تيانشان تورى
تيانشان تورى   ›   ۇيرەنۋ   ›   شولۋ

رەفورمانى سوڭىنا دەيىن تاباندىلىقپەن جۇرگىزەيىك

  − كەزەكتەگى جۇڭگونىڭ رەفورماسىنا، دامۋىنا شولۋ (2)

  شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى زوۋ ۋي، ان بەي، حۋ حاۋ

  رەفورمانى جاپپاي تەرەڭدەتۋ قاشاندا جۇرت جۇرەگىن تەربەپ كەلەدى.

  قامال الۋ كەزەڭىنە جانە تەرەڭ قويناۋعا ءوتىپ، ەكونوميكالىق ارتۋدىڭ قوزعاۋشى ەنەرگياسىنىڭ اۋىسۋىنا ءدوپ كەلگەن رەفورمانىڭ قيىندىقتى ەڭسەرىپ العا ۇمتىلاتىن قادامى ونان ارى نىعايا ءتۇستى.

  جۋىقتا شىعىس سولتۇستىكتەگى 3 ولكەدە قىزمەت تەكسەرگەندە جانە شىعىس سولتۇستىكتى گۇلدەندىرۋدى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋ جونىندەگى اڭگىمە ءماجىلىستى باسقارىپ اشقاندا، باس شۋجي شي جينپيڭ: «يدەيانى ازات ەتىپ، قايراتتانا ۇمتىلىپ، باعداردى ءدال كوزدەپ، تاباندىلىقتى ساقتاپ، رەفورمانى تەرەڭدەتىپ، قايشىلىقتاردى شەشۋ كەرەك»، - دەپ باسا دارىپتەدى.

  كىدىرۋ مەن كەرى شەگىنۋدە جول جوق، رەفورمانى، ءسوز جوق، سوڭىنا دەيىن جۇرگىزۋ كەرەك. بۇل شەشۋشى شارا، سونداي - اق، ءسوز جوق، باسىپ وتەر جول.

  رەفورما جاساۋعا تاباندى بولعاندا عانا، قيىن ماسەلەلەردى شەشۋگە بولادى

  بيىل جىل باسىنان بەرى، «ايتۋلى شارا» سانالعان رەفورما ماسەلەلەردى شەشە باستادى −

  9 - ايدىڭ 11 - كۇنى ءار سالانىڭ ءجىتى نازار اۋدارۋى مەن ءۇمىت كۇتۋىندە، جاراتىلىستىق بايلىق مينيسترلىگى «ءۇشتى تۇراقتاندىرۋ» جوباسىن جاريالادى. سەگىز تاراۋدىڭ قاتىستى فۋنكتسيالارىن بىرىكتىرىپ، «باس - باسىنا ءبي بولعان» جاعدايعا قوش ايتقان، جۇڭگونىڭ بايلىق قورىن باسقارۋ - قورعاۋعا ساياتىن وسى جوبا مىعىم كۇشكە يە.

  قىسقا عانا بىرنەشە ايدا، جاڭادان قۇرىلعان نەمەسە قايتا قۇرىلعان تاراۋلاردىڭ ۆيۋەسكا اسۋى، قاراستىلىعىن وزگەرتۋى، «ءۇشتى تۇراقتاندىرۋ» جوباسىن دايىنداۋى سياقتى قىزمەتتەر جەدەل ورىستەتىلىپ، پارتيا مەن مەملەكەت قۇرىلىمدارى رەفورماسىنىڭ ارىندى قادامىنا ەل ءىشى - سىرتى كوز تىكتى.

  بيىل جىل باسىنان بەرى، قيىن ماسەلەلەردى شەشەتىن، حاۋىپتى وتكەلدەردەن وتەتىن رەفورمالاردا ناقتى قادام تاستالدى −

  5 - ايدا «مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردىڭ ەڭبەكاقى بەلگىلەۋ مەحانيزمى جونىندەگى پىكىر» جاريالانىپ، قازىرگى مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردىڭ ەڭبەكاقى بەلگىلەۋ مەحانيزمىندەگى بازارلانعان ءبولىس دەڭگەيى جوعارى بولماۋ، ءبولىس ءتارتىبىنىڭ جۇيەلىلىگى جەتكىلىكسىز بولۋ، باقىلاۋ - باسقارۋ ءتۇزىلىسى ءالى كەمەلدەنبەۋ سياقتى ماسەلەلەر تىكە نازارعا الىندى.

  بيىل جىل باسىنان بەرى، بۇقارا مەن كاسىپورىندارعا قىزمەت ەتۋگە قاتىستى رەفورمالار ۇزدىكسىز پايدا اكەلدى −

  گۋاڭدۇڭدا جۋىردا جەلىگە قوسىلعان «يۋەشىڭشى» شاعىن باعدارلاماسىندا شوفەرلىك كۋالىك، تۇرۋ كۋالىگى، سالىق تاپسىرعاندىعى تۋرالى انىقتاما سياقتى ءجيى ىستەتىلەتىن 12 ءتۇرلى كۋالىك قولدانباسى شىعارىلىپ، 266 ءتۇرلى قاراپ بەكىتۋ ءىسى جانە حالىققا قولايلى اكىمشىلىك قىزمەت كورسەتۋ جولعا قويىلدى. مۇنىڭ ىشىندەگى 156 ءىستى «كوپ بولعاندا ءبىر رەت بارىپ بىتىرۋگە» بولسا، 110 ءىستى «ءبىر رەت تە بارماي - اق بىتىرۋگە» بولادى.

  ەمدەۋ رەفورماسى نازاردى ۆاكسينا باسقارۋ ءتۇزىلىسى سياقتى ماسەلەلەرگە شوعىرلاندىرسا، وقۋ - اعارتۋ رەفورماسى مەكتەپتەن تىس تاربيەلەۋ قۇرىلىمدارىنىڭ دامۋىن ارناعا ءتۇسىرۋ سياقتى جاقتارعا كەڭەيدى... حالىق تۇرمىسىنا قاتىستى ءبىر قاتار رەفورمالاردان مەيىرلى جىلۋلىق ەستى.

  كاسىپورىندارعا قاتىستى اكىمشىلىك قاراۋ - بەكىتۋ ىستەرى «تيجارات كۋالىگىن العان سوڭ، تيجارات رۇقسات كۋالىگىن ازايتۋدى» ىلگەرىلەتتى، سالىقتى ازايتىپ، اقىنى تومەندەتۋ ساياسات - شارالارى شوعىرلى تۇردە جاريالاندى... ءبىر قاتار رەفورما شارالارى سوتسياليستىك بازار شارۋاشىلىعى رەفورماسى باعىتىنا قاراي ۇزدىكسىز كۇش جۇمسادى.

  بيىل جىل باسىنان بەرى، ساۋدا قورعامپازدىعىنىڭ ىقپالىنا ۇشىراسا دا، كەيبىر رەفورمالار ءالى دە قىسىم استىندا باتىل العا باستى −

  6 - ايدىڭ 28 - كۇنى شەتەل ساۋداگەرلەرىنىڭ قارجى قوسۋىنا رۇقساتتىڭ 2018 - جىلعى ۇنامسىز ءتىزىمى جاريالانىپ، شەتەل قارجىسىنىڭ بانكە، باعالى قاعاز، ەلەكتر جەلىسى قۇرىلىسى، تەمىر جول جەلىلەرى قۇرىلىسى سياقتىلارعا كىرۋىنە قاتىستى ءبىرسىپىرا شەكتەۋلەر كۇشىنەن قالدىرىلاتىن بولدى. كوپتەگەن تۇراقسىزدىقتار الدىندا، جۇڭگونىڭ دۇنيە جۇزىنە بەرگەن ۋادەسى ۋاعىندا ورىندالدى.

  تەسلانىڭ ا ق ش - تان باسقا جەردەگى تۇڭعىش زور زاۆودى شاڭحايدىڭ لينگاڭىنا ىرگە تەپتى، BMW قارجى ۇستەپ، ەلەكتروموبيلدىڭ الەمدىك ەكسپورت بازاسىن سالدى، چياۋشۇي سياقتى ايگىلى ىقتىرما قورلار جۇڭگونىڭ كاپيتال بازارىنداعى ورنالاستىرۋلارىن جەدەلدەتتى... حالىقارالىق كاپيتال ارەكەتىمەن «داۋىس بەرىپ»، بارعان سايىن ايقارا اشىلعان جۇڭگونىڭ ەسىك اشۋ قاقپاسىنا كىردى.

  «جىلدامدىقتى بارىنشا ارتتىردى» − جۇڭگو ەۆروپا وداعى ساۋدا قوعامىنىڭ ءتوراعاسى حى موچى وتكەن ءبىر جارىم جىلدان بەرگى جۇڭگونىڭ رەفورما اياق الىسىن وسىلاي باعالادى، «بۇل قورشاعان ورتانى قورعاۋ ساياساتىن اتقارۋ سەرپىنىنىڭ كۇشەيۋى، تۇتىنۋ تاۋارلارى كەدەن باجىسىنىڭ زور مولشەردە تومەندەۋى، جەرگىلىكتى ساۋدا ورتاسى مەن شەتەل قارجىلاندىرعان كاسىپورىنداردىڭ زەرتتەۋ - اشۋ ورتاسىنىڭ جاقسارۋى سياقتى جاقتاردان ايگىلەندى».

  كوز الداعىنى كوزدەپ، تەرەڭ قويناۋعا كىرگەن رەفورمانىڭ العا باسقان ءار قادامى سىن - سايىسقا ۇشىرايدى، رەفورما شارالارىنىڭ تياناقتانۋى ءالى دە كۇشەيتە ءتۇسۋدى قاجەت ەتەدى، تاعى كوپتەگەن قىساڭ - اسۋلار تەرەڭ تۇسىنان قامال الۋدى كۇتىپ تۇر −

  جۇرگىزىلىپ بەل ورتاعا كەلگەن «ۇكىمەت قۇرىلىمدارىن ىقشامداپ، ۇقىقتى تومەنگە بەرۋ، ۇقىقتى تومەنگە بەرۋ مەن باسقارۋدى ۇشتاستىرۋ، قىزمەت وتەۋدى ساپالىلاندىرۋ» رەفورماسىندا ۇقىقتى تومەنگە بەرۋ نەگىزىندە، كەلەسى قادامدا ۇكىمەتتىڭ جالپىلىق ونىمدىلىگىن قالاي جوعارىلاتۋ، «ۇقىقتى تومەنگە بەرسە بىلىعىپ كەتەتىن، بىلىعىپ كەتسە قايتارىپ الا قوياتىن، قايتارىپ السا تىعىرىققا تىرەلەتىن» شىتىرماننان قالاي ساقتانۋ كەرەك؟

  حالىقتىڭ قارتايۋى سىندى كۇن سايىن اۋىرلاسقان سىن - سايىسقا توتەپ بەرۋدە قالىڭ قارتتار مەن ەڭبەك جاسىنداعى ادامداردىڭ مۇددە قاقتىعىسىن قالاي شەشۋ، قارتايعاندا كۇتىمى بولۋدى، قارتايعاندا سۇيەنىشى بولۋدى، قارتايعاندا كوڭىلدى بولۋدى، قارتايعاندا الاڭسىز بولۋدى قالاي جۇزەگە اسىرۋ كەرەك؟

  «تۇرا المايتىن قالا» مەن «قايتا المايتىن اۋىل» الدىندا قالا مەن اۋىلدىڭ دامۋىنا وراسان زور ۇلەس قوسقان، اۋىل شارۋاشىلىعىنان ويىسقان ءجۇز ميلليونداعان حالىقتىڭ «جۇرەك قالاۋى تۇسكەن جەر مەنىڭ اۋىلىم» دەيتىن ارمانىن قالاي جۇزەگە اسىرۋعا بولادى؟

  ...... «جاڭا داۋىردە رەفورمانى باياۋلاتۋ ەمەس، ءسوز جوق، جەدەل ىلگەرىلەتۋ؛ ۇساق - تۇيەك رەفورما جۇرگىزۋ ەمەس، رەفورمانى، ءسوز جوق، جاپپاي تەرەڭدەتۋ؛ نەگىزسىز رەفورما جۇرگىزۋ ەمەس، ءسوز جوق، قيىن ماسەلەلەردى شەشۋگە كىرىسۋ؛ وتىرىك رەفورما جۇرگىزۋ ەمەس، ءسوز جوق، ناقتى، شىنايى تياناقتاندىرۋ كەرەك»، - دەيدى مەملەكەتتىك ساياسي كەڭەس ەكونوميكا كوميتەتىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى ياڭ ۋيمين.

  رەفورماعا تاباندى بولعاندا عانا، ومىرشەڭدىكتى قاۋلاتۋعا بولادى

  10 ميلليونعا جۋىق ادام − بۇل مەملەكەت بويىنشا الدىڭعى 8 ايدا قالا - قالاشىقتاردا جۇمىسقا جاڭادان ورنالاسقان ادام سانى، بۇكىل جىلداعى 11 ميلليوننان استام ادامدى جۇمىسقا ورنالاستىرۋ نىساناسىنىڭ ورىندالۋىنا ەندى 10 پايىز قالدى. بۇكىل ەلدەگى قالا - قالاشىقتاردا تەكسەرىلگەن جۇمىسسىزدىق مولشەرى %5 اينالاسىندا ساقتالدى.

  جۇڭگو مەن ا ق ش - تىڭ ەكونوميكا - ساۋدا قاقتىعىسى ورشىگەن، ەڭ الدىمەن، جۇمىسقا ورنالاسۋ ونىڭ ىقپالىنا ۇشىراعان جاعدايدا، جۇمىسقا ورنالاستىرۋدى نە ءۇشىن ورنىقتىرا الدىق؟

  چۇڭچيڭدە «جۋباجيە سايتى» اتتى دارىندىلارمەن ءبولىسۋ تۇعىرى 10 نەشە جىلدىق دامۋ ارقىلى دۇنيە جۇزىندەگى 7 ميلليوننان استام كاسىپورىن پايدالانۋشىسىن جانە 13 ميلليوننان استام دارىندىلار قىزمەتىمەن قامداۋشىنى جيناپ، ميلليوننان استام ادامنىڭ ينتەرنەتتە جۇمىسقا ورنالاسۋىنا، 150 مىڭنان استام كاسىپورىننىڭ ومىرگە كەلۋىنە مۇمكىندىك جاسادى.

  «ەلىمىزدىڭ جاڭالىق اشۋ، شارۋاشىلىق قۇرۋ، تۇرلەنىپ، جاڭارۋ سىندى باعالى ورايىن مىقتى ۇستاپ، نەشە ميلليون كاسىپورىن ءبولىسۋ ەكونوميكاسى تۇعىرىنان پايدالانىپ دارىندى تاۋىپ، اناعۇرلىم كوپ جاڭالىق اشۋشى، شارۋاشىلىق قۇرۋشى ومىرلەرىنىڭ قۇنىن ايگىلەدى»، - دەيدى جۋباجيە سايتىنىڭ قۇرۋشىسى، باس اتقارۋشى ديرەكتورى جۋ ميڭيۋە.

  2 ميلليوننان استام ادامدىق جەدەل جەتكىزۋشىلەر «قوسىنى»، ۋيچات ساۋداسىمەن شۇعىلداناتىن 20 ميلليوننان استام ادامدىق قوسىن... جۇڭگونىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋ ومىرشەڭدىگى مەن الۋان تۇرلىلىگىن جاندى بەينەلەدى.

  مەحانيزمى يكەمدى، بازارعا بەيىم 27 ميلليوننان استام حالىق باسقارۋىنداعى كاسىپورىن، 65 ميلليوننان استام جەكە كاسىپكەر «ينتەرنەت +»، ءبولىسۋ ەكونوميكاسى، جاساندى زەردە سياقتىلار اكەلگەن ورايدى مىقتى ۇستاپ، ءوزىنىڭ دامۋ ءورىسىن تاۋىپ قانا قويماي، ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋعا دا زور ۇلەس قوستى.

  بۇل يلاندىرۋ قۋاتى كۇشتى ءبىر توپ ساندى مالىمەت −

  وتكەن 5 جىلدا جۇڭگونىڭ بازار تۇلعالارىنىڭ سانى %80كە جۋىق ارتىپ، «ءجۇز ميلليوندىق داۋىرگە» ءوتتى، مۇنىڭ ىشىندە جەكە باسقارۋىنداعى كاسىپورىندار سانىنىڭ ارتۋ مولشەرى %146كە جەتىپ، تىركەگەن كاپيتال 5 ەسەگە جۋىق ءوستى.

  حالىقتىق قارجى قوسۋدىڭ بۇكىل ەلدەگى تۇراقتى مۇلىككە قوسىلعان قارجىدان ۇستايتىن ارا سالماعى ءۇرتىس 5 جىل %60تەن اسىپ، حالىق باسقارۋىنداعى شارۋاشىلىق %80تەن استام جۇمىس ورنىن ۇسىنىپ، ونىڭ GDPدەن ۇستايتىن ارا سالماعى %60تەن اسىپ، «جارتى الەمدى» يەلەدى.

  جاڭالىق اشۋ ارقىلى دامۋعا جەتەكشىلىك ەتۋ بارىسىندا، حالىق باسقارۋىنداعى كاسىپورىندار ەلىمىزدەگى پانەتتەردىڭ %65تەن استامىن، تەحنيكالىق جاڭالىق اشۋدىڭ %75تەن استامىن، جاڭا ءونىم اشۋدىڭ %80تەن استامىن ورىندادى؛

  قيان - كەسكى حالىقارالىق باسەكەدە ءبىر توپ ۇزدىك حالىق باسقارۋىنداعى كاسىپورىن حالىقارالىق ساحناعا شىعىپ، جالت قاراتقان جۇڭگو تانىسقىسىنا اينالدى.

  رەالدىقتان الىپ قاراعاندا، حالىق باسقارۋىنداعى شارۋاشىلىق السىرەمەگەنىمەن قويماي، اناعۇرلىم ارىنداي ءتۇستى؛ بولاشاقتى كوزدەگەندە، حالىق باسقارۋىنداعى شارۋاشىلىق «شەگىنىپ شىعۋ» كەرەك پە، جوق پا دەگەن ماسەلەگە ەمەس، قايتا قايتكەندە ونان ارى اقاۋسىز دامۋعا بولادى دەگەن ماسەلەگە ءدوپ كەلدى.

  قازىرگى تاڭدا حالىق باسقارۋىنداعى شارۋاشىلىقتىڭ ءىشىنارا قيىنشىلىقتارعا جولىعىپ وتىرعانىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى −

  ىشكى - سىرتقى ورتاداعى وزگەرىستەر، كاسىپتىڭ تۇرلەنۋى مەن دارەجەسىنىڭ ءوسۋى، وعان قوسا جەر مەن ەڭبەككۇشتىڭ وزىندىك قۇنىنىڭ جوعارىلاۋى، قورشاعان ورتا جونىندەگى تالاپتىڭ جوعارىلاۋى، قارىز قىسىمىنىڭ كۇرت ارتۋى، قارجىلىق قولداۋدىڭ السىرەۋى... ءىشىنارا كاسىپورىنداردىڭ تيجاراتى قيىنشىلىققا جولىعىپ، ءىشىنارا كاسىپورىندار ءومىر - ءولىم سىناعىنا ءدوپ كەلدى.

  رەفورما بارىسىندا جولىققان ماسەلەلەردى رەفورماعا سۇيەنە وتىرىپ شەشۋ كەرەك.

  تاياۋدا پارتيا مەن مەملەكەت باسشىلارى ءجيى تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، كوپتەگەن ورىندا حالىق باسقارۋىنداعى شارۋاشىلىقتىڭ دامۋى جونىندە ايقىن پوزيتسيا ءبىلدىردى. باس شۋجي شي جينپيڭ شىعىس سولتۇستىكتەگى 3 ولكەدە قىزمەت تەكسەرگەن كەزدەگى ماڭىزدى ءسوزى ايقىن دا پارمەندى بولدى −

  «<ەكىدە استە بۇلجىماۋعا> تاباندى بولىپ، حالىق باسقارۋىنداعى كاسىپورىنداردىڭ دامۋى ءۇشىن تاماشا زاڭدىق ورتا جانە ساۋدا ورتاسىن قالىپتاستىرىپ، حالىق باسقارۋىنداعى كاسىپورىنداردىڭ ۇقىق - مۇددەسىن زاڭ بويىنشا قورعاپ، جالپىلىق مەنشىككە جاتپايتىن شارۋاشىلىقتىڭ ۇزدىكسىز دامۋىن، ۇلعايۋىن ىنتالاندىرۋ، قولداۋ، جەتەكتەۋ كەرەك».

  حالىقتىق كاپيتال، شەتەل كاپيتالى سياقتى جالپىلىق مەنشىككە جاتپايتىن كاپيتالداردىڭ مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردىڭ ءتۇزىمىن وزگەرتىپ قايتا ۇيىمداسۋىنا ات سالىسۋىن قولداپ، حالىقتىق كاپيتالدىڭ قاتىناس، ەنەرگيا، قورشاعان ورتانى قورعاۋ سياقتى ءتۇيىندى سالالارعا كىرۋ شارتىن تومەندەتتى... رەفورما تەرەڭگە بويلادى، ءتىپتى تەرەڭ وزگەرىستەر جارىققا شىعۋدا.

  جىجياڭدا ەلىمىزدەگى حالىقتىق كاپيتال جارناسىن مەڭگەرگەن جوعارى جىلدامدىقتى تەمىر جول حاڭجوۋ - شاۋشيڭ - تايجوۋ تەمىر جول جەلىسى الدىڭعى جارتى جىلدا رەسمي بەكىتۋدەن ءوتتى؛

  دالياندا حالىق باسقارۋىنداعى كاسىپورىن شاگاڭ توبىن نەگىز ەتكەن ستراتەگيالىق قارجى قوسۋشىلار شىعىس سولتۇستىك ەرەكشە بولات توبى شەكتى جارنا سەرىكتەستىگىنە كىردى، ءبىر قىدىرۋ رەفورما شارالارىنان كەيىن، بيىل زيان تارتۋدان پايدا تابۋعا ويىستى؛

  تىڭشۇن، بايدۋ، الي، جيڭدۇڭ سياقتى حالىقتىق كاپيتالدى قامتىعان 14 ستراتەگيالىق قارجى سالۋشىنى ەنگىزگەننەن كەيىن، جۇڭگو ليانتۇڭنىڭ بيىلعى الدىڭعى جارتى جىلداعى تازا پايداسى %144.9 ارتتى...

  جۇڭگو مۇناي حيميا توبىنىڭ بۇرىنعى باسالقاسى فۋ چىڭيۇي باسقا كاپيتالدى ەنگىزۋ ارقىلى مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردى ىشكى مەحانيزمدى رەفورمالاۋعا ماجبۇرلەپ، مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردىڭ جاندانۋىنا شىن مانىندە مۇمكىندىك جاساعاندىعىن ايتتى.

  رەفورما «جالپىلىق شارانى» بەلگىلەدى، ساياسات «ناقتى شارا» كورسەتتى −

  بيىل جىل باسىنان بەرى، جاڭ ۋىنجۇڭ دەلوسى سياقتى مال - مۇلىك ۇقىعىنا قاتىستى ەلەۋلى دەلولاردىڭ ۇكىمىن زاڭ بويىنشا وزگەرتۋدە ماندىك تىڭ ناتيجەگە قول جەتتى؛ كوپتەگەن قاقپايلاۋ سيپاتىنداعى بەلگىلەمە بار جەكە كاسىپورىنداردىڭ ۋاقىتشا اتقارىلاتىن ەرەجەلەرى كۇشىنەن قالدىرىلدى؛ بازارعا كىرۋ رۇقساتىنىڭ ۇنامسىز ءتىزىمى جونىندەگى مەملەكەت بويىنشا ءبىر تۇتاس ءتۇزىم جاپپاي اتقارىلادى؛ تۇتاس جىلدا ازايتىلعان سالىق قاراجاتى ءبىر تريلليون 300 ميليارد يۋاننان استى...

  بەلسەندى فاكتورلار توپتالۋدا. تۇلعالىق قارجىنىڭ ارتۋ جىلدامدىعى قۇلدىراعان جاعدايدا بيىل 1 - توقساندا، الدىڭعى جارتى جىلدا جانە الدىڭعى 8 ايدا حالىقتىق قارجىنىڭ ارتۋ جىلدامدىعى تۇتاس قارجىدان جەكە - جەكە 1.4 پايىز، 2.4 پايىز، 3.4 پايىز جوعارى بولىپ، ارتۋعا باستاۋ جاعدايى جارىققا شىقتى.

  تەڭىز سانسىز بۇلاقتاردان قۇرالادى. جوعارى ساپالى دامۋعا قاراي بىرگە قادام تاستاعان رەفورما اعىسىندا حالىق باسقارۋىنداعى شارۋاشىلىق قاعىس قالمايدى. پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ شابىتتاندىرۋىندا، قولداۋىندا جانە جەتەكشىلىگىندە، ءار ءتۇرلى مەنشىكتەگى شارۋاشىلىق جاپپاي گۇلدەنگەن، كۇن سايىن توعىسقان ۇلكەن اۋقىمدا، ءسوز جوق، ءتىپتى كوپ «اق جال تولقىندا وينايتىندار» جارىققا شىعادى.

  رەفورماعا تاباندى بولعاندا عانا، حالىقتى باقىتقا كەنەلتۋگە بولادى

  رەفورما قاشاندا مۇددەلەر باسەكەسىنەن اينالىپ وتە المايدى.

  2017 - جىلى ەمدەۋ مەن ءدارى - دارمەكتى ايىرۋ جالپىلىق رەفورماسى بەيجيڭدە اتقارىلدى. سول كەزدە «شيپاحانالار جالعاستىرا المايدى»، «اۋرۋ كورسەتۋدىڭ باعاسى ءتۇسى وزگەرىپ قىمباتتايتىن بولدى» دەگەن قارسى ۇندەر تولاس تاپپادى.

  ءبىر جىلدان كەيىن، بۇل الاڭداۋشىلىقتار شىندىققا اينالعان جوق. بۇكىل قالا بويىنشا 6 ميلليارد يۋاننان استام ەمدەۋ، ءدارى قاراجاتى ۇنەمدەلىپ، جەكەلەردىڭ ەمدەلۋ جاعىنداعى اۋىرتپاشىلىعى جەڭىلدەتىلىپ، ەمدەۋ قۇرىلىمدارىنىڭ كىرىسىنىڭ جالپى مولشەرى نەگىزىنەن ورنىقتى بولدى.

  رەفورمانىڭ العاشقى تۇسىنداعى جاپپاي يگىلىككە كەنەلگەن «پارەتو جاقسارۋىمەن» سالىستىرعاندا، بۇگىنگى كۇندەگى رەفورمانىڭ ءتىپتى كوپ بوگەتكە ءدوپ كەلىپ وتىرعانىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى؛ ونىمدىلىككە شىنايى كەپىلدىك ەتۋ ءارى ادىلدىكتى قورعاۋ كەرەك؛ باسەكەگە شابىتتاندىرۋ ءارى تومەنگى شەكتى قامتاماسىز ەتۋ كەرەك؛ پارىقتارعا قۇرمەت ەتۋ ءارى ورتاق تانىمدى ۇيىستىرۋ كەرەك.

  رەفورماشىلاردىڭ الدىندا ءالى كوپتەگەن قيىن تاقىرىپتار تۇر −

  قورا - جايلىق جەر ءتۇزىمى رەفورماسىنىڭ سىناق ءتۇيىن كولەمىن كەڭەيتۋدە، جەردىڭ جالپىلىق مەنشىك سيپاتىنىڭ وزگەرمەۋىن، ەگىستىك جەردىڭ قىزىل سىزىعىن، شارۋالار مۇددەسىنىڭ زيانعا ۇشىراماۋىنىڭ تومەنگى شەگىن قاتاڭ ساقتاپ، مەملەكەتتىڭ، كوللەكتيۆتىڭ، جەكەنىڭ مۇددەسىن تەڭگەرۋگە بولا ما، جوق پا؟

  ەلەكتر، گاز سياقتىلاردىڭ باعا رەفورماسى كاسىپورىنداردىڭ قامداۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتىپ ءارى تۇرعىنداردىڭ كوتەرۋ قابىلەتىن تولىق ەسكەرىپ، ەنەرگيا قۇرىلىمىن ساپالىلاندىرۋ، اتموسفەرانى لاستانۋدان ارىلتۋداي الەۋمەتتىك ساياسات نىساناسىنا جەتۋگە بولا ما، جوق پا؟

  ......

  قيىن تاقىرىپتار وتە كوپ، ءبىراق شەشىلمەي قالعانى جوق. رەفورما قيان - كەسكى سايىستان بىرتىندەپ بىركەلكىلەنۋ بارىسىن، ءسوز جوق، باستان وتكەرۋى كەرەك.

  ەندى عانا اياقتالعان مەملەكەت مەرەكەسى دەمالىسىندا كوپتەگەن ادام مەملەكەت مەنشىگىندەگى 1000عا تاياۋ كورىنىستىك ءوڭىردىڭ اقىسىز اشۋ نەمەسە باعانى تومەندەتۋ تيىمدىلىگىنەن يگىلىكتەندى. بۇل ءدال ءار جاق قابىلداي الاتىن جوبا ەدى، ياعني ەسىك بەلەتىنىڭ باعاسىنىڭ الەۋمەتتىك كورىنىستىك وڭىرلەردىڭ الەۋمەتتىك يگىلىك سيپاتىن قامتۋىنا ءارى ۇيلەسىمدى پايدا مەن باياندى دامۋعا كەپىلدىك ەتۋىنە مۇمكىندىك جاسالدى.

  باسەكە بىرەۋى جويىلىپ، بىرەۋى ارتۋ دەگەندىك ەمەس، ءار ەكى جاق تا تەڭ يگىلىككە كەنەلۋ كەرەك.

  حاڭجوۋدىڭ فۋياڭ رايونى «فۋچۇن كورىنىستەرى» سىزىلعان جەر. الايدا 1000 جىلدىق قاعاز جاساۋ تاريحي بار فۋياڭ ءبىر مەزەت كوركەم كورىنىس پەن دامۋدىڭ قايسىسىنا تارتارىن بىلمەي داعداردى.

  قاعاز جاساۋ كاسىبىنىڭ تۇرلەنىپ دارەجەسىنىڭ ءوسۋىن باتىل ىلگەرىلەتكەن فۋياڭ تىڭنان تۇرلەنىپ، وزىق جاساۋ كاسىبى، بيولوگيالىق ءدارى - دارمەك، فينانس سياقتى جاڭا شارۋاشىلىق، جاڭا كاسىپتەر ارقىلى ءداستۇرلى كاسىپتىڭ ورنىن باسىپ، بىرتىندەپ «قاعىر تاۋ، لاس سۋدان» «تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋعا» ودان ارى قاراي «باعالى بايلىققا» وزگەردى.

  رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋدىڭ تاريحي تابىستارى ءوڭىردىڭ، توپتىڭ مۇددە قاتىناسىن بىرتىندەپ سايكەستىرۋ بارىسىندا ىسكە اسىرىلدى.

  رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋدىڭ العاشقى تۇسىندا، ءبىر ءبولىم ادامدى، ءبىر ءبولىم ءوڭىردى الدىمەن اۋقاتتاندىرۋداي كەزەڭدىك دامۋ ساياساتى ءار جاقتىڭ بەلسەندىلىگىن قاۋلاتىپ، كورنەكتى ناتيجە اكەلدى −

  40 جىلدان بەرى، 700 ميلليوننان استام ادام ءساتتى تۇردە كەدەيلىكتەن قۇتىلدى؛ 2017 - جىلى مەملەكەت بويىنشا تۇرعىنداردىڭ جان باسىندىق قولداعى تابىسى 25 مىڭ 974 يۋانعا جەتتى، باعا فاكتورىن شىعارىپ تاستاعاندا، 1978 - جىلداعىدان ناق 22.8 ەسە ارتتى.

  پارتيانىڭ 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، رەفورما قامال الۋ كەزەڭىنە ءوتتى، «بارشا حالىقتى رەفورمانىڭ، دامۋدىڭ جەتىستىكتەرىنەن اناعۇرلىم كوپ، اناعۇرلىم ءادىل يگىلىكتەندىرۋگە» نىق ۋادە ەتىلدى.

  كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدە ەڭ تومەنگى شەكتەن تۇسىرگەن جوق، رەفورما ءتۇپ نەگىزگە كەپىلدىك ەتۋ ارقىلى ادىلدىكتى جەبەدى.

  اۋىل - قىستاق وقۋ - اعارتۋ − جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋداعى ولقىلىق، اۋىل - قىستاقتاعى شاعىن مەكتەپتەر مەن اۋىل - قالاشىق جاتاقتى مەكتەپتەرى مۇنداعى ەڭ ءالسىز بۋىن ەسەپتەلەدى.

  مەكتەپتىڭ شارت - جاعدايى جۇپىنى، وقىتۋشىلار قوسىنى تاپشى بولعاندىقتان، حىنان شين - ان اۋدانى تيەمىن قالاشىعى چىنسۇن قىستاعى باستاۋىش مەكتەبىنىڭ لاۋجۇندۇڭ وقىتۋ ءتۇيىنى كۇشىنەن قالدىرىلۋعا شاق قالعان ەدى. قالا، اۋىلدارداعى مىندەتتى وقۋ - اعارتۋدى تۇلعالاندىرۋ رەفورماسىنىڭ ىلگەرىلەتىلۋىنىڭ ارقاسىندا، بۇل جەر بۇگىندە شين - ان اۋدانىنداعى «ەڭ كوركەم اۋىل - قىستاق مەكتەبىنە» اينالدى.

  تاۋدىڭ تاسىمەن سايدى تولتىردى، رەفورما ءبولىستى رەتتەۋ ارقىلى ادىلدىكتى جەبەدى.

  2018 - جىلى 10 - ايدىڭ 1 - كۇنىنەن باستاپ، جەكەلەر تابىس سالىعى رەفورماسى سالىقتى ازايتۋدىڭ العاشقى پايداسىن جەتكىزدى: سالىق تاپسىرۋشىلاردىڭ ەڭبەكاقىسىنان سالىق الۋدىڭ ءتۇيىنى 5000 يۋانعا رەتتەلدى ءارى جاڭا سالىق مولشەرى كەستەسى قولدانىلدى. جالپىلاي العاندا، ورتادان تومەنگى كىرىستەگىلەر ەڭ ۇلكەن پايداعا كەنەلۋشىلەر بولدى.

  بىرگە قۇرىپ، بىرگە يگىلىكتەندى، رەفورما جوعارى ساپالى دامۋ ارقىلى ادىلدىكتى جەبەدى.

  «مەن جاساسام سوناۋ داريا اياق جاعىندا، مىرزا ءسىز دە جاسايسىز سول داريا باسىندا». سۋدى توسىپ توسپا جاساۋ، داريانى بوگەپ اعىندى ءۇزۋ سىندى سۋ ۇقىعى تالاسى، جوعارعى اعاردىڭ لاستانۋى، تومەنگى اعارداعىلاردىڭ ازاپ تارتۋى سىندى ەكولوگيالىق الاپات جان تۇرشىگەرلىك ەدى.

  چاڭجياڭ ەكونوميكالىق بەلدەۋىنىڭ دامۋىن ىلگەرىلەتۋدىڭ تەرەڭ وزگەرىسىندە جوعارى ساپالى دامۋ جولى كوپشىلىكتىڭ ءبىر داريانىڭ سۋىن بىرگە ىشۋىنە مۇمكىندىك جاسادى.

  جۇڭگو قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ ورىنباسار باستىعى ساي فاڭ بىلاي دەدى: رەفورمانىڭ ماڭىزى − رەفورما ورتاق تانىمىن قالىپتاستىرىپ، رەفورما بەكىمىن نىعايتىپ، ىلگەرىلەتۋگە ءتيىمدى رەفورما ءتاسىلىن تاڭداپ، بىرگە يگىلىكتەنۋ نىساناسىن جۇزەگە اسىرۋدا.

  ەگەر رەفورمانىڭ بارىسى مۇددەنىڭ رەتتەلۋى دەسەك، وندا رەفورمانىڭ ماقساتى − مۇددەدەن تەڭ يگىلىكتەنۋ. كەدەيلىكتى جويۋ، حالىق تۇرمىسىن جاقسارتۋ، بىرگە بايۋدى جۇزەگە اسىرۋ − سوتسياليزمنىڭ ماندىك تالابى.

  پارتيانىڭ 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ كىرىس پارقى 2012 - جىلعى 1: 2.88نان 2017 - جىلى 1: 2.71نا ءتۇستى؛ اۋىل - قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ەنگەل كووففيتسەنتى 2012 - جىلعى %37.5تەن 2017 - جىلى %31.2كە تومەندەدى. سايكەستى رەفورمالار ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىلىپ، حالىق تۇرمىسىن قامتاماسىزداندىرۋ تورى تىعىز توقىلىپ، ءجۇز ميلليونداعان حالىق ءارى رەفورمانىڭ نەگىزگى كۇشى، اسىرەسە، رەفورمانى جاپپاي تەرەڭدەتۋدىڭ ەڭ ۇلكەن يگىلىگىن كورۋشىسى بولدى.

  رەفورما تولاستامايدى.

  «رەفورما مەن دامۋدىڭ ءساتتى جۇرگىزىلگەن - جۇرگىزىلمەگەنىنە تۇجىرىم جاساۋدىڭ ەڭ سوڭعى ولشەمى − حالىقتىڭ رەفورمانىڭ، دامۋدىڭ جەتىستىكتەرىنەن بىرگە يگىلىكتەنە العان - الماعانى».

  باس شۋجي شي جينپيڭ رەفورمانى، ەسىك اشۋدى تاباندىلىقپەن ىلگەرىلەتۋ جونىندە: تۇتاس حالىقتىڭ دامۋ جولىندا بىرگە قۇلشىنىپ، دامۋدان تەڭ يگىلىكتەنۋ بارىسىندا نەعۇرلىم كوپ تابىس سەزىمى بولۋىنا كەپىلدىك ەتىپ، ادامنىڭ جان - جاقتى جەتىلۋىن، بارشا حالىقتىڭ بىرگە بايۋىن ۇزدىكسىز جەبەۋ كەرەك،− دەپ ايقىن باعدار كورسەتتى.

  (شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 10 - ايدىڭ 9 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)

جاۋاپتى رەداكتور : سايراش تۇرارجان قىزى

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.