− كەزەكتەگى جۇڭگونىڭ رەفورماسىنا، دامۋىنا شولۋ (4)
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى لي جۇڭفا، يۇي جياشين، باي جيە
ەسىك اشۋ جونىندە ءاربىر جۇڭگولىقتىڭ جۇرەگىندە تەرەڭ وتباسى، وتان ەستەلىگى بار.
40 جىلدىق رەفورما جاساپ، ەسىك اشۋدى باستان كەشىرگەن بۇگىنگى جۇڭگو دۇنيە جۇزىمەن تەرەڭ توعىسىپ، تەرەڭ تۇتاستى، تەرىستەۋگە كەلمەيتىن ءبىر شىندىقتى دا قالىپتاستىردى، ەسىك اشۋ جۇڭگونى وزگەرتتى، دۇنيە جۇزىنە ىقپال ەتتى.
قازىر ساۋدا قورعامپازدىعى، الەمدەنۋگە قارسى تۇرۋ يدەيا تولقىنىنىڭ جۇرناعى باس كوتەرگەن، اسىرەسە، جۇڭگو - ا ق ش ساۋدا قاقتىعىسى شيەلەنىسكەن جاعدايدا، دۇنيە جۇزىندەگى ەكىنشى ءىرى ەكونوميكالىق تۇلعا رەتىندەگى جۇڭگو كورنەكتى ورىندا كوزگە تۇسە باستادى: بىرەۋلەر جۇڭگونىڭ ەسىك اشۋى كەرى شەگىنۋدە دەيدى، بىرەۋلەر جۇڭگونىڭ ەسىك اشۋى باسقا مەملەكەتتەرگە قاراتقان «ەكونوميكالىق شاپقىنشىلىق» دەيدى، ەندى بىرەۋلەر جۇڭگونىڭ جاڭا كەزەك ەسىك اشۋى قىسىم سەبەبىنەن جاسالعان ۋاقىتتىق شارا دەسەدى...
شىندىققا تالاس جۇرمەيدى. ەسىك اشىپ تۇتاسۋ سىندى تاريحي اعىمدى ايقىن تانىپ، جۇڭگونىڭ سىرتقا ەسىك اشۋىنىڭ جۇلگەسىن بويلاپ دۇنيە ءجۇزى دامۋىنىڭ اۋقىمىن يگەرسە بولعانى، ادامدار جۇڭگونىڭ ايقارا اشىلعان ەسىگى جابىلمايتىندىعىن، بارعان سايىن ايقارا اشىلا بەرەتىندىگىن بايقايدى.
جۇڭگونىڭ ەسىك اشۋى ساۋدا قاقتىعىسىنا توتەپ بەرۋدەگى شاراسىزدىقتان تۋعان ارەكەت پە، الدە ىرىقتىلىقپەن ىسكە كىرىسۋ مە؟
10 - ايدىڭ 5 - كۇنى تۇڭعىش كەزەكتى جۇڭگو حالىقارالىق يمپورت كورمەسىنە شەگەرىپ ساناپ ەسەپتەگەندە ءبىر اي ۋاقىت قالدى. ەسىك اشۋ ارقىلى گۇلدەنگەن شاڭحاي سول كەزدە الەمدەگى 130دان استام مەملەكەت پەن رايوننىڭ 2800دەن استام ساۋداگەرىن قارسى الادى.
الەمدە يمپورتتى تاقىرىپ ەتكەن تۇڭعىش كەزەكتى بۇل كورمەنى سىرتقى جاق جۇڭگونىڭ ەسىك اشۋدى كەڭەيتۋىندەگى ءبىر «جاسامپاز شاراسى» دەپ اتادى.
حالىقارادا ساۋدا قورعامپازدىعى باس كوتەرۋدەي اۋقىم الدىندا، جۇڭگونىڭ يمپورت كورمەسىن وتكىزۋدى قامتىعان ەسىك اشۋدى كەڭەيتۋدەگى ءبىر قىدىرۋ شارالارى ەل ءىشى - سىرتىنىڭ وسكەلەڭ ماداعىنا يە بولدى، الايدا كەيبىرەۋلەردىڭ جۇڭگونىڭ ەسىك اشۋدى كەڭەيتۋى، زايىرى، ىرىقتىلىقپەن ىسكە كىرىسۋ مە، الدە ساۋدا قاقتىعىسىنا توتەپ بەرۋدەگى شاراسىزدىقتان تۋعان ارەكەت پە؟ دەگەن تۇسپالىن دا تۋدىردى.
«جۇڭگونىڭ ەسىك اشۋدى بۇلجىماستان كەڭەيتۋى <ەسىك اشقان ىلگەرىلەيدى، توماعا - تۇيىق بولعان، ءسوزسىز، مەشەۋ قالادى> دەگەن تاريحي تاجىريبە - ساباقتان كەلگەن، ەسىك اشۋ يدەيا مەن وندىرگىش كۇشتى ازات ەتتى، <ادامزاتتىڭ دامۋ تاريحىنداعى عاجايىپتى> جاراتتى»، - دەدى جۇڭگو حالىقارالىق ەكونوميكا اۋىس - كۇيىس ورتالىعىنىڭ باس زەرتتەرمەنى جاڭ يانشىڭ، ءتىپتى دە زور دارەجەدەگى، ءتىپتى دە جوعارى دەڭگەيدەگى ەسىك اشۋ جۇڭگونىڭ جوعارى ساپالى دامۋدى جۇزەگە اسىرۋىنداعى ستراتەگيالىق تالعامى.
بو - اۋ ازيا تالقى مىنبەرىنىڭ 2018 - جىلعى جىلدىق جينالىسىنان شاڭحاي سەلبەستىك ۇيىمىنىڭ چيڭداۋداعى باسشىلار باس قوسۋىنا دەيىن، ونان جۇڭگو - افريكا سەلبەستىك تالقى مىنبەرىنىڭ بەيجيڭدەگى باسشىلار باس قوسۋىنا دەيىن، «ەسىك اشىپ سەلبەسۋ» وزەكتى كىلت ءسوز بولدى، جۇڭگو مەن ءار ەل الەمدەنۋدى قولداۋدىڭ، ەسىك اشۋدى كەڭەيتۋدىڭ داۋىرلىك جويقىن ءۇنىن بىرگە شىعاردى.
قىم - قۋىت كۇردەلى ەل ءىشى - سىرتى جاعدايى الدىندا، جۇڭگو بەلگىلەنگەن ورنالاستىرۋ مەن ىرعاق بويىنشا ەسىك اشۋدى كەڭەيتۋدى بۇلجىماستان ىلگەرىلەتىپ، دۇنيە جۇزىنە ءوزىنىڭ سەنىمى مەن بەكىمىن ءبىلدىردى.
بازارعا كىرۋدى زور مولشەردە قويا بەرۋ، اناعۇرلىم باۋرامدىلىق كۇشكە يە قارجى قوسۋ ورتاسىن جاراتۋ، ءبىلىم مەنشىگى ۇقىعىن قورعاۋدى كۇشەيتۋ، يمپورتتى ىرىقتىلىقپەن مولايتۋ... بو - اۋ ازيا تالقى مىنبەرىندە جۇڭگونىڭ دۇنيە جۇزىنە جاريالاعان ءبىر قىدىرۋ شارالارى تياناقتانۋدا.
− 5 - ايدىڭ 1 - كۇنى راكقا قارسى دارىلەردى قامتىعان 28 ءتۇرلى ءدارىنىڭ يمپورتتىق كەدەن باجىسىن كۇشىنەن قالدىردى؛
− 5 - ايدىڭ 30 - كۇنى مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ ۇنەمىلىك ىستەر ءماجىلىسى بازارعا كىرۋگە رۇقسات ەتۋدى كەڭەيتۋ، حالىقارامەن ولشەمدى بىرلەستىرىپ قارجى قوسۋدى قولايلىلاندىرۋ دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ، كاسىپورىنداردىڭ تيجاراتتىق وزىندىك قۇنىن تومەندەتۋ سياقتىلاردى قامتىعان شەتەل قارجىسىنان ىشكەرىلەي بەلسەندىلىكپەن، ۇتىمدى پايدالانۋ شاراسىن ايقىندادى؛
− 6 - ايدىڭ 28 - كۇنى شەتەل ساۋداگەرلەرىنىڭ قارجى قوسۋىنداعى جاڭا ۇنامسىز تىزىمدىك تياناقتاندى، ول 2017 - جىلعى 63 تارماقتان 15 تارماق ازايىپ، 22 سالادا شەتەل قارجىسىنىڭ بازارعا كىرۋىنە رۇقسات ەتۋ زور مولشەردە كەڭەيدى؛
− 7 - ايدىڭ 1 - كۇنىنەن باستاپ، اۆتوكولىكتىڭ جانە بولشەكتەرىنىڭ يمپورتتىق كەدەن باجىسىن قامتىعان اۆتوكولىكتىڭ يمپورتتىق كەدەن باجىسى ەداۋىر مولشەردە تومەندەتىلدى، كۇندەلىكتى تۇتىنۋ بۇيىمدارىنىڭ يمپورتتىق كەدەن باجىسى ءبىرشاما زور كولەمدە تومەندەتىلدى؛
− 9 - ايدىڭ 30 - كۇنى مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ كەدەن باجىسى ەرەجەسى كوميتەتى 2018 - جىلى 11 - ايدىڭ 1 - كۇنىنەن باستاپ 1558 سالىق تارماعىنىڭ كەدەن باجىسى تومەندەتىلەتىندىگى جونىندە حابارلاندىرۋ جاريالادى. وسىعان دەيىن ەلىمىزدىڭ كەدەن باجىسىنىڭ جالپى دەڭگەيى بىلتىرعى %9.8تەن %7.5كە تومەندەدى.
....
ەسىك اشۋ جەلىسى جۇڭگونىڭ دامۋ ۇردىسىنە باستان - اياق ايقىن باسىلدى −
1978 - جىلعى پارتيا 11 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتتىڭ ءۇشىنشى جالپى ماجىلىسىندە رەفورما جاساپ، ەسىك اشۋدىڭ دابىلى قاعىلعاننان 2001 - جىلى جۇڭگو دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا مۇشە بولىپ ەسىك اشۋدىڭ جاڭا پاراقتارىن اشقانعا دەيىن؛ كەزىندەگى «ەنگىزۋدى» نەگىز ەتۋدەن «ەنگىزۋ» مەن «شىعارۋدى» ۇشتاستىرعانعا دەيىن؛ تەڭىز بويىندا ەسىك اشۋدى باستاۋدان جاپپاي ەسىك اشۋدىڭ جاڭا جاعدايىن كەڭەيتىپ قالىپتاستىرعانعا دەيىن؛ حالىقارالىق ەكونوميكا - ساۋدانىڭ تارتىپتەرىن ۇيرەنۋدەن، ەنگىزۋدەن، وعان ۇيلەسۋدەن الەمدىك ەكونوميكانى جونگە سالۋعا ىرىقتىلىقپەن قاتىناسۋعا دەيىن... جاعدايدا بەلگىلى دارەجەدە وزگەرىس بولعانىمەن، ەسىك اشۋدى كەڭەيتۋدىڭ اياق الىسى ەشقاشان باياۋلامادى ءارى داۋىرمەن بىرگە ىلگەرىلەۋ بارىسىندا ۇزدىكسىز تەرەڭدەدى.
«جۇڭگونىڭ كەزەكتەگى ەسىك اشۋدى كەڭەيتۋى قوعامنىڭ، ەكونوميكانىڭ دامۋ جەتىستىكتەرى مەن ماسەلەلەرىنە بارلاي قاراۋ نەگىزىندە دامۋ ستراتەگياسىن ىرىقتىلىقپەن اتقارۋداعى، كەزەكتەگى قوعامنىڭ باستى قايشىلىعىن شەشۋدەگى ماڭىزدى شارا، ول ءوزىنىڭ مۇددەسى مەن كەلەشەك دامۋدىڭ قاجەتىنە ۇيلەسەتىن دەربەس ەسىك اشۋ»، - دەدى جۇڭگو حالىق داشۋەسى ەكونوميكا شۋەيۋانىنىڭ پروفەسسورى ۋاڭ شياۋسۇڭ.
ەسىك اشۋ جولى بۇراڭ كەلەدى، دۇنيە جۇزىمەن توعىسادى ەكەنسىڭ، بوران - شاشىننىڭ سىناعىنا ءتوزۋىڭ كەرەك. 1997 - جىلى ازيا فينانس داعدارىسى كەزىندە جۇڭگو حالىق اقشاسىنىڭ قۇنىن تۇسىرمەۋگە تاباندى بولىپ، ءوزى قىسىمعا ۇشىراۋعا پەيىل بولىپ، توڭىرەكتەگى كورشى ەلدەردىڭ قيىنشىلىقتان وتۋىنە قولداۋ كورسەتتى؛ 2008 - جىلى حالىقارالىق فينانس داعدارىسى كەزىندە جۇڭگونىڭ ەكونوميكاسى قۋاتتى ارتىپ، دۇنيە ءجۇزى ەكونوميكاسىنىڭ قايتادان گۇلدەنۋىنە ورىن باسقىسىز ۇلەس قوستى. قازىر جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ دۇنيە ءجۇزى ەكونوميكاسىنىڭ ارتۋىنا ۇلەس قوسۋ مولشەرى 1/3گە جەتتى. بوران - شاشىندى باستان كەشىرگەننەن كەيىنگى جۇڭگو اناعۇرلىم پىسىپ - جەتىلگەن بەينەمەن ءارقانداي سىن - سايىستى قابىلدايدى.
يسپانيانىڭ «ەكونوميس گازەتى» ماقالا جاريالاپ، دۇنيە جۇزىندەگى كوپتەگەن مەملەكەتتەر قورعامپازدىق شاراسىن جولعا قويۋ نىسايىندا بولعان كەزدە، جۇڭگو ءوزىنىڭ دامۋ لوگيكاسى بويىنشا ەسىك اشۋدى كەڭەيتۋ شارالارىن ۇزدىكسىز العا قويىپ، حالىقارالىق قوعامعا وڭ ەنەرگيا تاراتتى، بۇل سۇيىنۋگە تاتيدى، - دەدى.
جۇڭگونىڭ ەسىك اشۋى ەكونوميكالىق قاتەر مە، الدە دامۋ ورايى ما؟
9 - ايداعى جۇڭگو - افريكا سەلبەستىك تالقى مىنبەرىنىڭ بەيجيڭدەگى باسشىلار باس قوسۋى كەزىندە جۇڭگو «سەگىز ءىرى ارەكەتتى» اتقارۋدى وزەك ەتكەن جۇزدەگەن ناقتى سەلبەستىك شارالارىن العا قويىپ، جۇڭگو - افريكا سەلبەستىگىنىڭ مازمۇنىن اناعۇرلىم بايىتا ءتۇستى.
«ءبىر بالاۋىز شامنىڭ ەندى ءبىر بالاۋىز شامدى تۇتاندىرعانىنداي، دۇنيە ءجۇزى ءتىپتى دە نۇرعا تولادى»، - دەگەن افريكا اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءسوزى جۇڭگو مەن افريكانىڭ بىرگە دامۋىنىڭ جالپى بەتتىك ارمان - تىلەگىن ايتتى.
وسىمەن بىرگە، «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» نىساندارى مەن قارجى قوسۋ، قارجى قۇراۋدىڭ مولايۋىنا ىلەسە، باتىستىڭ اقپارات قۇرالدارىنىڭ «قارىز قاقپانى» سياقتى سوزدەرى دە تۋىلىپ، جۇڭگونىڭ قارىز اقشاسى قاتىستى ەلدەردىڭ قارىز اۋىرتپالىعىن مولايتادى دەپ قاراۋ ارقىلى تاعى ءبىر كەزەك «جۇڭگو قاتەرى نازارياسىن» قالىپتاستىردى.
مىنا ءبىر توپ ساندى مالىمەت يلاندىرۋ قۋاتىنا يە: 2017 - جىلدان بەرى جۇڭگونىڭ قارىز اقشاسى شريلانكانىڭ %10 اينالاسىنداعى سىرتقى قارىزىن ۇستادى، مۇنىڭ ىشىندە %61.5ى حالىقارالىق بازاردىڭ ءوسىم مولشەرىنەن تومەن تيىمدىلىكتى قارىز اقشا؛ پاكيستاننىڭ %42 ۇزاق مەرزىمدىك قارىزى كوپ جاقتى قۇرىلىمداردىڭ قارىز اقشاسىنان كەلگەن، جۇڭگونىڭ قارىز اقشاسى نەبارى %10ىن ۇستايدى؛ 2000 - جىلدان 2016 - جىلعا دەيىن جۇڭگونىڭ افريكاعا بەرگەن قارىز اقشاسى افريكانىڭ جالپى تۇلعالىق سىرتقى قارىزىنىڭ تەك قانا %1.8ىن ۇستادى، ونىڭ ۇستىنە، باستىسى، نەگىزدىك قۇرىلعى سياقتى كاسىپتەرگە شوعىرلانعان.
ا ق ش برۋكيڭس عىلمي قوعامى جاريالاعان ءبىر ماقالادا باتىس ەلدەرى جۇڭگونىڭ ءوزارا بايلانىس جاساۋ، ءوزارا توعىسۋ نەگىزدىك قۇرىلعى نىساندارى ساياسي ماقساتقا يە ءارى ەكونوميكالىق جاقتا بايانسىز دەپ الاڭدادى، الايدا شىندىق بۇل نىساندار كومەككە يە بولعان ەلدەردىڭ بىركەلكى دامۋىن پارمەندى جەبەدى دەپ اتاپ كورسەتتى.
ا ق ش سىمدى تەلەۆيزور اقپارات تورىنىڭ سايتى تاياۋدا «جۇڭگو جۇمىستانۋ ورايىن اكەلدى» دەگەن تاقىرىپتا كولەمدى حابار جاريالادى. ماقالادا افريكاداعى 8 ەلدەگى 1000نان استام جۇڭگو كاسىپورنى جونىندەگى تەكسەرۋ تىلگە الىنىپ، وسى جۇڭگو كاسىپورىندارىنىڭ ۇشتەن ەكىسىنىڭ جەرگىلىكتى ورىنداعى ادامداردى شەبەرلىككە باۋلىعانى، ەكىدەن ءبىرىنىڭ پراكتيكا ورايىن ازىرلەگەنى، ۇشتەن ءبىرىنىڭ جەرگىلىكتى ورىندارعا جاڭا تەحنيكا ەنگىزگەنى ايتىلعان.
جۇڭگونىڭ ەسىك اشۋى وزگە ەلدەرگە ەكونوميكالىق حاۋىپ توندىرگەنى بىلاي تۇرسىن، قايتا ءتىپتى كوپ دامۋ ورايىن اكەلدى −
دامىعان ەلدەر جونىنەن العاندا، جۇڭگو مەن ا ق ش - تىڭ ەكونوميكاسىن مىسالعا الساق، ا ق ش - تىڭ جۇڭگوعا قاراتقان ەكسپورتى 2001 - جىلعى 26 ميلليارد 200 ميلليون دوللاردان ارتىپ، بىلتىر 153 ميلليارد 900 ميلليون دوللارعا جەتتى، جۇڭگو دا ا ق ش - تىڭ 9 -ءىرى ەكسپورت بازارىنان 3 -ءىرى ەكسپورت بازارىنا اينالدى.
ا ق ش كاسىپورىندارى مەن بۇقاراسىنىڭ ەڭ سويلەۋ ۇقىعى بار: ا ق ش - جۇڭگو ساۋداسى مەملەكەتتىك كوميتەتىنىڭ توپشىلاۋىنا قاراعاندا، 2015 - جىلى ا ق ش - تىڭ جۇڭگوعا قاراتقان ەكسپورتى جانە جۇڭگو مەن ا ق ش - تىڭ قوس باعىتتى قارجى قوسۋى ا ق ش - تىڭ ەل ىشىندە 2 ميلليون 600 مىڭ جۇمىس ورنىن قولداعان؛ جۇڭگو - ا ق ش ساۋداسى جىلىنا ورتا ەسەپپەن ءاربىر ا ق ش وتباسى ءۇشىن 850 دوللارلىق وزىندىك قۇندى ۇنەمدەپ بەرگەن.
وركەندەپ كەلە جاتقان ەلدەر جونىنەن العاندا، قازىر جۇڭگو ەڭ وركەندەمەگەن ەلدەردىڭ ەڭ ۇلكەن ەكسپورت بازارىنا اينالىپ، وسى ەلدەر ەكسپورتىنىڭ %20ىن ۇستاپ وتىر. ونىڭ ۇستىنە جۇڭگو بەلسەندى تۇردە ءوسىمسىز قارىز بەرۋ، ادام تاربيەلەۋ سياقتىلار ارقىلى ەڭ وركەندەمەگەن ەلدەردىڭ الەمدىك ساۋداعا ات سالىسۋ قابىلەتىن وسىرۋگە كومەكتەستى.
جۇڭگو دۇنيە جۇزىندەگى 2 -ءىرى يمپورت ەتۋشى مەملەكەتكە اينالدى، 120دان استام مەملەكەت پەن رايوننىڭ نەگىزگى ساۋدا سەرىگى. «نيۋ - يورك ۋاقىت گازەتى»: جۇڭگو دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا كىرگەننەن كەيىن، اعالاپ العا شىققان ساۋدا سەرىگىنە اينالىپ، دۇنيە ءجۇزىنىڭ جەر - جەرىندەگى سەرىكتەستىكتەر مەن تۇتىنۋشىلار مۇنىڭ يگىلىگىن كوردى، - دەپ باعا بەردى.
ەسىكتى ايقارا اشۋدىڭ ناتيجەسىندە وتكەندەگى «الەمدەنۋ ۇمىت قالدىرعان بۇرىش» دامۋ ورايىنا قايتا يە بولدى. 5 جىلدان بەرى، جۇڭگو «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» بويىنداعى ەلدەردە شەكارا سىرتىنداعى ەكونوميكا - ساۋدا سەلبەستىك رايونىنان 82سىن قۇرىپ، جالپى 28 ميلليارد 900 ميلليون دوللار قارجى قوسىپ، جەرگىلىكتى ورىندارعا 244 مىڭ جۇمىس ورنىن ازىرلەدى. حالىقارالىق اقشا قورى ۇيىمىنىڭ بايانداماسىندا «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باستاماسىنىڭ اتقارىلۋى جۇڭگونىڭ سەرىك ەلدەرىندە ۇزاق ۋاقىت ءومىر ءسۇرىپ كەلگەن نەگىزدىك قۇرىلعى جاعىندا زور ولقىلىقتاردى تولىقتاپ، ساۋدانى كەڭەيتىپ، جۇمىستانۋدى ارتتىراتىندىعى اتاپ كورسەتىلدى.
«جاۋاپكەرشىلىك ارقالايتىن ءىرى ەل رەتىندە، جۇڭگونىڭ ەسىك اشۋ بارىسىندا وزگە ەلدەرمەن بازاردى جانە تاجىريبەلەردى ءبولىسۋ جاۋاپكەرشىلىگى ءارى تىلەگى بار»، - دەدى حالىقارالىق ساۋدا ءىلمي قوعامى جۇڭگو، ا ق ش، ەۆروپا ستراتەگيالىق ەكونوميكاسىن زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ورتاق ءتوراعاسى لي يۇڭ.
حاۋىپ پە، الدە وراي ما؟ كاپيتال «اياقپەن بەلەت تاستايدى». بيىلعى جىلدىڭ الدىڭعى 8 ايىندا، جۇڭگودا جاڭادان قۇرىلعان شەتەل ساۋداگەرلەرى قارجى قوسقان كاسىپورىن 40 مىڭنان اسىپ، بىلتىرعى سايكەس مەزگىلدەگىدەن ءبىر قاباتتالدى؛ 560 ميلليارد 430 ميلليون يۋان شەتەل قارجىسىن قابىلداپ، بىلتىرعى سايكەس مەزگىلدەگىدەن %2.3ارتتى.
بولاشاققا نازار سالساق، جۇڭگودا ورتا كىرىستى قاۋىم 300 ميلليوننان استامعا جەتتى، الداعى ۋاقىتتا ءار جىلعى يمپورت 2 تريلليون دوللاردان اسادى، اشىق جۇڭگو دۇنيە ءجۇزىن دامۋدىڭ «وڭتايلى كولىگىنە» شىعارۋدى قالايدى.
جۇڭگو ءادىل ساۋدانى ءبۇلدىرۋشى مە، الدە تاباندى قورعاۋشى ما؟
دۇنيە جۇزىنە نازار سالساق، ءىشىنارا ەلدەر ەركىن ساۋدا تۋىن كوتەرىپ، الەمدەنۋدىڭ پايداسىنان يگىلىكتەنگەن، وزگە ەلدەردىڭ تەز دامىپ، ءوزىنىڭ قۋاتىنىڭ تومەندەپ بارا جاتقانىن بايقاعان سوڭ، «ەركىن ساۋدادان» بۇرىلىپ اتالمىش «ءادىل ساۋدا» دەگەندى باسا دارىپتەپ، جۇڭگونى ءادىل ساۋدانى ءبۇلدىرۋشى دەپ جازعىردى.
دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا كىرگەن 17 جىلدا جۇڭگونىڭ ەسىك اشۋ دەڭگەيى سول كەزدە ۋادە ەتكەن كەڭدىك پەن تەرەڭدىكتەن الدەقايدا اسىپ كەتتى: دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ 12 ءىرى سالاداعى قىزمەت وتەۋ قۇرىلىمىنىڭ 160 تۇردەن استام بولىمشە تاراۋىندا جۇڭگو 9 ءىرى سالانىڭ 100 ءتۇرىن اشىق ۇستاپ، دامىعان ەلدەردىڭ ورتاشا اشىق ۇستاعان 108 تۇرىنە جاقىنداپ، وركەندەپ كەلە جاتقان ەلدەردىڭ 54 تۇرىنەن الدەقايدا اسىپ كەتتى؛ جۇڭگونىڭ قىزمەت وتەۋ سالاسىنداعى اشىق ۇستالعان تاراۋ 120عا جەتىپ، سول كەزدە بەلگىلەنگەن 100دەن الدەقايدا اسىپ كەتتى...
«ءىشىنارا ەلدەر قازىرگى حالىقارالىق ساۋدا جۇيەسىنە وزگەرىس ەنگىزبەكشى، ءتىپتى، ونى تاستاماقشى بولعاندا، جۇڭگو وسى جۇيەنىڭ ەڭ پارمەندى قورعاۋشىسىنا اينالدى»، - دەدى سينگاپۋر مەملەكەتتىك داشۋەسى شىعىس ازيا زەرتتەۋ ورنىنىڭ باستىعى جىڭ يۇڭنيان.
ا ق ش - تىڭ جارتىلاي وتكىزگىش سەرىكتەستىگىن، ەۆروپانىڭ قاريتا قىزمەت وتەۋ سەرىكتەستىگىن، ا ق ش اقشا جولداۋ سەرىكتەستىگىنىڭ سۋحۇيجين حالىقارالىق كاسىبىن ساتىپ الۋدى بوگەدى... ا ق ش «مەملەكەت حاۋىپسىزدىگى» سياقتى سىلتاۋلارمەن جۇڭگو كاسىپورىندارىنىڭ ا ق ش - تاعى قالىپتى قارجى قوسۋىنا جانە تيجارات قيمىلدارىنا كەدەرگىلىك جاساپ، شەكتەۋ سالدى.
دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ تالاس - تارتىستارعا تورەلىك ايتۋ جونىندەگى زەرتتەۋ بايانداماسىندا دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنداعى بەلگىلەمەگە قايشىلىق جاساۋدىڭ ۇشتەن ەكى بولىگىن ا ق ش تۋدىراتىنى كورسەتىلدى. تاعى ءبىر قاتىستى ساناققا قاراعاندا، ءبىر جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى، ا ق ش ۇكىمەتى نەشە ونداعان مەملەكەتتىڭ 94 ءتۇرلى «ءادىل ەمەس ساۋداسىن» تەكسەرگەن، بۇل سايكەس مەزگىلدەگىدەن %81 ارتقان.
جارىس الاڭىنداعىداي، باسەكە الاڭىندا دا «ويىن ەرەجەسىنە» بويسۇنۋ اسا ماڭىزدى.
بىرگە اقىلداسۋ، بىرگە قۇرۋ، بىرگە يگىلىكتەنۋ پرينسيبىن نەگىزگە العان جۇڭگونىڭ «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باستاماسى قازىرگى تاڭداعى كولەمى ەڭ ۇلكەن، ەڭ قارسى الۋعا بولەنگەن حالىقارالىق سەلبەستىك تۇعىرىنا اينالدى. وسى باستاما ءوزىنىڭ كوپ جاقتىلىق ۇستانىمىمەن ءار جاقتىڭ سەنىمىنە بولەنىپ، جۇڭگونىڭ جاڭا كەزەكتى رەفورما جاساۋىنىڭ، ەسىك اشۋىنىڭ ماڭىزدى بەلگىسى رەتىندە تانىلدى. بيىل 9 - ايعا دەيىن 130دان استام مەملەكەت پەن حالىقارالىق ۇيىم جۇڭگومەن سەلبەستىك كەلىسىمىنە قول قويدى.
«ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى» بىرگە قۇرۋدان ازيا - تىنىق مۇحيتتىڭ «ءوزارا بايلانىس جاساۋ، ءوزارا توعىسۋ» جاعدايىن ورناتۋدى ىلگەرىلەتۋگە؛ ازيا نەگىزدىك قۇرىلعىلارعا قارجى قوسۋ بانكەسى مەن جىبەك جولى قورىن قۇرۋدان حالىق اقشاسىنىڭ حالىقارالانۋىن ىلگەرىلەتۋگە دەيىن... جۇڭگو كۇن سايىن جاڭا ۇستانىمنىڭ العا قويۋشىسىنا، جاڭا ۇلگىنى قاراستىرۋشىعا، الەمدى الەۋمەتتىك ونىمدەرمەن قامداۋشىعا اينالدى.
سىرتقى ەكونوميكا - ساۋا داشۋەسى حالىقارالىق ەكونوميكا - ساۋدا شۋەيۋانىنىڭ پروفەسسورى سۇي فان بىلاي دەدى: جۇڭگونىڭ سىرتقا ەسىك اشۋى ءتىپتى جوعارى بەلەسكە كوتەرىلدى، ەسىكتى ايقارا اشۋمەن قاتار، ەسىك اشۋ ەرەجەسى مەن ءتۇزىم قۇرىلىسىن بارىنشا كۇشەيتتى.
ءتيىمدى ساياساتقا سۇيەنە وتىرىپ شەتەل قارجىسىن تارتۋدان شارۋاشىلىق ورتاسىن جاقسارتۋعا ءتىپتى ءمان بەرۋگە؛ ەكسپورتتى ىلگەرىلەتۋدەن يمپورتتى كەڭەيتۋگە دەيىن، ساۋدانىڭ ءتىپتى بىركەلكى دامۋىن ىلگەرىلەتتى... جۇڭگونىڭ ءبىر قىدىرۋ شاراسى وتكەندەگىنى جاي قايتالاۋ ەمەس، قايتا ءتىپتى جوعارى دەڭگەيدەگى، ءتىپتى جوعارى ورەدەگى ەسىك اشۋ «ۇدەۋىن» قالىپتاستىرۋ.
ساۋدا مينيسترلىگىنىڭ مينيسترى جۇڭ شان تاياۋدا مىنانى ءبىلدىردى: بيىل جۇڭگونىڭ جاريالاعان ءبىر قىدىرۋ ەسىك اشۋ شارالارى ءبىر - بىرلەپ تياناقتاندىرىلۋدا، بۇدان بىلاي جۇڭگونىڭ ەسىك اشۋ سەرپىنى ءتىپتى كۇشەيەدى، دەڭگەيى ءتىپتى جوعارىلايدى، جۇڭگو ءبىلىم مەنشىگى ۇقىعىن قورعاۋ سەرپىنىن ۇزدىكسىز ارتتىرىپ، كاسىپورىندارعا ءتىپتى جاقسى شارۋاشىلىق ورتاسىن ازىرلەيدى.
شەتەل ساۋداگەرلەرىنىڭ قارجى قوسۋىنا بايلانىستى جاڭا ۇلگىدەگى ۇنامسىز ءتىزىمدى جاريالاپ، سالىقتى ازايتىپ، اقىنى تومەندەتۋ جاعىندا جۇڭگولىق، شەتەلدىك كاسىپورىندارعا بىردەي قاراپ، ءبىلىم مەنشىگى ۇقىعىنا قول سۇعۋ ارەكەتتەرىن جازالاۋ سەرپىنىن ارتتىردى... ەسىك اشۋ شارالارى مەن ساياساتتارى جۇڭگونىڭ دەربەس ەسىك اشۋ سەرپىنىن كورسەتتى ءارى شەتەلدىك قارجى قوسۋشىلاردى الاڭسىز ەتتى.
بيىل 1 - ايدان 8 - ايعا دەيىن سينگاپۋر، كورەيا، جاپونيا، ۇلى بريتانيا، ا ق ش سياقتى ەلدەردى قامتىعان مەملەكەتتەردىڭ جۇڭگوعا قوسقان قارجى سوماسىنىڭ ارتۋ مولشەرى كورنەكتى بولدى، مۇندا ا ق ش - تىڭ جۇڭگوعا قوسقان قارجىسى سايكەس مەزگىلدەگىدەن %23.6ارتتى، شىعىس وڭتۇستىك ازيا ەلدەرى وداعىنداعى ەلدەردىكى سايكەس مەزگىلدەگىدەن %27.2ارتتى، «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» بويىنداعى ەلدەردىكى سايكەس مەزگىلدەگىدەن %26.3ارتتى، ەسىكتى ايقارا اشۋدىڭ ءونىمى ۇزدىكسىز كورىلۋدە.
باۋما توبى داجۇڭحۋا رايونىنىڭ باسالقاسى گاۋ لى بىلاي دەدى: بيىل ءبىز جۇڭگودا ەكى زەرتتەۋ - اشۋ بازاسىن قۇرىپ، جۇڭگونى تياناق ەتىپ الەم بازارىنا ونىمدەردى زەرتتەپ اشامىز. ءبىز جۇڭگو سىندى بازاردىڭ كومەسكى كۇشى مەن بولاشاعىن كورىپ وتىرمىز.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 10 - ايدىڭ 11 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
