تيانشان تورى
تيانشان تورى   ›   ۇيرەنۋ   ›   شولۋ

«ءبىز جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ بولاشاعىنا ۇمىتپەن قارايمىز»

  − كەزەكتەگى جۇڭگونىڭ رەفورماسىنا، دامۋىنا شولۋ (1)

  شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى جاڭ شۇيدۇڭ، حان جيە، ۋاڭ شي

  10 - ايدىڭ 8 - كۇنى − ىزعار شىق. اۋا رايى سۋىتا باستاعان وسىنداي قوڭىر كۇزدە جۇڭگونىڭ ەكونوميكالىق جاعدايىن شولىپ ءوتۋ وزگەشە تەرەڭ ءمان الادى.

  كەزەكتە ەل ءىشى - سىرتىنىڭ كۇردەلى دە قۇبىلمالى ەكونوميكالىق ورتاسىندا جۇڭگونىڭ ەكونوميكالىق اۋقىمىنا الاڭداپ جانە كۇماندانىپ وتىرعاندار از ەمەس؛ تىپتەن كەيبىرەۋلەر ورايدان پايدالانىپ «كەرى كەتۋ نازارياسى» سارىنىنا باسىپ وتىر...

  «سارى كۇزىم جابىرقاتىپ باسساڭداعى ەڭسەنى، كوكتەمنەن دە ارتىق كورەم مەن سەنى». جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ جالپى لوگيكاسىن ءدال تانىپ، ءداۋىر دامۋىنىڭ ۇلكەن بەتالىسىن ايقىن يگەرەتىن بولساق، تۇماننان سەيىلۋ، قاراڭعىلىقتان ايىعىپ، جارىقتى كورە الۋ قيىنعا سوقپايدى.

  «ءبىز جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ بولاشاعىنا ۇمىتپەن قارايمىز». مىنە بۇل باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ بو - اۋ ازيا تالقى مىنبەرىنىڭ 2018 - جىلعى جىلدىق ماجىلىسىندە ايتقان ءسوزى.

  ەكونوميكالىق ارتۋداعى «ورنىقتىلىق بارىسىندا جاقسارۋ» مەن «ورنىقتىلىق بارىسىندا وزگەرۋ» دەگەنگە قالاي قاراۋ كەرەك؟

  كەزەكتەگى جۇڭگو ەكونوميكاسىنا زەر سالساق، ءبىرى، «ورنىقتىلىق بارىسىندا جاقسارۋ»؛ ەندى ءبىرى، «ورنىقتىلىق بارىسىندا وزگەرۋ» دەگەن ەكى اۋىز سوزبەن جيناقتاۋعا بولادى.

  «ورنىقتىرۋ» قايسى جاقتاردان بايقالادى؟ «وزگەرۋ» دەڭگەيى قانشالىق بولادى؟ بۇل كوپشىلىك جاپپاي كوڭىل ءبولىپ وتىرعان ماسەلە.

  سىرتتاي قاراعاندا، حالىقارالىق ەكونوميكا ورتاسىندا كورنەكتى وزگەرىس تۋىلىپ، سىڭار جاقتىلىق، ساۋدا قورعامپازدىعى باس كوتەردى، اسىرەسە، ا ق ش قوزعاعان ەكونوميكالىق قاقتىعىس الداعى ءبىر مەزگىلدە ەلىمىزدىڭ دامۋىنا ءتىپتى دە كوپ تۇراقسىزدىق الا كەلەدى.

  ىشكى جاقتان العاندا، ەكونوميكانىڭ قۇرىلىمدىق قايشىلىعىندا جاڭا وزگەرىس جارىققا شىعىپ، تيبىن وزگەرتىپ، دارەجەسىن كوتەرۋ بارىسىندا جولىققان قايشىلىق مەجەدەن ۇلكەن بولدى، قارجى قوسۋ، ەكسپورت، تۇتىنۋ سىندى ەكونوميكانى جەبەيتىن «ءۇش اتتى اربانىڭ» قارقىنى باياۋلاپ، ناقتى ەكونوميكالىق قيىنشىلىق پەن فينانس كومەسكى قاتەرى قاتار ورىن تەپتى.

  «جاعداي وزگەرىسى» الدىندا ۋايىمنان اۋلاق بولۋ قيىن. جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ پايداسى ەندىگارى بولمايدى دەپ الاڭداعان شەتەل قارجىلاندىرعان ءىشىنارا كاسىپورىندار «كەتۋ مەن قالۋ» اراسىندا ەكى ۇداي بولۋدا؛ كەيبىر ەل ءىشى كاسىپورىندار كوز الداعى قيىنشىلىق سەبەبىنەن داعدارۋدا.

  سۋ استى قۇزى، قاتەرلى قايراڭنىڭ جوڭكىلە اققان وزەننىڭ العان بەتىن توسا المايتىندىعى سياقتى اينالىم جاعدايىندا «وزگەرىس» بولعانىمەن، الايدا «ورنىقتىلىق» قاشاندا قازىرگى جۇڭگونىڭ نەگىزگى ارناسى بولماق.

  «ەكونوميكالىق ارتۋ، جۇمىستانۋ، زات باعاسى، حالىقارالىق كىرىس - شىعىس» سىندى 4 ۇلكەن ماكرولىق ەكونوميكا كورسەتكىشىنە قاراعاندا، جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ «نەگىزگى تىرەگى» كۇشتى، مىقتى، «نەگىزگى تاباعى» شىمىر، بەرىك:

  − الدىڭعى جارتى جىلداعى ەكونوميكانىڭ ارتۋى %6.8 بولىپ، ءۇرتىس 12 ماۋسىم %6.7تە %6.9 تىك ۇيلەسىمدى ارالىقتا ورنىقتى اينالىم جاسادى؛

  − الدىڭعى 8 ايدا بۇكىل ەلدىڭ قالا - قالاشىقتارىندا تىڭنان جۇمىستانعاندار 10 ميلليون ادامنان اسىپ، %5 اينالاسىنداعى قالا - قالاشىق تەكسەرۋىندەگى جۇمىسسىزدىق سالىستىرماسى تاريحتاعى ەڭ تومەنگى دەڭگەيدە بولدى؛

  − 1 - ايدان 8 - ايعا دەيىن بۇكىل ەلدە تۇرعىنداردىڭ تۇتىنۋ باعاسى بىلتىرعى سايكەس مەزگىلدەگىدەن %2 ارتتى، بۇل ءبىرشاما تومەنگى دەڭگەي؛

  − حالىقارالىق كىرىس - شىعىس نەگىزىنەن تەپە - تەڭدىكتى ساقتادى، 9 - ايدىڭ سوڭىنداعى سىرتقى پەرەۆات زاپاسى بۇرىنداعىداي قوردالى بولىپ، 3 تريلليون دوللاردان استى؛

  ا ق ش ەلىمىزگە كەدەن باجىسىن ۇستەمەلەگەن بولسا دا، جۇڭگونىڭ كەزەكتەگى ەكونوميكالىق اينالىمىندا ءالى دە جارقىن تۇيىندەر بارشىلىق: 8 - ايدا ونەركاسىپ ارتقان قۇنىنىڭ ارتۋ قارقىنى باياۋلاماي، كەرىسىنشە كۇشەيدى؛ الدىڭعى 8 ايدا تۇتاس قوعامدا ەلەكتردەن پايدالانۋ %9 ارتىپ، 2011 - جىلدان بەرگى سايكەس مەزگىلدەگىدەن ەڭ جوعارى بولدى، جوعارى تەحنيكا كاسىپتەرىنىڭ ارتۋى %10تەن استى؛ جاڭادان قۇرىلعان كاسىپورىندار ورتا ەسەپپەن ءار كۇنى 18 مىڭنان اسىپ، جاڭا كاسىپتى، جاڭا كاسىپ كۇيىن، جاڭا ۇلگىنى وزەك ەتكەن جاڭا قوزعالىس ەنەرگياسى تەز تولىسىپ، ەكونوميكالىق ارتۋعا بەرىك نەگىز قالادى؛ ەكونوميكانىڭ جەتەكشى كورسەتكىشى بولعان جۇڭگو جاساۋ كاسىبىنىڭ ساتىپ الۋ مەڭگەرگىش كورسەتكىشى (PMI) ءۇرتىس 26 اي گۇلدەنۋ مەن كۇيرەۋ سىزىعىنىڭ ۇستىندە تۇردى... ونان ارى «جالپى مولشەر، قۇرىلىم، ساپا، ونىمدىلىك» سىندى 4 ۇلكەن كورسەتكىش ولشەمىنەن قاراساق، ەكونوميكانىڭ ورنىقتىلىق بارىسىندا ىلگەرىلەۋ جاعدايى كورنەكتى بولعان.

  «جالپى العاندا، ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق اينالىمى ءالى دە ۇيلەسىمدى ارالىقتى ساقتاۋدا، الايدا ورنىقتىلىق بارىسىندا وزگەرۋ جاڭا جاعدايىندا قارجى قوسۋ، تۇتىنۋ سياقتى كورسەتكىشتەردىڭ تولقۋىنا اناعۇرلىم باسا ءمان بەرىپ، قىسقا مەرزىمدىك تولقۋدىڭ تومەندەۋ جاعدايىنا اينالۋىنان ساقتانۋ كەرەك»، - دەدى مەملەكەتتىك ساناق مەكەمەسىنىڭ باستىعى نيڭ جيجى.

  جاڭا وزگەرىس الدىندا، ورتالىق جۇمىستانۋدى ورنىقتىرۋ، فينانستى ورنىقتىرۋ، سىرتقى ساۋدانى ورنىقتىرۋ، شەتەل قارجىسىن ورنىقتىرۋ، قارجى قوسۋدى ورنىقتىرۋ، مەجەنى ورنىقتىرۋ قىزمەتىن جاقسى ىستەۋ جونىندە ورنالاستىرۋ جاسادى. بۇل التى «ورنىقتىرۋ» دا سوڭعى جارتى جىلداعى ساياساتتىق كۇش سالۋ بەتالىسىنا ۋاكىلدىك ەتەدى، ونان دا ماڭىزدىسى سىرتقى الەمگە ءبىزدىڭ تۇتاس جىلدىق ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋ نىساناسىن جۇزەگە اسىرۋعا سەنىمىمىز، قابىلەتىمىز، شارت - جاعدايىمىز بار ەكەندىگىن اڭداتتى. ال وسى ورنىقتىرۋ شارالارى قازىر بىرتىندەپ جۇرگىزىلۋدە ءارى رول اتقارۋدا.

  726 ميلليون ادام - رەتكى ەل ءىشى ساياحاتىنىڭ، 600 ميلليارد يۋانعا تايايتىن ساياحات تۇتىنۋىنىڭ سايكەس مەزگىلدەگىدەن ارتۋى تۇگەلدەي %9تەن استى... مەيلى ساياحاتشىلار سانى، الدە تۇتىنۋ سوماسى بولسىن، وسى رەتكى مەملەكەت مەرەكەسىنىڭ التىن اپتالىعىندا تاعى دا تاريحي تىڭ ورلەۋگە كوتەرىلىپ، جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ تاسقىنداعان قوزعاۋشى كۇشكە يە ەڭ جاقسى دالەلىنە اينالدى.

  شىندىعىندا، رەفورما جاساپ، ەسىك اشقان 40 جىلدان بەرى، جۇڭگو ەكونوميكاسى بوران - شاشىننىڭ سىناعى بارىسىندا ۇزدىكسىز الەۋەتتەندى. شىندىق مىنانى دالەلدەدى: 1998 - جىلى ازيا فينانس داعدارىسى مەن چاڭجياڭ زور تاسقىنىنىڭ سوققىسىنا توتەپ بەرۋدە بولسىن، ياكي 2008 - جىلى حالىقارالىق فينانس داعدارىسى مەن ۋىنچۋانداعى زور جەر سىلكىنىسىنىڭ سىناعىنا ۇشىراۋدا بولسىن، سان قيىندىق پەن سىناقتى باستان كەشىرىپ، سىن - سايىستى كوپ وتكەرگەن جۇڭگو ەكونوميكاسى بولاتتاي شىڭدالىپ، 21 - عاسىرعا وتكەننەن كەيىن الەمدەگى 6 - ورىننان 2 - ۇلكەن ەكونوميكالىق تۇلعا ورنىنا سەكىردى، سونداي - اق الەم ەكونوميكاسى ءوسۋىنىڭ ماڭىزدى موتورىنا اينالدى.

  سوناۋ 1979 - جىلدىڭ وزىندە جۇڭگوعا ساپارلاي كەلگەن الەم ەكونوميكاسى تالقى مىنبەرىنىڭ قۇرۋشىسى جانە اتقارۋشى ءتوراعاسى شۋاب تاياۋدا بىلاي دەدى: جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ ءوسۋى ەندى توقتايدى دەگەن كوپتەگەن بولجامداردىڭ اقىرىندا قاتە ەكەندىگى دالەلدەندى، مەن جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ ارتۋىنا قاشاندا ۇمىتپەن قاراپ كەلەمىن.

  قارجى قوسۋدىڭ ارتۋ قارقىنىنىڭ تومەندەۋى مەن دالمە - ءدال كۇش جۇمساۋعا قالاي قاراۋ كەرەك؟

  قارجى قوسۋدىڭ ارتۋ قارقىنىنىڭ تومەندەۋ بەتالىسىنان شىنىمەن اباي بولۋ كەرەك.

  ساندى مالىمەتتەردە كورسەتىلۋىنشە، بيىل 1 - ايدان 8 - ايعا دەيىن، ەلىمىزدىڭ تۇراقتى مۇلىككە قوسقان قارجىسى سايكەس مەزگىلدەن %5.3 ارتىپ، بىلتىرعى سايكەس مەزگىلدەن 2 پايىزدان كوبىرەك، الدىڭعى 7 ايداعىدان تاعى 0.2 پايىز تومەندەگەن؛ مۇنىڭ ىشىندە نەگىزدىك قۇرىلعىلارعا قوسىلعان قارجى تەك %4.2 ارتىپ، بىلتىرعى سايكەس مەزگىلدەن 15.6 پايىز تومەندەگەن.

  مىنا ءبىر جايت ءتىپتى ەسكەرۋگە تاتيدى. قارجى قوسۋدىڭ جەتەكشى كورسەتكىشتەرى تومەن دەڭگەيدە اينالىم جاساعان؛ الدىڭعى 8 ايداعى قارجى قوسۋدا تياناقتانعان قارجىلار تەك %2.1 ارتقان، جاڭا قۇرىلىس باستاعان نىسانداردىڭ جوسپارداعى جالپى قارجى سالىنىمى % 18.3 تومەندەگەن.

  قارجى قوسۋعا نە بولدى؟

  ەگەر تۇراقتى مۇلىككە قارجى قوسۋعا جىكتەپ تالداۋ جاسايتىن بولساق، بيىل جىل باسىنان بەرى قارجى سالۋدىڭ ارتۋ قارقىنىنىڭ تومەندەۋىنە، باستىسى، نەگىزدىك قۇرىلعىلارعا قارجى قوسۋدىڭ ارتۋ قارقىنىنىڭ تومەندەۋى شالىعىن تيگىزگەن؛ ءىس جۇزىندە، حالىقتىق قارجى قوسۋدىڭ ارتۋ قارقىنى %8.7كە جەتىپ، جالپى قارجى قوسۋدان 3.4 پايىز جوعارى بولعان؛ جاساۋ كاسىبىنە قوسىلعان قارجىنىڭ ارتۋ قارقىنى ءۇرتىس 5 اي كوتەرىلىپ، ءۇي - قورا - جاي اشۋعا قارجى قوسۋ دا تۇراقتىلىقتى ساقتاعان.

  نەگىزدىك قۇرىلعى قۇرىلىسىنا قارجى قوسۋدىڭ باسەڭدەۋ قاينارىنىڭ ءبىرى − قارجى ماسەلەسى. ەكونوميكانىڭ تيپىن وزگەرتۋدى ويلاستىرۋ جانە حاۋىپ - قاتەردەن ساقتانۋ قاجەتى سەبەبىنەن، قازىنا تاراۋلارى جەرگىلىكتى ۇكىمەتتەردىڭ قارىز ارقالاۋىن باقىلاۋ - باسقارۋدى كۇشەيتكەن، فينانس تاراۋلارى سەنىمدىلىك قارىزىن باقىلاۋ - باسقارۋدى كۇشەيتكەن جاعدايدا، كوپتەگەن جەرگىلىكتى قارجى قوسۋدىڭ قارجىسىندا جەتىسپەۋشىلىك بايقالىپ، كەيبىر جاڭا قۇرىلىس باستاعان نىسانداردىڭ اياق الىسى مەجەگە جەتپەي قالدى.

  حاۋىپ - قاتەردەن ساقتانۋمەن بىرگە، «كولدەتىپ سۋارۋعا» بولمايدى، كوپ قيىندىق بۇيىردەن قىسقان جاعدايدا، قارجى قوسۋدى قالاي ورنىقتىرۋ كەرەك؟

  مۇنداعى شەشۋشى ءتۇيىن قۇرىلىمدى رەتتەۋ كەرەك، ماڭىزدى ءتۇيىن ولقىلىقتى تولىقتىرۋدا. ورنالاستىرۋ بويىنشا، قاتىستى تاراۋلار نەگىزدىك قۇرىلعىلار، اۋىل شارۋاشىلىعى، كەدەيلىكتەن قۇتىلدىرۋدان قامال الۋ، ەكولوگيانى، قورشاعان ورتانى قورعاۋ سياقتى ءتۇيىندى سالالار مەن ءالسىز بۋىندارعا قارجى قوسۋدى ارتتىرۋ؛ قازىنا تاراۋلارى دا جەرگىلىكتى ورىنداردىڭ ءبىر تريلليون 350 ميلليارد يۋان ارناۋلى زايوم تاراتۋ اياق الىسىن جەدەلدەتۋىن قۋزاپ، قۇرىلىس ۇستىندەگى كەيىنگى نىسانداردىڭ قارجى قۇراۋىنا كەپىلدىك ەتۋ؛ سونىمەن بىرگە ىسكەرلىك ورتاسىن ۇزدىكسىز جاقسارتىپ، قوعامنىڭ قارجى قوسۋ ومىرشەڭدىگىن قاۋلاتۋ كەرەك.

  «بەلگىلەمەگە ۇيلەسەتىن، قۇرىلىمدى رەتتەۋگە، ولقىلىقتى تولىقتاۋعا، حالىق تۇرمىسىنا تيىمدىلىك جاساۋعا، ارىندى نىعايتۋعا پايدالى كەيبىر نەگىزدىك قۇرىلعى نىساندارى ىركەس - تىركەس قۇرىلىس باستاۋى مۇمكىن». مەملەكەتتىك ساناق مەكەمەسىنىڭ اقپارات مالىمدەمەشىسى ماۋ شىڭيۇڭنىڭ ايتۋىنشا، نەگىزدىك قۇرىلعىلارعا قارجى قوسۋدىڭ باسەڭدەۋ بارىسىندا ورنىعۋعا بەتالۋىنان ءۇمىت بار ەكەن.
 ساندى مالىمەتتەردە كورسەتىلۋىنشە، 1 - ايدان 8 - ايعا دەيىن بۇكىل مەملەكەت بويىنشا جاڭادان ارتقان قارجى قوسۋعا نيەت بىلدىرىلگەن نىساندارعا قوسىلعان قارجى كولەمى سايكەس مەزگىلدەن %4.5 ارتىپ، بيىل 4 - ايدان بەرى تۇڭعىش رەت كوتەرىلگەن؛ نەگىزدىك قۇرىلعى كاسىبىندە جاڭادان ارتقان نيەت بىلدىرىلگەن قارجى قوسۋ كولەمىنىڭ تومەندەۋ مولشەرى ءبىر پايىزعا ازايىپ، جىل ىشىندە تۇڭعىش رەت تومەندەۋ مولشەرىنىڭ ازايۋ بەتالىسى جارىققا شىعىپ، قارجى قوسۋ نيەتى كۇشەيە باستاعان.

  سىرتقى ىقپال مەن ەكسپورتتىڭ ورنىقتىلىق بارىسىندا جاقسارۋىنا قالاي قاراۋ كەرەك؟

  ەكونوميكا - ساۋدا قاقتىعىسىنىڭ سىن - سايىسىنا توتەپ بەرۋدە، سىرتقى ساۋدانى ورنىقتىرۋ، شەتەل قارجىسىن ورنىقتىرۋ، ءسوز جوق، جاۋاپ بەرۋگە ءتيىستى سۇراق سانالادى.

  كوپتەگەن كاسىپورىندار حاۋىپ - قاتەردەن مۇمكىندىگىنشە ساقتانىپ، تاپسىرىستى الدىن الا بەرگەندىكتەن، قازىر سىرتقى ساۋدا، اسىرەسە، ەكسپورت احۋالى ءالى ۇلكەن ىقپالعا ۇشىراي قويعان جوق. الدىڭعى 8 ايدا يمپورت - ەكسپورت جالپى كولەمى 3 تريلليون 20 ميلليارد دوللار بولىپ، %16.1 ارتتى؛ مۇنىڭ ىشىندە ەكسپورت ءبىر تريلليون 600 ميلليارد دوللار بولىپ، %12.2 ارتتى.

  «ءبىراز ساۋدا قاقتىعىسى بولعانىمەن، ورنىقتىلىق بارىسىندا جاقسارۋ بەتالىسى ءالى جالعاسۋدا»، - دەيدى ساۋدا ىستەرى مينيسترلىگىنىڭ حالىقارالىق ساۋدا كەلىسسوز وكىلى جانە ورىنباسار مينيستر فۋ زىيىڭ.

  ماماندار مىنانى اتاپ كورسەتتى: كەيىنگى ەكسپورت ۋاقىتتىڭ وتۋىمەن بەلگىلى سوققىعا ۇشىراۋى مۇمكىن ەكەندىگىن، ەكونوميكا مەن جۇمىسقا ورنالاسۋعا جاسايتىن ىقپالى بايقالاتىندىعىن مويىنداماۋعا بولمايدى. ءبىراق ەكسپورت قىسپاققا تۇسەدى دەپ الاڭداپ كەتۋ قاجەتسىز.

  بىرنەشە كەزەكتەن كەيىن، ا ق ش جۇڭگودان كەدەن باجىسىن ۇستەمەلەپ الاتىن تاۋارلاردىڭ جالپى قۇنى 250 ميلليارد دوللارعا جەتكەنىمەن، ونىڭ ەكونوميكاعا جاساعان ناقتى ىقپالى ويلاعانداي ۇلكەن بولعان جوق. مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ دامۋدى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى لۇڭ گوچياڭ مىنانى ءبىلدىردى: كەدەن باجىسى جوعارىلاعان سوڭ دا، تاۋارلار بەلگىلى سالىستىرمادا ا ق ش - قا ۇزدىكسىز ەكسپورت ەتىلگەن، تاعى ءبىرازى 3 - جاق بازارعا ەكسپورت ەتىلگەن، «ءبىزدىڭ جالپى ەكسپورتىمىزعا بولسىن، ياكي جالپى ەكونوميكالىق ارتۋىمىزعا بولسىن، ونىڭ حاۋىپ - قاتەرىن مەڭگەرۋگە بولادى».

  دامىپ بۇگىنگە جەتكەندە جۇڭگونىڭ ساۋدا سەرىكتەرى 231 مەملەكەت پەن رايونعا مولايىپ، بازارى جاڭادان گۇلدەنگەن جانە وركەندەپ كەلە جاتقان ەلدەرمەن بولعان ساۋدا ۇزدىكسىز ءبىرشاما تەز ارتتى؛ «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باستاماسى العا قويىلعان 5 جىلدان بەرى جان - جاقتى ىلگەرىلەپ، جۇڭگو مەن جەلى بويىنداعى ەلدەردىڭ زات ساۋداسىنداعى يمپورت - ەكسپورت سوماسى 5 تريلليون 500 ميلليارد دوللاردان استى.

  سونىمەن بىرگە، جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ سىرتقى سوققىعا توتەپ بەرۋ قۋاتى بۇرىنعىدان باسقاشا دارەجەگە جەتتى. 10 نەشە جىلدىڭ الدىندا ەلىمىزدىڭ سىرتقى ساۋداعا يەك سۇيەۋ مولشەرى %64كە جەتكەن بولاتىن، ەلىمىز ەكونوميكا ۇلگىسىنىڭ بىرتىندەپ ەكسپورتتى جەتەكشى ەتۋدەن ىشكى سۇرانىستى ارتتىرۋعا بۇرىلىس جاساۋىنا ىلەسە، 2017 - جىلى سىرتقى ساۋداعا يەك سۇيەۋ مولشەرى شامامەن %33.5كە تومەندەپ، ەكسپورتقا يەك سۇيەۋ مولشەرى شامامەن %18.5كە ءتۇستى.

  «سىن - سايىسقا قانشالىق ءدوپ كەلگەن سايىن، قاتەر ىشىندە سونشالىق وراي ىزدەۋ كەرەك»، - دەيدى تالاي رەتكى ساۋدا قاقتىعىسىن باسىنان وتكىزگەن تيانحى جارىق ەنەرگياسى جارنا شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگىنىڭ باسالقاسى قوسىمشا باس اتقارۋشىسى گاۋ جيفان: عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدى جانە الەمدىك ءوندىرىس قۋاتىن ورنالاستىرۋدى جەدەلدەتۋدى تايانىش ەتىپ، كاسىپورنىمىز باسەكە مەن سىن - سايىس ىشىندە ۇزدىكسىز ەسەيدى، قازىر ونىمدەرىمىزدىڭ ەۆروپا، ا ق ش بازارىنداعى سالىستىرماسى كەمەيگەننىڭ ورنىنا جوعارىلادى.

  ءتيىمسىز جاعدايدا دامىعان بۇل كاسىپورىندار بۇكىل ەلدەگى نازاردى ءبىر نيەتپەن ءوز ءىسىن جاقسى ىستەۋگە شوعىرلاندىرىپ، سىرتقى قىسىمدى ۇتىمدى تۇردە ىشكى قوزعاۋشى كۇشكە اينالدىرۋدىڭ جاندى بەينەسى.

  سىرتقى ورتاداعى وزگەرىس الدىندا، جۇڭگو ءوزى بەلگىلەگەن ورنالاستىرۋ مەن ريتىم بويىنشا ەسىك اشۋدى باتىلدىقپەن كەڭەيتۋدەن بۇلجىماي، كوپ جاقتى ساۋدا ءتۇزىلىسىن مىزعىماستان قورعاپ، بەلسەندىلىكپەن توتەپ بەرىپ، ورنىقتى جۇمىس ىستەپ، ءىرى ەلدىڭ قارپىمدى پوزيتسياسى مەن بايسالدى ونەگەسىن ايگىلەدى.

  جۇڭگو ا ق ش ساۋدا قوعامى جاريالاعان «جۇڭگونىڭ 2018 - جىلعى ساۋدا ورتاسىنىڭ تەكسەرۋ مالىمەتىندە» كورسەتىلۋىنشە، تىلشىلىك جاسالعان شامامەن %60 كاسىپورىن جۇڭگونى ءۇش ءىرى قارجى قوسۋ نىسانا جەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە قاراپ، %74 مۇشە كاسىپورىن جۇڭگوداعى قارجى قوسۋدى كەڭەيتۋدى جوسپارلاعان، بۇل جۋىقتاعى جىلداردان بەرگى ەڭ جوعارى سالىستىرما.

  «ءبىز جۇڭگوداعى قارجى قوسۋدىڭ كەلەشەگىنە ءالى دە مول ۇمىتتەمىز، كەلەشەكتەگى قارجى قوسۋدىڭ ارتۋىنا تولىق سەنىمدەمىز»، - دەگەن حۋانان ا ق ش ساۋدا قوعامىنىڭ باستىعى حارلەي سەيەدىننىڭ ءسوزى جۇڭگو بازارىندا ىشكەرىلەي جۇمىس جاساپ جاتقان كوپتەگەن شەتەل قارجى قوسقان كاسىپورىنداردىڭ جۇرەك ءۇنىن ايتتى.

  تۇتىنۋ جالپى مولشەرىنىڭ ارتۋى مەن قۇرىلىمدىق وزگەرىسكە قالاي قاراۋ كەرەك؟

  سىرتقى ورتادا وزگەرىس تۋىلعان جاعدايدا، تۇتىنۋدىڭ كەزەكتەگى باياۋلاۋى جونىندە قاڭقۋ ءسوز كوپ، كەيبىرەۋلەر ءتىپتى سۇرلەمە كاسىپورىنداردىڭ پايداسىنىڭ ارتۋىن، ينتەرنەتتە زات ساتۋ تەكشەلەرىنىڭ اتاعى اسپانداۋىن «تۇتىنۋدىڭ دەڭگەيى تومەندەۋدىڭ» دالەلى ەتتى.

  «8 - ايداعى تۇتىنۋ بۇيىمدارى بازارى سايكەس مەزگىلدەگىدەن %9 ارتىپ، ارتۋ قارقىنى وتكەن ايداعىدان 0.2 پايىز تەزدەدى؛ 1 - ايدان 8 - ايعا دەيىنگى قوعامدىق تۇتىنۋ بۇيىمدارىنىڭ بولشەك ساتىلۋ جالپى سوماسى %9.3 ارتىپ، ارتۋ قارقىنى 1 - ايدان 7 - ايعا دەيىنگىمەن بىردەي بولدى»، - دەدى مەملەكەتتىك ساناق مەكەمەسى ساۋدا، سىرتقى ەكونوميكا ساۋدا مەكەمەسىنىڭ ساناقشىسى لۋ شان، جالپى تۇلعادان قاراعاندا تۇتىنۋ بۇيىمدارى بازارى ورنىقتىلىق بارىسىندا جوعارىلادى.

  بىلتىرعى وسى مەزگىلدەگى ارتۋ قارقىنىنا قاراعاندا 1.1 پايىز تومەن بولعانىمەن، قازىرگى %9.3تىك ارتۋ قارقىنى، شىنىندا، تومەن ەمەس؛ بيىلعى 1 - ايدان 8 - ايعا دەيىن قوعامدىق تۇتىنۋ بۇيىمدارىنىڭ بولشەك ساتىلۋ جالپى سوماسى 24 تريلليون يۋاننان استى.

  بيىلعى الدىڭعى جارتى جىلدا ەلىمىزدىڭ سوڭعىلىق تۇتىنۋ شىعىسىنىڭ ەكونوميكانىڭ ارتۋىنا قوسقان ۇلەس مولشەرى %78.5 كە جەتىپ، بىلتىرعى وسى مەزگىلدەگىدەن 14.2 پايىز جوعارىلادى.

  كورسەتكىشتەگى وزگەرىس تەك قانا ءبىر ولشەم، جۇڭگونىڭ تۇتىنۋىن باقىلاۋ ءتىپتى دە كەڭ كوز ايانى قاجەت ەتەدى.

  قازىر تۇتىنۋدىڭ جاڭا قامداۋى، جاڭا كاسىپ كۇيى، جاڭا ارناسى ۇزدىكسىز جارىققا شىعىپ، ادامدارعا ءتىپتى دە مول تالعام ازىرلەۋدە. ينتەرنەتتەن زات ساتىپ الۋدى مىسال ەتسەك، الدىڭعى 8 ايدا بۇكىل ەلدەگى ينتەرنەتتەن زات ساتىپ الۋدىڭ بولشەك ساتۋ سوماسى 5 تريلليون 519 ميلليارد 550 ميلليون يۋانعا جەتىپ، %28.2 ارتتى.

  «جۇڭگونىڭ تۇتىنۋىنىڭ تومەندەۋى جونىندەگى ناقتى دالەل - سىپات ءالى كورىنگەن جوق»، - دەدى ا ق ش پەتەرسون حالىقارالىق ەكونوميكانى زەرتتەۋ ورنىنىڭ جوعارى دارەجەلى زەرتتەرمەنى نيكولاس رادي ماقالاسىندا. ول جۇڭگونىڭ زور ءارى ۇزدىكسىز كۇشەيگەن اۋقاتتى قاۋىمى اناعۇرلىم زور سالىستىرماداعى كىرىسىن وقۋ - اعارتۋعا، ەمدەلۋگە، ساياحاتقا جانە ۇكىمەتتىڭ بولشەك ساتۋ ساندى مالىمەتى ساناعىنا كىرمەگەن باسقا دا قىزمەت كورسەتۋ سالالارىنا جۇمسايتىندىعىن بايقاعان.

  تەك جوعارىداعى جارتى جىلدىق ساندى مالىمەتتى مىسال ەتسەك، ەل ىشىندە ساياحاتتاۋشىلاردىڭ سانى 2 ميلليارد 800 ميلليون ادام - رەتتەن اسىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %11.4 ارتقان؛ جان باسىندىق دەنە تاربيە، دەنە شىنىقتىرۋ شىعىسى بىلتىرعى سايكەس مەزگىلدەگىدەن %39.3 ارتقان... ءاربىر ساندى مالىمەت قىزمەت كورسەتۋدى تۇتىنۋ بازارىنىڭ زور كومەسكى كۇشىن كورسەتەدى.

  تۇتىنۋ بازارىنىڭ گۇلدەنۋىمەن بىرگە، كىرىس پارقىنىڭ ءالى زور بولۋى، قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنىڭ قامداۋى جەتكىلىكسىز بولۋى، كەيبىر سالالارداعى ونىمدەر مەن قىزمەت كورسەتۋ باعاسىنىڭ جوعارىلاۋى سياقتى «تۇتىنۋداعى نۇكتەلەرى» ءالى دە ءومىر ءسۇرىپ، ادامداردىڭ تۇتىنۋ قالاۋىنا قىسىپ شىعارۋ ەففەكتىن تۋدىراتىنى ءسوزسىز، بۇل دامۋ بارىسىندا رەفورما جاساۋ ءادىسى ارقىلى تەزىرەك شەشۋدى قاجەت ەتەدى.

  نازار اۋدارۋعا تاتيتىنى، پارتيا ورتالىق كوميتەتى، مەملەكەتتىك كەڭەس جاقىندا تۇتىنۋدى جەبەۋ ءتۇزىلىس مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، تۇرعىنداردىڭ تۇتىنۋ كومەسكى كۇشىن ىشكەرىلەي قاۋلاتۋ جونىندەگى بىرنەشە پىكىردى باعىتتامالى تۇردە جاريالادى، بۇل تۇتىنۋدىڭ ساپاسىن جوعارىلاتىپ، دارەجەسىن ءوسىرۋدى جەبەپ، جاڭا قوزعاۋشى كۇش تۋدىراتىنى تابيعي.

  جۇڭگونىڭ ەكونوميكاسىنا نازار سالاتىن قايراتكەرلەر الماعايىپ سىرتقى ورتا الدىندا، جۇڭگونىڭ ارەكەت ەتىپ جاتقاندىعىن بايقاي الادى، كەلەسى جارتى جىلدا ورتالىقتان تاراۋلارعا دەيىن اشىلاتىن ارناۋلى تاقىرىپتىق ماجىلىستەر ءتىپتى دە جيىلەپ، شارالار ءتىپتى دە ءجيى شىعارىلادى؛ «ۇكىمەت قۇرىلىمدارىن ىقشامداپ، ۇقىقتى تومەنگە ءتۇسىرۋ، ۇقىقتى تومەنگە ءتۇسىرۋ مەن باسقارۋدى ۇشتاستىرۋ، قىزمەت ەتۋدى ساپالىلاندىرۋ» رەفورماسى ۇزدىكسىز تەزدەپ، سالىقتى ازايتىپ، اقىنى تومەندەتىپ ناقتى ەكونوميكاعا دەم بەرىلىپ، ۇنامسىز تىزىمدىك ءتۇزىمى جەدەل تياناقتاندىرىلىپ، كەدەن سالىعىنىڭ جالپى دەڭگەيى %9.8تەن %7.5كە تومەندەتىلەدى... مەجەنى ورنىقتىرىپ، دامۋدى جەبەپ، سەنىمدى جوعارىلاتاتىن ءبىر قىدىرۋ تەرەڭ رەفورمالارى، ەسىك اشۋ شارالارى ىركەس - تىركەس شىعارىلىپ، بازاردىڭ ومىرشەڭدىك كۇشىن ىشكەرىلەي قاۋلاتادى.

  جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ سەرپىمدىلىگى جاقسى، كومەسكى كۇشى جەتكىلىكتى، قايتا اينالۋ مۇمكىندىگى زور، دامۋدىڭ نەگىزگى بەينەسى وزگەرگەن جوق، ءبىر ميلليارد 300 ميلليوننان استام جان سانى، 900 ميلليون ەڭبەككۇش، 800 ميلليون توراپكەر، 100 ميلليوننان استام بازار تۇلعالارى... «ءجۇز ميلليوندىق» بىرلىكتەگى بازار كەڭىستىگىندە قوزعالىس جاساپ، ءىرى ەل ەكونوميكاسىنىڭ ەرەكشەلىگىن ايگىلەدى، بۇل ءبىزدىڭ «وزگەرىس بارىسىندا جەڭىسكە جەتۋ» سەنىمىمىزدىڭ قاينارى.

  شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ پارمەندى باسشىلىعىندا، ءبىر ميلليارد 300 ميلليوننان استام حالىق ءبىر نيەتپەن جۇرت يراداسىنان قامال تۇرعىزدى، جۇڭگو ماكرولىق رەتتەۋ - تەڭگەرۋدىڭ باي تاجىريبەسىنە يە، ساياساتتىق قۇرال - جابدىقتارى تولىق، ساياسات كەڭىستىگى زور، بۇل ءبىزدىڭ «وزگەرىس بارىسىندا جەڭىسكە جەتۋ» سەنىمىمىزدىڭ توركىنى.

  (شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 10 - ايدىڭ 8 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)

جاۋاپتى رەداكتور : سايراش تۇرارجان قىزى

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.