− پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ، مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ تاڭداۋلى مامانداردىڭ، دارىندىلاردىڭ ۋاكىلدەرىن بەيدايحىدا دەمالۋعا شاقىرعانى تۋرالى
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى لين حۇي
8 - ايدىڭ 3 - كۇنىنەن 8 - كۇنىنە دەيىن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ، مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ شاقىرۋىمەن بۇكىل ەلدىڭ ءار جەرىندەگى عىلمي زەرتتەۋدىڭ، ءوندىرىستىڭ ءبىرىنشى شەبىندەگى تاڭداۋلى مامان، دارىندىلاردىڭ 62 ۋاكىلى بەيدايحىدا دەمالىستا بولدى.
اسەم كورىنىس، جان - جاقتى ورنالاستىرۋ، شىنايى قامقورلىق مامانداردىڭ جانىنا ەرەكشە جىلۋ بەرىپ، كوڭىلدەرىن سەرپىلتتى. وتاندى ءسۇيىپ، كۇرەس جۇرگىزەتىن وتانشىلدىق سۇيىسپەنشىلىك پەن ەڭبەك ءسىڭىرىپ، ۇلەس قوساتىن اسقاق جىگەر، ۇلى مۇرات تاسقىنداپ، بوحاي جاعاسىندا جان تەبىرەنتەرلىك اۋەن تۋدىردى...
جان - جاقتى قامقورلىق، دارىندىلاردى ايالاۋ، دارىندىلاردى قادىرلەۋ سۇيىسپەنشىلىگى
بەيدايحىدا دەمالۋ قيمىلىنا ءبىرىنشى رەت قاتىناسقان شينان داشۋەسى جاعراپيا عىلىمى شۋەيۋانىنىڭ پروفەسسورى لياۋ حىپيڭ بەيدايحىنىڭ اسەم كورىنىستەرىنەن ەرەكشە ءلاززات الدى، اسىرەسە، ول قىزمەتكەردىڭ قىزىل تاڭبا باسىلعان دەمالىس شاقىرۋىن اكەلىپ تاپسىرعان ءساتتى ۇمىتار ەمەس.
لياۋ حىپيڭ: بۇل پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ، مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ قالىڭ زيالىلارعا دەگەن شىنايى قامقورلىعىن تولىق ايگىلەدى، شاقىرۋدى تاپسىرىپ العان ءبىز مامان - وقىمىستىلار ءۇشىن بۇل ۇلكەن شابىت جانە جەبەۋ ەسەپتەلەدى، - دەدى.
مامانداردى بەيدايحىدا جازعى دەمالىستى وتكىزۋگە شاقىرۋ − پارتيا مەن مەملەكەتتىڭ مامان، دارىندىلارعا ءمان بەرۋ جانە كوڭىل بولۋدەگى تۇزىمدىك ورنالاستىرۋى. 2001 - جىلدان بەرى، پارتيا ورتالىق كوميتەتى، مەملەكەتتىك كەڭەس 18 توپتا مامان - وقىمىستىلاردى جازعى دەمالىس قيمىلىنا قاتىناسۋعا شاقىردى.
بيىلعى دەمالىس قيمىلىنىڭ نەگىزگى تاقىرىبى − «وتاندى ءسۇيىپ، كۇرەس جۇرگىزۋ رۋحىن ساۋلەلەندىرۋ، جاڭا داۋىرگە ەڭبەك ءسىڭىرىپ، ۇلەس قوسۋ»، شاقىرىلعان 62 مامان ۇزاق ۋاقىت بويى عىلمي زەرتتەۋدىڭ، ءوندىرىستىڭ ءبىرىنشى شەبىندە ىستەپ كەلە جاتقاندار. كەيبىرەۋى ۇزاق ۋاقىت بويى عارىشقا ادام الىپ ۇشۋ، چيڭحاي - شيزاڭ تەمىر جولى سياقتى مەملەكەتتىڭ كەلەلى ينجەنەريالارىمەن اينالىسىپ، كەيبىرەۋى پارىقتاۋ سالىستىرماسى جوعارى جەر شارى جاساندى سەرىگى، ينتەگرالدى تىزبەك سياقتى ماڭىزدى عىلىم - تەحنيكالىق ارناۋلى نىسانداردى باسقارىپ، كەيبىرەۋى كەدەيلىكتەن قۇتىلدىرۋدان قامال الۋ، شەكارا وڭىرگە كومەكتەسۋ سياقتى مەملەكەتتىڭ كەلەلى ستراتەگيالارىنا قاتىناسىپ، ءوز قىزمەت ورىندارىندا ەرەكشە ۇلەستەر قوستى.
بيىلعى دەمالىسقا كەلگەندەردىڭ اراسىندا «ەرەكشە» ەكى ادام بار − «مەملەكەتتىك تاڭداۋلى كومپارتيا مۇشەسى» لي باۋگونىڭ جۇبايى، حىبەي اۋىل شارۋاشىلىعى داشۋەسى ورمان شارۋاشىلىعى شۋەيۋانىنىڭ زەرتتەۋشىسى گو سۋپيڭ جانە «مەملەكەتتىك تاڭداۋلى كومپارتيا مۇشەسى» جۇڭ ياڭنىڭ جۇبايى، تۇڭجي داشۋەسى تىرشىلىك عىلىمى جانە تەحنيكاسى شۋەيۋانىنىڭ پروفەسسورى جاڭ شياۋيان. مۇنىڭ ءوزى پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ وزات ۇلگىلەردىڭ، زيالىلاردىڭ تاڭداۋلى ۋاكىلدەرىن سيلاپ، ولارعا قامقورلىق جاسايتىندىعىن تولىق ايگىلەدى.
«جايشىلىقتا ءبىزدىڭ عىلمي زەرتتەۋ مىندەتىمىز وتە اۋىر، دەمالۋعا ۋاقىتىمىز شىعا بەرمەيدى، پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ، مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ بىزگە جاساعان شىنايى قامقورلىعىنا جانە جان - جاقتى ورنالاستىرعانىنا العىس ايتامىز»، - دەدى جاڭ شياۋيان.
ءبىر اپتالىق دەمالىس قيمىلىندا دەمالىس، سەيىل - سەرۋەن نەگىز ەتىلىپ، ۇيلەسىمدى تۇردە سىرتقا شىعىپ ەكسكۋرسيالاۋ ۇيىمداستىرىلدى ءارى ارناۋلى تاقىرىپتاعى لەكسيا جانە ويىن - ساۋىق، سپورت قيمىلدارى ورىستەتىلدى. ماماندار تەڭىز بويىندا سەيىلدەپ، كەشكى شاپاققا شومىلىپ، تولقىندا سايران سالىپ، اڭگىمە شەرتىسىپ، وڭاي كەلە بەرمەيتىن دەمالىستىڭ ءلاززاتىنا بولەندى.
بۇل − بوي جازىپ، كوڭىل كوتەرەتىن دەمالىس ءارى كۇش - قۋات جيناپ قايتاتىن تۇعىر.
باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ تاپسىرۋىمەن، ج ك پ ورتالىق كوميتەتى ساياسي بيۋروسىنىڭ مۇشەسى، ورتالىق كوميتەت ۇيىمداستىرۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى چىن شي قيمىل كەزىندە بەيدايحىعا بارىپ، دەمالىس وتكىزىپ جاتقان ماماندارعا امانداسىپ، ولاردان حال سۇرادى. ول مىنانى باسا دارىپتەدى: قالىڭ مامان، دارىندىلار «ءتورت تانىمدى» مىقتاپ ورناتىپ، «ءتورت سەنىمدى» بەكەمدەپ، كۇشتى وتانشىلدىق سەزىمدى، وتان ءۇمىتىن اقتاۋدىڭ مىزعىماس جىگەرىن ساقتاپ، وتاندى ءسۇيۋ، ۇلەس قوسۋ ىقىلاس - ىنتاسىن جاڭالىق اشۋ، جاسامپازدىقتىڭ سارقىلماس قوزعاۋشى كۇشىنە اينالدىرىپ، عىلمي زەرتتەۋ جەتىستىكتەرىن سوتسياليستىك وسىزاماندانعان قۇدىرەتتى ەل قۇرۋ ۇلى ىسىندە پايدالانىپ، ومىردەگى مۇراتتى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى جۇڭگو ارمانىن جۇزەگە اسىرۋ جولىنداعى قاجىماس كۇرەسپەن توعىستىرۋى كەرەك.
«اۋىل - قىستاقتان شىققان اكادەميك رەتىندە وسى ۇلى داۋىرگە العىسىم ەرەكشە». ماتەريال وڭدەۋ زەرتتەۋىمەن اينالىساتىن جۇڭگو ينجەنەريا اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، حۋانان جاراتىلىستىق عىلىمدار داشۋەسىنىڭ پروفەسسورى دي جينپيڭ بىلاي دەدى: ءبىز ءداۋىر ءۇمىتىن اقتاۋىمىز، كۇشتى وتانشىلدىق سۇيىسپەنشىلىكپەن جانە كۇشتى قوعامدىق جاۋاپكەرلىك سەزىممەن قامال الىپ قيىندىقتاردى جەڭىپ، دۇنيە ءجۇزى بويىنشا عىلىم - تەحنيكادا قۇدىرەتتى ەل قۇرۋدىڭ ايبىندى ساپارىندا ءومىردىڭ كەرەمەت تابىستارىنا قول جەتكىزۋىمىز كەرەك.
ادال نيەتپەن وتاندى ءسۇيىپ، كۇرەس جۇرگىزىپ، جالىندى جىر جازدى
اعاشتىڭ ساياسى قانشا كەڭ بولعانىمەن، تامىرى ماڭگى توپىراقتا. وتاندى ءسۇيۋ، ۇلەس قوسۋ − جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرى، پارتيا مەن حالىقتىڭ قالىڭ زيالىلارعا ارتقان شىنايى ءۇمىتى.
وسى جولعى دەمالىسقا قاتىناسقان مامانداردىڭ باسىم كوبى باتىس بولىكتە تامىر تارتقان، ءۇنسىز ۇلەس قوسقان تاڭداۋلى ۋاكىلدەر.
جۇڭگو تەمىر جولى 1 - بارلاۋ - جوبالاۋ اكادەمياسىنىڭ پروفەسسور دارەجەلى اعا ينجەنەرى لي جينچىڭ مەملەكەتتىڭ 20دان استام ءتۇيىندى تەمىر جول نىسانىن بارلاۋ - ولشەۋ، جوبالاۋ جۇمىسىنا قاتىناسقان، سونداي - اق ول «ءۇستىرت تەمىر جولى» − چيڭحاي - شيزاڭ تەمىر جولىنىڭ باس جوبالاۋشىسى.
لي جينچىڭ بىلاي دەدى: «چيڭحاي - شيزاڭ تەمىر جولىن سالۋ ءۇشىن، تاڭگۋلا تاۋىندا بارلاۋ - ولشەۋ جۇمىسىن ىستەگەن كەزىمىزدە مەملەكەتكە قارجى ۇنەمدەپ بەرۋ ءۇشىن، تەڭىز دەڭگەيىنەن 5231 مەتر بيىكتىكتەگى تاس جول اسۋىن تاستاپ، تەڭىز دەڭگەيىنەن 5072 مەتر بيىكتىكتەگى ەلسىز وڭىردەگى اسۋدان استىق. بارلاۋ اترەتىمىز بالشىقتى سازدا، قارلى بوراندا، بۇرشاقتا قالىپ، <چيڭحاي - شيزاڭ تەمىر جولىن، ءسوز جوق، سالىپ شىعامىز> دەگەن ارىنمەن ەلسىز وڭىردەن جاياۋ ءوتىپ، بارلاۋ جۇمىسىن ورىندادى». ول الداعى قىزمەتتە قيىنشىلىقتان قورىقپاۋ، وتاندى ءسۇيۋ، ۇلەس قوسۋ رۋحىن ۇزدىكسىز ساۋلەلەندىرىپ، تەمىر جول قۇرىلىسى ىستەرىنە جانە جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى جۇڭگو ارمانىنا ەسە قوسۋ كەرەكتىگىن ايتتى.
شەكارا وڭىرگە پايدالى ىستەر جونىندە جاپا تارتۋ − داڭق، كاسىپكە رياسىز كوڭىلمەن ات سالىسۋ كەرەك.
جۇڭگو ينجەنەريا اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، شينجياڭ ەرتىس وزەنى اعارىن اشۋ ينجەنەرياسى قۇرىلىسىن باسقارۋ مەكەمەسىنىڭ پروفەسسور دارەجەلى اعا ينجەنەرى دىڭ ميڭجياڭ اتى زاتىنا ساي «2 - ۇرپاق شينجياڭدىق». «1982 - جىلى داشۋە بىتىرگەننەن قازىرگە دەيىن مەن شينجياڭنىڭ سۋ يگىلىگى ينجەنەرياسىنىڭ ءبىرىنشى شەبىندە 36 جىل قىزمەت ىستەدىم. شينجياڭنىڭ وسىناۋ بايتاق دالاسى مەنى باعىپ - قاقتى، باۋلىدى، تابىسقا جەتكىزدى. مەن وتاندى ءسۇيۋ، كۇرەس جاساۋ رۋحىن ۇزدىكسىز ساۋلەلەندىرىپ، شينجياڭنىڭ سۋ يگىلىگى ىستەرىنىڭ ءبىرىنشى شەبىندە تابانداپ تۇرىپ، ديسسەرتاتسيامدى وتانىمىزدىڭ شەكارا وڭىرىندەگى بايتاق دالادا جازامىن!».
شيزاڭ اۆتونوميالى رايوندىق ەگىن، مال شارۋاشىلىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ زەرتتەۋشىسى نيما جاشي قارلى ۇستىرتتەگى «جالاڭاش ارپا دوكتورى» دەپ اتالعان، ول شيزاڭدا جالاڭاش ارپا جەتىلدىرۋ قىزمەتىمەن ۇزاق ۋاقىت شۇعىلداندى.
«پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ پارمەندى باسشىلىعىندا، شيزاڭ قىسقا عانا نەشە ون جىلدا مىڭ جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى بولماعان حيكىمەت جاراتتى. قارلى ۇستىرتتەن شىققان عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرى بولعان مەن قاي - قاشان دا بويكۇيەزدىككە سالىنباي، وزىندىك قابىلەتىمدى مەكەنىمدى قۇرۋ ىستەرىنە تۇگەلدەي ارنايمىن»، - دەدى نيما جاشي.
«شەت - شالعاي وڭىرلەردەگى دارىندىلاردى دامىتۋ جونىندەگى ەرەكشە ساياساتتىڭ شىعارىلۋى ءتىپتى دە كوپ جاستاردى ءوز جەرىندە قالىپ ۇلەس قوسىپ، ناتيجە جاراتۋعا ىنتالاندىردى»؛
«مامان، وقىمىستىلارعا پارتيا، ۇكىمەت كادرلارىن باسقارۋ ءتاسىلىن قاراپايىم تۇردە قولدانۋعا بولمايدى، ولاردى كۇندەلىكتى قاربالاس ىستەردەن قۇتىلدىرۋ كەرەك»؛
«عىلمي زەرتتەۋمەن شۇعىلدانۋ ءۇشىن، ءسوز جوق، كوڭىلدى ورنىقتىرىپ، جوقشىلىققا ءتوزۋ، جالعىزدىققا شىداۋ كەرەك»...
ماماندار وتاندى ءسۇيۋ، كۇرەس جاساۋ رۋحىن كوكەيىنە ۇيالاتۋى، اۋزىنان تاستاماۋى، ارەكەتىندە ايگىلەۋى كەرەك، سونداي - اق دارىندىلاردى باتىس وڭىرگە تامىر تارتۋعا، نەگىزگى ساتىعا ۇلەس قوسۋعا اناعۇرلىم باۋراۋ جونىنەن سىندارلى اقىل - كەڭەس بەرۋى كەرەك.
شىڭعا باتىلدىقپەن شىعۋدىڭ، ەڭبەك ءسىڭىرىپ ۇلەس قوسۋدىڭ جاڭا ءداۋىرى
جاڭالىق اشۋ ءبىر ەل مەن ۇلتتىڭ دامۋداعى سارقىلماس قوزعاۋشى كۇشى.
باس شۋجي شي جينپيڭ جۇڭگو عىلىم اكادەمياسىنىڭ 19 - رەتكى اكادەميكتەر جينالىسىندا، جۇڭگو ينجەنەريا اكادەمياسىنىڭ 14 - رەتكى اكادەميكتەر جينالىسىندا: «جۇڭگونى قۇدىرەتتەندىرۋ، گۇلدەندىرۋ ءۇشىن، ءسوز جوق، عىلىم - تەحنيكانى بار كۇشپەن دامىتىپ، الەمدەگى نەگىزگى عىلىم ورتالىعى جانە جاڭالىق تۇعىرى بولۋعا قۇلشىنۋ كەرەك»، - دەپ اتاپ كورسەتتى.
«شەشۋشى، وزەكتى تەحنيكالاردى سۇراپ الۋعا، ساتىپ الۋعا، تىلەنىپ الۋعا بولمايدى»، جۇڭگو عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، بەيجيڭ داشۋەسى ينفورماتسيا، عىلىم - تەحنيكا شۋەيۋانىنىڭ پروفەسسورى حۋاڭ رۋ ينتەگرالدى تىزبەكتى زەرتتەۋ قىزمەتىمەن ۇزاق ۋاقىت شۇعىلدانعان، ەلىمىزدىڭ ينتەگرالدى تىزبەك وزەكتى تەحنيكاسىن «باسقالاردىڭ مەڭگەرىپ وتىرعاندىعى» وعان تەرەڭ اسەر ەتەدى.
«ينتەگرالدى تىزبەك ونەركاسىپتىڭ استىعى، عىلىم - تەحنيكادا قۇدىرەتتى ەل بولۋدىڭ قاجەتتى شارتى. تاياۋ جىلداردان بەرى ىلگەرىلەۋشىلىك كورنەكتى بولعانىمەن، الايدا ينتەگرالدى تىزبەكتە قۇدىرەتتى ەلدەرمەن ءالى دە كوپ پارىق بار». حۋاڭ رۋ بىلاي دەدى: «ءبىز سياقتى قازىرگى ۇرپاقتار ماڭىزدى مىندەت ارقالاپ وتىر، مەملەكەتتىڭ سۇرانىسى مەن عىلمي زەرتتەۋ تاقىرىبىن تاڭداۋدى ورگانيكالى ۇشتاستىرىپ، مەملەكەت شەشۋدى قاجەت ەتكەن سالالاردى ارقاۋ ەتە قامال الۋ، قيىنشىلىقتاردى شەشۋ كەرەك!».
كەزەكتە، ەلىمىزدىڭ عىلىم - تەحنيكاداعى ناقتى قۋاتى مولشەر جيناعىنان ساپا سەكىرىسىنە، تۇيىننەن قامال الۋعا جەتىپ، جۇيە قابىلەتىن جوعارىلاتۋعا بەت الۋداي ماڭىزدى كەزەڭدە تۇر. ەلىمىزدىڭ جالپى تۇلعالىق عىلىم - تەحنيكا ورەسى ىلەسە شابۋدان قاتار شابۋ، وزا شابۋ ستراتەگيالىق بۇرىلىستى جۇزەگە اسىرۋدا قالىڭ عىلىم - تەحنيكا قىزمەتكەرلەرى وزدەرىنە ءتيىستى جاۋاپكەرلىكتەرىن ادا ەتىپ، ماڭىزدى مىندەتتى ارقالاۋى كەرەك.
جۇڭگو ينجەنەريا اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، عارىش عىلىم - تەحنيكا توبى 4 - زەرتتەۋ اكادەمياسىنىڭ زەرتتەۋشىسى حوۋ شياۋ عارىش عىلىمىن زەرتتەۋ قىزمەتىمەن ۇزاق ۋاقىت شۇعىلدانعان. ونىڭ قاراۋىنشا، جۇڭگو عارىش ىستەرىنىڭ 60 نەشە جىلدىق دامۋداعى ەڭ باعالى تاجىريبەسى ءوز كۇشىنە سۇيەنىپ ءومىر سۇرۋگە، دەربەس جاڭالىق اشۋعا تاباندى بولۋىندا.
«ءبىز، ءسوز جوق، دۇنيە ءجۇزى عىلىم - تەحنيكاسىنىڭ الدىڭعى لەگىن كوزدەۋگە تاباندى بولىپ، تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدى بار كۇشپەن ىلگەرىلەتىپ، شەشۋشى، وزەكتى تەحنيكالاردى دەربەس مەڭگەرۋدى قۇلشىنا جۇزەگە اسىرىپ، جاڭالىق اشۋداعى دەربەستىك ۇقىعىن، دامۋداعى ىرىقتىلىق ۇقىعىن ءوزىمىز مىقتاپ يگەرۋىمىز كەرەك»، - دەدى حوۋ شياۋ.
عالامعا كوز جىبەرەتىن بولساق، قازىرگى تاڭداعى حالىقارالىق باسەكە، سايىپ كەلگەندە، دارىندىلار باسەكەسى، مۇندا جاس دارىندىلاردى باۋلۋ جانە سارالاۋ ايرىقشا ماڭىزدى.
«ءبىز عىلىم - تەحنيكانىڭ شىڭىنا باتىلدىقپەن شىعۋمەن بىرگە، ءسوز جوق، جالعاستىرۋدى، ۇيرەتۋدى، ارەكەتىمىز ارقىلى ۇلگى بولۋدى، سوڭىمىزداعىلاردى جەتەكتەۋدى ۇمىتپاي، ۇزدىك جاڭالىق اشۋشى دارىندىلاردىڭ اعالاپ العا شىعۋىنا شارت - جاعداي جاراتىپ، عىلىم - تەحنيكا ىستەرىنىڭ ءىزباسارلارى بولۋىنا مۇمكىندىك جاساۋىمىز كەرەك»، - دەدى جۇڭگو عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، جۇڭگو عىلىم اكادەمياسى لانجوۋ حيميا، فيزيكا زەرتتەۋ ورنىنىڭ زەرتتەۋشىسى ليۋ ۋيمين.
اناعۇرلىم كوپ ءتول نازاريانى ورتاعا قويىپ، اناعۇرلىم كوپ ءتول ۇلەس قوسىپ، كەلەلى جاڭالىق اشۋ سالالارىندا سەركە بولۋعا، جاڭادان گۇلدەنگەن توعىسپالى سالالاردا جاڭاشىل بولۋعا ۇمتىلىس جاسادى... ماماندار جۇڭگونىڭ عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ بولاشاعىنا تولىق سەنىم ارتتى.
رياسىز كوڭىل كۇي، وتاندى سۇيۋدەي سۇيىسپەنشىلىك ۇستانعان ۇزدىك مامانداردىڭ، دارىندىلاردىڭ ۋاكىلدەرى بەيدايحىدا دەنساۋلىقتارىن كۇتىپ، بويلارىنا كۇش - قۋات جيدى، سونداي - اق وسى ارادان جول الىپ، تاعى دا وتاندى ءسۇيۋدىڭ، كۇرەس جاساۋدىڭ، ەڭبەك ءسىڭىرىپ، ۇلەس قوسۋدىڭ جاڭا ساپارىن باستادى...
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 8 - ايدىڭ 8 - كۇنى بەيدايحىدان بەرگەن حابارى)
