شۋانيان
«رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ − قازىرگى جۇڭگونىڭ تاعدىرىن بەلگىلەگەن شەشۋشى امال، سونداي - اق <قوس 100 جىلدىق> كۇرەس نىساناسىن ىسكە اسىرىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋداعى شەشۋشى امال». باس شۋجي شي جينپيڭ جۇڭگونىڭ مادەنيەت داستۇرىنە باي جانە بەينەلى دە جاندى «شەشۋشى امال» دەگەن بۇقارالىق ءسوز تىركەسى ارقىلى جۇڭگو كوممۋنيستەرى مەن ميلليارد جۇڭگو حالقىنىڭ رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ جونىندەگى تانىمى مەن تولعامىن تەرەڭ بەينەلەپ، قازىرگى جۇڭگونىڭ رەفورما جاساۋداعى، ەسىك اشۋدى تاباندى ىلگەرىلەتۋ سەنىمى مەن بەكىمىن ايگىلەدى. رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋدىڭ ارقاسىندا عانا، يدەيانى بۇعاۋلاعان اجىرعىلار ۇزبەي تالقاندالىپ، دامۋعا تۇساۋ بولعان كەدەرگىلەر ۇنەمى الاستالىپ وتىردى، ءبىز جاڭا ايبىندى جورىقتى ءساتتى باستاپ، العا باساتىن تىڭ جولعا قادام تاستاپ، دامۋدىڭ جاڭا كەڭىستىگىن اشتىق، ەجەلگى ءارى جاس سوتسياليستىك جۇڭگو ءۇمىت پەن ومىرشەڭدىككە تولى سونى ورىسكە بەت الدى.
(1)
شياۋگاڭدا سەڭ سوگىلىپ، شىنجىندا تەڭىز شىمىرلاپ، نانحايدا تولقىن وركەشتەپ، پۋدۇڭدا ورلەۋ كوتەرىلىپ، شيۇڭ - اندا تولقىن بۋىرقاندى... 40 جىل كوزدى اشىپ - جۇمعانشا وتە شىقتى. رەفورما جاساۋدىڭ، ەسىك اشۋدىڭ بۋىرقانعان تولقىنى «تاريحتىڭ قاس - قاعىم ساتىندە» حۋاشيانىڭ قاسيەتتى دالاسىن ۇلى وزگەرىستەرمەن ايشىقتاپ، كەسەك قۇبىلىستارعا كەنەلدىردى، كەرەك دەسەڭىز، وسىناۋ بايىرعى ەلدەگى «ەپوستىق ۇدەرىستەرگە» ەڭ باتىل بولجامپازداردىڭ دا قيالى جەتپەگەن ەدى. 40 جىلدا سان اسۋ، سانسىز بەلەستەن وتتىك. رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋدىڭ بۋىرقانعان تولقىنى جۇڭگونى كەڭ دۇنيەمەن قاۋىشتىرىپ، كۇللى الەمگە جاڭارعان جۇڭگونى تانىستىردى، كەرەك دەسەڭىز، «باتىس سەنتريزمىنىڭ» ەڭ ءبىر مويىن جاقتاۋشىلارى دا جۇڭگو مەن دۇنيە ءجۇزىنىڭ بۇرىن بولماعان دەڭگەيدە ورگانيكالىق تۇلعا بولىپ توعىسقانىن، الەمنىڭ بارعان سايىن جۇڭگودان قول ۇزە الماي وتىرعانىن مويىنداۋعا ءماجبۇر بولدى. جۇڭگو اتتى الىپ كەمە باعىت - باعدارىن بەكەمدەپ، قاتەرلى قايراڭ، حاۋىپتى اعىستارعا بوگەلمەي، تار ايدىننىڭ قۇرساۋىنان تۇبەگەيلى بوساپ، بار قايراتىنا ءمىنىپ، ءداۋ تولقىنداردى قاق جارىپ، ۇلان - قايىر كەڭ ورىسكە جەڭىسپەن بەت تۇزەدى.
حالىق تۇرمىسى جاڭا ورىسكە شارىقتادى. 1978 - جىلدان 2017 - جىلعا دەيىن، بۇكىل ەلدەگى قالا - قالاشىقتاردىڭ ادام باسىنا شاققانداعى ورتاشا قولداعى تابىسى 343 يۋاننان 36 مىڭ يۋانعا، اۋىل - قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ادام باسىنا شاققانداعى تازا تابىسى 134 يۋاننان 13 مىڭ 400 يۋانعا ءوستى؛ نەگىزدىك ەمدەۋ قامسىزداندىرۋى، قوعامدىق زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋ جوقتان بار بولىپ، جەكە - جەكە ءبىر ميلليارد 350 ميلليون جانە 900 نەشە ميلليون ادامدى قامتىدى؛ سالىستىرمالى تۇردە مەشەۋ وقۋ - اعارتۋ دەڭگەيى الەم بويىنشا ورتادان جوعارى قاتارعا ءوتىپ، اقىسىز مىندەتتى وقۋ - اعارتۋ اۋىل - قىستاقتاردى تەگىس قامتىپ، ورتا مەكتەپ ساتىسى مەن جوعارى مەكتەپتەردىڭ جالپى وقۋعا ءتۇسۋ مولشەرى جەكە - جەكە %88.3كە جانە %45.7كە جەتتى؛ 700 ميلليوننان استام ادام تاقىر كەدەيلىكتەن قۇتىلىپ، الەم بويىنشا كەدەيلىكتەن ارىلعان حالىقتىڭ جالپى سانىنىڭ %70تەن استامىن ۇستادى... ساندى دەرەكتەر مەن سيفرلار جۇڭگوداعى ميلليارد حالىقتىڭ تۇرمىسىنىڭ جوقشىلىقتان توقشىلىققا، كەدەيلىكتەن دوڭگەلەك داۋلەتتىلىككە بەتتەگەن تاريحي سەكىرىسىنىڭ ايعاعى. تاۋارلاردى بەلەتپەن ساتىپ الۋدان ەلەكتروندى ساۋدا ارقىلى «الەمنىڭ ءار شالعايىنان ساتىپ الۋعا»، ءبىر سىدىرعى مادەني ومىردەن مىڭ بوياۋلى كينو ەكران، ەكران، ساحناعا، «ۆەلوسيپەد پاتشالىعىنان» جوعارى جىلدامدىقتى تەمىر جولدىڭ جالپى ارا قاشىقتىعى بويىنشا الەمدەگى ءبىرىنشى ەلگە دەيىن... مىسالدار تىزبەگى مەن كورىنىستەر كەرۋەنى ءاربىر جۇڭگولىقتىڭ ومىرىندە جارىققا شىققان تەڭدەسسىز ۇلى وزگەرىستەردى ايعاقتاپ تۇر.
مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋدىڭ، گۇلدەندىرۋدىڭ جاڭا ءورىسى اشىلدى. حالىق شارۋاشىلىعى كۇيرەۋگە شاق قالعان جار باسىندا قايراتقا ءمىنىپ، ەكونوميكانىڭ جالپى شاماسى يتاليا، فرانسيا، ۇلى بريتانيا، گەرمانيا، جاپونيالاردى باسىپ وزىپ، الەم بويىنشا ەكىنشى ورىنعا كوتەرىلدى. تەحنيكالار ەنگىزۋدەن دەربەس جاڭالىق اشۋعا بەتتەپ، كەيبىر الدىڭعى لەكتەر بويىنشا قاتارلاسىپ، كوش باسىندا جۇرە باستادىق، شىنجوۋ الەم كەمەسى ايعا سامعاپ، تيانگۇڭ وربيتالىق ستانسياسى عارىشتى كەزدى، جياۋلۇڭ سۇڭگۋىر اسپابى مۇحيت ءتۇبىن بارلاپ، تيانيان تەلەسكوبى اسپان كۇمبەزىن ءسۇزىپ، بەيدوۋ باعدارلاۋ جۇيەسى جول سىلتەدى... ءىرى ەلدىڭ ماڭىزدى جابدىقتارى ىركەس - تىركەس جارىققا شىعىپ، عىلىم - تەحنيكالىق قۋاتى مەن جاڭالىق اشۋ قابىلەتى كۇن ساناپ كۇشەيدى. توماعا - تۇيىق، جارتىلاي تۇيىق كۇيدەن جان - جاققا ەسىك اشۋعا بۇرىلىس جاساپ، دۇنيە جۇزىندەگى ءبىرىنشى ۇلكەن ەكسپورت ەتۋشى ەلگە جانە ەكىنشى ۇلكەن يمپورت ەتۋشى ەلگە، الەمدىك ەكونوميكانىڭ ەڭ ءىرى تۇراقتى، نەگىزگى قوزعاۋشى كۇش قاينارىنا اينالىپ، الەمدىك ەكونوميكالىق ارتۋعا قوسقان ۇلەسى ءۇرتىس كوپ جىلدار بويى %30تەن اسىپ وتىردى. باتىستاعى دامىعان ەلدەر نەشە ءجۇز جىل باسقان وسىزاماندانۋ جولىن ءبىز بىرنەشە ونجىلدىقتا باسىپ ۇلگەرىپ، مەشەۋلىك جايلاعان داۋىردەن ارشىندى قاداممەن ءداۋىر كوشىن قۋىپ جەتۋ، ءداۋىر كوشىن باستاۋعا دەيىنگى تاريحي سەكىرىستى، ەڭسە كوتەرۋدەن، اۋقاتتانۋدان قۇدىرەتتەنۋگە دەيىنگى ۇلى سەكىرىستى ىسكە اسىرىپ، ۇلتتى گۇلدەندىرۋ ۇلى نىساناسىنا بۇرىن بولماعان دەڭگەيدە جاقىنداي تۇستىك.
سوتسياليزمنىڭ جاڭا ءورىسى اشىلدى. عىلمي سوتسياليزمنىڭ نەگىزگى پرينسيپتەرىنەن جازباي، جۇڭگونىڭ ءىس جۇزىندىك جاعدايى تياناق ەتىلىپ، ءداۋىر ەرەكشەلىگىنە ۇشتاستىرىلىپ، جالپىلىق مەنشىك پەن جوسپارلى ەكونوميكانىڭ ءبىرسىدىرعى، قاساڭ ۇلگىسى تالقاندالىپ، سوتسياليستىك بازار ەكونوميكاسى جاسامپازدىقپەن العا قويىلىپ جانە دامىتىلىپ، قوعامدىق وندىرگىش كۇشتەر مەيلىنشە ازات ەتىلدى جانە دامىتىلدى؛ پارتيا باسشىلىعى، حالىقتىڭ قوجايىن بولۋى، مەملەكەتتى زاڭمەن جونگە سالۋ جاندى بىرلىككە كەلگەن سوتسياليستىك دەموكراتيالىق ساياسي ءتۇزىم كەمەلدەندىرىلىپ جانە دامىتىلىپ، حالىق جۇرتشىلىعىنىڭ بەلسەندىلىگىنە، ىرىقتىلىعىنا، جاسامپازدىعىنا جان - جاقتى دەم بەرىلىپ، قوعامدىق ادىلدىك پەن ادىلەتتىلىك پارمەندى تۇردە قورعالدى... ەكونوميكا، ساياسي، مادەنيەت، قوعام، ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىستارى، اتاپ ايتقاندا، «بەستىڭ ءبىر تۇلعالانۋى» ءبىر تۇتاس ىلگەرىلەپ، جان - جاقتى دامىدى. جۇڭگوشا سوتسياليزمنىڭ جاسامپازدىقپەن دامۋى جانە تابىستى امالياتى سوتسياليزم تۋىنىڭ مىعىم، نىق ۇستالۋىنا كەپىلدىك ەتۋمەن بىرگە، الماعايىپ وزگەرىستەر ورتاسىندا تۇرعان دۇنيە جۇزىنە سوتسياليزمدى جاڭا قىرىنان تانىتىپ، ءارى جەدەل دامۋدى، ءارى ءوز وزگەشەلىگىن ساقتاپ قالۋدى ءۇمىت ەتەتىن ەلدەر مەن ۇلتتارعا شىت جاڭا تالعام ۇسىنىپ، باتىستىڭ وسىزاماندانۋ ۇلگىسىن اتالمىش «بىرەگەيلىكتەن» «كوپتىڭ ءبىرى» دەڭگەيىنە قايتا ءتۇسىردى.
بوران - شاشىنعا بوگەلمەي، تولقىن جارا العا جول تارتتىق. «رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ، جۇڭگوداعى وسى 2 - رەتكى توڭكەرىس، جۇڭگونى تەرەڭ وزگەرتىپ قالماستان، دۇنيە جۇزىنە دە تەرەڭ ىقپال ەتتى!». بۇل قازىرگى جۇڭگونىڭ، قازىرگى الەمنىڭ ەڭ كورەگەن تۇسىندىرمەسى، جۇڭگو حالقىنىڭ ەڭ سەنىمدى، ەڭ سالتاناتتى جارناماسى.
(2)
جۇڭگونىڭ رەفورما جاساپ، ەسىك اشۋى نە ءۇشىن كونەنى جويىپ، جاڭانى جولعا قويىپ، جەر - الەمدى شىتتاي جاڭارتتى؟ ەڭ شەشۋشىسى، ەڭ ماڭىزدىسى، جۇڭگو تاريحي ىلگەرىلەۋدىڭ لوگيكاسىمەن العا باسىپ، ءداۋىردىڭ دامۋىنا ۇيلەسكەن تولقىندى اعىستا دامىدى.
تاريحي دامۋدىڭ سىلەمىمەن ءتۇپ - توركىنىنە ۇڭىلسەك، قازىرگى جۇڭگونىڭ رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ ءىسىنىڭ قايدان باستالىپ، قايدا باراتىنىنىڭ العا باسۋ لوگيكاسىنا انىق كوز جەتكىزۋگە بولادى. بۇل جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ جالعاسۋى مەن دامۋىنىڭ لوگيكاسى، «جوۋ ەجەلگى ەل بولعانمەن، بورىشىن جاڭالاۋدا»، داڭعىل جول اشىپ، بەيبىتشىلىك ورناتۋ ماقساتىمەن، ۇرپاقتار بويى تىنىمسىز ىزدەنىس جاساپ، زاڭدى جاڭالاپ، جۇيەنى جاڭعىرتىپ، ەسكىنى وزگەرتىپ، جاڭانى كوركەيتىپ وتىرۋى جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ ءۇزىلىسسىز جالعاسىپ، تىنىس - تىرشىلىگىنىڭ ۇزىلمەۋىنە مۇمكىندىك تۋدىردى، تامىرلاس، ءبىراق، ەسكى ەرەجەلەرگە شىرمالمايتىن جاڭاشىلدىق رۋح جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ قانىنا ءسىڭىپ كەتكەن گەن. بۇل تاياۋ زاماننان بەرگى جۇڭگونىڭ ارمانعا تالپىنۋ لوگيكاسى، «وزگەرىس − تابيعات زاڭى»، ءبىراق، ەسكىنىڭ ۇلگىسىمەن ءتۇزىم جاڭالاۋ، زاڭ وزگەرتىپ، جاڭالىققا ۇمتىلۋ سياقتى جاڭعىرتىمپاز جوبالاردىڭ ەشقايسىسى ەلدىكتى ساقتاپ قالۋ مەن جۇڭحۋانى كوركەيتۋدى ىسكە اسىرا المادى، تاريحتىڭ تالعامىن كوتەرىپ، حالىقتىڭ ءۇمىتىن ارقالاعان جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى عىلمي اقيقاتتى جۇڭگونىڭ ءىس جۇزىندىك جاعدايىمەن ۇشتاستىرىپ، جۇڭگو تاريحىنداعى ەڭ تەرەڭ ۇلى توڭكەرىسكە جول اشىپ، «رەسەيلىكتەردىڭ جولىمەن جۇرۋدەن» «ءوز جولىمەن جۇرۋگە» بۇرىلىس جاساپ، جۇڭگونىڭ توڭكەرىس، قۇرىلىس، رەفورما ىستەرىنىڭ تابىستى جولىن اشىپ، ۇلى جاسامپازدىق ارقىلى ۇلى ارماننىڭ شامىن جارقىراتتى. بۇل حالىقتىڭ تاماشا تۇرمىسقا تالپىنۋىنىڭ لوگيكاسى، «حالىق قاجىرلى ەڭبەك ەتپەسە، دوڭگەلەك داۋلەت قايدان كەلەدى»، «حالىق، تەك حالىق قانا تاريحتى جاراتۋشى»، كەدەيلىكتەن قۇتىلۋ، ىشەر اس، كيەر كيىم ماسەلەسىن شەشۋ، دوڭگەلەك داۋلەتتىلىكتى ىسكە اسىرۋ، وسىزاماندانۋعا قادام تاستاۋ، حالىق جۇرتشىلىعىنىڭ مىنە وسىنداي جاقسى تۇرمىس وتكىزۋدى ارمانداعان تاريحي تالابى مەن سارقىلماس كۇشى ءار رەتكى قوعامدىق وزگەرىستەرگە تۇرتكى بولۋمەن بىرگە، قازىرگى جۇڭگونىڭ جاڭا كەلبەتىن دە سومدادى.
الەمدىك دامۋدىڭ اۋمالى - توكپەلى ساتىندە تۇرعاندا، قازىرگى جۇڭگونىڭ رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋىنىڭ مەزگىل مەن جاعدايعا ۇيلەسىپ، سۋ اعىسىمەن قايىق جۇرگىزگەن ءداۋىر اعىمىن سەزىنۋگە بولادى. بۇل بەيبىتشىلىك پەن سەلبەستىكتىڭ اعىمى، دۇنيە جۇزىندە ەكى الپاۋىت ۇستەمدىككە تالاسىپ، قىرعي قاباق سوعىستىڭ ىزعارى ەسىپ تۇرعان ساتتە، جۇڭگو باسشىلارى بەيبىتشىلىك پەن دامۋدىڭ قازىرگى دۇنيەنىڭ داۋىرلىك تاقىرىبى ەكەنىن كورەگەندىكپەن العا قويىپ، الەمنىڭ ءار ەلىندەگى حالىقتاردىڭ ورتاق تىلەگىن ايتا ءبىلدى. قازىرگى جۇڭگو بەيبىتشىلىك پەن دامۋ ۇلى تۋىن بيىك ۇستاپ، ءداۋىردىڭ زور بەتالىسىنا ۇيلەسۋ بارىسىندا ءوزىن جەدەل دامىتىپ، وزىندىك دامۋ، العا باسۋ بارىسىندا دۇنيە ءجۇزىنىڭ بەيبىتشىلىگىن جەبەپ جانە ءوزارا ءتيىمدى سەلبەستىكتى ىسكە اسىرىپ، ءوز ارتىقشىلىعىمەن وزگەنىڭ ىزگى ارمانىنىڭ ىسكە اسۋىنا دەم بەرىپ، ءوزارا پايدا جانە تيىمدىلىك كورسەتىپ، الەمنىڭ كوركەمدىگىن تەڭ ءبولىستى. بۇل ەسىك اشۋ مەن توعىسۋدىڭ اعىمى، ەسىك اشۋ − العا باستىرادى، توماعا - تۇيىقتىق − ارتتا قالدىرادى، بۇل ادامزات قوعامى دامۋىنىڭ تاريحي زاڭدىلىعى، سونداي - اق قازىرگى دۇنيەدەگى جەر شارى اۋىلىنىڭ ناقتىلى سيپاتى. قازىرگى جۇڭگو مەملەكەت قاقپاسىن اشىپ، قارجى، تەحنيكا، باسقارۋ ەنگىزۋدەن «كىرگىزىلگەن شيكىزاتتى وڭدەۋ، كىرگىزىلگەن ماتەريالدى قۇراستىرۋ - جابدىقتاۋ، كىرگىزىلگەن ۇلگىنى وڭدەۋ، ساۋداعا تولەم بەرۋ»، «ءوندىرىس پەن شارۋاشىلىقتىڭ ەكى باسىن حالىقارالىق بازارعا قويۋعا»، ونان دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا قاتىناسىپ، ەكونوميكانىڭ جاھاندانۋىنا جاپپاي ات سالىسقانعا دەيىن، كىشى پەيىل پوزيتسيا، بەرىك ەرىك - جىگەرمەن دۇنيە جۇزىنە قۇشاق جايىپ، دۇنيە جۇزىمەن توعىستى. بۇل وزگەرىس پەن جاڭالىق اشۋدىڭ اعىمى، مەيلى اۋىل شارۋاشىلىق داۋىرىنەن بۋ ماشيناسى داۋىرىنە نەمەسە ەلەكتر داۋىرىنەن ينفورماتسيا داۋىرىنە قادام تاستاعاندا بولسىن، وزگەرىس پەن جاڭالىق اشۋ قاشاندا ادامزات قوعامىنىڭ العا دامۋىن ىلگەرىلەتكەن ءتۇبىرلى قوزعاۋشى كۇش بولىپ كەلدى. قازىرگى جۇڭگو يدەيانى ازات ەتۋ ارقىلى قوعامدىق بۇرىلىستى ىلگەرىلەتىپ، سىرتقا ەسىك اشۋ ارقىلى ىشكى رەفورمانى جەبەپ، باسقالاردىڭ تاجىريبە - ادىستەرىن ۇيرەنۋ، ۇلگى تۇتۋدان نازاريادا، تۇزىمدە، عىلىم - تەحنيكادا، مادەنيەتتە جاڭالىق اشۋدى جاپپاي ىلگەرىلەتۋگە ويىسىپ، كۇن ساناپ تۇرلەنگەن ءداۋىر اعىمىنا بار كۇشپەن ىلەسىپ، وعان جەتەكشىلىك ەتىپ وتىر.
تاريح قازىرگىگە جانە بولاشاققا دا رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋدىڭ ءبىز، ءسوز جوق، قاشاندا تاباندى بولۋعا ءتيىستى دۇرىس جول، مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ جولى، حالىقتى اۋقاتتاندىرۋ جولى ەكەنىن، وسى جولمەن بۇلجىماستان ىلگەرىلەي بەرگەندە عانا اناعۇرلىم كوركەم كەلەشەك جاراتۋعا بولاتىنىن ۇعىندىردى.
(3)
«ءار ءداۋىردىڭ ءوز ماسەلەسى، ءار بۋىننىڭ ءوز بورىشى بولادى». جۇڭگوشا سوتسياليزم جاڭا داۋىرگە ءوتتى، جاڭا تاريحي دەڭگەي، جاڭا قوعامدىق قايشىلىق، وسىزاماندانۋدىڭ جاڭا ۋاقىت كەستەسى... بيىككە ۇمتىلىپ، الىسقا جول تارتقان جاڭا جورىقتا، تاعى دا تالاي اسۋدان اسىپ، تالاي تار جول، تايعاق كەشۋدەن وتۋىمىزگە تۋرا كەلەدى.
ءبىز وسى زامانعى ەكونوميكالىق جۇيەنى ورناتىپ، ساپانىڭ، ونىمدىلىكتىڭ، قوزعاۋشى كۇشتىڭ وزگەرۋىن جاپپاي جەبەپ، جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ اناعۇرلىم جوعارى ساپالى دامۋدى ىسكە اسىرۋىن ىلگەرىلەتۋگە ءتيىسپىز؛ ءبىز كەدەيلىكتەن قۇتىلدىرۋدان قامال الۋ شايقاسىنىڭ شەشۋشى جەڭىسىنە جەتىپ، اۋىر كەدەيلىك سىندى «شيەلەنگەن ءتۇيىندى» شەشىپ، «ەشكىم دە كوشتەن قالماعان» دوڭگەلەك داۋلەتتىلىكتى ىسكە اسىرۋعا ءتيىسپىز؛ ءبىز كورىكتى جۇڭگو قۇرىپ، زەڭگىر اسپاندا اقشا بۇلت، ءمولدىر ايدىندا اق شاباق جۇزگەن كوركەم كورىنىستى قالپىنا كەلتىرىپ، ادام مەن تابيعات جاراسىمدى دامىعان وسىزاماندانۋ قۇرىلىسىنىڭ جاڭا جاعدايىنىڭ قالىپتاسۋىن ىلگەرىلەتۋگە ءتيىسپىز؛ ءبىز اشىق ەكونوميكانىڭ جاڭا ءتۇزىلىسىن جەدەل ورناتىپ، كەرى اعىستى تويتارىپ جانە حاۋىپ - قاتەر مەن سىن - سايىستاردى اۋىزدىقتاپ، ەكونوميكانىڭ جاھاندانۋىنىڭ اناعۇرلىم اشىق، قامتىمدى، جالپىعا بىردەي، تەڭگەرىمدى، ءوزارا ءتيىمدى باعىتپەن دامۋىن ىلگەرىلەتۋگە ءتيىسپىز... نىسانالاردىڭ ەشقايسىسى وزدىگىنەن ىسكە اسپايدى، كەز كەلگەن مىندەتتىڭ قالقاسىندا شەشۋگە، وتۋگە ءتيىستى كوپتەگەن قيىن ماسەلە مەن مۇشكىل وتكەلدەر تۇر.
40 جىل اساۋ تولقىن جاعانى ۇرىپ، سامۇرىق قۇس زاڭعار كوككە سامعادى. كەشەگى جۇڭگو ماشاقاتتى ىزدەنىس جاساپ، رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ ۇلى تۋىن بيىك ۇستاپ، توڭكەرىس جۇرگىزەتىن باتىلدىق پەن ارىنعا سۇيەنىپ، وزىنە ءتان ءورىس اشسا؛ بۇگىنگى جۇڭگو اناعۇرلىم بيىككە ورلەۋدە ءالى دە سول ءبىر قايراتتى، سول ءبىر ارىندى تاسقىنداتىپ، رەفورمانى جاپپاي تەرەڭدەتۋ ارقىلى مۇددە جاعىنداعى قالىپتاسىپ قالعان بوگەتتەردى تالقانداپ، ەسىك اشۋدى ۇزدىكسىز كەڭەيتۋ ارقىلى، توماعا - تۇيىق، ءوز بەتىمەن ىستەيتىن تەرىس اعىنمەن ايقاسىپ، اناعۇرلىم كەڭ، جاڭا ءورىس اشۋ كەرەك. رەفورما جاساپ، ەسىك اشۋ، ۇلى ارمانعا شەكسىز جاقىنداعان زامانىمىزداعى جۇڭگو ءۇشىن تەك جالعاسا بەرەدى، توقتاپ قالمايدى، تەك قيىندىققا مويىماي ورگە ۇمتىلىپ، حاۋىپ - قاتەردى جەڭۋگە تالپىنعاندا، شەكسىز مۇمكىندىكتەرگە قول جەتكىزۋگە بولادى.
(4)
تاريح − بولاشاقتىڭ كىلتى، ۋاقىت − اقيقاتتىڭ شىنايى دوسى. 40 جىلدىق ىزدەنىستەن، 40 جىلدىق كۇرەستەن، 40 جىلدىق جيناقتاۋدان سوڭ، جاڭا باستامادا رەفورما جاساپ، ەسىك اشۋدى ىلگەرىلەتۋدە ءبىزدىڭ كوڭىلىمىزگە بەرىك سەنىم، كورەگەندىك پەن بايسالدىلىق ۇيالادى.
− رەفورما جاساپ، ەسىك اشۋدىڭ العا ىلگەرىلەۋ بەتالىسى اناعۇرلىم ايقىندالدى. 40 جىلدان بەرى، اۋىل - قىستاقتان قالاعا، تۇيىندە سىناق ەتۋدەن جالپىلاستىرۋعا، ەكونوميكالىق ءتۇزىلىس رەفورماسىنان رەفورمانى جاپپاي تەرەڭدەتۋگە دەيىن، «رەفورما جاساۋ - جاساماۋعا» اناعۇرلىم باتىل جاۋاپ بەرىلدى: توماعا - تۇيىق، قاتىپ - سەمگەن كونە سۇردەكپەن استە جۇرمەيمىز، «نەنى رەفورمالاۋ»، «قالاي رەفورمالاۋ» تۋرالى تانىم ونان ارى بىرلىككە كەلدى: تۋدى وزگەرتەتىن تەرىس جولمەن استە جۇرمەيمىز. رەفورمانى جاپپاي تەرەڭدەتۋدە جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ باسشىلىعى سىندى جۇڭگوشا سوتسياليزمنىڭ ەڭ ءتۇبىرلى ماندىك ەرەكشەلىگىن، ەڭ ۇلكەن تۇزىمدىك ارتىقشىلىعىن تولىق ايگىلەۋ، جۇڭگوشا سوتسياليستىك ءتۇزىمدى اناعۇرلىم كەمەلدەندىرىپ، تۇلعالاپ، مەملەكەتتى جونگە سالۋ جۇيەسى مەن جونگە سالۋ قابىلەتىن وسىزامانداندىرۋ كەرەك. ەسىك اشۋدى ۇزدىكسىز كەڭەيتۋدە جۇڭگونىڭ اناعۇرلىم كەڭ كولەمدە دۇنيە جۇزىنە بەت الۋىنا، دۇنيە جۇزىمەن اناعۇرلىم جوعارى دەڭگەيدە توعىسۋىنا مۇمكىندىك جاساپ، جۇڭگونىڭ رەفورما جاساۋىنا، دامۋىنا قۋاتتى قوزعاۋشى كۇش ۇستەپ، ادامزاتتىڭ بەيبىتشىلىگى مەن دامۋىنا اناعۇرلىم زور ۇلەس قوسۋ كەرەك.
− رەفورما جاساپ، ەسىك اشۋدىڭ قۇن بەتالىسى اناعۇرلىم ايقىندالدى. حالىقتىڭ ءۇمىتى − رەفورمانىڭ بەتالىسى. قوعامدىق وندىرگىش كۇشتى ازات ەتۋ جانە دامىتۋ، دامۋ ومىرشەڭدىگىنىڭ تولىق قاۋلاۋىنا، قوعامدىق بايلىقتىڭ تولاسسىز تۋىنداۋىنا، بۇقارانىڭ جاقسى تۇرمىس كەشىرۋىنە مۇمكىندىك جاساۋ − رەفورما جاساپ، ەسىك اشۋدىڭ ەڭ ءتۇبىرلى، اۋەلگى ماقساتى. رەفورما جاساپ، ەسىك اشقان سالالار كەڭەيىپ قاي جەرگە بارسا دا، سىرتقى شارتتا قانداي وزگەرىس تۋىلسا دا، حالىقتى وزەك ەتۋ، حالىق ءۇشىن قىزمەت ەتۋ، حالىققا ارقا سۇيەۋ، جەمىسىن حالىق تەڭ يگىلىكتەنۋ، ناتيجەسىنە حالىق باعا بەرۋ ەشقاشان وزگەرمەيدى، رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ حالىق اراسىنا تەرەڭ تامىر تارتۋ بارىسىندا نەگىزىن بەكەمدەپ، قاينار كوزىن اشىپ، جوڭكىلە العا ىلگەرىلەي بەرەدى.
− رەفورما جاساپ، ەسىك اشۋدىڭ ءادىس - جولدارى اناعۇرلىم كەمەلدەندى. ءبىزدىڭ جوسپارىمىز اناعۇرلىم پاراساتتى، ارەكەتىمىز اناعۇرلىم ورنىقتى بولىپ، نىسانانى باعدار ەتۋ مەن ماسەلەنى باعدار ەتۋدى ورگانيكالى بىرلىككە كەلتىرىپ، نىساناعا قاراي، ماسەلەگە قاراي رەفورما جاسايمىز؛ جوعارى دەڭگەيدە جوبالاۋ مەن نەگىزگى ساتىدا ىزدەنىس جاساۋ ۇتىمدى ۇشتاسىپ، «اماليات - تانىم - اماليات» بارىسىنىڭ بۇراندا ءتارىزدى ورلەۋى ىلگەرىلەتىلەدى؛ جۇيەلىلىككە، جالپى تۇلعالىققا، سايكەسىمدىلىككە ءمان بەرىپ، «ءبىر تۇتاس جۇيە» بويىنشا جۇمىس ىستەپ، «كەشەندى شارالار» اتقارامىز؛ زاڭمەن جونگە سالۋ ويى مەن زاڭمەن جونگە سالۋ تاسىلىنە تاباندى بولىپ، زاڭمەن جونگە سالۋ ارناسىندا رەفورما جاساۋدى، ەسىك اشۋدى ىلگەرىلەتىپ، رەفورمانى تەرەڭدەتۋ، ەسىك اشۋدى كەڭەيتۋ بارىسىندا زاڭمەن جونگە سالۋدى كەمەلدەندىرەمىز؛ ستراتەگيالىق جاقتا باتىلدىقپەن العا ۇمتىلىپ، تاكتيكالىق جاقتا ورنىقتى، تىڭعىلىقتى جۇمىس ىستەپ، جىلدام ءارى نىق قادام تاستاپ، شەبەرلىكپەن ءىس تىندىرىپ، ناتيجە جاراتامىز... ەڭ باي، جۇيەلى، جان - جاقتى ءادىسناما قالىپتاستىرامىز.
− رەفورما جاساپ، ەسىك اشۋدىڭ كەڭ قۇشاعى مەن كوز اياسى اناعۇرلىم اشىلادى. 40 جىلدان بەرى، مەملەكەت جاعدايىن تياناق ەتۋ بارىسىندا دامۋ جولى جونىندە ىزدەنىس جاساۋعا تاباندى بولۋمەن بىرگە، الەمگە كوز تاستاۋ بارىسىندا ءداۋىر اعىمىن يگەرۋگە ءمان بەرىپ، مەملەكەت قاقپاسىن اشىپ، قۇرىلىس جۇرگىزىپ، ەسىك اشۋعا باسىمدىق بەرۋگە تاباندى بولىپ، ەسىك اشۋ ارقىلى رەفورمانى جەبەدىك. بۇگىنگى جۇڭگونىڭ رەفورماسى اناعۇرلىم كەڭ كوز ايامەن ەلدىڭ ارتىقشىلىعىن كەڭىنەن قابىلداپ، اناعۇرلىم بايسالدى بەينەمەن بارلىعىن باۋىرىنا باستى؛ بۇگىنگى جۇڭگونىڭ ەسىك اشۋى دۇنيە جۇزىندەگى ارىپتەستەرمەن بىرگە ءوزىن دامىتۋ بولىپ قالماستان، ونان دا ماڭىزدىسى، تەرىس اعىنعا تويتارىس بەرىپ، اۋقىمعا جەتەكشىلىك ەتىپ، ىرىقتىلىقپەن جاۋاپكەرلىك ارقالاۋ سانالادى. جاڭا وزگەرىس اۋقىمىندا، جاڭا ورايدا، جاڭا سايىستا، «جۇڭگونىڭ سىرتقا اشىلعان ەسىگى قايتا جابىلمايدى، بارعان سايىن ايقارا اشىلادى!». قۋانىش - قايعىسى ورتاق، بەينەت پەن زەينەتتە بىرگە بولاتىن، سەلبەسىپ تەڭ يگىلىككە كەنەلەتىن دارقان قۇشاق اشىپ، «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدىڭ» ايبىندى كارتيناسىن سالىپ، اشىق الەم ەكونوميكاسىن قۇرۋدى، ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋدى ىلگەرىلەتەمىز.
جىلداردىڭ سان وزگەرىسىنەن ءوتىپ، جول اياعىمىزدىڭ استىندا جالعاستى؛ تالاي بوران - شاشىننىڭ سىناعىن باستان كەشىرىپ، تاعدىردى ءوز قولىمىزدا ۇستادىق. بيىكتە تۇرىپ، الىسقا كوز تاستاپ، سەنىمىمىز بولاتتاي بەكەمدەلىپ، جانارىمىز وتتاي لاۋلادى، جاڭا داۋىردەگى رەفورما جاساپ، ەسىك اشۋ، ءسوز جوق، زامانىمىزداعى جۇڭگونىڭ دامۋى ءۇشىن جاڭا اۋقىم قالىپتاستىرىپ، جاڭا ءورىس اشادى.
(5)
تاريحتىڭ بىرتىندەپ دامۋى مەن كۇرەس تاجىريبەلەرىنىڭ قوردالانۋى بارىسىندا، سوتسياليستىك وسىزاماندانعان قۇدىرەتتى مەملەكەت قۇرۋ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى جۇڭگو ارمانىن جۇزەگە اسىرۋ جاڭا ساپارى باستالدى. ءداۋىر بىزگە قول بۇلعاپ، بورىش ءبىزدى شاقىرۋدا، ءاربىر جۇڭگولىق تۇگەل جىگەرلەنىپ، اتتانىسقا كەلىپ، رەفورمانى قولداۋى، رەفورماعا ارالاسۋى، رەفورماعا ات سالىسۋى، وزىنە ءتان، داۋىرگە ءتان شۇعىلالى ناتيجە جاراتىپ، جاڭا داۋىردەگى جۇڭگو كەرەمەتىن بىرگە جاراتۋى ءتيىس.
مۇرات ۇستانىپ العا تارتقان «ارمانعا تالپىنۋشىلاردان» بولايىق. مۇرات جولى بوگەلمەيدى، قيىنشىلىق، بوگەت اتاۋلى ونى توسا المايدى. رەفورما جاساپ، ەسىك اشۋ مەملەكەت پەن ۇلتتىڭ «ۇلكەن ارمانىن»، سونداي - اق ءاربىر جۇڭگولىقتىڭ «كىشى ارمانىن» ارقالاعان. ارمان الدىمىزداعى جولدى نۇرلاندىردى، ارمان العا باسۋعا ىنتالاندىردى. شەكسىز كەڭ تاريح ساحناسىندا، تەڭدەسسىز كوركەم ۇلى امالياتتا، تەك قاشاندا ۇلى ارمان رۋحىن اسقاقتاتىپ، باتىلدىقپەن ارمانداپ، باتىلدىقپەن ارمان قۋىپ، ارماندى جۇزەگە اسىرۋعا تىرىسىپ، بەلگىلەنگەن نىساناعا قاراي دۇرىس جولمەن ءجۇرىپ، رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ سىندى «شەشۋشى امالىمەن» اناعۇرلىم تاماشا تۇرمىسقا قول جەتكىزۋ، مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ، گۇلدەندىرۋ ارمانىن ىسكە اسىرۋىمىز كەرەك.
باتىل، بۇلجىماس «سەنۋشىلەردەن» بولايىق. جۇرەكتە سەنىم بولسا، ارەكەتتە بەتالىس، باسقان قادامدا كۇش - قۋات بولادى. رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ − جۇڭگوشا سوتسياليزمگە تاباندى بولۋدا جانە ونى دامىتۋدا، ءسوزسىز، باسىپ وتەتىن جول، جۇڭگوشا سوتسياليزم − رەفورما جاساۋدى، ەسىك اشۋدى ءساتتى ىلگەرىلەتۋدىڭ ءتۇبىرلى كەپىلى. ءور اسۋدان اسىپ، قيىن جولدى باسىپ، قامال الىپ، قىساڭنان وتۋدە تەك مۇرات - سەنىمنەن اينىماي، وسكەلەڭ جول سەنىمىن، نازاريا سەنىمىن، ءتۇزىم سەنىمىن، مادەنيەت سەنىمىن ساقتاعاندا عانا، حاۋىپ - قاتەر اتاۋلىدان تايسالماي، ءارقانداي كەدەرگىلەر الدىندا الجاسپاي، رەفورمانىڭ اۋەلگى ماقساتىن ۇمىتپاي، رەفورما بەتالىسىنان جازباي، رەفورما جاساۋ جىگەرىن جانىپ، ەكپىندى قاداممەن ۇدەرە العا باسۋعا بولادى.
جاۋاپكەرلىك ارقالاپ، ءىس تىندىراتىن «تىڭ كوتەرۋشى وگىز» بولايىق. ەسكى سۇردەك، قاساڭ قاعيداعا جابىسىپ، قازىرگى جاعدايىنا قاناعات ەتىپ وتىراتىندارمەن تاريح ەشقاشان ساناسپايدى، وراي باتىلدىقپەن جاڭالىق اشىپ، ەشقاشان ماساتتانبايتىندارعا ءتان. ۇلى ءىس ءالى دە كوپتەگەن جاڭا سالالاردا ءورىس اشىپ، جاڭالىق جاساۋدى قاجەت ەتىپ وتىر، ۇلى كۇرەس ءالى دە كوپتەگەن ماڭىزدى تاقىرىپتاردا ىزدەنىس جاساۋدى، امالياتتان وتكىزۋدى قاجەت ەتىپ وتىر، تەك ماڭگى تۇرالاماۋعا، ماڭگى توقىراماۋعا تاباندى بولىپ، قاۋلاعان ارىنمەن، لاۋلاعان جالىنمەن يدەيانى جاپپاي ازات ەتۋ ارقىلى رەفورمادا زور سەرپىلىس جاساۋدى ىلگەرىلەتىپ، باتىلدىقپەن اتويلاپ، باتىلدىقپەن سىناپ كورىپ، باتىلدىقپەن امالياتتان وتكىزىپ، ءتۇزىلىس - مەحانيزم كەمشىلىكتەرىن جويىپ، حالىققا ءتيىمدى، پايدالى ىستەردى وركەندەتىپ، رەفورما جاساپ، ەسىك اشۋ كەمەسىنىڭ اناعۇرلىم كەڭ ايدىنعا قۇلاش سەرمەۋىن ىلگەرىلەتۋ كەرەك.
ۋاقىتپەن جارىساتىن «شىنايى ىسكەرلەردەن» بولايىق. رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ اسا ماڭىزدى كەزەڭگە كەلدى، وراي كۇتىپ تۇرمايدى، ماسەلە كۇتىپ تۇرمايدى، ۋاقىت كۇتىپ تۇرمايدى. شىنايى ىسكەرلىك كورسەتكەندە عانا شارۋاشىلىق قۇرىپ، ىستەردى وركەندەتۋگە، ماشاقاتتى ەڭبەك ەتكەندە عانا قامال الىپ، قيىندىقتاردى جەڭۋگە بولادى، تەك ورگە ۇمتىلىپ، كۇدىردەن وتەتىن قىسىم سەزىمىن، ەرلىكپەن العا ۇمتىلاتىن بورىش سەزىمىن، ءىس تىندىرىپ، شارۋاشىلىق قۇراتىن جاۋاپكەرلىك سەزىمىن ساقتاپ، شەگە قاعۋ رۋحىمەن ءبىر - بىرلەپ تياناقتاندىرىپ، ءبىر - بىرلەپ تىندىرىپ، شىنايى ءىس تىندىرمايتىن كوپىرمەلىكتى، ءىس تىندىرۋعا باتىلدىق ەتپەيتىن قورعانشاقتىقتى، ءىس تىندىرا بىلمەيتىن بوس كەۋدەلىكتى باتىل تيىپ، ناقتى ىسكەرلىكپەن وزگەرىسكە تالپىنىپ، ناقتى ىسكەرلىكپەن جاڭالىققا ۇمتىلىپ، ناقتى ىسكەرلىكپەن العا ۇمتىلۋعا تالاپتانىپ، ماڭگى جالعاستىراتىن مويىماس تاباندىلىقپەن رەفورما جاساۋدى، ەسىك اشۋدى سوڭىنا دەيىن جۇرگىزۋ كەرەك.
رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋدىڭ ءورىسى كەڭ، جىگەرلەنە العا ۇمتىلۋ ءدال ساتىندە تۇر.
تاۋ كەزىكسە جول اشىپ، سۋ جولىقسا كوپىر سالاتىن قايسارلىقپەن جانە جۇرەكتىلىكپەن جاڭا، ۇلى توڭكەرىستە جاڭا جاعداي اشىپ، بايتاق حۋاشيا دالاسىندا، كەڭ الەمدىك ساحنادا، زامانىمىزداعى جۇڭگو مەن جۇڭگو حالقىنىڭ جاڭا، اناعۇرلىم كەڭ ءورىسىن اشايىق −
جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى جۇڭگو ارمانى، ءسوز جوق، رەفورما جاساپ، ەسىك اشۋ بارىسىندا جۇزەگە اسادى!
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 8 - ايدىڭ 12 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
