شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى شاڭ شىڭ، سۇن شاۋشيۇڭ
تيانشان تاۋىنىڭ باۋرايىنا جايعاسقان شينجياڭنىڭ باركول قازاق اۆتونوميالى اۋدانى بۇرىن شەكارا بويىنداعى كەدەي اۋدانداردىڭ ءبىرى بولاتىن. جاقىنعى جىلداردان بەرى، جەرگىلىكتى ورىن ەكولوگيانى دامىتۋ جولىنا تاباندى بولىپ، ساياحات ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدى ماڭىزدى تۇتقا ەتىپ، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدە اۋىل - قىستاق ساياحاتى ارقىلى اۋىل - قىستاقتاردى كوركەيتۋدىڭ جاڭا جولىن اشتى.
باركول كولى شينجياڭداعى ايگىلى جاراتىلىستىق كورىنىس اۋماعى بولعانىمەن، ونىڭ ىرگەسىندە وتىرعان 3 قىستاق ۇزاق جىلدار بويى كەدەيلىك قىسپاعىنان قۇتىلا الماي كەلە جاتقان ەدى. كولبويى اۋىلدىق پارتكومنىڭ شۋجيى ليۋ جۇنحۇي كولبويى اۋىلىنداعى حالىقتىڭ ىرىستى جەردە وتىرسا دا، كەدەي تۇرمىس كەشىرىپ وتىرعاندىعىنا قاتتى اشىنىپ، قىستاق تۇرعىندارىن باستاپ اۋىل - قىستاق ساياحاتىن دامىتۋعا بەل بۋدى.
3 جىلدان بەرى، جەرگىلىكتى ورىن ۇكىمەتى باركول كولى ساياحاتىن اشىپ، ىلگەرىندى - كەيىندى كول اينالما تاس جولى، قالقىما كوپىر، اۆتوموبيل توقتاتۋ الاڭى سياقتىلاردى سالدى، كورىنىس اۋماقتىڭ ىشىنە ۇيلەر سالىپ، كەدەي وتباسىلارىنا تەگىن پايدالانۋعا بەرىپ، ولاردىڭ شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن اشۋىنا قولداۋ كورسەتتى، ات ارباعا وتىرۋ، تۇيەگە ءمىنۋ، «بۇركىت سالۋ» سياقتى ساياحات نىساندارىن ەنگىزدى.
نىساندار جۇمىسقا ورنالاسۋدى جەبەدى. چازىعۋ قىستاعىنداعى داۋلەتقان بايدان ۇلى باركول كولى كورىنىستىك اۋماعىنىڭ تازالىقشىسى. «ايلىق ەڭبەكاقىم 1000 يۋان، جۇمىس ورنىم ۇيگە جاقىن بولعاندىقتان، جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ ۇيدەگى قارتتارعا، بالا - شاعاعا قارايلاسامىن، الاڭسىزبىن»، - دەدى ول.
ودان دا ماڭىزدىسى، جەرگىلىكتى ورىن ۇكىمەتىنىڭ بۇل شاراسى قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ساياحاتپەن شۇعىلدانىپ كەدەيلىكتەن قۇتىلۋ سەنىمىن ارتتىردى. اۋىلداستار ارەكەتكە كەلىپ، ۇيلەرىنەن جاتاقحانا اشىپ، ونى اشەكەيلەپ جوندەگەن سوڭ، اۋىل تۇرمىسىن اڭساپ، ساياحاتتاي كەلەتىندەر ونان ارى كوبەيدى.
بۇرىن سىرتتا جۇمىس ىستەيتىن ماۋلەت اسانشارىپ ۇلى جۇبايىمەن اۋىلىنا قايتىپ كەلگەن سوڭ شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن اشتى، كۇندىز تاماق جاساپ، قوناق كۇتسە، كەشتە توسەگىن جايلاپ سالىپ ولاردى ۇيىنە قوندىردى. «ءبىر جازدا تاپقان كىرىسىمىز ەكەۋىمىزدىڭ سىرت جەردە ءبىر جىل جۇمىس ىستەپ تاپقان كىرىسىمىزدەن 10 مىڭ يۋان ارتىق بولدى»، - دەدى ول.
سارى ماي، ايران، قۇرت، كەستە سياقتىلاردىڭ ءوتىمى تەز بولىپ، باعاسى دا كورنەكتى جوعارىلادى، قۇرتتىڭ ءار كيلوگرامىنىڭ باعاسى 2016 - جىلداعى 40 يۋاننان قازىر 90 يۋانعا كوتەرىلدى، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ كوبى ەگىنشى - مالشىدان ءبىرجولاتا «قوجايىنعا» اينالىپ، ساياحات، اس - سۋ، ۇلتتىق سالت - سانا ونىمدەرىن ساتىپ اۋقاتتاندى.
كولبويى اۋىلى كورىنىستىك اۋماققا سۇيەنىپ كەدەيلەردى كەدەيلىكتەن قۇتىلۋعا باستادى، ال وندا كورىنىستىك اۋماقتان الىستا جاتقان تاۋلى وڭىردەگى قىستاقتار قايتكەندە كەدەيلىكتەن قۇتىلىپ اۋقاتتانا الادى؟ باركول اۋدانى شىرىنزى اۋىلى حانجياجۋاڭ قىستاعىنا بارعانىڭىزدا، الدىمەن جول بويىنداعى موڭعۇل ۇلتىنىڭ عۇرىپ - ادەتى بەينەلەنگەن ادەمى سۋرەتتەر سالىنعان تامدار ەرەكشە كوزگە تۇسەدى، سودان سوڭ انادايدان مورجاسىنان شۇباتىلا ءتۇتىن كوتەرىلىپ جاتقان كيىز ۇيلەردى كورەسىز.
حانجياجۋاڭ قىستاعى موڭعۇل ۇلتى شوعىرلى قونىستانعان مالشىلىق قىستاق ءارى ءتۇيىندى كەدەي قىستاق. حانجياجۋاڭ قىستاعى ۇلتتىق مادەنيەتتى اۋىل - قىستاق ساياحاتىمەن بىرلەستىرۋ ارقىلى شالعايداعى كەدەي قىستاقتى كەدەيلىكتەن قۇتىلدىرۋ سىندى جولدى تاڭدادى.
بىرنەشە جىلدىڭ الدىندا ۇزاق جولدى كولىك جۇرگىزەتىن موڭعۇل جىگىت ساي جيانجۇڭ اۋىلىنا قايتىپ شارۋاشىلىق قۇردى، ول ءوزىنىڭ كونە ءۇيىن كيىز ۇيگە وزگەرتىپ، وتباسى قوناق ءۇيىن اشتى. «بۇل ارادا جاسىل تاۋ، تۇنىق سۋ، تۇراقتى تۇرعىندار بار، ۇلتتىق قىستاقتىڭ تابيعي ەكولوگياسى سىرت جەرلەردەگى ساياحاتشىلاردى باۋرايدى»، - دەدى ساي جيانجۇڭ. 2016 - جىلى شارۋالار قوناق ءۇيىن اشىپ، بىرنەشە ايدىڭ وزىندە 700 ساياحاتشى قابىلدايدى، ولار از دەگەندە 2 − 3 كۇن، كەيبىرى ءتىپتى ون نەشە كۇن، جارىم اي جاتادى.
ادام مولايىپ، اقشا تابۋدىڭ ورايى دا كوبەيدى. قىستاقتا نەشە ون جىلدار بويى قوي باققان كەدەي وتباسىلارى ساي جيانجۇڭنىڭ «قامداۋشى ساۋداگەرىنە» اينالادى. «ءوزىم باققان قويلار ساياحاتشىلاردىڭ قاجەتىن قاناعاتتاندىرا المادى، سىرتتان كىرگىزدىم، بىلتىر جيىنى 50گە تارتا قوي سويدىم، ءبىر قويدى 800 − 1000 يۋانعا ساتامىن»، - دەدى ساي جيانجۇڭ.
باركول اۋدانى اۋىل - قىستاقتاردىڭ ساياحاتىن دامىتۋدى «كورىكتى اۋىل - قىستاق» قۇرىلىسىمەن توعىستىردى. «اشىق كۇندە توزدىرادى شاڭ - توزاڭ، جاڭبىرلى كۇن لاي - باتپاق سالار لاڭ»، مىنە بۇل ۇلكەن قۇلىنشارى اۋىلى چاڭجياجۋاڭزى قىستاعىنىڭ بۇرىنعى ناعىز بەينەسى. بىرنەشە جىلدان بەرى، قىستاق تاس جولعا شاعىل توگىپ شىڭاپ، ادەمىلەپ جاسادى، كوشە بويىنداعى ۇيلەردىڭ تامىن جانە اۋلاسىن وزگەرتتى، ارنايى تازالىقشى قوسىن قۇردى.
بۇگىنگى چاڭجياجۋاڭزى قىستاعىندا تەپ - تەگىس اسفالت جولدار ايقاسىپ، حالىقتى اۋقاتتاندىرۋ بويىنشا سالىنعان بەيقۇت ۇيلەردى تۇتاستىرىپ جاتىر، كورىنىسى كوز تارتادى، اشىق اسپان اياسىندا ءمولدىر بۇلاق سۋلارى سىڭعىرلاي اعادى، بۇل ارا الىس - جاقىنعا اتى ايگىلى اۋىل - قىستاق ساياحاتىنىڭ باستى نىسانالى جەرىنە اينالدى.
تاۋ سول بۇرىنعى تاۋ قالپىندا تۇرعانىمەن، قىستاقتىڭ بەت - بەينەسى شىت جاڭا تۇسكە ەندى. سانتاڭحۋ قالاشىعىنىڭ جۇڭحۋ قىستاعى ءوزىنىڭ «ورىك مەكەنى» بايلىعىنا سۇيەنىپ، تاۋلى اۋىلدا سەيىل - سەرۋەن، دەمالىس، ەكولوگيالىق اۋىل شارۋاشىلىعى ساياحاتىن ورىستەتىپ، شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن، سەيىل - سەرۋەن جەمىس باعىن جانە قىستاعىن دامىتۋعا كۇش سالدى. جەرگىلىكتى ورىن «كاسىپورىن + سەلبەستىك كووپەراتيۆى + شارۋالار» ۇلگىسىن قولداندى، شارۋالار جەرىن وتكەرمەلەپ بەرۋ ارقىلى سەلبەستىك كووپەراتيۆىنە كىردى، جىل سوڭىندا جارناسى بويىنشا پايدا بولىسەدى. توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىنان كەلگەندەر بۇل ارانىڭ تاۋى مەن سۋىن تاماشالاپ قانا قالماستان، اۋىلعا دەگەن ساعىنىش سارىقتارىن دا باسىپ قايتادى، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ قالتاسى دا بارعان سايىن قامپايا ءتۇستى.
قىستاقتىڭ شت جاڭا وزگەرىسىن كورگەن قىستاق تۇرعىندارى ءتىپتى قايراتتانا ءتۇستى. الداعى جەردە اۋىلداستار ۇيلەرىن وتباسى قوناق ۇيىنە اينالدىرىپ، ساياحاتشىلاردى باۋراپ، ولاردىڭ ۇزاق ۋاقىت تۇرۋىنا مۇمكىندىك تۋدىرۋدى جوسپارلاپ وتىرىپتى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 7 - ايدىڭ 11 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
