تيانشان تورى   ›   اپپارات كوزى   ›   حايۋاناتتار الەمى

چاڭجياڭ ءدارياسى بويىنداعى باعالى حايۋاناتتار

  چاڭجياڭ ءدارياسى جۇڭگوداعى ەڭ ۇلكەن ءداريا بولىپ، ورگانيزمدەردىڭ كوپ تۇرلىلىگىنىڭ تيپتىك ەكولوگيالىق وزەن اعىسى ءارى ەلىمىزدەگى كوپتەگەن باعالى دا تۇقىمى قۇرۋعا تاياعان سۋدا جاسايتىن حايۋاناتتاردىڭ تىرشىلىك ورتاسى. ساناققا نەگىزدەلگەندە، چاڭجياڭ اعارىندا جيىنى 378 ءتۇرلى بالىق بار بولىپ، بۇنىڭ ىشىندەگى 142 ءتۇرى وسى ارادا عانا جاسايتىن بالىق ءتۇرى ەكەن. مەملەكەتتىك 1-، 2-دارەجەلى ءتۇيىندى قورعالاتىن سۋدا جاسايتىن حايۋاناتتاردان 14 ءتۇرلىسى بار بولىپ، كوبى چاڭجياڭ ءدارياسىندا عانا جاسايدى ەكەن. وسى سۇيكىمدى حايۋاناتتاردىڭ قانشاسىن تانيسىڭدار؟

  چاڭجياڭ دەلفينى ەلىمىزدەگى باعالى حايۋانات، ونىڭ باسى دومالاق، دەنەسى ۇزىنشاق، اۋىزى يمەك كەلەتىن بولىپ كۇلىمسىرەگەن سياقتى كورىنەدى.

  جۇڭگو بەكىرەسى دينوزاۆر مەن ءبىر داۋىردە جاساعان بولىپ، جەرشارىندا 140 ميلليون جىل جاساعان، چاڭجياڭنىڭ پايدا بولۋى مەن وزگەرىستەرىن باستان كەشىرگەن، ونىڭ سانى از بولعاندىقتان، 1996-جىلى دۇنيە جۇزىلىك تابيعات قورعاۋ بىرلەسكەن وداعى جاعىنان تۇقىمى قۇرۋعا اينالعان حايۋانات قاتارىنا ەنگىزدى.

  اق قانات دەلفين ەلىمىزدىڭ ەرەكشە حايۋانات ٴتۇرى، تەك چاڭجياڭنىڭ ورتا تومەنگى اعارىندا عانا جاسايدى، دۇنيە جۇزىندەگى ءتورت ءتۇرلى تۇششى سۋدا تىرشىلىك ەتەتىن دەلفيننىڭ ىشىندەگى سانى ەڭ از ءتۇرى. مەملەكەتتىك 1 - دارەجەلى قورعالاتىن حايۋانات. 2006 - جىلى، جۇڭگو مەن شەتەل عالىمدارىنىڭ چاڭجياڭدا بىرلەسىپ عىلمي تەكسەرۋ بارىسىندا، اق قانات دەلفيندى بايقاماعان. 2007 - عالىمدار اق قانات دەلفيننىڭ فۋنكتسيالىق ءتۇرىنىڭ تۇقىمى قۇرىعاندىعىن جاريالاعان.

  ياڭزى كرەكوديلى جۇڭگونىڭ چاڭجياڭ اعارىندا عانا جاسايتىن باۋىرىمەن جورعالاۋشى جانۋار بولىپ، 230 ميلليون جىلدىق بىرتىندەپ دامۋ تاريحى بار، 2001-جىلى «بۇكىل مەملەكەتتىڭ جابايى حايۋاناتتارمەن وسىمدىكتەردى قورعاۋ جانە تابيعي قورىق رايونىن قۇرۋ ينجەنەرياسى» جاعىنان 15 ءتۇرلى الدىمەن قورعالاتىن حايۋاناتتار تۇرىنە كىردى؛ ول دۇنيەدەگى 23 ءتۇرلى كرەكوديلىنىڭ ىشىندەگى تۇقىمى قورۋ الدىندا تۇرعان ءتۇرى بولىپ، ەلىمىزدىڭ 1-دارەجەلى قورعالاتىن حايۋانات.

  جۇڭگو الىپ سالاماندرا بالىق ادەتتە «بالا بالىق» دەپ تە اتالادى، جۇڭگودا عانا وسەتىن سيرەك كەزدەسەتىن حايۋانات ءارى دۇنيە ءجۇزى بويىنشا قوس مەكەندىلەر ىشىندەگى دەنەسى ەڭ ۇلكەن ءتۇرى، دەنەسىنىڭ ۇزىندىعى 2 مەتر. الىپ سالاماندرا بالىق ەلىمىزدىڭ چاڭجياڭ وزەنى، حۋاڭحى جانە جۋجياڭ اڭعارىنداعى 18 ولكەدە جاسايدى. 20- عاسىردىڭ 50 - جىلدارىنان باستاپ، تىرشىلىك ورتاسى ۇزدىكسىز ءبۇلدىرىلىپ، سونداي-اق، ادامداردىڭ شەكتەن تىس اۋلاۋىنان، سانى شۇعىل ازايىپ، قازىر دالادا سيرەك كەزدەسەدى.

  سارى تابان بالىق ەلىمىزدىڭ 2-دارەجەلى قورعالاتىن حايۋاناتى بولىپ، چاڭجياڭ ءدارياسىندا جاسايدى. ونىڭ دەنە ءبىتىمى ەرەكشە، ءتۇسى قانىق، اسىرەسە كىشكەنە كەزىندەگى دەنە ءبىتىمى ەلدەن ەرەك كەلەدى، ونىڭ ءتۇسى ەرەكشە ادەمى بولعاندىقتان «ازيا ارۋ بالىعى» دەگەن اتاعى بار.

  دۇنيە جۇزىندەگى تەك 5 ٴتۇرلى جابايى ادام تارىزدەس سابالاق ءجۇندى مايمىل بار بولىپ، ولار سىچۋاننىڭ سابالاقءجۇندى مايمىلى، يۇننان سابالاق ءجۇندى مايمىلى، گۇيجوۋ سابالاق ءجۇندى مايمىلى، ۆيەتنام سابالاق ءجۇندى مايمىلى جانە 2011-جىلى 10-ايدا يۇننان ولكەسىنىڭ نۋجياڭ وبلىسىنان تابىلعان نۋجياڭ سابالاق ءجۇندى مايمىلى قاتارلىلار. ولاردىڭ اراسىنداعى سىچۋان سابالاق ءجۇندى مايمىلى چاڭجياڭ وزەنى اعارىنىڭ سىچۋان، چۇڭچيڭ جانە حۋبەي سياقتى ولكەلەرىنە تارالعان، سابالاق ءجۇندى مايمىلدىڭ باعالى دارەجەسى مەن مىسىق ايۋ مەن تەڭ بولىپ، مەملەكەتتىڭ 1-دارەجەلى قورعالاتىن جابايى حايۋاناتقا جاتادى.

  مىسق ايۋ جۇڭگونىڭ «مەملەكەت اسىلى» دەپ اتالادى، ول جەر شارىندا 8 ميلليون جىل جاساعان بولىپ، دۇنيەدەگى ورگانيزمدەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن قورعاۋداعى سەركە تۇرىنە جاتادى. ونىڭ دەنە ءبىتىمى ايۋعا ۇقسايدى، بەينەسى وتە سۇيكىمدى بولىپ، ادامداردىڭ قىزۋ القاۋىنا بولەنگەن.

جاۋاپتى رەداكتور : سايراش تۇرارجان قىزى

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.

  • وسى كەزەكتى جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسى تۇڭعىش رەت نەگىزگى قوناق ولكەلەردى بەلگىلەدى
  • تاپسىرىس ونىمدەردى جەدەل ءوندىرىپ، قامداۋدى قامتاماسىز ەتتى
  • جىلدىق مىندەتتى ءساتتى ورىنداۋعا شىنايى كەپىلدىك ەتتى
  • شينجياڭ جۇڭتاي توبى دۇنيە جۇزىندەگى 500 قۋاتتى كاسىپورىن قاتارىنا ءوتتى
  • جەل - جارىق ەنەرگياسى ءوزارا تولىقتىردى