تيانشان تورى
تيانشان تورى   ›   جاڭالىقتار   ›   شينجياڭ حابارلارى

ءشول دالا جاسىل جەلەك جامىلدى

  − اقسۋدىڭ كوكجارداعى ءشول دالانى جاسىلداندىرعاندىعى تۋرالى (1)

  تىلشىلەرىمىز ليۋ دۇڭلاي، سۇي يۇنيان، جاڭ حايفىڭ

  اقسۋ ايماعى كوكجار جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىنىڭ اۋەدەن تۇسىرىلگەن سۋرەتى (9 - ايدىڭ 26 - كۇنى تۇسىرىلگەن). سۋرەتتى ءتىلشىمىز حان لياڭ تۇسىرگەن

  تيانشاننىڭ سولتۇستىك بوكتەرىندەگى قاراعايلاردىڭ توبەسىنەن بىرتىندەپ الىستاعان ۇشاق بۇلت اراسىندا وڭتۇستىكتى بەتكە الىپ ۇشىپ كەلەدى. الدىڭعى جاقتا تاكلاماكان ءشولىنىڭ كىسىنىڭ زارەسىن ۇشىراتىن ىستىق جالىنى بەتكە ۇرعانداي بولادى. الايدا نەبارى ءبىر ساعاتتان كەيىن، جەر - الەم باسقا تۇسكە وزگەرگەندەي بولدى، جاسىل جەلەك جامىلعان بايتاق جەر كوز الدىمىزعا تارتىلدى. ۇشاق بەينە ۇياسىنا ورالعان اققۋداي جەڭىل عانا اينالا ۇشىپ بارىپ جەرگە قوندى. اقسۋعا جەتتىك.

  بۇل جاسىل القاپ − كوكجار. 1986 - جىلدان باستاپ اقسۋداعى ءار ۇلت بۇقاراسى ايماقتىق پارتكوم مەن اكىمشىلىك مەكەمەسىنىڭ باستاۋىندا، قالا ماڭىنداعى قۇمدى بوران ءوتى كوكجاردا ەكولوگيالىق جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىن اتقارىپ، 32 جىلدا ءبىر ميلليون 153 مىڭ مۋ جەرگە ورمان ءوسىردى. وسى كەرەمەت ينجەنەريا جاپان ءتۇزدىڭ قۇلازىعان بەينەسىن تۇبەگەيلى وزگەرتتى. پارتيانىڭ 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، قۇدىرەتتى ومىرشەڭدىك كۇشكە يە وسى ورمان تەڭىزى ءتورت توڭىرەككە قاراي جىلدام كەڭەيىپ، جۇڭگونىڭ ءشولدى جاسىلداندىرۋداعى جاڭا ۇلگىسىنە اينالدى.

  جاسىل تەڭىزدە تۇرعاندا ادامدار ونىڭ كوركىنە تاڭ قالادى. الايدا جەكە ادامنىڭ تاڭ قالۋىنان ادامداردىڭ قايران قالۋىنا دەيىن وسىندا جۇرت جۇرەگىن ءدۇر سىلكىندىرەتىن ءبىر كۇش بار.

  32 جىلداعى كوكجارداعى ءشول دالانى جاسىلداندىرۋ بارىسى جاسىل دامۋ تاريحىن جازدى؛ تابيعاتپەن كۇرەسكەن نەشە ۇرپاق كوكجارلىقتار قيىنشىلىققا باس يمەيتىن، ۇرپاق جالعاپ ىستەيتىن، «ءوز كۇشىنە سۇيەنىپ ءومىر ءسۇرۋ، ىنتىماقتاسا كۇرەس جۇرگىزۋ، قاجىرلىلىقپەن شارۋاشىلىق قۇرۋ، قالتقىسىز ۇلەس قوسۋ» سىندى كوكجار رۋحىنىڭ كەيىپكەرلەر بەينەسىن كەسكىندەدى؛ كوكجارداعى بۇرالاڭداعان جاسىل تولقىن اقسۋداعى 2 ميلليون 800 مىڭ ءار ۇلت پەرزەنتىنىڭ باقىت - ىرىسىن قورعادى. كوكجاردىڭ ءشول دالادان جاسىل تەڭىزگە دەيىنگى جاندى امالياتى دۇنيە جۇزىنە ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىنىڭ جۇڭگو جوباسىن دا سيلادى.

  حالىق تۇرمىسىنىڭ باقىت - ىرىسى: كەرەمەتتىڭ جارىققا شىعۋىنا تۇرتكى بولعان پارمەندى قوزعاۋشى كۇش

  بۇگىنگى كۇندەرى اقسۋدىڭ بار الابى جاسىل جەلەك جامىلعان، ءار ۇلت حالقى ورمان اراسىندا شات - شادىمان ءومىر كەشىپ، ءوز سىباعالارىن الۋدا.

  جۇڭچيۋ مەرەكەسىنىڭ كەشىندە شيە فۋپيڭ اي ساۋلەسى استىندا ەرەكشە سۇيىنىشپەن باياۋ عانا اڭگىمە شەرتىپ وتىر. «سول كەزدە، ءمانساپتى بولعان ادام بۇقاراعا نە ىستەپ بەرۋى كەرەك دەپ ويلادىم. نە ىستەيمىن؟ سول كەزدەگى ەڭ كوكەي تەستى، ەڭ قيىن، بۇقارا ەڭ قاجەت ەتكەن ءىستى ىستەۋىم كەرەك. سوندىقتان ءبىز كوكجاردا اعاش ەگە باستادىق، ءبىرىنشى مەرزىمدە 20 مىڭ مۋعا تاياۋ جەرگە اعاش ەكتىك، ءبىراق مەن بۇگىنگى كۇندە تەك وسى جەردىڭ وزىندە ءبىر ميلليون مۋ جەرگە ورمان ەگىلەتىنىن، شىنىندا، ويلاماعان ەكەنمىن. بۇل كەرەمەت ناتيجە!».

  شيە فۋپيڭ تۇرعان جەر ءدال كوكجار ينجەنەرياسى اتقارىلعان جەر. كەزىندەگى ءشول دالا بۇگىندە «حىيۋان» اتتى سايالى ەكولوگيالىق سەيىل - سەرۋەن ساياجايىنا اينالعان. ساياجايدىڭ سىرتىندا كوككە بوي سوزعان ءزاۋلىم اعاشتار 80 جاسقا كەلگەن قارتتى قاۋمالاپ تۇر.

  حالىق ۇناتقاندى جاقسى ىستەۋ كەرەك. ءدال وسى نەگىزگى تۇجىرىم اقسۋدىڭ ءشول دالادا 10 مىڭ گەكتارلىق جاسىل القابىنىڭ جارىققا شىعۋىنا تۇرتكى بولدى. 1985 - جىلى اقسۋ ايماقتىق پارتكومنىڭ سول كەزدەگى شۋجيى شيە فۋپيڭ توتەنشە قيىن رەالدىققا ءدوپ كەلدى: ءشول دالانىڭ ورتاسىندا قالعان اقسۋدىڭ ۋايىمى دا ءبىر باسىنا جەتەرلىك ەدى.

  قۇمدى ءشول قالا رايونىنان نەبارى 6 كيلومەتر عانا جەردە، ءار جىلى 5 مەترلىك جىلدامدىقپەن قالاعا تاياپ كەلەدى. ءبىر جىلدا 100 كۇن قۇمدى بوران سوعىپ، قالا حالقىن كوز اشتىرمايدى. ايلار بويى قۇمدى بوراننىڭ استىندا قالاتىن اقسۋ حالقى ابدەن ميحىنات تارتتى.

  25 جاسىندا كوكجار ورمان باسقارۋ پۋنكتىنە قىزمەتكە كەلگەن مامەتىمىن امۇت بۇگىندە 60قا تاياپ قالدى. «بوران سوقسا كوزدى اشتىرمايدى، كۇندىزدىڭ وزىندە اسپان ساپ - سارى تۇسكە ەنەدى، قارسىداعى ادامدى انىق كورە المايسىڭ، ۇيگە شام جاعىپ كىرەسىڭ. قۇمدى بوران سوققاندا اۆتوموبيلدىڭ سىرىن كوشىرىپ، قارا تەمىرىن قالدىرادى»، - دەيدى ول.

  نەتكەن جاپالى كۇندەر! بۇقارا جاسىلعا قانشا ءزارۋ دەسەڭشى! «اقسۋدىڭ» ۇيعۇر تىلىندەگى ماعىناسى «تۇنىق سۋ» دەگەن ءسوز، الايدا قانشا تۇنىق سۋ بولسا دا، اعاشى بولماسا، قۇمدى بوران بايتاق دالانىڭ ويران - وسىرىن شىعارادى.

  ادامنىڭ جان تامىرى اتىزدا، جەردىڭ جان تامىرى ورمان مەن شوپتە. جەردەن اعاش ءوسىپ شىعۋىن اركىم ارماندايدى، ءبىراق سول اعاشتى كىم ەگەدى؟ ونى ەگۋگە كىمنىڭ كۇشى بار؟ اقسۋدىڭ قورشاعان ورتاسىن وزگەرتۋ ءۇشىن، ءبىر ءتۇپ اعاش ەمەس، 10 مىڭ مۋ جەرگە ورمان ءوسىرۋ كەرەك. جاسىلداندىرۋدىڭ وسى قاتال شارتى جەكە ادامداردىڭ جاقسارتۋ قابىلەتىنەن مۇلدە اسىپ كەتتى.

  بيىل 9 - ايدىڭ 25 - كۇنى كوكجار جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىنىڭ ۇنەمىلىك ىستەرگە جاۋاپتى العاشقى ورىنباسار باس قولباسشىسى حى جۇنيىڭ اقسۋداعى ءبىر ميلليون مۋلىق ورمان تەڭىزىندە دۇنيەدەن ءۇن - ءتۇنسىز اتتاندى. كوزىنىڭ تىرىسىندە تىلشىلىك قابىلداعان كەزدە ۋاڭ جىن گەنەرالعا ىلەسىپ شينجياڭعا كىرگەن بۇل قاريانىڭ تىلشىگە ەڭ تەرەڭ اسەر قالدىرعانى: «بۇل ءىستى كىم ىستەي الادى؟ تەك پارتيا مەن ۇكىمەت قانا ىستەي الادى! ەلىمىزدىڭ ماڭىزدى ابزالدىلىعى قايدا؟ كۇشتى شوعىرلاندىرىپ ءىرى ءىس ىستەي الاتىندىعىندا!» دەگەن ءسوزى بولدى.

  حالىق ەڭ كوڭىل ءبولىپ وتىرعان، ەڭ تىكە، ەڭ رەال مۇددە ماسەلەسىن شەشۋ − بيلىك باسىنداعى پارتيانىڭ بورىشى. 1986 - جىلى سول كەزدەگى ايماقتىق پارتكومنىڭ باسشىلىق القاسى باتىل شەشىم قابىلداپ، اقسۋداعى ەڭ ۇلكەن قۇمدى بوران قاينارى كوكجار قۇمدى ءشولدى جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىن باستادى. ازاتتىق ارميانىڭ كوماندير - جاۋىنگەرلەرى، كادرلار، بۇقارا، وقۋشىلار، اقسۋ قالاسى مەن ونسۋ اۋدانىنىڭ بارلىق ادامى تۇگەلدەي كەزەكتەسىپ ماڭگىلىك ءشول دالاعا كەلىپ، كوكجاردى جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىنىڭ شىمىلدىعىن اشتى.

  شيە فۋپيڭ: كوكجاردى جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىن اتقارۋداعى وي - قۇمدى بوراندى توسىپ، اقسۋ حالقىنا ارمانداعىداي ءوندىرىس، تۇرمىس ورتاسىن جاراتۋ، سول كەزدە كۇندەردىڭ كۇنىندە اقسۋدى ورمانمەن قورشاساق، كوپشىلىكتىڭ تۇرمىسى جاقسارار ەدى دەپ ويلادىق، - دەدى.

  شيە فۋپيڭ قىزمەتتە تۇرعان كەزدە كوكجارعا جورىق جاساۋ دابىلىن قاقتى، دەسەدە ينجەنەريا ونىڭ مىندەتتەن بوساۋىمەن توقتاپ قالعان جوق. سول كەزدەن قازىرگە دەيىنگى اقسۋ ايماعىنىڭ ءار دارەجەلى پارتكومدارى مەن ۇكىمەتتەرىنىڭ بىردە - بىرەۋى كوكجار ينجەنەرياسىنىڭ قۇرىلىس تەبىنىن السىرەتپەدى، تۇرلىشە داۋىردە كۇشىنىڭ بارىنشا بايتاق دالانىڭ جاسىل ءتۇسىن كەڭەيتە بەردى.

  «تاماشا ەكولوگيالىق ورتا ەڭ ءادىل الەۋمەتتىك ءونىم، جالپىعا ەڭ ءتيىمدى حالىق تۇرمىسى قۇن - ىرىسى». پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتى حالىقتى وزەك ەتكەن دامۋ يدەياسىن ۇستانىپ، ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسى مەن حالىقتىڭ قۇت - ىرىسىن تىعىز بىرلەستىردى. «كورىكتى جۇڭگو» ۇعىمى وسىلايشا جۇرت جۇرەگىنە تەرەڭ ۇيالاپ، اقسۋدىڭ قۇمايتتانۋىن جونگە سالۋدىڭ قارقىنى بىردەن تەزدەپ، ەكولوگيالىق جۇيەنى قالپىنا كەلتىرۋ بۇرىن بولىپ كورمەگەن دارەجەگە جەتتى.

  32 جىلدان كەيىن شيە فۋپيڭنىڭ ارمانى رەالدىققا اينالدى. قازىر اقسۋدىڭ ءتورت توڭىرەگىنە تۇگەلدەي ۇشى - قيىرسىز جاسىل اعاش ەگىلدى. ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى ءوسىپ كەلەدى، كەيبىرەۋلەرى ورمانعا اينالدى. بۇرىنعى ماڭگىلىك ءشول دالا كوكجار جاسىل «بۇلاق كوزىنە» اينالىپ، قات - قابات تولقىندار تۋدىرىپ، بايتاق دالانىڭ ءار بۇرىشىنا قاراي اعىپ جاتىر. قازىر تۇتاس اقسۋ ايماعىنداعى جاساندى ورماننىڭ اۋدانى 5 ميلليون 220 مىڭ مۋعا جەتتى.

  تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ: ەستە قالارلىق كورىكتى «اۋىل ساعىنىشى»

  جاسىل ءتۇس نەنى بىلدىرەدى؟ جەلدى توسىپ، بۇقارانىڭ سىرتقا شىققاندا ماسكى تاقپاۋىنا مۇمكىندىك تۋدىرۋ ما؟ 32 جىلدىڭ الدىندا بولسا جاۋاپ بالكىم وسىلاي بولار ەدى. ءبىراق قازىر ادامداردىڭ جاسىل تۇسكە دەگەن تۇسىنىگى مۇنداي قاراپايىم ەمەس.

  قانداي ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرۋ كەرەك؟ اقسۋدىڭ 32 جىلدىق قۇمدى ءشولدى جاسىلداندىرۋ بارىسى ادامداردىڭ ادامزات پەن تابيعاتتىڭ قاتىناسىنا دەگەن تۇسىنىگىنىڭ ۇزدىكسىز تەرەڭدەۋ، امالياتتان وتكىزۋ، وي جۇگىرتۋ، قورىتىندىلاۋ، قايتا جولعا شىعۋ بارىسى دا بولدى، نازاريا مەن امالياتتىڭ اينالمالى قايتالاۋىندا اقسۋلىقتاردىڭ كوكىرەگىندەگى ەكولوگيالىق وركەنيەتتىڭ ءمانى بىرتىندەپ بايي ءتۇستى.

  1992 - جىلى جاڭ جىجۇن اقسۋ ايماقتىق ورمان شارۋاشىلىعى عىلمي زەرتتەۋ ورنىنا كەلىپ تەحنيك مىندەتىن ارقالاعان بولاتىن، قازىر ول اقسۋ ايماقتىق ورتالىق ورمان باسقارۋ پۋنكتىنىڭ اعا ينجەنەرى. «وسى جىلداردا اقسۋدىڭ ورمان وتىرعىزۋ ۇستانىمىندا زور وزگەرىس تۋىلدى. ءبىرىنشى مەرزىمدەگى تابيعاتپەن شايقاسۋدان، ەكىنشى، ءۇشىنشى مەرزىمدەردەگى تابيعاتتان ۇيلەسىمدى پايدالانۋعا دەيىن، ونان قازىرگى تاۋ، سۋ، ورمان، اتىز، كول، جايلىمدى ۋنيۆەرسال جونگە سالىپ، تابيعي قالپىنا كەلۋدى نەگىز، ادام كۇشىمەن جاردەمدەسۋدى قوسىمشا ەتكەن تابيعاتتى جاقسارتۋ بارىسى ءبىر قادام، ءبىر قادامنان جينالىپ، مازمۇنى بارعان سايىن بايىپ وتىردى».

  ادامزات تابيعاتپەن ىقپالداستىق ىشىندە ءوندىرىس جۇرگىزىپ، تۇرمىس كەشىرىپ داميدى، ادامزات تابيعاتتى قادىرلەسە، تابيعات تا ادامزاتقا ءوزىنىڭ سيىن بەرەدى. ەكولوگيالىق ورتا جاقسارعاندا عانا، وركەنيەتتىڭ گۇلدەنۋى نەگىزدىك شارت - جاعدايعا يە بولادى. اقسۋدىڭ امالياتى بۇعان جاندى تۇسىنىك جاسادى.

  كوكجاردا اسپانعا بوي سوزعان اق تەرەكتەر جولدىڭ بويىن قورعاپ، ورمان اۋماقتارىنىڭ ءار بۇرىشىن ءبىر - بىرىنە جالعاپ تۇرادى. اق تەرەكتەردىڭ قورعاۋىندا الما اعاشى، جاڭعاق اعاشى رەتىمەن ورنالاسىپ، جاسىل اعاشتاردىڭ ساياسىنداعى ءار تۇستان شارۋالار شاتتىعى ساياجايلارىنىڭ بەلگى تاقتايى كوزگە ۇرادى.

  دولان وزەنىنىڭ جاعالاۋى جاسىل جەلەك جامىلىپ، بالىقتار سۋ بەتىندە اسىر سالىپ، سۋ قۇستارى قامىستى مەكەن ەتەدى، جولدان وتە قالساڭىز، كۇننىڭ شۇلەن شۇعىلاسى ورمان باقشاسىن الەمىشتەپ، جەر بەتىندە نۇردان جارالعان وزەن اعىپ جاتقانداي كورىنەدى. تۇتاس اقسۋ قالاسى ۇلكەن باقشاعا اينالعان.

  ءتىلشى وسى ارادان ساياحاتتاپ جۇرگەن جاڭ ليدى كەزدەستىردى. ول 1992 - جىلى حاڭجوۋعا بارىپ ساۋدا ىستەگەن. جاڭ لي شيزىحۋدىڭ بويىندا ارمانى ءۇشىن قۇلشىنىپ جۇرگەندە، جۇڭگونىڭ باتىس بولەگىندەگى اقسۋ ايماعىندا نەشە ميلليونداعان ادام اتا مەكەندەرىن جاسىلداندىرۋ جولىندا ماڭداي تەرى بۇرشاقتاپ، بار نيەتپەن قۇلشىنىپ جاتقان بولاتىن.

  «بارلىق جەر جاپ - جاسىل، قۇمدى بوراندى سەزىنبەيتىن بولىپپىز. سازدىق باقشاسىنا، ورمان باقشاسىنا باردىم، دولان وزەنى كورىنىس وڭىرىنە قايتا كەلدىم، وتە كورىكتى ەكەن!». 26 جىلدان كەيىن جاڭ لي اقسۋعا قايتىپ كەلگەندە ءوزىنىڭ اتا مەكەنىن تانىماي قالدى: «شەشەم كورلادا، ۇلىم اقسۋعا قايتىپ كەلىپ قىزمەتكە ورنالاستى. وسى 2 كۇندە ءۇي قاراستىرىپ ءجۇرمىن، حاڭجوۋداعى ءۇيىمدى ساتىپ، اقسۋدان ءۇي الىپ، شەشەمدى دە وسىندا الىپ كەلىپ ءبارىمىز بىرگە تۇرماقپىز».

  قاريالارىن سيلاعان ەلدىڭ ۇل - قىزدارى باقىتتى بولادى. اشىق اسپاندا جىمىڭداعان جۇلدىزداردى، كەشقۇرىم باقانىڭ شۋىلىن ەستىپ ۇيقىعا باتاتىن اقسۋلىقتار ءوز تۋعان جەرلەرىندە وسىنداي ءساليحالى كۇندەرىن وتكىزۋدە. ال وسىنىڭ بارلىعىن ولار وزدەرىنىڭ قوس قولدارىنا سۇيەنىپ جاراتتى.

  «ەكولوگيالىق ورتا ماسەلەسىن شەشۋ − حالىق تۇرمىسى ماسەلەسى ءارى ساياسي ماسەلە. تاماشا ەكولوگيالىق ورتا شەكاراداعى از ۇلت وڭىرلەرىنىڭ قوعام ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىعى، حالىق تۇرمىسىن جاقسارتۋ، دارىندىلاردى باۋراۋ جونىنەن كەلەلى مانگە يە. پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، اقسۋ ايماعى 4 ميلليون مۋدان استام جەردى تىڭنان جاسىلداندىردى، بۇنداعى ەڭ پارمەندى تىرەك − شي جينپيڭنىڭ ەكولوگيالىق وركەنيەت يدەياسى. بۇل كۇندەرى اقسۋدا ەكولوگيالىق وركەنيەت ۇستانىمى جۇرت جۇرەگىنە تەرەڭ ۇيالادى»، - دەدى اقسۋ ايماقتىق پارتكومنىڭ شۋجيى دوۋ ۋانگۇي.

  دولان وزەنىنىڭ بويىندا تۇرعانىڭىزدا سىلدىراپ اققان سۋ جاعانى ۇرىپ، سۋ مەكەنىندە جۇرگەندەي سەزىنەسىز. 2017 - جىلى اقسۋ ايماعىندا جاۋىن - شاشىننىڭ مولشەرى وتكەن جىلداعىدان %220 ارتىپ، اۋانىڭ دىمقىلدىعى كورنەكتى جوعارىلاپ، تۇتاس جىلداعى قۇمدى بوران سوعاتىن كۇن 100 كۇننەن 20 نەشە كۇنگە ازايدى.

  اقسۋ ايماقتىق ورمان شارۋاشىلىعى مەكەمەسى پارتكومىنىڭ شۋجيى شيا حۇڭۋي: ءشول دالانى جاسىلداندىرۋ اقسۋ ايماعىنداعى حالىقتىڭ تىرشىلىك ورتاسىن وزگەرتىپ، ادامداردىڭ تۇرمىس ساپاسى مەن باقىت كورسەتكىشىن جوعارىلاتتى. بۇل كۇندەرى كوپتەگەن جاستار اقسۋدا قالىپ، وسى ارادا ءومىردىڭ قۇنىن ايگىلەۋدە، - دەدى.

  جۇيەلى جونگە سالۋ: ءشول دالانى جاسىلداندىرۋدىڭ جۇڭگو جوباسىن ازىرلەدى

  ارمان قاشاندا ءتاتتى، جوبا جاساۋ جوسپارلاۋدان وڭاي، دەسەدە ارماندى جۇزەگە اسىرۋدىڭ تاباندىلىقپەن ىستەۋدەن باسقا وڭاي جولى جوق. ورمان اراسىنا ورنالاسقان كوكجار ەسكەرتكىش سارايىندا كوكجار جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىنىڭ جاساندى سەرىكپەن تۇسىرگەن 4 دانا تۇتاس كورىنىس سۋرەتىنەن اقسۋدىڭ قۇمايتتانۋدى جونگە سالۋىنىڭ دابىرالى تاريحى ايگىلەنىپ تۇر. العاشقى تينامداي جاسىلدىقتان باستالعان الىس ارالىقتى سۋرەتكە قاراساڭىز، 2017 - جىلعا جەتكەندە، بىردەي سالىستىرماداعى كورىنىس بۇكىلدەي جاسىلدىققا اينالادى.

  ەكولوگيالىق وركەنيەتتى قالاي قۇرۋ كەرەك؟ بىلايشا ايتقاندا، كوكجار حيكىمەتى قالاي تۋىلدى؟

  «العاشىنداعى كوكجار رۋحىن ءوز كۇشىنە سۇيەنىپ ءومىر ءسۇرۋ، ىنتىماقتاسا كۇرەس جۇرگىزۋ، قاجىرلىلىقپەن شارۋاشىلىق قۇرۋ، قالتقىسىز ۇلەس قوسۋ سىندى 4 سوزگە جيناقتاۋعا بولادى. ەگەر ونى ءبىر اۋىز سوزگە جيناقتاساق، ۇلى ءىسىمىزدى پارتيا مەن حالىقتىڭ كۇشىنە سۇيەنىپ ىلگەرىلەتۋ بولادى. تەك پارتيا مەن حالىققا سۇيەنسەك بولعانى، ءىستىڭ بارلىعى ىلگەرى باساتىن بولادى»، - دەپ ءسوزىن قورىتىندىلادى شيە فۋپيڭ.

  قاجىرلىلىقپەن ىستەۋدەن تىس، ءىستىڭ ەبىن تابا ءبىلۋ كەرەك. عىلمي ۇستام جانە رەفورما جاساۋ، جاڭالىق اشۋ رۋحى اقسۋدىڭ ءشول دالانى جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىندا جەڭىسكە جەتۋىندەگى شەشۋشى فاكتور.

  لي زۇڭميڭنىڭ بۇل جونىندە ايقىن تانىمى بار. كوكجار ورمان باسقارۋ پۋنكتىنىڭ بۇرىنعى باستىعى بولعان ول بۇل كۇندەرى اقسۋ ايماقتىق ورماندى اۋەدەن قورعاۋ پۋنكتىنىڭ باستىعى، ول ءومىر بويى ورمان قورعاۋمەن اينالىسىپ كەلەدى. «بۇرىندارى ورماندى اۋەدەن قورعاۋ دەگەن قايدان بولسىن، ونداي نۋ ورمان قايدا، ازىراق جۇرسەڭ ار جاق - بەر جاعىنان شىعاسىڭ. اقسۋدىڭ ءشول دالانى جاسىلداندىرۋىنىڭ بۇگىنگىدەي جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزۋى عىلمي وي جەلىسىنىڭ ارقاسى»، - دەدى لي زۇڭميڭ.

  لي زۇڭميڭ: سۋ ماسەلەسى بارلىق ىسپەن ساباقتاسىپ جاتادى، كوكجار جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىنان باستاپ، ءبىز تەمىر شىڭىن ۋاكىل ەتكەن تيانشاننىڭ وڭتۇستىك باۋرايىنداعى قار سۋىن ءونىمدى پايدالاندىق، اۋەلى، سۋدى جونگە سالىپ، ونان كەيىن اعاش ەكتىك، - دەدى. 32 جىلدا اقسۋ ايماعىنىڭ ءشول دالانى جاسىلداندىرۋىنداعى ءتۇرلى تاجىريبەلەرى ۇزبەي كوشىرىلىپ، جالپىلاستىرىلىپ، دۇنيە جۇزىندەگى قۋاڭ رايونداردىڭ ءشول دالانى جاسىلداندىرۋىنا ۇلگى ازىرلەدى.

  شۇڭقىرعا ەگىپ، شۇڭقىردى عانا سۋارىپ سۋ بايلىعىن ۇنەمدەۋ، ارىق قازىپ سوردى ازايتۋ، اعىن سۋمەن سوردى ىعىستىرۋ ارقىلى توپىراقتى جاقسارتتى، كوكتەم، كۇز مەزگىلدەرىندە اعاش ەگۋ ءتاسىلى ارقىلى ونىمدىلىكتى جوعارىلاتتى، بۇل بۇگىنگى كۇندەرى ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن جەرلەرىندە كەڭىنەن قولدانىلۋدا.

  «جەرىنە قاراي اعاش تاڭداۋ» پرينسيبىن دايەكتىلەندىرىپ، اعاش ءتۇرىن تاڭدادى ءارى «ورمان ارقىلى ورماندى اسىراۋ» سىندى ءادىستى ويلاپ تاۋىپ، ورمان شارۋاشىلىعىن ساپالى باسقارۋدى، قورعاۋدى جانە ونىڭ باياندى دامۋىن ىلگەرىلەتتى. ەكولوگيالىق ورمان مەن ەكونوميكالىق ورماندى سايكەستى دامىتۋ ۇلگىسى حۇڭچيپو الماسىن ۋاكىل ەتكەن اقسۋ ايماعىنىڭ جەمىس شارۋاشىلىعىن ۇشقان قۇستاي دامىتتى، اقسۋ الماسى بۇكىل ەلىمىزدەگى ەڭ ساپالى جەمىس ماركاسىنىڭ بىرىنە اينالدى.

  ۇزاق ۋاقىتتىق اماليات نەگىزىندە، اقسۋ ايماعى ۇكىمەت جەتەكشىلىك ەتكەن، كاسىپورىن مەن قوعامنىڭ ءار سالاسى ات سالىسقان، بازار اينالىمىندا ءونىمنىڭ قۇنىن ىسكە اسىراتىن جول تاپتى.

  ونسۋ اۋدانىنداعى ۇزىندىعى 11 كيلومەترگە، كەڭدىگى 9 كيلومەترگە سوزىلعان كولەمدى ورمان بەلدەۋىن اۋداندىق ورمان شارۋاشىلىعى مەكەمەسىنىڭ پەنسياعا شىققان كادرى حۋ انجياڭ ماقتانىشپەن تىلگە الادى: اۋداندىق ۇكىمەت 20 ميلليون يۋان قارجى قوسىپ، 10 مىڭ ءتۇپ ەكولوگيالىق ورمان ەكتى، ءوسۋى جاقسى بولعاندىقتان ۇلگىلىك اسەرىن تۋدىردى، سوڭىنان ەگىلگەن 90 مىڭ تۇپكە جالپى 2 ميلليارد يۋان قوعامدىق كاپيتال قارجى قوستى، ءبىز 20 ميلليون يۋاننان پايدالانىپ 2 ميلليارد يۋان باۋرادىق.

  «ءبىز ەندى كولەمىن كەڭەيتپەيمىز، قازىرگى جاسىل جەردىڭ سيىمدىلىعىنىڭ ساپاسىن كوتەرىپ، ونىمدىلىگىن ارتتىرىپ، سول ارقىلى قوعامعا اناعۇرلىم كوپ، اناعۇرلىم ساپالى ەكولوگيالىق ونىمدەردى ازىرلەيمىز»، - دەدى جاڭ جىجۇن. التىن كۇز − اقسۋدىڭ المادان مول ءونىم الاتىن كەزى، وسى مەزگىلدە، سان - ساناقسىز باعباندار ءوز قولدارىمەن ەككەن جاسىل القاپتان ءومىردىڭ ءلاززاتىن تاتۋدا. ءومىردىڭ الىس ساپارىندا بۇل شاتتىقتار تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋمەن بىرگە ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاسا بەرمەك.

جاۋاپتى رەداكتور : سايراش تۇرارجان قىزى

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.