تيانشان تورى
تيانشان تورى   ›   ۇيرەنۋ   ›   ماڭىزدى حۇجاتتار

جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى كەڭسەسى، مەملەكەتتىك كەڭەس كەڭسەسى «نىسانداردى قاراۋ - تەكسەرۋ، دارىندىلاردى باعالاۋ، قۇرىلىمداردى ساراپتاۋ رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ جونىندەگى پىكىردى» باسىپ تاراتتى

  شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 7 - ايدىڭ 3 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى. جۋىقتا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى كەڭسەسى، مەملەكەتتىك كەڭەس كەڭسەسى «نىسانداردى قاراۋ - تەكسەرۋ، دارىندىلاردى باعالاۋ، قۇرىلىمداردى ساراپتاۋ رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ جونىندەگى پىكىردى» باسىپ تاراتتى ءارى حابارلاندىرۋ شىعارىپ، جەر - جەردەن، تاراۋلاردان ءىس جۇزىندىك جاعدايمەن بىرلەستىرىپ مۇقيات دايەكتىلەندىرۋدى، تياناقتاندىرۋدى تالاپ ەتتى.

  «نىسانداردى قاراۋ - تەكسەرۋ، دارىندىلاردى باعالاۋ، قۇرىلىمداردى ساراپتاۋ رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ جونىندەگى پىكىردىڭ» تولىعى تومەندەگىدەي:

  نىسانداردى قاراۋ - تەكسەرۋ، دارىندىلاردى باعالاۋ، قۇرىلىمداردى ساراپتاۋ (تومەندە قىسقاشا «قاراۋ - تەكسەرۋ، باعالاۋ، ساراپتاۋ» دەلىندى) رەفورماسى − عىلىم - تەحنيكالىق باعالاۋ ءتۇزىمى رەفورماسىن ىلگەرىلەتۋدىڭ ماڭىزدى شاراسى. پارتيا 19 - قۇرىلتايىنىڭ رۋحىن جاپپاي دايەكتىلەندىرۋ، عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدىڭ مەملەكەتتىك جينالىسىنىڭ ورنالاستىرۋىن جانە «مەملەكەتتىڭ جاڭالىق اشۋ ارقىلى دامۋعا دەم بەرۋ ستراتەگيالىق باعدارلاماسىنىڭ» تالابىن تياناقتاندىرۋ، «قاراۋ - تەكسەرۋ، باعالاۋ، ساراپتاۋ» رەفورماسىن ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋ، عىلمي زەرتتەۋ نىساندارىن قاراۋ - تەكسەرۋ جانە باسقارۋ مەحانيزمىن ونان ارى جاقسارتۋ، عىلىم - تەحنيكالىق دارىندىلاردى باعالاۋ ءتاسىلىن جاقسارتۋ، عىلمي زەرتتەۋ قۇرىلىمدارىن ساراپتاۋ ءتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ، باقىلاۋ - ساراپتاۋدى جانە عىلمي زەرتتەۋدەگى سەنىمدىلىك جۇيەسى قۇرىلىسىن كۇشەيتۋ ءۇشىن، تومەندەگىدەي پىكىر ورتاعا قويىلدى:

  ءبىرىنشى، جالپى تالاپ

  (1) جەتەكشى يدەيا. پارتيا 19 - قۇرىلتايىنىڭ جانە ج ك پ 19 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ەكىنشى، ءۇشىنشى جالپى ماجىلىستەرىنىڭ رۋحىن جاپپاي دايەكتىلەندىرىپ، شي جينپيڭنىڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىن جەتەكشى ەتىپ، پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ، مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ شەشىم - ورنالاستىرۋلارى بويىنشا، جاڭالىق اشۋ ارقىلى دامۋعا دەم بەرۋ ستراتەگياسىن باتىل اتقارىپ، عىلىم - تەحنيكا ءتۇزىلىس رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ بەلسەندىلىگى مەن جاسامپازدىعىن تۋىنداتۋدى وزەك، عىلمي، ولشەمدى، جوعارى ءونىمدى، سەنىمدى عىلىم - تەحنيكالىق باعالاۋ جۇيەسىن قۇرۋدى نىسانا، عىلمي زەرتتەۋ نىساندارىن قاراۋ - تەكسەرۋگە، دارىندىلاردى باعالاۋعا، قۇرىلىمداردى ساراپتاۋعا رەفورما جاساۋدى شەشۋشى ءتۇيىن ەتىپ، جاراتىلىستىق عىلىمدار مەن فيلوسوفيالىق - قوعامدىق عىلىمدار سياقتى تۇرلىشە ءپان تۇرلەرىن ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ، تۇرلەر بويىنشا باعالاۋ ءتۇزىمى قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتىپ، باعالاۋدىڭ جەتەكشىلىك جانە باعدارلىق رولىن ويداعىداي ساۋلەلەندىرىپ، دەن قويا زەرتتەۋمەن شۇعىلداناتىن، ۇزدىكتىككە تالپىناتىن، ستيلى پاك، سالتى دۇرىس عىلمي زەرتتەۋ ورتاسىن قالىپتاستىرىپ، جۇڭگوشا عىلىم - تەحنيكالىق باعالاۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرىپ، ەلىمىزدىڭ عىلىم - تەحنيكالىق جاڭالىق اشۋ قابىلەتىن جوعارىلاتۋ، جاڭاشىل ەلدى جانە الەمدىك عىلىم - تەحنيكالىق قۇدىرەتتى ەلدى جەدەل قۇرۋ ءۇشىن پارمەندى تۇزىمدىك كەپىل ۇسىنۋ.

  (2) نەگىزگى پرينسيپ

  − زاڭدىلىققا قۇرمەت ەتۋگە تاباندى بولۋ. عىلىم - تەحنيكالىق دارىندىلاردىڭ دامۋى جانە عىلمي زەرتتەۋ زاڭدىلىعىنا بويسۇنىپ، باعالاۋ نىسانالارىن، كورسەتكىشتەرىن، ادىستەرىن عىلمي بەلگىلەپ، عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرىن دەن قويا زەرتتەۋمەن شۇعىلدانۋعا، ۇزدىك ناتيجە جاراتۋعا تالپىنۋعا جەتەكتەۋ. جوعارى دەڭگەيدە جوبالاۋدى كۇشەيتىپ، «قاراۋ - تەكسەرۋ، باعالاۋ، ساراپتاۋ» قىزمەتىن ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ جانە ىقشامداپ، جۇمىس ءتارتىبىن قاراپايىمداستىرىپ جانە جاقسارتىپ، عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرى مەن قۇرىلىمدارىن قول بايلاۋدان بوساتۋ جانە ولاردىڭ جۇگىن جەڭىلدەتۋ، سونداي - اق ۇزاق ۋاقىت ءونىمدى مەحانيزم قالىپتاستىرۋ.

  − ماسەلەنى نىشان ەتۋگە تاباندى بولۋ. نازاردى «قاراۋ - تەكسەرۋ، باعالاۋ، ساراپتاۋ» قىزمەتىندە ورىن تەپكەن كورنەكتى ماسەلەلەرگە شوعىرلاندىرىپ، ءتۇزىلىس - مەحانيزم كەدەرگىلەرىن جويۋدان ىسكە كىرىسىپ، سەرپىلىس ءتۇيىنىن ءدال تاۋىپ، ساپاعا، ۇلەسكە، ناتيجەگە اناعۇرلىم ءمان بەرىپ، دۇرىس باعالاۋ بەتالىسىن ورناتىپ، باعىتتامالىلىقتى كۇشەيتىپ، ناقتى شارالاردى، مىعىم شارالاردى كورنەكتىلەندىرىپ، رەفورمانىڭ ساپاسى مەن ناقتى ونىمدىلىگىن جوعارىلاتۋ.

  − تۇرلەر بويىنشا باعالاۋعا تاباندى بولۋ. جاراتىلىستىق عىلىمدار، فيلوسوفيالىق - قوعامدىق عىلىمدار، اسكەري عىلىمدار سياقتى تۇرلىشە ءپان تۇرلەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە ساي، تۇرلەر بويىنشا باعالاۋ كورسەتكىشى جۇيەسىن جانە باعالاۋ ءتارتىبى ولشەمىن ورناتۋ. نەگىزدىك، وزىق زەرتتەۋدە ءتول جاسامپازدىقتى بەتالىس ەتۋدى كورنەكتىلەندىرىپ، كاسىپتەستەردىڭ باعالاۋىن نەگىز ەتۋ؛ قوعامدىق الەۋمەتتىك سيپاتتى زەرتتەۋدە سۇرانىستى بەتالىس ەتۋدى كورنەكتىلەندىرىپ، سالاداعى پايدالانۋشىلاردىڭ جانە قوعامنىڭ باعالاۋىن نەگىز ەتۋ؛ قولدانىلمالى تەحنيكالاردى اشۋ جانە جەتىستىكتەردى كادەگە جاراتۋدى باعالاۋدا كاسىپورىن سۋبيەكتىلەرىن، بازار بەتالىسىن كورنەكتىلەندىرىپ، پايدالانۋشىنىڭ باعالاۋىن، 3 - تاراپتىڭ باعالاۋىن جانە بازاردىڭ ناتيجەسىن نەگىز ەتۋ.

  − وبيەكتيۆ، ءادىل بولۋعا تاباندى بولۋ. تۇرلىشە باعالاۋ وبيەكتىلەرىنىڭ ناقتى جاعدايىن وبيەكتيۆ، شىنايى، ءدال بەينەلەپ، كاسىپتەستەردىڭ باعالاۋىن جالپىلاستىرىپ، حالىقارالىق باعالاۋدى ەنگىزىپ، عىلىم - تەحنيكالىق باعالاۋ قيمىلدارىنىڭ جاريالىلىعى مەن اشىقتىعىن ونان ارى جوعارىلاتىپ، باعالاۋ قىزمەتىنىڭ دەربەستىگى مەن ادىلدىگىنە كەپىلدىك ەتۋ، باعالاۋ ناتيجەسىنىڭ عىلميلىعى مەن وبيەكتيۆتىگىنە كەپىلدىك ەتۋ.

  (3) باستى نىسانالار. «13 - بەسجىلدىق» كەزىندە «قاراۋ - تەكسەرۋ، باعالاۋ، ساراپتاۋ» قىزمەتىنىڭ ورنالاسۋىن جاقسارتۋ، «قاراۋ - تەكسەرۋ، باعالاۋ، ساراپتاۋ» نىساندارىنىڭ سانىن ازايتۋ، باعالاۋ مەحانيزمىن جاقسارتۋ، ساپاسى مەن ونىمدىلىگىن جوعارىلاتۋ سياقتى جاقتاردا اناعۇرلىم زور سەرپىلىس جاساپ، جاڭالىق اشۋ ارقىلى دامۋعا دەم بەرۋ تالابىنا ۇيلەسكەن، عىلىم - تەحنيكالىق جاڭالىق اشۋ زاڭدىلىعىنا ۇيلەسەتىن، ساپا، ۇلەس، ناتيجە بەتالىسى كورنەكتىلەندىرىلگەن تۇرلەر بويىنشا باعالاۋ جۇيەسىن نەگىزىنەن قالىپتاستىرىپ، عىلىم - تەحنيكالىق بايلىقتاردىڭ سەپتەلۋىنىڭ اناعۇرلىم ۇتىمدى بولۋىنا، عىلمي زەرتتەۋ قۇرىلىمدارى مەن عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ جاڭالىق اشۋ، شارۋاشىلىق قۇرۋ مۇمكىندىكتەرى مەن ومىرشەڭدىكتەرىنىڭ تالاسا كۇشەيۋىنە، عىلىم - تەحنيكالىق جاڭالىق اشۋ مەن قامداۋ قابىلەتىنىڭ ايتارلىقتاي جوعارىلاۋىنا، عىلىم - تەحنيكالىق العا باسۋدىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋعا اناعۇرلىم كەسەك ۇلەس قوسۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك.

 ەكىنشى، عىلىم زەرتتەۋ نىساندارىن قاراۋ - تەكسەرۋدى، باعالاۋدى جاقسارتۋ

  (1) نىسان باعدارناماسىن جاساۋ جانە جاريالاۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ. مەملەكەتتىڭ عىلىم - تەحنيكا جوسپار - نىساندارىنىڭ باعدارناماسىن جاساۋ قىزمەتىندە ۇتىمدى ءتاسىل قولدانىپ، قاتىستى تاراۋلاردى، سالالاردى، جەرگىلىكتى ورىنداردى جانە كاسىپ سالالارىن، عىلىم - تەحنيكالىق قوعامدىق ۇيىمداردى، قوعامداعى الەۋمەتتى بىرگە ات سالىسۋعا تولىق تارتۋ كەرەك. نىسان باعدارنامالارىنىڭ مازمۇنى ءار جاقتىڭ پىكىرىن كەڭىنەن قابىلداپ، مەملەكەتتىڭ ەركىن اناعۇرلىم ايگىلەۋ، ءار جاقتىڭ سۇرانىسىن بەينەلەۋ، شارت - جاعدايى بار جەرلەر ينتەرنەتتە اشىق پىكىر الىپ جانە تەكسەرۋ، سارالاۋ جۇرگىزىپ، باعدارنامانىڭ عىلميلىعىن جوعارىلاتۋ. نىسان كولەمى لايىقتى، نىسانا شوعىرلى ءارى ايقىن بولۋ، عىلمي تاقىرىپتاردى جانە وعان قاتىناسۋشى ورىنداردىڭ سانىن لايىقتى ورنالاستىرىپ، قاراستى عىلمي تاقىرىپتاردىڭ مىندەتتەرى تىعىز بايلانىستىرىلىپ، ورگانيكالىق تۇتاس تۇلعا قالىپتاستىرۋىنا كەپىلدىك ەتىپ، ەپتەپ - سەپتەپ قۇراستىرا سالۋدان جانە اتقارۋ بارىسىنداعى بىتىراندىلىقتان ساقتانۋ. ءتۇرلى مەملەكەتتىك عىلىم - تەحنيكالىق جوسپارلاردا جىلدىق باعدارنامانى مەرزىمدى تۇردە جاريالاۋ ءتۇزىمىن بىرتىندەپ اتقارۋ. جاراتىلىستىق عىلىم نىساندارىنىڭ باعدارنامالارىندا ەلەۋلى ءتول جاسامپازدىق، توڭكەرۋ سيپاتتى، ارالاس پاندىك جاڭالىق اشۋ سياقتىلارعا ءمان بەرۋ. فيلوسوفيالىق - قوعامدىق عىلىم نىساندارىنىڭ باعدارنامالارىندا زەرتتەۋدىڭ ساياسي باعدارى، عىلىمدىق جاڭالىق اشۋ، قوعامدىق ونىمدىلىك، امالياتتىق قۇن سياقتىلارعا ءمان بەرۋ كەرەك.

  نىسان باعدارنامالارى تۇرگە ءبولۋ پرينسيبى بويىنشا تۇرلىشە تيپتەگى نىسانداردى ۇيىمداستىرۋ، اتقارۋ ءتاسىلىن ايقىنداۋ كەرەك. مەملەكەتتىڭ عىلىم - تەحنيكا جوسپار - نىساندارىندا جايشىلىقتا اشىق باسەكە تاسىلىمەن جوسپار - نىساندى ارقالاۋشى ورىنداردىڭ ۇزدىكتەرىن تاڭداۋ ءتاسىلىن قولدانۋ. ايقىن مەملەكەتتىك نىساناسى بار، تەحنيكالىق لۋشيانى انىق، ۇيىمداستىرىلۋ دەڭگەيى ءبىرشاما جوعارى، باسىمدىققا يە ارقالاۋشى ورىندار شوعىرلانعان ەلەۋلى عىلىم - تەحنيكالىق نىسانداردا باعىتتامالى تۇردە ۇزدىكتەرىن تاڭداۋ نەمەسە باعىتتامالى تۇردە مىندەتتەۋ سياقتى تاسىلدەرمەن ارقالاۋشى ورىنداردى تۇراقتاندىرۋعا بولادى؛ كاسىپورىن باستاماشى بولعان تەحنيكالىق جاڭالىق اشۋ نىساندارىندا كاسىپورىننىڭ بىلىكتىلىگىنە، تەحنيكالىق جاڭالىق اشۋ قابىلەتىنە جانە قازىنالىق جاعدايىنا ايقىن تالاپ قويىپ، كاسىپورىنداردى بىرلەسىپ كىرىسۋگە جانە ۇيىمداستىرىپ اتقارۋعا ىنتالاندىرۋ كەرەك. ارميا مەن حالىقتىڭ توعىسپالى دامۋى ستراتەگياسىن ىشكەرىلەي اتقارىپ، ارميا مەن حالىق توعىسقان جاڭالىق اشۋ جۇيەسىن جەدەل قۇرىپ، ەلەۋلى عىلىم - تەحنيكالىق نىسانداردى ارميا مەن جەرگىلىكتى ورىندار بىرلەسىپ دالەلدەۋدى جانە اتقارۋدى ىلگەرىلەتۋ.

  (2) نىسانداردى قاراۋ - تەكسەرۋدىڭ جاريالىلىعىنا، ادىلدىگىنە، تەڭدىگىنە كەپىلدىك ەتۋ. نىسانداردى قاراۋ - تەكسەرۋ قىزمەتىنىڭ ءادىل، عىلمي، ايقىن ەرەجەسىن ورناتۋ، سونداي - اق ونى قاراۋ - تەكسەرۋدەن بۇرىن جاريالاۋ. نىسان تۇرعىزۋدىڭ تۇرلىشە تاسىلدەرى بويىنشا، قاتىستى قاراۋ - تەكسەرۋ ءتارتىبىن جانە ءادىسىن قولدانۋ، ءبىر كەزەكتەگىلەرگە بىردەي قاراۋ - تەكسەرۋ ءادىسىن قولدانىپ، قاراۋ - تەكسەرۋ ناتيجەسىندە ەكى ۇشتىلىق بولۋدان ساقتانۋ. بەينەجازبامەن قاراۋ - تەكسەرۋ، تەلەفوندا دىبىسقا جازۋ، قاراۋ - تەكسەرۋ ناتيجەسىن اڭىس ەتۋ، نىسان تۇرعىزۋ بويىنشا اشىق جاريالاۋ سياقتى شارالاردى جالپىلاستىرىپ، قاراۋ - تەكسەرۋدىڭ تۇتاس بارىسىندا شاعىمدانۋ، تەكسەرۋ - سۇراستىرۋ، قۋزاستىرۋ مۇمكىندىگى بولۋىن جۇزەگە اسىرۋ. نىسان جولداۋشىنىڭ قاراۋ - تەكسەرۋدەن بۇرىن تايساپ تۇرۋشى ورىن مەن جەكە ادامدى اتاۋىنا رۇقسات بەرۋ. نىسان جاۋاپتىسىنىڭ عىلمي زەرتتەۋ ارتقى كورىنىسىن اداقتاپ تەكسەرۋ ءتۇزىمىن ورناتىپ، نىسان تۇرعىزۋ بويىنشا اشىق جاريالاۋ كەزىندە بوتەن پىكىر بولعان نىسان جاۋاپتىلارى جونىندە عىلمي زەرتتەۋ قىزمەت ناتيجەسىنە، باستان كەشىرگەن تاجىريبەلەرىنە، سەنىمدىلىك جاعدايىنا تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، نىسان تالابىنا ۇيلەسۋگە كەپىلدىك ەتۋ. مەملەكەتتىڭ تۇرلىشە عىلىم - تەحنيكا جوسپارلارىندا ناقتى جاعدايدى نەگىز ەتە وتىرىپ، نىسان جولداۋ جانە قاراۋ - تەكسەرۋ بارىسىندا جاۋاپتى ادام مەن توپتىڭ ناقتى قابىلەتىن جانە نىسان تالابىن جان - جاقتى ويلاستىرىپ، جاريالاعان عىلمي ماقالاسى، قول جەتكىزگەن پاتەنتتەرى، داڭق سيپاتتى مارتەبەسى، اتقارعان نىساندارى، العان سيلىقتارى سياقتى جاعدايلاردى شەكتەمە شارت ەتپەۋ كەرەك. ەلەۋلى ءتول جاسامپازدىق، توڭكەرۋ سيپاتتى، ارالاس پاندىك جاڭالىق اشۋ نىساندارى سياقتىلاردىڭ داعدىلى ەمەس قاراۋ - تەكسەرۋ مەحانيزمىن ورناتۋ جونىندە ىزدەنىس جاساۋ قۇپيالىعى ساقتالاتىن نىسانداردى قاراۋ - تەكسەرۋدى، باسقارۋدى مەملەكەتتىڭ عىلىم - تەحنيكالىق قۇپيالىقتاردى ساقتاۋ تۋرالى قاتىستى بەلگىلەمەلەرى بويىنشا جۇرگىزۋ.

  (3) قاراۋ - تەكسەرۋ ماماندارىن تاڭداۋدى، ىستەتۋدى كەمەلدەندىرۋ. شوعىرلى دا ءبىر تۇتاس، ولشەمدى دە ارناعا تۇسكەن، حاۋىپسىز دە سەنىمدى، اشىق تا ورتاق يگىلىكتەنۋگە بولاتىن مەملەكەتتىك عىلىم - تەحنيكا ماماندارى قامباسىن قۇرۋدى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىپ، جوعارى دارەجەلى مامانداردى دەر كەزىندە تولىقتاپ، ماماندىق سالا مەن زەرتتەۋ باعىتىن اشالاپ، نىسانداردى قاراۋ - تەكسەرۋ تالاپتارىن اناعۇرلىم جاقسى قاناعاتتاندىرۋ. مەملەكەتتىك عىلىم - تەحنيكا ماماندارى قامباسىنا كىرگىزۋ ولشەمى مەن قاراۋ - تەكسەرۋ ماماندارىن تاڭداۋ ولشەمىن كەمەلدەندىرىپ، تانىستىرۋشى ورىنداردىڭ مامانداردى تانىستىرۋ جانە باسقارۋ سياقتى جاقتارداعى ۇقىق - جاۋاپكەرشىلىگىن ايقىنداپ، تانىستىرۋشى ورىنداردىڭ مامانداردىڭ ينفورماتسياسىن تەكسەرۋدەگى وتكەلدى يگەرۋ جاۋاپكەرلىگىن كۇشەيتىپ، مامانداردى قامباعا كىرگىزۋ ينفورماتسياسىن مەرزىم بويىنشا جاڭالاۋ مەحانيزمىن ورناتۋ. نىسانداردىڭ ءتۇر ەرەكشەلىگىنە ساي قاراۋ - تەكسەرۋ ماماندارىن تاڭداۋ شارتىن جانە مامانداردىڭ ۇيىمداسۋ پرينسيپتەرىن لايىقتى تۇراقتاندىرۋ، پرينسيپتىك جاقتان، باستىسى، عىلمي زەرتتەۋدىڭ ءبىرىنشى شەبىندە تەبىندى بولىپ تۇرعان، وسى سالانى، وسى نىساندى شىنايى تۇسىنەتىن مامانداردى قاراۋ - تەكسەرۋگە قاتىناستىرىپ، ولاردىڭ ماماندىق دەڭگەيى مەن ءبىلىم قۇرىلىمىن تولىق ويلاستىرۋ. كاسىپتىك قولدانىسپەن تىعىز ۇشتاسقان نىسانداردى قاراۋ - تەكسەرۋدە ءوندىرىستىڭ ءبىرىنشى شەبىندە تەبىندى بولىپ تۇرعان مامانداردى قاراۋ - تەكسەرۋگە قاتىناستىرۋ. قاراۋ - تەكسەرۋ ماماندارىنىڭ سەنىمدىلىگىن تىزىمدەۋ، قوزعالىستى رەتتەۋ، جاۋاپكەرشىلىگىن قۋزاستىرۋ ءتۇزىمىن ورناتىپ جانە كەمەلدەندىرىپ، مامانداردىڭ قاراۋ - تەكسەرۋ ارەكەتىن قاتاڭ ارناعا ءتۇسىرۋ. مامانداردى كەزەكپەن اۋىستىرۋ، كەز كەلگەن بىرەۋىن تاڭداپ الۋ، تايساتۋ، اشىق جاريالاۋ سياقتى قاتىستى تۇزىمدەردى كەمەلدەندىرىپ، اشىق جاريالاۋ مەزگىلىندە باسقاشا پىكىر بولعان مامانداردىڭ جاعدايىنا، ەسەيۋ بارىسىنا تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، مامانداردى تاڭداۋدىڭ، ىستەتۋدىڭ عىلمي، ءادىل بولۋىنا كەپىلدىك ەتۋ. باستاپقى ساراپتاۋ بۋىنىندا بىردەي ماماندىقتاعىلاردى شاعىن كولەمدە باعالاۋدى جولعا قويىپ، ءبىر ءبولىم وزىق جانە نەگىزدىك عىلىم سياقتى سالالارعا حالىقارالىق بىردەي ماماندىقتاعىلاردىڭ باعالاۋىن بىرتىندەپ لايىقتى سالىستىرما بويىنشا ەنگىزۋ. نىسان باسقاراتىن ماماندىق قۇرىلىمدار قاراۋ - تەكسەرۋ ماماندارىن تىزىمدىكتەن تاڭداپ الۋدى جانە قۇپيالىقتى ساقتاۋدى باسقارۋدى كۇشەيتىپ، مامانداردى تاڭداپ الۋدى جانە ىستەتۋدى قىزمەت ورنىمەن اجىراتۋدى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋ كەرەك. ءماجىلىس اشىپ قاراۋ - تەكسەرۋ جۇرگىزگەندە، پرينسيپتىك جاقتان قاراۋ - تەكسەرۋدەن بۇرىن قاراۋ - تەكسەرۋ ماماندارىنىڭ ەسىمدىگىن اشىق جاريالاۋ؛ حات - حابار ارقىلى قاراۋ - تەكسەرۋ جۇرگىزگەندە، قاراۋ - تەكسەرۋ اياقتالۋدان بۇرىن مامانداردىڭ ەسىمدىگىن قاتاڭ تۇردە قۇپيا ساقتاۋ، شارت - جاعدايى بار ورىندار قاراۋ - تەكسەرۋ اياقتالعاننان كەيىن قوعامعا اشىق جاريالاۋ كەرەك. قاراۋ - تەكسەرۋ ماماندارى ءىلمي تەجەمدىلىكتى كۇشەيتۋ، ءىلمي ورتاق تۇلعا ءىلمي باقىلاۋدى كۇشەيتۋ كەرەك.

  (4) نىسانداردى قاراۋ - تەكسەرۋ ساپاسى مەن ونىمدىلىگىن جوعارىلاتۋ. مامانداردىڭ قاراۋ - تەكسەرۋ جۇرگىزەتىن نىسان سانى، جالپى ۋاقىتى سياقتى قىزمەت مولشەرىن لايىقتى تۇراقتاندىرۋ، ءماجىلىس اشىپ قاراۋ - تەكسەرۋ جۇرگىزۋدەن بۇرىن مامانداردى جولدانعان ماتەريالداردى وقۋعا دەر كەزىندە ۇيىمداستىرىپ، مامانداردىڭ جولدانعان نىسانداردىڭ جاعدايىن تولىق يەلەۋىنە كەپىلدىك ەتۋ؛ نىساندى مالىمدەۋ جانە سۇراۋعا جاۋاپ بەرۋ ۋاقىتىن ۇيلەسىمدى تۇراقتاندىرۋ. نىسانعا جاۋاپتى ادام پرينسيپتىك جاقتان ءوزى مالىمدەۋ، ءوزى جاۋاپ بەرۋ، نىسان مالىمدەۋ توبىندا جوق ادامدار جاۋاپ بەرۋگە قاتىناسپاۋ. مەجە ەسەپ ساراپتاۋ قىزمەتىن ىشكەرىلەي جاقسارتىپ، تەك جوسپارعا الىنعان نىساندارعا عانا مەجە ەسەپ ساراپتاۋىن جۇرگىزۋ، مەجە ەسەپ ساراپتاۋىن جۇرگىزەتىن مامانداردى سۇرىپتاۋ، باعالاۋ ءادىسىن ارناعا ءتۇسىرىپ جانە كەمەلدەندىرىپ، ساراپتاۋ ساپاسىن جوعارىلاتىپ، ساراپتاۋ ناتيجەسىن دەر كەزىندە اڭىس ەتۋ.

  (5) نىسان جەتىستىگىن باعالاۋدى، تەكسەرىپ وتكىزىپ الۋدى قاتايتۋ. نىساندى ۇستىنە العان ورىن ءوز ورنىنىڭ عىلمي زەرتتەۋ جەتىستىگىن باسقارۋدىڭ سۋبيەكتتىك جاۋاپكەرلىگىن ارقالايدى، ءوز ورنىنىڭ عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرىن اشىق جاريالاماق بولىپ وتىرعان جەتىستىگىنىڭ شىنايىلىعىن تەكسەرۋگە ۇيىمداستىرۋ كەرەك. كاسىپ باسقارۋ تاراۋلارى وزىنە قاراستى عىلمي زەرتتەۋ ورىندارىنىڭ عىلمي زەرتتەۋ جەتىستىكتەرىن جىلىنا ءبىر رەت بەلگىلى سالىستىرما بويىنشا ءىشىنارالاپ تەكسەرۋ كەرەك. قۇپيالىققا جاتپايتىن مەملەكەتتىك عىلىم - تەحنيكا جوسپارىنداعى نىسانداردىڭ جەتىستىكتەرىن تەكسەرىپ وتكىزىپ الۋدان بۇرىن، ءبىلىم مەنشىك ۇقىعىن قورعايتىن زاڭ - تۇزىمدەرگە بويسۇنۋ العى شارتىندا، مەملەكەتتىك عىلىم - تەحنيكا مالىمەتى جۇيەسىنە ەنگىزىپ، قوعامعا اشىق جاريالاپ، باقىلاۋدى قابىلداۋ كەرەك. نىسانداردى باسقاراتىن ماماندىق قۇرىلىمدار بەلگىلەنگەن ۋاقىت شەگى جانە ءتارتىپ بويىنشا مەملەكەتتىك عىلىم - تەحنيكا جوسپارىنداعى نىسانداردى تەكسەرىپ وتكىزىپ الۋدى ۇيىمداستىرىپ، قاتاڭ تۇردە مىندەتتەمەدە تۇراقتاندىرىلعان نىسانا، كورسەتكىش جانە تەكسەرىپ وتكىزىپ الۋ قىزمەتىنىڭ ولشەم - بەلگىلەمەسى بويىنشا تەكسەرۋ، باعالاۋ جۇرگىزۋ كەرەك. ايقىن قولدانۋ تالابى بارلاردى، نىساندى تەكسەرىپ وتكىزىپ العاننان كەيىن، جەتىستىكتىڭ قولدانىلۋ جاعدايىنا كەز كەلگەن ۋاقىتتا جۇمىس ۇستىندە ءىشىنارا تەكسەرۋ، سوڭعى ساراپتاۋ جۇرگىزۋ كەرەك.

  (6) مەملەكەتتىك عىلىم - تەحنيكا جوسپارىنىڭ ونىمدىلىگىن ساراپتاۋدى كۇشەيتۋ. عىلىم - تەحنيكا جوسپارىنىڭ جالپى تۇلعالىق جاعدايىنا قاراتا ونىمدىلىك ساراپتاۋىن جۇرگىزۋدى ۇيىمداستىرىپ، جوسپارداعى نىسانانىڭ ورىندالۋى، باسقارىلۋى، ءونىم مولشەرى، ناتيجەسى، ىقپالى سياقتىلاردىڭ ونىمدىلىگىن ءتۇيىندى ساراپتاۋ. ونىمدىلىك ساراپتاۋىن جۇرگىزۋگە اشىق باسەكە سياقتى فورمالار ارقىلى وزىپ شىققان ءۇشىنشى جاقتى تاڭداپ مىندەتتەۋ، دەربەس، ماماندانعان، جاۋاپكەرشىل بولۋدى نەگىزگى تالاپ ەتىپ، ءۇشىنشى جاق ساراپتاۋ قۇرىلىمىنىڭ رولىن تولىق ساۋلەلەندىرۋ، قاجەتكە قاراي حالىقارالىق ساراپتاۋدى ەنگىزۋ. ءۇشىنشى جاق ساراپتاۋ قۇرىلىمىن ارناعا ءتۇسىرۋدى جانە باقىلاۋدى كۇشەيتىپ، ءۇشىنشى جاق ساراپتاۋ قۇرىلىمىنىڭ ساراپتاۋ ناتيجەسىنە جاۋاپتى بولۋ ءتۇزىمى مەن سەنىمدىلىك باعالاۋ مەحانيزمىن بىرتىندەپ ورناتۋ.

  (7) مەملەكەتتىك عىلىم - تەحنيكا سيلىعىنا رەفورما جاساۋ جوباسىن تياناقتاندىرۋ. قازىر جۇرگىزىلىپ وتىرعان كورسەتكىشتى ۇكىمەت ءتۇسىرۋ، عىلىم - تەحنيكا قىزمەتكەرلەرى ءوتىنىش ەتۋ، ورىن كورسەتۋ تاسىلىنە رەفورما جاساپ، مامان - وقىمىستىلار، ۇيىمدىق قۇرىلىمدار، قاتىستى تاراۋلار كورسەتۋ ءتۇزىمىن جۇرگىزۋ. كورسەتۋشى تانىستىرۋ، جاۋاپ بەرۋ، باسقاشا پىكىرگە جاۋاپ ايتۋ سياقتى جاۋاپكەرلىكتەردى ارقالاۋ، قاتىستى ماتەريالداردىڭ شىنايىلىعى مەن دۇرىستىعىنا جاۋاپتى بولۋ. بەلگىلەنگەن ولشەمدە، بەلگىلەنگەن نورمادا ساراپتاۋ جۇرگىزۋ ءتۇزىمىن اتقارۋ، جاراتىلىستىق عىلىمدار سيلىعىنا، تەحنيكالىق تاپقىرلىق سيلىعىنا، عىلىم - تەحنيكاداعى العاباسارلىق سيلىعىنا دارەجە ولشەمى بويىنشا كورسەتۋ، دەربەس قاراپ - تەكسەرىپ داۋىسقا سالۋ مەحانيزمىن جولعا قويۋ، ءبىرىنشى دارەجەلى سيلىق بويىنشا قاراۋ - تەكسەرۋدەن وتپەگەن نىسانداردى دارەجەسىن تومەندەتىپ ەكىنشى دارەجەلى سيلىقتىڭ باعالاۋىنا قاتىناستىرماۋ. سيلاۋ قىزمەتىنىڭ اشىقتىعىن، جاريالىلىعىن جوعارىلاتىپ، سيلىقتى باعالاۋ ەرەجەسىن، بارىسىن، سانىن تۇتاس قوعامعا اشىق جاريالاپ، جاراتىلىستىق عىلىمدار سيلىعىنا، تەحنيكالىق تاپقىرلىق سيلىعىنا، عىلىم - تەحنيكاداعى العاباسارلىق سيلىعىنا كانديدات نىسانداردى جانە كورسەتۋشىلەردى تۇتاس بارىس بويىنشا اشىق ۇستاۋ.

  ءۇشىنشى، عىلىم - تەحنيكا دارىندىلارىن باعالاۋ ءتاسىلىن جاقسارتۋ

  (1) عىلىم - تەحنيكا دارىندىلارى جوسپارىن ءبىر تۇتاس ورنالاستىرۋ. تاراۋلاردىڭ، جەرگىلىكتى ورىنداردىڭ سايكەسۋىن كۇشەيتىپ، ءوتىنىش ەتىلگەن دارىندىلار نىسانىنىڭ قايتالانۋىن تەكسەرۋ جانە ءبىر جاقتى ەتۋ مەحانيزمىن ورناتىپ، دارىندىلاردىڭ ءوتىنىش بەرۋدەگى بەلگىلەمەگە قايشى ارەكەتتەرىنە تيىم سالۋ، كوپ تۇردەگى قارايلاس دارىندىلار نىسانىنىڭ ءبىر ۋاقىتتا ءبىر تەكتى دارىندىلاردى قولداۋىنان ساقتانۋ. تاراۋلاردىڭ، جەرگىلىكتى ورىنداردىڭ تۇرلىشە قولداۋ وبيەكتىسىنە عىلىم - تەحنيكا دارىندى جوسپارىن عىلمي ورنالاستىرىپ، دارىندى جوسپارىنىڭ قۇرىلىمىن جاقسارتۋ.

  (2) دارىندى باعالاۋ كورسەتكىشىن عىلمي ورناتۋ. ءمورالىن، قابىلەتىن، قىزمەت ناتيجەسىن جەتەكشى ەتۋدى كورنەكتىلەندىرىپ، عىلمي ماقالانى، كاسىپتىك اتاقتى، وقۋ ماعلۇماتىن، سيلىقتى عانا ولشەم ەتۋ نىسايىن جويىپ، ۋاكىلدىك تۋىندىنى باعالاۋ ءتۇزىمىن جولعا قويىپ، نىشاندىق جەتىستىكتىڭ ساپاسىنا، ۇلەسىنە، ىقپالىنا ءمان بەرۋ. ءپان سالاسىنداعى تەبىندىلىگى جانە ىقپالى، ماڭىزدى عىلمي ۇيىمدا نەمەسە مەرزىمدىك باسىلىمدا مىندەت اتقارۋى، زەرتتەپ جاساۋ جەتىستىگىنىڭ جاسامپازدىعى، جەتىستىگىنىڭ تۇرلەنۋ ونىمدىلىگى، عىلىم - تەحنيكالىق قىزمەت ەتۋدەگى رازىلىق دارەجەسى سياقتىلاردى ماڭىزدى باعالاۋ كورسەتكىشى ەتۋ. قوعامدىق الەۋمەتتىك يگىلىك سيپاتتى زەرتتەۋ، قولدانىلمالى تەحنيكا اشۋ سياقتى تۇرلەردەگى عىلمي زەرتتەۋ دارىندىلارىن باعالاۋدا، SCI (عىلمي دايەكتەمە يندەكسى) جانە وزەكتى مەرزىمدىك باسىلىمداردا جاريالاعان عىلمي ماقالا سانى، عىلمي ماقالانىڭ دايەك ەتىلۋ تىزىمدىگى، ىقپال فاكتورى رەت ءتارتىبى سياقتىلاردى تەك قانا پايدالانۋ ماتەريالى ەتۋ. جەكەلىك باعالاۋ مەن توپتىق باعالاۋدى ۇشتاستىرۋعا ءمان بەرىپ، توپتىق قاتىناسۋشىلاردىڭ ءىس جۇزىندىك ۇلەسىنە قۇرمەت ەتۋ جانە ونى مويىنداۋ. شەتەلدەن ەنگىزىلگەن دارىندىلاردىڭ شەتەلدەگى ءبىلىم الۋ جانە عىلمي زەرتتەۋ بارىسىنا تەكسەرۋ جۇرگىزۋدى، انىقتاۋدى كۇشەيتىپ، ءبىلىم الۋىن، قىزمەت كەشىرمەلەرىن جاي عانا عىلمي زەرتتەۋ ورەسىنە بالاماۋ. سالالاس باعالاۋ مەحانيزمىنىڭ دارىندى باعالاۋ بارىسىنداعى رولىنا ءمان بەرۋ. ەرەكشە دارىندىلارعا ەرەكشە باعالاۋ ولشەمىن قولدانۋ جاعىندا ىزدەنىس جاساۋ. مەملەكەت قورعانىسىنىڭ ماڭىزدى ينجەنەرياسى مىندەتىن ارقالاعان دارىندىلارعا باعىتتامالى باعالاۋ شاراسىن قولدانىپ، مەملەكەت قورعانىسى عىلىم - تەحنيكاسىنداعى قۇپيالىققا جاتاتىن سالالارداعى دارىندىلاردى باعالاۋعا ەرەكشە ارنا قولدانۋ.

  (3) دارىندىلاردى باعالاۋدىڭ، ىستەتۋدىڭ دۇرىس بەتالىسىن قالىپتاستىرۋ. دۇرىس قۇن بەتالىسىندا تاباندى بولىپ، دارىندىلاردىڭ داڭق سيپاتتى اتاعىن مەملەكەتتىك عىلىم - تەحنيكا جوسپارى نىساندارىن ۇستىنە الۋدىڭ، مەملەكەتتىك عىلىم - تەحنيكا سيلىعىن بەرۋدىڭ، كاسىپتىك اتاق باعالاۋدىڭ، قىزمەت ورنىنا ۇسىنىس ەتۋدىڭ، ەڭبەكاقى مامىلەسىن بەلگىلەۋدىڭ شەكتەۋلى شارتى ەتپەۋ، دارىندىلاردىڭ اتاعىنىڭ ءىلمي سيپاتىن، داڭق سيپاتىن قالپىنا كەلتىرىپ، زاتتىق مۇددەمەن قاراپايىم تۇردە تىكە بايلانىستىرۋدان ساقتانۋ. دارىندىلاردى ۇيلەسىمدى اۋىسۋعا شابىتتاندىرىپ، ءتيىمدى باسەكەلەسۋگە جانە تارتىپپەن اۋىسۋعا جەتەكتەپ، دارىندىلاردان ورتاق يگىلىكتەنۋ مەحانيزمى جاعىندا ىزدەنىس جاساۋ. ورتا، باتىس بولىكتەردەگى، شىعىس سولتۇستىكتەگى ەجەلگى ونەركاسىپ بازالارى مەن دامۋى كەنجە وڭىرلەردەگى عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرى ساياساتتىق ءمان بەرۋ سەبەبىنەن مەملەكەت دارەجەلى دارىندى اتاعى، دارىندىلار نىسانى سياقتى قولداۋلارعا يە بولعاندا، قولداۋ پەريودى ىشىندە، پرينسيپتىك جاقتان العاندا، باسقالارعا ىلەسىپ شىعىس بولىككە، دامىعان وڭىرلەرگە اۋىسۋىنا بولمايدى. بازار مەحانيزمىنىڭ رولىن ۇيلەسىمدى ساۋلەلەندىرىپ، جوعارى دارەجەلى دارىندىلاردىڭ اۋىسۋىنىڭ باۋلۋ تولەمى مەحانيزمىن بىرتىندەپ ورناتۋ.

  (4) ادام ىستەتۋشى ورىننىڭ دارىندىلاردى باعالاۋداعى سۋبيەكتتىك ورنىن كۇشەيتۋ. باعالاۋ مەن ىستەتۋدى ۇشتاستىرۋدان جازباي، ادام ىستەتۋشى ورىننىڭ عىلىم - تەحنيكا دارىندىلاردى باعالاۋدى ۇيىمداستىرىپ باسقارۋىن كەمەلدەندىرۋىنە قولداۋ كورسەتىپ، ورىننىڭ ءىس جۇزىندىگىنە ساي دارىندىلاردى تۇرگە ءبولىپ باعالاۋ كورسەتكىشى جۇيەسىن ورناتىپ، قىزمەت ورنىنداعى مىندەت اتقارۋىن باعالاۋدى كورنەكتىلەندىرىپ، ىشكى باقىلاۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، دارىندىلاردىڭ دامۋىن ورىننىڭ بورىشىمەن اناعۇرلىم جاقسى سايكەستىرۋ، بىرلىككە كەلتىرۋ. كاسىپتىك اتاق باعالاۋ ءتۇزىمى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋدىڭ بەتالىستىق تالابى بويىنشا، كاسىپتىك اتاق باعالاۋ ولشەمىن تۇرگە ءبولىپ كەمەلدەندىرۋ، عىلمي ماقالا، شەتەل ءتىلى، پاتەنت، كومپيۋتەر ورەسىن قولدانىلمالى دارىندىلاردىڭ، نەگىزگى ساتىنىڭ ءبىرىنشى شەبىندەگى دارىندىلاردىڭ كاسىپتىك اتاعىن باعالاۋدىڭ شەكتەمەلىك شارتى ەتپەۋ. كاسىپتىك اتاق باعالاۋ ۇقىعىن تومەنگە بەرۋ رەفورما شاراسىن تياناقتاندىرىپ، شارتقا ۇيلەسەتىن جوعارى مەكتەپ، عىلمي زەرتتەۋ ورىندارى، شيپاحانا، ءىرى كاسىپورىندار سياقتى ورىنداردىڭ كاسىپتىك اتاقتى دەربەس باعالاۋىنا قولداۋ كورسەتۋ. مەملەكەتتىڭ ءبىر ءبولىم كلينيكالىق شيپاگەرلىكتى زەرتتەۋ ورتالىقتارىندا كلينيكالىق شيپاگەرلىك وقۋشىلارىنىڭ عىلمي زەرتتەۋىن باعالاۋ رەفورماسى قىزمەتىن سىناق ەتۋدى ورىستەتۋ. ەڭبەكاقى مامىلەسىن، عىلمي بايلىقتى ورنالاستىرۋدى جاي عانا عىلمي لاۋازىمعا، دارىندى اتاعىنا قاراپ تۇراقتاندىرماۋ.

  (5) تاڭداۋلى دارىندىلار مەن توپتاردى ورنىقتىرۋ، قولداۋ تەبىنىن ارتتىرۋ. مەملەكەتتىك تاجىريبەحانا سياقتىلارداعى ارنايى عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرى مەن توپتاردىڭ مەملەكەتتىك دارىندى جوسپارىنان سىرتقى باسەكەلىك سيپات الاتىن عىلمي زەرتتەۋ قاراجاتىنا ءوتىنىش ەتۋىنە بولمايدى، ولارعا ورتالىق قازىنا ورتا، ۇزاق مەزگىلدىك نىسانا جەتەكشىلىگىندە تۇراقتى قاراجاتپەن ۇزدىكسىز قولداۋ كورسەتەدى. ورتالىقتاعى مينيسترلىكتەر مەن كوميتەتتەرگە قاراستى جوعارى مەكتەپتەردىڭ، عىلمي زەرتتەۋ ورىندارىنىڭ نەگىزگى عىلمي زەرتتەۋ جۇمىس قاراجاتىن ىشكى جاقتان باسقارۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋدى ىلگەرىلەتىپ، جاس عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرىنە بەيىمدەلۋدى، قولداۋ كورسەتۋدى شىن مانىندە كۇشەيتۋ.

  ءتورتىنشى، عىلمي زەرتتەۋ قۇرىلىمدارىن ساراپتاۋ ءتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ

  (1) ەرەجەمەن باسقارۋ. ورتالىق دارەجەلى عىلمي زەرتتەۋ ءىسورىندارىنىڭ ەرەجە جاساۋىن، اتقارۋىن ىلگەرىلەتىپ، ەرەجەنىڭ مەكەمەنى باسقارۋداعى، جۇمىس اينالىمىنداعى نەگىزدىك ءتۇزىم ورنىن تۇراقتاندىرىپ، «ءبىر ورىندا ءبىر ەرەجە» بولۋدى جانە ەرەجە بويىنشا باسقارۋدى ىسكە اسىرۋ. ەرەجەدە مەكەمەنىڭ ماقساتى، نىساناسى، فۋنكتسيالىق ورنى، جۇمىس كولەمى، باسشىلىق ءتۇزىلىسى، جۇمىس اينالىمىن باسقارۋ مەحانيزمى سياقتىلار ايقىن بەلگىلەنىپ، قۇرىلىمنىڭ ءتۇرلى ىستەردىڭ جۇمىس اينالىمىندا بويسۇناتىن ەرەجەسى بولۋىنا كەپىلدىك ەتۋ.

  (2) زاڭدىق ۋاكىلدىڭ وزىندىك ۇقىعىن تياناقتاندىرۋ. ورتالىق دارەجەلى عىلمي زەرتتەۋ ءىسورىندارىنىڭ جاۋاپتى تاراۋلارى اكىمشىلىك ورىندار مەن ءىسورىندارىن ايىرۋدى، باسقارۋ مەن جۇمىس ىستەۋدى ايىرۋدى جەدەل ىلگەرىلەتۋ، عىلمي زەرتتەۋ ءىسورىندارىنا تولىق وزىندىك ۇقىق بەرۋ، ەرەجەدە عىلمي زەرتتەۋ ءىسورىندارىنا باسقارۋ ۇقىعى ايقىن بەرىلگەن ىستەرگە مەكەمە دەربەس شەشىم جاساۋ، عىلمي ءونىمدى باسقارۋ، از ارالاسۋ نەمەسە ارالاسپاۋ. ۇقىق پەن جاۋاپكەرشىلىكتىڭ بىرلىگىن ساقتاۋ پرينسيبىنەن جازباي، وزىندىك ۇقىقتى اتقارۋ قاعيداسى مەن باقىلاۋ ءتۇزىمىن اشالاپ كەمەلدەندىرۋ، كەلەلى باسقارۋ، شەشىم جاساۋ ىستەرىنىڭ نەگىزگى ەرەجەسىن، شەشىم جاساۋ ءتارتىبىن، باقىلاۋ مەحانيزمىن، جاۋاپكەرشىلىك مەحانيزمىن ايقىنداپ، ىشكى جاقتاعى كەمەلدى مەڭگەرۋ مەحانيزمىن قالىپتاستىرۋ، عىلمي زەرتتەۋ ءىسورىندارىنىڭ زاڭ بويىنشا، قاعيدامەن باسقارىلۋىن، جۇمىس جۇرگىزۋىن قامتاماسىز ەتۋ. مەكەمە پارتكومىنىڭ (پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ) باعداردى مەڭگەرۋدەگى، جالپى جاعدايدى باسقارۋداعى، تياناقتاندىرۋعا كەپىلدىك ەتۋدەگى ماڭىزدى رولىن شىنايى ساۋلەلەندىرىپ، پارتيا باسشىلىعىنىڭ السىرەۋىنەن، پارتيا قۇرىلىسىنىڭ جەتەرسىزدىگىنەن باتىل ساقتانۋ. 
(3) قىزمەت ناتيجەسىن باعالاۋدىڭ ورتا، ۇزاق مەزگىلدىك ءتۇزىمىن ورناتۋ. عىلمي زەرتتەۋ قۇرىلىمدارى شۇعىلداناتىن عىلمي زەرتتەۋ قيمىلداردىڭ ءتۇرى بويىنشا، سايكەستى باعالاۋ كورسەتكىشى مەن باعالاۋ ءتاسىلىن تۇرگە ايىرىپ ورناتۋ، عىلمي زەرتتەۋ ءىسورىندارىن جوعارى دارەجەلى دارىندىلاردىڭ سانىنا عانا نەگىزدەلىپ باعالاۋدان ساقتانۋ. ورتالىق دارەجەلى عىلمي زەرتتەۋ ءىسورىندارىنىڭ قىزمەت ناتيجەسىن باعالاۋدىڭ جالپىلىق باعالاۋ مەن جىلدىق ۇلگى الىپ باعالاۋ ءوزارا ۇشتاستىرىلعان باياندى مەحانيزمىن ورناتۋ. 5 جىلدى باعالاۋ پەريودى ەتىپ، عىلمي زەرتتەۋ ءىسورىندارىن جالپىلىق باعالاۋ، مۇندا جاۋاپكەرشىلىگىن تۇراقتاندىرۋ، عىلىم - تەحنيكالىق ءونىمى، جاڭالىق اشۋ ونىمدىلىگى سياقتى جاقتاردى قامتۋ. 5 جىلدىڭ ءار جىلىندا بەلگىلى سالىستىرما بويىنشا، نازاردى جىلدىق قىزمەت ناتيجەسىنىڭ ورىندالۋ جاعدايى سياقتى ماڭىزدى جاقتارعا شوعىرلاندىرۋ، جىلدىق ۇلگى الىپ تەكسەرۋدى ورىستەتۋ. قىزمەت ناتيجەسىن باعالاۋدى عىلمي زەرتتەۋدى باسقارۋ مەحانيزمىمەن ءتۇيىلىستىرۋدى كۇشەيتۋ، ناتيجەنى باعالاۋدىڭ شابىتتاندىرۋ، تەجەۋ رولىن تولىق ساۋلەلەندىرۋ، عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ ساياساتىن جوبالاۋ، جاساۋ، قازىنادان اقشا ءبولۋ، مەملەكەتتىڭ عىلىم - تەحنيكا جوسپارى نىساندارىن ۇستىنە الۋ، مەملەكەت دارەجەلى عىلىم دارىندىلارىن كورسەتۋ، مەملەكەتتىك عىلىم - تەحنيكالىق جاڭالىق اشۋ بازاسى قۇرىلىسى، پاندەردى، ماماندىقتاردى ورنالاستىرۋ، اسپيرانت جانە بوسدوكتور قابىلداۋ، عىلمي زەرتتەۋ ءىسورىندارى باسشىلارىن تەكسەرۋ - باعالاۋ، عىلمي زەرتتەۋ ءىسورىندارىنداعى كادرلاردى باسقارۋ، قىزمەت ناتيجەسى ەڭبەكاقىسىنىڭ جالپى مولشەرىن انىقتاۋ سياقتى قىزمەتتەردە، قىزمەت ناتيجەسىن باعالاۋ ناتيجەسىن ماڭىزدى نەگىز ەتۋ. عىلمي زەرتتەۋ ءىسورىندارىنىڭ شتاتىن رەتتەۋ ىستەرىن ءتارتىپ بويىنشا ءبىر جايلى ەتكەندە، قىزمەت ناتيجەسىن باعالاۋ ناتيجەسىنەن پايدالانۋ.

  (4) مەملەكەتتىڭ عىلىم - تەحنيكالىق جاڭالىق اشۋ بازاسىن باعالاۋ - تەكسەرۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرۋ. مەملەكەتتىڭ ساپالىلاندىرىلعاننان، رەتتەلگەننەن كەيىنگى ءتۇرلى عىلىم - تەحنيكالىق جاڭالىق اشۋ بازالارىنىڭ فۋنكتسيالىق ورنى، نىسانالارى مەن مىندەتتەرى، اينالىم مەحانيزمى سياقتى تۇرلىشە ەرەكشەلىكتەرى بويىنشا، ۇيلەسىمدى باعالاۋ ءتاسىلى مەن ولشەمىن بەلگىلەۋ. عىلمي جانە ينجەنەريالىق زەرتتەۋ تۇرىندەگى بازالاردىڭ ءتول جاڭالىق اشۋ قابىلەتىن، حالىقارادا عىلىمنىڭ الدىڭعى لەگىمەن باسەكەلەسۋ قابىلەتىن، مەملەكەتتىڭ كەلەلى سۇرانىسىن قاناعاتتاندىرۋ قابىلەتىن ءتۇيىندى تۇردە باعالاۋ؛ تەحنيكادا جاڭالىق اشاتىن جانە جەتىستىكتەردى تۇرلەندىرەتىن بازالاردىڭ ورتاقتىق سيپات العان سالالىق شەشۋشى تەحنيكالارىن زەرتتەپ اشۋدى، جەتىستىكتەردى تۇرلەندىرۋ، قولدانۋ قابىلەتىن، سالالاردىڭ تەحنيكالىق العاباسارلىعىنىڭ جەتەكتەۋ رولىن ءتۇيىندى تۇردە باعالاۋ؛ نەگىزدىك تىرەكتى جانە شارت - جاعدايدى قامتاماسىز ەتەتىن بازالاردىڭ عىلىم - تەحنيكالىق جاڭالىق اشۋ شارت - جاعدايىن بايلىق تىرەگىمەن قامتاماسىز ەتۋ جانە قىزمەت كورسەتۋ قابىلەتىن ءتۇيىندى تۇردە باعالاۋ. ءتۇرلى بازالاردى باعالاۋ دارىندىلار قوسىنى قۇرىلىسىنا، قابىلەتتى وسىرۋگە جانە باياندى دامۋعا ءتيىمدى بولۋ كەرەك. باعالاۋ ناتيجەسىمەن بايلانىستىرىلعان يكەمدى باسقارۋ مەحانيزمىن ورناتىپ، ساپالىسىن ساقتاپ، ساپاسىزىن ەكشەپ تاستاۋدان، ەنگىزۋمەن قاتار شىعارۋدان جازباي، مەملەكەتتىڭ عىلىم - تەحنيكالىق جاڭالىق اشۋ بازاسى قۇرىلىسىنىڭ جۇمىس ءجۇرىلىمىنىڭ تاماشا اينالىمىن ىسكە اسىرۋ.

  بەسىنشى، باقىلاۋ، ساراپتاۋ جانە عىلمي زەرتتەۋ سەنىمدىلىك جۇيەسى قۇرىلىسىن كۇشەيتۋ

  (1) «قاراۋ - تەكسەرۋ، باعالاۋ، ساراپتاۋدىڭ» تۇتاس بارىسىن باقىلاۋ، ساراپتاۋ مەحانيزمىن ورناتۋ. باقىلاۋ مەن ساراپتاۋدى «قاراۋ - تەكسەرۋ، باعالاۋ، ساراپتاۋ» قيمىلىنىڭ ىستەن بۇرىنعى، ءىس بارىسىنداعى، ىستەن كەيىنگى تۇتاس بارىسىنا كىرىستىرىپ، عىلمي، ولشەمدى، جوعارى ءونىمدى بولۋىنا كەپىلدىك ەتۋ. ىستەن ىلگەرى، سەنىمدىلىك ۋادەسىن بەرۋ ءتۇزىمىن اتقارۋ، ءوتىنىش ەتۋشىلەر، قاراپ، تەكسەرەتىن ماماندار، قىزمەتكەرلەر دەرلىك سەنىمدىلىك ۋادەناماسىنا قول قويۋ، ارەكەت ولشەمىن ايقىنداۋ ءارى جاعىمسىز ارەكەتتەردىڭ تومەنگى شەگىن بەلگىلەۋ كەرەك. ءىس بارىسىندا ءتۇيىندى تۇردە باقىلاۋ مەن كەزدەيسوق ۇلگى الىپ تەكسەرۋدى ءوزارا ۇشتاستىرۋ، ماڭىزدى بۋىنداردى باقىلاۋدى كۇشەيتۋ، ءتۇرلى سۋبيەكتتەردىڭ بورىشىن وتەۋ، جاۋاپكەرشىلىگىن ادا ەتۋ جانە مىندەتتەردى ورىنداۋ جاعدايىن باقىلاۋدى، ساراپتاۋدى كۇشەيتۋ. ىستەن كەيىن قىزمەت ناتيجەسىن ساراپتاۋدى جانە يكەمدى رەتتەۋدى كۇشەيتىپ، توقتامدا (مىندەتتەۋ حاتىندا، كەلىسىمدە) كەلىسكەن بويىنشا قىزمەت ناتيجەسىن ساراپتاۋ، ساراپتاۋ ناتيجەسىن قاتىستى سۋبيەكتتەر الداعى باقىلاۋ، باسقارۋدا جانە يكەمدى رەتتەۋدە ماڭىزدى پايدالانۋ ماتەريالى ەتۋ. عىلمي مەرزىمدىك جۋرنالداردىڭ الدىن الا سيگنال بەرۋ، باقىلاۋ، تەكسەرۋ ءتۇزىمىن ورناتۋ، عىلمي مەرزىمدىك جۋرنالداردىڭ الدىن الا سيگنال بەرۋ تىزىمدىگىن جانە قارا تىزىمدىگىن مەرزىم بويىنشا جاريالاۋ. ءتارتىپ تەكسەرۋ، باقىلاۋ، تەكسەرۋ قۇرىلىمى سياقتىلارمەن اراداعى ينفورماتسيا اۋىس - كۇيىسىن كۇشەيتىپ، سانالى تۇردە باقىلاۋدى قابىلداۋ.

  (2) عىلمي زەرتتەۋدىڭ سەنىمدىلىك قۇرىلىسىن كۇشەيتۋ. عىلمي زەرتتەۋدەگى ناشار ارەكەتتەرگە تيتتەي دە اياۋشىلىق ەتپەي، تەكسەرۋ، اداقتاۋ، جاريالاۋ، كورسەتۋ، جازالاۋ، ءبىر جايلى ەتۋ سياقتى تۇزىمدەردى كەمەلدەندىرۋ. ۋادەسىن اۋىر دارەجەدە ورىنداماۋ ارەكەتتەرىن ەستەلىككە الۋ ينفورماتسيا جۇيەسىن قۇرۋ، كەمەلدەندىرۋ، جۇيەگە ەنگىزىلگەن ۋادەسىن اۋىر دارەجەدە ورىنداماۋ ارەكەتتەرىنىڭ جاۋاپكەرشىلىك سۋبيەكتتەرىن «ءبىر داۋىسپەن تەرىستەۋ»، ولاردىڭ بەلگىلى مەرزىمدە، بەلگىلى كولەمدە ۇكىمەتتىڭ سيلىعىنا يە بولۋى جانە ۇكىمەتتىڭ عىلىم - تەحنيكالىق نىساندارىنا ءوتىنىش بەرۋى سياقتىلارعا تيىم سالۋ. عىلمي زەرتتەۋ سەنىمدىلىگىن وزگە قوعامدىق سالالارداعى سەنىمدىلىك ينفورماتسيالارىمەن بىرگە پايدالانۋدى ىلگەرىلەتۋ، بىرلەسىپ جازا قولدانۋ. عىلمي زەرتتەۋ سالاسىنداعى ۋادەسىن ورىنداۋدى شابىتتاندىرۋ مەحانيزمىن بىرتىندەپ ورناتۋ. سەنىمدىلىكتى باقىلاۋ، باسقارۋ وتكەلىن الدىعا جىلجىتىپ، جوعارى مەكتەپ، عىلمي زەرتتەۋ ورىندارى، شيپاحانا سياقتى ورىنداردا ءىلىم باسقارۋ ءتۇزىمىن ورناتۋ، كەمەلدەندىرۋ، عىلمي زەرتتەۋشىلەردىڭ عىلمي جەتىلۋ جولدارىنىڭ جانە عىلمي ورەسىنىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ باعالاۋ، عىلمي زەرتتەۋشىلەرگە جانە جاس وقۋشىلارعا عىلمي زەرتتەۋ سەنىمدىلىگى تاربيەسىن جۇرگىزۋدى كۇشەيتۋ، ولاردى دۇرىس عىلمي زەرتتەۋ قۇن كوزقاراسىن ورناتۋعا، دەن قويا عىلمي زەرتتەۋ جۇرگىزۋگە، اتاققا بەرىلمەۋگە جەتەكتەۋ. ۇستازداردىڭ وقۋشىلاردىڭ عىلمي ماقالا جاريالايتىن باستى مازمۇنى مەن زەرتتەيتىن ساندى مالىمەتتەرىنىڭ شىنايىلىعى جانە تاجىريبەنىڭ قايتالامالىلىعى سياقتىلاردى قاراپ، تەكسەرىپ، وتكەلدى مىقتاپ يگەرۋىن كۇشەيتۋ. ءىلمي ورتاق تۇلعانى ءوز سالاسىنىڭ ەرەكشەلىگىنە ۇيلەسەتىن عىلمي زەرتتەۋ سەنىمدىلىك ولشەمىن ورناتۋعا جەتەكتەۋ.

  التىنشى، ۇيىمداستىرىپ اتقارۋدى كۇشەيتىپ، ساياساتتاردىڭ، شارالاردىڭ ءونىمدى تياناقتاندىرىلۋىنا كەپىلدىك ەتۋ

  (1) ۇيىمدىق باسشىلىقتى كۇشەيتۋ. مەملەكەتتىڭ عىلىم - تەحنيكالىق ءتۇزىلىس رەفورماسىنا جانە جاڭالىق اشۋ جۇيەسى قۇرىلىسىنا باسشىلىق ەتۋ گرۋپپاسى «قاراۋ - تەكسەرۋ، باعالاۋ، ساراپتاۋ» رەفورماسى قىزمەتىنە ۇيىمدىق باسشىلىق ەتۋگە جانە ءبىر تۇتاس سايكەستىرۋگە جاۋاپتى بولادى. قاتىستى تاراۋلار ءوز جاۋاپكەرشىلىك قىزمەت ءبولىسى بويىنشا، مىندەتتەر مەن شارالاردى اشالاۋ، سايكەستىكتى، ۇيلەسۋدى كۇشەيتۋ، ءوز سالاسىنداعى «قاراۋ - تەكسەرۋ، باعالاۋ، ساراپتاۋ» رەفورماسىن ۇيىمداستىرىپ اتقارۋدى مىقتاپ يگەرۋ. جەر - جەر ءوزىنىڭ ءىس جۇزىندىك جاعدايىنا ۇشتاستىرىپ، ناقتى جوبا جاساپ، ءوز جەرىنىڭ «قاراۋ - تەكسەرۋ، باعالاۋ، ساراپتاۋ» رەفورما قىزمەتىن ىلگەرىلەتۋ كەرەك.

  (2) جاۋاپكەرشىلىك ارقالاپ، مىندەت وتەۋدى كۇشەيتۋ. قاتىستى باعالاۋ سۋبيەكتتەرى جاۋاپكەرشىلىك تانىمىن كۇشەيتۋ، باتىلدىقپەن جاۋاپكەرشىلىك ارقالاۋ، «قاراۋ - تەكسەرۋ، باعالاۋ، ساراپتاۋ» رەفورماسى ساياساتتارىنىڭ، شارالارىنىڭ ناقتى تياناقتانۋىن شىنايى ىلگەرىلەتۋ. قاتىستى تاراۋلار «ۇكىمەت ءىسىن ىقشامداپ، ۇقىقتى تومەنگە بەرۋ، ۇقىقتى تومەنگە بەرۋ مەن باسقارۋدى ۇشتاستىرۋ، قىزمەت وتەۋدى ساپالىلاندىرۋ» رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ، «قاراۋ - تەكسەرۋ، باعالاۋ، ساراپتاۋ» نىساندارىنىڭ سانىن اناعۇرلىم ازايتۋ، باقىلاۋ، باسقارۋدى كۇشەيتۋ، قىزمەت كورسەتۋدى ساپالىلاندىرۋ كەرەك. نىسانداردى باسقاراتىن كاسىپتىك قۇرىلىمدار باقىلاۋ، باسقارۋ جاۋاپكەرشىلىگىن شىنايى اتقارۋ، زاڭدىق ۋاكىل مەكەمەلەرى، عىلمي قوعامدار (بىرلەستىكتەر) ىشكى جاقتاعى باسقارۋدى كەمەلدەندىرۋ، قالىڭ عىلمي زەرتتەۋشىلەر ءىلمي تەجەمدىلىكتى كۇشەيتۋ كەرەك. تاراپتار ءبىر نيەت، ءبىر تىلەكتە بولىپ، عىلمي زەرتتەۋدىڭ تاماشا ورتاسىن بىرگە قالىپتاستىرۋ كەرەك.

  (3) ىلگەرىلەتۋ سەرپىنىن كۇشەيتۋ. ۇكىمەت تاراۋلارى، ادام ىستەتۋشى ورىندار، ءىلمي ورتاق تۇلعالار، 3 - جاق ساراپتاۋ قۇرىلىمى سياقتى ءتۇرلى باعالاۋ سۋبيەكتتەرىنىڭ اراسىنداعى ءوزارا سايكەستىكتى جانە سەلبەسىپ قيمىلداۋدى كۇشەيتۋ، «قاراۋ - تەكسەرۋ، باعالاۋ، ساراپتاۋ» اراسىنداعى ءبىر تۇتاس سايكەستىكتى كۇشەيتۋ كەرەك. ساياساتقا تۇسىنىك بەرۋدى جانە ۇگىتتەۋدى، جەتەكتەۋدى كۇشەيتۋ، عىلمي زەرتتەۋ ورىندارىنداعى كادرلاردى تاربيەلەۋدى كۇشەيتۋ، عىلمي زەرتتەۋدى باسقارۋ ورەسىن ءوسىرۋ، عىلمي زەرتتەۋشىلەرگە رەفورما ساياساتتارىن ۇيرەتۋ، يگەرتۋ، ۇتىمدى پايدالاندىرۋ كەرەك. ءۇرتىس سوڭىنا ءتۇسىپ تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، قورىتىندىلاۋدى، ساراپتاۋدى كۇشەيتۋ، وزىق تاجىريبەلەردى دەر كەزىندە جالپىلاستىرۋ، ماسەلەلەردى بايقاۋ جانە شەشۋ كەرەك. تەكسەرۋ، باقىلاۋدى كۇشەيتۋ، «قاراۋ - تەكسەرۋ، باعالاۋ، ساراپتاۋ» رەفورما ساياساتتارىن، شارالارىن تياناقتاندىرۋدى جانە يكەمدىلىكپەن كەمەلدەندىرۋدى ىلگەرىلەتۋ، باياندى مەحانيزم قالىپتاستىرۋ كەرەك.

  (4) سىناق تۇيىندەرىندە ۇلگى كورسەتۋدى ورىستەتۋ. ۇلاسپالىلىعى جوعارى، ىزدەنىستىك سيپاتى كۇشتى، قازىرشە جاپپاي اتقارۋ شارت - جاعدايىن ازىرلەمەگەن رەفورما شارالارىن ءىس جۇزىندىك جاعدايعا ۇشتاستىرىپ، كەيبىر جەرلەردە جانە مەكەمەلەردە الدىمەن سىناق ەتۋگە بولادى. سىناق ءتۇيىنى ەتىلگەن جەرلەر مەن مەكەمەلەردى باتىلدىقپەن ىزدەنىس جاساۋعا، امالياتتان وتكىزۋگە شابىتتاندىرۋ، ۇلگىنىڭ ناتيجە جاراتۋ جانە جەتەكتەۋ رولىن ساۋلەلەندىرۋ كەرەك. نەگىزگى ساتىنىڭ ءوز ەرەكشەلىگىندەگى رەفورمالاردا قاتەلىككە كەشىرىممەن قاراۋ، قاتەلىكتى تۇزەتۋ مەحانيزمىن ورناتۋعا ىزدەنىس جاساپ، رەفورمانىڭ قوزعاۋشى كۇشىن تاسقىنداتۋ، رەفورما جاساۋ بەلسەندىلىگىن قورعاۋ كەرەك.

جاۋاپتى رەداكتور : سايراش تۇرارجان قىزى

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.