا اۋىر دارەجەدە قايشىلىق جاساعان جاۋاپكەرگە بىرلەسىپ جازالاپ، ساقتاندىرۋ شاراسىن قولدانۋ كەرەك. ءار دارەجەلى، ءار ءتۇرلى عىلىم - تەحنيكا جوسپارلارىن ءبىر تۇتاس ءبىر جايلى ەتۋ قاعيداسىن ىلگەرىلەتىپ، قاتىستى ءبىر جايلى ەتۋ ناتيجەسىن ءوزارا مويىنداۋ كەرەك. عىلمي زەرتتەۋ ادالدىق جاعدايىن مەكتەپ باسقارۋ، ماعلۇمات، عىلمي دارەجە بەرۋ، عىلمي زەرتتەۋ نىسانىن بەلگىلەۋ، كاسىپتىك - تەحنيكالىق مىندەتىن باعالاۋ جانە جۇمىسقا شاقىرۋ، قىزمەت ورىنعا قابىلداۋ، باعالاۋ - سيلاۋ، اكادەميكتىككە سايلاۋ، دارىندى بازاسىن باعالاۋ سياقتىلارمەن بايلانىستىرۋ كەرەك. اكىمشىلىك رۇقسات ەتۋ، الەۋمەتتىك ساتىپ الۋ، ۇزدىكتەردى باعالاۋ، وزات ورىن قۇرۋ، فينانستىق قولداۋ كورسەتۋ، تولىمدىلىق دارەجەسىن باعالاۋ، سالىق سەنىمدىلىگىن باعالاۋ سياقتى قىزمەتتەردە عىلمي زەرتتەۋ ادالدىق جاعدايىن ءتۇيىندى تۇردە ەسكەرۋدى ىلگەرىلەتۋ.
جەتىنشى، عىلمي زەرتتەۋ ادالدىعىن ينفورماتسيالاندىرۋ قۇرىلىسىن جەدەلدەتۋ
(22) عىلمي زەرتتەۋ ادالدىق ينفورماتسيا جۇيەسىن قۇرۋ جانە كەمەلدەندىرۋ. عىلىم - تەحنيكا مينيسترلىگى جۇڭگو قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسىمەن بىرگە ەلىمىز كولەمىندەگى جاراتىلىستىق عىلىم جانە فيلوسوفيا، قوعامدىق عىلىم جونىندەگى عىلمي زەرتتەۋ ادالدىق ينفورماتسيا جۇيەسىن قۇرىپ جانە كەمەلدەندىرىپ، عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرى، قاتىستى قۇرىلىم، ۇيىم سياقتىلاردىڭ عىلمي زەرتتەۋ ادالدىق جاعدايىن ەستەلىككە الىپ وتىرادى. عىلمي دا ۇيلەسىمدى، ءار الۋان عىلمي زەرتتەۋ قيمىلدارىنىڭ جانە وبيەكتىلەردىڭ ەرەكشەلىگىنە ۇيلەسەتىن عىلمي زەرتتەۋ ادالدىعىن باعالاۋ كورسەتكىشىن، ءادىسىن زەرتتەپ بەلگىلەپ، باعالاۋ ۇلگىسى، پەريوتى، ءتارتىبى سياقتى مازمۇنداردى ايقىندايدى. عىلمي زەرتتەۋ جوسپارىن (نىسان) ۇيىمداستىرۋ، باسقارۋ نەمەسە اتقارۋعا، عىلىم - تەحنيكالىق ەسەپتەۋ سياقتى عىلىم - تەحنيكا قيمىلدارىنا ات سالىسقان نىسان جاۋاپتىلارى، اقىل - كەڭەس بەرەتىن، باعالايتىن ماماندار، سونداي - اق نىسان باسقارۋ كاسىپتىك قۇرىلىم، نىساندى كوتەرىپ العان ورىن، دانەكەر قىزمەت كورسەتۋشى قۇرىلىم سياقتىلاردىڭ قاتىستى جاۋاپكەر سۋبيەكتىنىڭ ادالدىعىن باعالايدى.
(23) عىلمي زەرتتەۋ ادالدىق ينفورماتسياسىن باسقارۋدى ارناعا ءتۇسىرۋ. عىلمي زەرتتەۋ ادالدىق ينفورماتسياسىن توپتاۋ، ەستەلىككە الۋ، باعالاۋ، قولدانۋ سياقتى باسقارۋ تۇزىمدەرىن ورناتىپ، كەمەلدەندىرىپ، اتقارۋ سۋبيەكتىسىن، ءتارتىبىن، تالابىن ايقىنداۋ. ۇقساماعان جاۋاپكەر سۋبيەكتىلەردىڭ ەرەكشەلىگىنە ساي، ءار الۋان عىلىم - تەحنيكا قيمىلدارىنا باعىتتاي وتىرىپ عىلمي زەرتتەۋ ادالدىق ينفورماتسياسى مازمۇنىن جاساپ، ينفورماتسيا ءتۇرى مەن باسقارۋ ءتارتىبىن ايقىنداپ، ينفورماتسيا توپتاۋدىڭ كولەمىن، مازمۇنىن، فورماسىن جانە ينفورماتسيانى قولدانۋ سياقتىلاردى ارناعا ءتۇسىرۋ.
(24) عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق ينفورماتسياسىنان بىرگە يگىلىكتەنۋدى، قولدانۋدى كۇشەيتۋ. عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق ينفورماتسياسى جۇيەسىن مەملەكەتتىك سەنىمدىلىك ينفورماتسياسىن بىرگە يگىلىكتەنۋ تۇعىرىمەن، جەرگىلىكتى ورىنداعى عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق ينفورماتسياسى جۇيەسىمەن بايلانىستىرىپ، ينفورماتسيالاردى ساتىلارعا، ۇقىق شەگىنە قاراي ءبولىپ، بىرگە يگىلىكتەنىپ، تاراۋ اتتاپ، رايون اتتاپ بىرلەسىپ جازالاۋدىڭ، ساقتاندىرۋدىڭ تىرەگىن ازىرلەۋ.
سەگىزىنشى، قامتاماسىز ەتۋ شارالارى
(25) پارتيانىڭ عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىسى قىزمەتىنە باسشىلىعىن كۇشەيتۋ. ءار دارەجەلى پارتكوم (پارتيا ۇيىمدارى) عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىسىنا باسا ءمان بەرىپ، باسشىلىقتى شىنايى كۇشەيتىپ، جۇمىس ءبولىسىن ايقىنداپ، تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتۋ كەرەك. قاتىستى تاراۋلار، جەرگىلىكتى ورىندار قولداعى بار عىلمي زەرتتەۋ كەپىلدىك شارالارىن رەتتەپ، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىسى نىسانى جاۋاپكەرلىك ءتۇزىمىن ورناتىپ، مىندەتتەردى، جۇمىس ءبولىسىن ايقىنداپ، نىسان جاۋاپكەرلىگىن ەگجەي - تەگجەيلىلەندىرىپ، ءبىتىرۋ ۋاقىتىن تۇراقتاندىرۋ كەرەك. عىلىم - تەحنيكا مينيسترلىگى عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىسى جاعدايىن باقىلاۋ - تەكسەرۋ جانە حابارلاندىرۋ ءتۇزىمىن ورناتىپ، كورنەكتى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزگەن جەرگىلىكتى ورىنداردى، تاراۋلاردى جانە قۇرىلىمداردى ماداقتاۋ؛ شاراسى ءتيىمسىز بولىپ، قىزمەتتى تياناقتاندىرماعانداردى حابارلاندىرىپ، سىنداپ، وزگەرتۋگە قۋزاۋ.
(26) قوعامدىق باقىلاۋدىڭ جانە قوعامدىق پىكىردىڭ جەتەكشىلىك رولىن ساۋلەلەندىرۋ. قوعام، بۇقارا، جاڭا مەديا سياقتىلاردىڭ عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىسىنا بولعان باقىلاۋ - تەكسەرۋ رولىن تولىق ساۋلەلەندىرۋ. مالىمدەۋ جولىن ىركىلىسسىزدەندىرىپ، عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق تالابىنا قايشى كەلگەن ارەكەتتەرگە جاۋاپكەرلىك سەزىمىمەن، شىنايى اتى - جونىمەن مالىمدەۋگە شابىتتاندىرۋ. اقپارات مەديالارى عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىقتى تۋرا جەتەلەۋدى كۇشەيتۋ كەرەك. قوعامدىق پىكىرلەر كەڭىنەن كوڭىل بولگەن عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق ىستەرىنە داۋگەردىڭ مەكەمەسى نەمەسە سول كاسىپتىڭ باستى جاۋاپتى تاراۋلارى دەر كەزىندە شارا قولدانىپ، تەكسەرىپ، ءبىر جاقتى ەتىپ، ءبىر جاقتى ەتۋ ناتيجەسىن دەر كەزىندە جاريالاۋ.
(27) تەكسەرۋ - باعالاۋدى كۇشەيتۋ. عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىسى جاعدايىن باقىلاۋدى جانە ءۇشىنشى جاقتىڭ باعالاۋىن ورىستەتىپ، تەكسەرۋ جانە باعالاۋ ناتيجەسىن قاتىستى قىزمەتتەردى وزگەرتۋ جانە كەمەلدەندىرۋدىڭ ماڭىزدى نەگىزى ەتۋ ءارى عىلمي زەرتتەۋ ءىسورىندارىنىڭ ناتيجەسىن باعالاۋ، كاسىپورىنداردىڭ ۇكىمەتتىڭ قوسىمشا قاراجاتىنان يگىلىكتەنۋ سياقتىلاردىڭ ماڭىزدى نەگىزى ەتۋ كەرەك. ءىرى عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق ىستەرىن دەر كەزىندە قاداعالاي تەكسەرىپ، تالداۋ جاساۋ. جۇڭگونىڭ عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق جاعدايى مالىمەتىن تۇراقتى مەرزىمدە جاريالاۋ.
(28) حالىقارالىق اۋىس - كۇيىستى، ىنتىماقتاستىقتى بەلسەنە ورىستەتۋ. قاتىستى مەملەكەتتەر، حالىقارالىق ۇيىم سياقتىلارمەن اۋىس - كۇيىس، ىنتىماقتاستىقتى بەلسەنە ورىستەتىپ، عىلىم - تەحنيكانىڭ دامۋىمەن قوسا كەلگەن عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق قۇرىلىسىنىڭ جاڭا جاعدايلارىن، جاڭا ماسەلەلەرىن زەرتتەۋدى كۇشەيتىپ، حالىقارالىق عىلمي زەرتتەۋ ارناسىن بىرگە كەمەلدەندىرىپ، ەل اتتاعان، رايون اتتاعان عىلمي زەرتتەۋدەگى ادالدىق دەلولارىنا ءونىمدى توتەپ بەرۋ.
