− اقسۋدىڭ كوكجارداعى ءشول دالانى جاسىلداندىرعاندىعى تۋرالى (2)
تىلشىلەرىمىز سۇي يۇنيان، ليۋ دۇڭلاي، جاڭ حايفىڭ
اقسۋ مەملەكەتتىك سازدىق باقشاسى اقسۋ قالا رايوننىڭ «جاسىل وكپەسىنە» اينالدى (9 - ايدىڭ 26 - كۇنى تۇسىرىلگەن). سۋرەتتى ءتىلشىمىز حان لياڭ تۇسىرگەن
1986 - جىلى اقسۋ ايماعىندا بۇتاق - جاپىراقتارى سەلدىر تۇڭعىش اعاش قالامشاسى ەگىلگەن ەدى، ۋاقىت وزىپ بۇگىنگە جەتكەندە كوكجار جاسىل مانات، نۋ ورمانمەن كومكەرىلدى. 32 جىل بويىندا اقسۋلىقتار كەمەلدى جوبا جاساپ، قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزىپ، تالماي ەڭبەك ەتىپ، شولەيتتەنۋدى تىزگىندەۋدى ۇزدىكسىز جۇرگىزىپ، ەكولوگياسى سۇركەيلى تاكلاماكان ءشولىنىڭ باتىس سولتۇستىك جيەگىندە ءبىر ميلليون 153 مىڭ مۋ جەرگە ورمان ءوسىرىپ، جاسىل كەرەمەت جاراتتى. ب م ۇ - نىڭ قورشاعان ورتا، بايلىق قورعاۋ كوميتەتى جاعىنان «الەمدەگى 500 كوركەم كورىنىستىڭ» قاتارىنا ەنگىزىلدى.
كەشەگى «دۇلەي بوران قۇتىرىنا سوعۋدان» «باقتا شاپتول، ورىك سامسىعانعا» دەيىن، اراداعى وسىنداي زور ايىرماشىلىق ادامدى ەرەكشە اسەرلەندىرەدى. ءسىرا، قانداي ءبىر جويقىن ۇلى كۇش، قانداي ءبىر كۇرەس رۋحى وسىنداي جاسىل كەرەمەتتى جارىققا شىعاردى ەكەن؟
باس شۋجي شي جينپيڭ: دۇرىس بەتالىستى بويلاپ، جىلدان - جىلعا، ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاپ ىستەگەندە، ەكولوگيالىق جۇيەنى قالپىنا كەلتىرۋگە بولادى، - دەپ قايتا - قايتا باسا دارىپتەدى. راسىندا سولاي، 32 جىلداعى «جاسىل ۇزاق ساپاردا»، اقسۋلىقتار تەڭىزدەي تولقىعان جاسىل ورمانمەن كوكجار رۋحىن جازدى.
كەمەلدى جوبا جاسادى
تىنىش كۇيدە تۇرعاندا انىق ايىرماشىلىعى بار سارى ءتۇس پەن جاسىل ءتۇستىڭ ءوزى ءبىر - ءبىر كورىنىس. ال دۇلەي بوران سوققاندا، سارى ءتۇس ءبىر تۇتاس الاپتاعى جاسىل ءتۇستى قۇتىرىنا تاپتايدى، بۇل وڭتۇستىك شينجياڭداعى شۇراتتاردىڭ ءبارى دەرلىكتەي عاسىرلاردان بەرى باستان وتكەرىپ كەلە جاتقان قۇبىلىس.
«كوكجار» ۇيعۇر تىلىندە «كوك ءتۇستى جار» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. اقسۋ قالاسى مەن ونسۋ اۋدانىنىڭ شىعىس سولتۇستىك قالا ماڭىنداعى جىرا - جىلعالى، سورتاڭدى ءشول دالا ەكى اۋداننىڭ (قالا) تىكەلەي قۇمدى بوران قاينارى. كولەمدى جاسىلداندىرۋ ءىسى باستالۋدىڭ الدىندا، بۇل جەردە بورانمەن ۇشقان قۇم كۇن كوزىن كورسەتپەيتىن، ءبىر جىلدا كۇندىزدىڭ وزىندە ۇيگە شام الىپ كىرۋگە ءماجبۇر ەتەتىن اۋا رايى 100 كۇننەن اساتىن.
ادامدار كوكجاردى جاسىلداندىرۋدى چيڭ پاتشالىعى زامانىنان باستاپ ويعا العانىمەن ادام كۇشى، زات كۇشى، قازىنا كۇشى، تەحنيكالىق ورە سياقتى شارت - جاعدايدىڭ شەكتەۋىمەن ساتسىزدىككە ۇشىراپ وتىرعان.
حالىقتىڭ باقىتتى تۇرمىسقا تالپىنىسى − پارتيانىڭ كۇرەس نىساناسى. 1986 - جىلى اقسۋ ايماقتىق پارتكوم، اكىمشىلىك مەكەمەسى كوكجار ەكولوگيانى جاسىلداندىرۋ قۇرىلىسى ينجەنەرياسىن رەسمي باستادى.
جوبا جاسالدى، نىق قادام تاستالدى. 9 - ايدىڭ 23 - كۇنى اقسۋ ايماقتىق پارتكومنىڭ سول كەزدەگى شۋجيى شيە فۋپيڭ سول تۇستاعى قامال الىپ، قيىندىقتى جەڭۋدىڭ جاپالى بارىسىن ەسكە الدى: «ىقتاسىن ورمان بەلدەۋىن جاساۋداعى ەڭ شەشۋشى تەتىك − جاسىلداندىرۋعا پايدالانىلاتىن سۋ، ءبىز ونسۋ اۋدانىنداعى گىميڭ توعانىنان كوكجارعا سۋ باستادىق». سۋ باستاپ اكەلەتىن توعان تارتىلاتىن جەر ويلى - قىرلى، جىرا - جىلعالى، توپىراعى بورپىلداق، قۇرىلىس جۇرگىزۋ وتە قيىن بولدى. ادامدار توپىراق كۇرەگىشپەن ماتەريالداردى تاسىپ، ەسەك اربامەن سۋ اكەلدى... توعان قازىپ سۋ اكەلۋ سىندى قيىن جۇمىسقا بەل شەشە كىرىستى.
«كوپ جەردىڭ توپىراعى شەگەدەي قاتتى، تەسەمەن شاپساڭ ارعى جاعىنان سور شىعادى، قازۋ ماشيناسىنىڭ دا امالى بولمادى». سول جەردە تۇراتىن اسكەري بولىمدەگى كوماندير - جاۋىنگەرلەر جەر تەگىستەۋ جۇمىسىنا بەلسەنە قاتىناستى، قوپارعىشپەن توپىراقتى بوساتتى، كادرلار، بۇقارا، وقۋشىلار ازىقتارىن الىپ، كوكجارداعى قۇرىلىستىڭ ءبىرىنشى شەبىنە اتتاندى... جۇزدەگەن جىرا تەگىستەلدى.
«توپىراقتىڭ سورتاڭدىعى وتە جوعارى بولسا، ەككەن اعاشتىڭ كوكتەۋ - كوكتەمەۋىنىڭ ءوزى بەيمالىم ەدى». جۇرتشىلىق تەرەڭ توعان قازىپ، ءۇش قاباتقا ءبولىپ توپىراقتى جوعارىعا شىعاردى، ونان سوڭ سۋ ايداپ، سوردى ىعىستىردى... توپىراقتىڭ سور قۇرامى %8.0تەن تومەندەپ، اعاشتىڭ كوكتەۋ سالىستىرماسى %87كە جەتىپ، مەملەكەتتىڭ ينجەنەريالىق ورمان وتىرعىزۋ ولشەمىنەن استى.
«كوكتەمدە عانا اعاش ەگۋ كولەمدى اعاش ەگىپ، ورمان ءوسىرۋدىڭ اياق الىسىنا ىلەسە الماعاندىقتان، ءبىز 1987 - جىلى كۇزدە اعاش ەگىپ كوردىك». ادامدار تولىسقان اعاش قالامشاسىن تاڭداپ الىپ، باسىن كەسىپ ىرعالۋىن ازايتىپ، باعىپ - باپتاۋدى كۇشەيتتى... كەلەسى جىلى قاتارعا قوسىلۋ سالىستىرماسى %90تەن استى، وسىدان باستاپ ەكى ماۋسىمدا اعاش ەگۋ بۇكىل شينجياڭدا جالپىلاستىرىلدى.
كەمەلدى جوبا جاسالدى. ءبىرىنشى ءتۇپ اعاشتى ەگۋدەن باستاپ، ايماقتىق پارتكومنىڭ ءار كەزەكتەگى باسشىلىق القاسى جۇمىستى بىرىنەن كەيىن ءبىرى جالعاپ، جاسىل ءۇمىت ۇرىعىن توقتاۋسىز سەپتى، ەكولوگيالىق قۇرىلىستىڭ ۇشقىنى ۇزدىكسىز قاۋلايدى، «ساياساتتى اتقارۋدا ەڭ ابزالى تۇراقتىلىق، تاباندىلىق» سىندى بيلىك جۇرگىزۋ ۇلگىسىن قالدىردى.
كوكجار ەسكەرتكىش سارايىندا، 1985 - جىلدان 2017 - جىلعا دەيىنگى كوكجاردى جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىنىڭ جاساندى سەرىكتەن تۇسىرىلگەن تولىق 4 سۋرەتىندە جەردەگى سارى ءتۇس پەن جاسىل ءتۇستىڭ ازايۋ - كوبەيۋ جاعدايى انىق كورسەتىلگەن. قازىرگى تاڭدا ءشول دالا توسىندە باتىس سولتۇستىكتەن شىعىس وڭتۇستىككە قاراي اقسۋ قالاسى مەن ونسۋ اۋدان قالاشىعى رايونىن وراي بوي كوتەرگەن «جاسىل قورعان» ومىرشەڭدىك كۇيىن اسقاقتاتۋدا.
تاريحتىڭ ۇلى اعىسى وركەشتەنە العا ۇمتىلۋدا، ونداعان جىلدار بويى دامۋدىڭ ناتيجەسىندە جۇڭگونىڭ مەملەكەت قۋاتى ۇزدىكسىز ارتىپ، ەكولوگيالىق ورتاداعى كورنەكتى ماسەلەلەردى شەشۋگە شارت - جاعدايى، قابىلەتى جەتەتىن مەزگىلگە جەتتى. پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسى بۇرىن بولماعان دەڭگەيگە كوتەرىلدى، وسىعان وراي اقسۋدىڭ ەكولوگيالىق قۇرىلىسىندا دا ساپالىق وزگەرىستەر جارىققا شىقتى. ءاۋ باسىن كوكجاردان باستاساق، ىركەس - تىركەس اتقارىلعان اقسۋ وزەنى الابىن، وگەن وزەنى الابىن جونگە سالۋ، سونداي - اق كوڭتايلىقتاعى ءشول دالانى جاسىلداندىرۋ سىندى ءبىر ميلليون مۋلىق 3 ينجەنەرياعا، ودان ارى ەگىستىك جەردى ورمانعا قايتارۋعا، «3 تەرىستىك ىقتاسىن ورمانىنىڭ» 5 مەرزىمدىك ينجەنەرياسىنا، سازدى قورعاۋدى، قالپىنا كەلتىرۋدى كۇشەيتۋگە، قالانىڭ جاسىل دامۋىن ىلگەرىلەتۋگە دەيىن، اقسۋ ايماعى كىلەڭ جاسىلداندىرۋدان ەكولوگيانى جاپپاي جونگە سالۋ، قالپىنا كەلتىرۋگە دەيىنگى دامۋدى جۇزەگە اسىردى.
ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاپ ىستەدى
كوك اسپان، اقشا بۇلت، جىمىڭداعان جۇلدىزدار، بالىعى اسىر سالعان تۇنىق سۋ، جاسىل جاعا. ۇرپاقتارعا وسىنداي ەكولوگيالىق ورتا جاساپ بەرۋ ءارى قالدىرۋ − اقسۋلىقتاردىڭ قاراپايىم ارمانى، اسىرەسە، بۇلتارتپاس جاۋاپكەرشىلىگى.
4 مەرزىمدەگى كوكجار ينجەنەرياسىندا جالپى 54 رەت بىرىككەن شايقاس ءجۇرىلىپ، 4 ميلليونعا تاياۋ ادام (رەت) مىندەتتى اعاش ەگۋگە قاتىناستى. 32 جىل بويى ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاپ ىستەگەن اقسۋلىقتار «ءوز كۇشىنە سۇيەنىپ ءومىر ءسۇرۋ، ىنتىماقتاسا كۇرەس جۇرگىزۋ، قاجىرلىلىقپەن شارۋاشىلىق قۇرۋ، قالتقىسىز ۇلەس قوسۋ» سىندى كوكجار رۋحىن جەتىلدىردى.
جاپانداعى ءشول دالادا كەتپەنىن كوتەرگەن تالايلاعان ادامدار ءۇنسىز عانا ەڭبەك ەتتى، الايدا قاجىرلىلىقپەن ەڭبەك ەتۋ رۋحى سارى التىنداي تۇنىپ قالدى. اقسۋ قالاسىنىڭ باستىعى عۇلامجان رەيىم بىلاي دەدى: «كوكجاردىڭ جاسىلدانۋىن ازاتتىق ارميا كوماندير - جاۋىنگەرلەرىنىڭ، جەرگىلىكتى ورىنداعى كادر - بۇقارانىڭ، ىشكى ولكەلەردەن شينجياڭعا كەلگەن جەمىس - جيدەك ەگۋشىلەردىڭ، شينجياڭعا كومەككە كەلگەن كادرلاردىڭ، ورتالىق كاسىپورىندارى مەن اۆتونوميالى رايونداعى كاسىپورىندارداعى جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەردىڭ ورتاق قۇلشىنىسىنان بولە قاراۋعا بولمايدى. كوكجار ينجەنەرياسى، كوكجار رۋحى − پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ باسشىلىعىندا، بۇكىل ەل حالقىنىڭ، بۇكىل شينجياڭ حالقىنىڭ نەشە ۇرپاق بويى بىرگە قۇلشىنۋىنىڭ جەمىسى، ول ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ ايعاعى، ول <بەستى شىنايى مويىنداۋدى> ايگىلەدى».
1986 - جىلى عۇلامجان 16 جاستا ەدى، سول كەزدەن باستاپ وسى بالا ءار جىلى تۇراقتى ۋاقىتتا ساباقتاستارىمەن بىرگە 2 ساعات جاياۋ جول باسىپ ءشول دالاعا بارىپ اعاش ەگىپ تۇردى. «اتام مەن اجەم ونسۋ اۋدانى جام اۋىلىنىڭ قازاناسما قىستاعىندا تۇرمىس كەشىردى، <قازاناسما> ۇيعۇر تىلىندە <قازان كوتەرمە> دەگەن ماعىنانى بەرەدى، ويتكەنى قۇمدى بوران سوعا جونەلگەندە تاماق ىستەۋگە مۇلدە كەلمەيتىن»، − دەدى ول.
عۇلامجان بىلاي دەدى: «سول جەردەگى تۇرعىنداردا اتا - باباسىنان بەرى ءۇيدىڭ الدى - ارتىنا اعاش ەگەتىن ءداستۇر بار، نەشە ۇرپاق بويى اعاش ەگىپ كەلسە دە، قۇمدى بوران توقتاتپايتىن. مەكەندەرىنىڭ ورمانمەن كومكەرىلىپ، اۋقاتتانۋ باعىنا اينالارىن اتالارىمىز سول كەزدە ويىنا الۋعا دا باتىنباعان. كوممۋنيستىك پارتيا بولماسا، سوتسياليستىك ءتۇزىم بولماسا، ارمان قايدان جۇزەگە اسسىن!». بۇقارانىڭ شىنايى تابىس سەزىمى، باقىت سەزىمى − ادامداردىڭ ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاپ ىستەۋىنىڭ ناتيجەسى ءارى ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاپ ۇزدىكسىز ىستەۋىنىڭ قوزعاۋشى كۇشى.
ونسۋ اۋداندىق ورمان شارۋاشىلىعى مەكەمەسىنىڭ باستىعى دىڭ حاۋ ءۇشىن ايتقاندا، ءاربىر بۋىن ورمان ەگۋشىلەردە ۇقساس بورىش، ۇقسامايتىن مىندەت جاۋاپكەرشىلىگى بار. بيىل 39 جاستاعى دىڭ حاۋ «ەكىنشى بۋىن ورمانشى»، 9 جاسىندا اكە - شەشەسىمەن بىرگە حۋناننان كوكجار ينجەنەريالىق قۇرىلىسىنىڭ ورنىنا كەلگەن، اكە - شەشەسى جەمىس - جيدەك ەگۋشىلەر، ال ءوزى داشۋە تاۋىسقان سوڭ ەرىكتى تۇردە اقسۋعا قايتىپ، كوكجار ورمان باسقارۋ پۋنكتىنىڭ تەحنيگى بولدى.
2006 - جىلى ونسۋ اۋدانى كوكجار ينجەنەرياسىنىڭ 100 مىڭ مۋلىق ەكولوگيالىق باقشا قۇرىلىسىن باستادى، دىڭ حاۋ ءشول دالادا 3 جىل تۇردى، سول ۋاقىتتىڭ تەڭ جارتىسىندا شاتىر مەن جەر كەپەدە جاتتى. سول جىلى جازدا ول ويلى - قىرلى جولدا موتوتسيكلمەن كەلە جاتىپ جىعىلىپ جارالانىپ، كوزىنىڭ اينالاسىن 20 جىپپەن تىكتىرگەن سوڭ قىزمەتىن تاعى جالعاستىردى.
2007 - جىلى 4 - ايدىڭ 9 - كۇنى ۇلكەن قىزى دۇنيەگە كەلگەندە، دىڭ حاۋ شيپاحانادا ايەلى مەن قىزىنىڭ جانىندا ءبىر ءتۇن بولعان سوڭ، جەمىس باعىنا قايتىپ، قاربالاس جۇمىسقا كىرىسىپ كەتتى، كەيىنگى جولى ۇيىنە قايتقاندا، قىزى الدە - قاشان ايعا تولعان ەدى. «سول كەزدە جەمىس اعاشتارىنىڭ %70تەن استامى ۇسىككە شالدىقتى، ءبىز سيرەك كەزدەسەتىن ۇسىك اپاتىنا توتەپ بەردىك، بيىلعى مول ءونىم اپاتتان كەيىنگى قايتا قۇرۋدىڭ، العان بەتتەن قايتپاۋدىڭ جەمىسى»، - دەدى ول.
اپاتتىڭ ماجبۇرلەۋىمەن، ورمان شارۋاشىلىعى تاراۋى داعدارىستى ورايعا اينالدىرىپ، شىلاندى توتە ەگۋ تەحنيكاسىن زەرتتەپ، جالپىلاستىرىپ، وزىندىك قۇنى تومەن، قاتارعا قوسىلۋ سالىستىرماسى جوعارى تەحنيكا ارقىلى وڭتۇستىك شينجياڭداعى 100 جىلدان بەرگى شىلان ءوسىرۋ ءداستۇرىن وزگەرتتى ءارى 3 جىل ۋاقىتپەن شىلاننىڭ 100 كيلوگرامعا جەتپەيتىن مۋ باسىندىق ءونىمىن 400 كيلوگرامعا جەتكىزدى، ءسويتىپ شىلان اعاشى ونسۋداعى جەمىس اعاشىن ەگۋشىلەردىڭ كىرىستى ارتتىرىپ اۋقاتتانۋداعى ماڭىزدى جەمىس اعاشىنا اينالدى.
جاڭا داۋىردەگى ورمان شارۋاشىلىعى قىزمەتكەرلەرىنىڭ ارقاسىنداعى اۋىر مىندەت جەمىس ورمان شارۋاشىلىعىنىڭ وسىزاماندانۋىن ىلگەرىلەتۋ. مەملەكەت ەكونوميكانى جوعارى ساپامەن دامىتۋدى العا قويىپ، اۆتونوميالى رايون جەمىس ورمان شارۋاشىلىعى ساپاسىنىڭ ءوسىپ، ءونىمىنىڭ ارتۋىن ىلگەرىلەتىپ وتىرعان جاعدايدا، سانسىزداعان «دىڭ حاۋلار» اتىزدا قاربالاس جۇمىس ىستەپ تەر توگۋدە.
باقىت كۇرەسپەن كەلەدى
قازىرگى تاڭداعى اقسۋ سۋلى قالا، باۋ - باقشالى قالا. قالا تۇرعىندارى سىرتتان تۋىس - تۋعاندارى، دوس - جاراندارى كەلسە گۇل - شوپتەرمەن كومكەرىلگەن، قۇستار سايراپ، جۇپار ءيىسى اڭقىعان دەمالىس ورىندارىن ماقتانىشپەن كورسەتەدى. سازدىق باقشاسىنىڭ، ورمان باقشاسىنىڭ، دولان وزەنى كورىنىس بەلدەۋىنىڭ كورىنىسى كوركەم، قالادا جاسىل الاڭقايلار بارشىلىق.
پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، اقسۋ جاسىل دامۋ ۇستانىمىن دايەكتىلەندىرىپ، تياناقتاندىرىپ، ەكولوگيانى قورعاۋدى، ەكولوگيالىق جۇيەنى قالپىنا كەلتىرۋدى جالپىلىق جونگە سالۋمەن ءبىر تۇتاس ىلگەرىلەتىپ، ەكولوگيانى كورىكتەندىردى، جەمىس ەگۋشىلەردى بايىتتى، حالىق تىلەگىن ۇيىستىردى.
وسىنىڭ بارلىعى كۇرەسپەن كەلدى.
1987 - جىلى كوكجار 1 - مەرزىمدىك ينجەنەرياسىنىڭ شابىتتاندىرۋ ساياساتىن جاريالاۋى شارۋالاردى جەمىس - جيدەك باعىن كوتەرمەگە الۋعا باۋرادى، ابىلەت مامەتنياز وتباسىنداعى 9 جاندى باستاپ، ونسۋ اۋدانىنىڭ كوكجارىنا كەلەدى، سول كەزدە بالاسىنىڭ ۇلكەنى 8 جاستا، كىشكەنەسى 2 جاستا عانا بولاتىن. قازىر ول 78 جاسقا كەلدى، بالالارى اكەسىنىڭ جەمىس باعىن باسقارۋدا.
«سول جىلدارى، بۇل جەردە ەشتەمە جوق ەدى! سىزدەر كورىپ وتىرعان بۇل جەرلەر قۇلازىعان دالا بولاتىن. شىنىن ايتسام، سول كەزدە ىشتەي ۇمىتسىزدەنگەن بولاتىنمىن. الايدا نەشە 10 مىڭداعان ادام بۇل جەرگە اعاش ەكتى، ولاردىڭ ايتۋىنشا باسشىلار دا اعاش ەگىپتى. اعاش ەگىلگەننەن كەيىن ونى قارايتىن ادام بولۋ كەرەك، مەن كوپ ويلانىپ، وسىنشاما كوپ ادام اعاش ەكتى، بۇل ءىستى اياقسىز قالدىرۋعا بولمايدى دەپ ويلادىم، سوندىقتان 26 مۋ جەردى كوتەرمەگە الىپ، الما اعاشىن، ورىك اعاشىن، قاۋىن - قاربىز، كوكونىس ەكتىم، ءتۇرى وتە كوپ بولعانىمەن، ەڭ جاقسى قاتارعا قوسىلعانى الما مەن قاۋىن - قاربىز بولدى»، - دەدى ابىلەت جەمىسى سامسىعان سايا باعىندا تۇرىپ.
«سول كەزدە وتە جاپا تارتتىم، بالالارىمنىڭ ءبارى توپىراققا اۋناپ ەسەيىپ - ەرجەتتى. ايەلىم ەكەۋىمىز شەلەكتەپ سۋ تاسىپ، شۇڭقىرعا ءبىر - بىردەن قۇيىپ، ءبىر تامشى سۋدى دا ىسىراپ ەتپەيتىنبىز. مەن توقتامعا قول قويدىم، اعاشتى قاتارعا قوسۋىم كەرەك. سول كەزدە بۇل ۋاقىتشا قيىنشىلىق، كەيىن ءبارى جاقسى بولادى، ابىلەت العان بەتىڭنەن قايتپا دەپ ءوزىمدى - ءوزىم العا باسۋعا جەبەدىم»، - دەپ ءسوزىن ساباقتاعان قاريا بىردەن جادىراپ: الايدا، مەن وسىنشاما جاقسى بولارىن ويلاماعام. ءۇيىمنىڭ اينالاسىنىڭ بىرتىندەپ جىلدان - جىلعا جاسىلدانعاندىعىن كوزىممەن كوردىم. بۇرىندارى بۇل جەر ۇشى - قيىرسىز سارى دالا بولىپ كورىنەتىن، اعاشتاردىڭ بىرتىندەپ وسۋىمەن قازىر الىستىعى بىلىنبەيتىن بولدى، بار الاپ جاسىلداندى، - دەدى.
تاۋى مەن وزەنىن كورگەندە، اۋىلىڭا دەگەن ساعىنىشىڭ ارتادى. 30 نەشە جىلدان بەرى، كوكجار رۋحى اقسۋلىقتاردىڭ قانىمەن، جانىمەن توعىستى، تەك باتىلدىقپەن تالپىناتىن بولساڭ، جۇزەگە اسپايتىن ارمان جوق. ءار جولى قيىنشىلىققا جولىققاندا كوپشىلىك: سول جىلدارى كوكجاردىڭ ءبىرىنشى مەرزىمدىك ينجەنەرياسىندا سونشاما قيىن جاعدايدى باستان وتكەردىك، الدىمىزداعى بۇل ماسەلە نەگە تۇرادى؟ - دەيدى.
1988 - جىلى كوكجار ينجەنەرياسى قۇرىلىسىنا العاش رەت ات سالىسقاننان باستاپ، چىن شيچۋ «ەڭبەك ونىمدىلىگىن قايتكەندە جوعارىلاتۋعا بولادى» دەگەنگە باس قاتىرادى. «كوكجار ينجەنەرياسىن ەندى باستاعاندا توڭكەرىلمەلى ماشينا جوق بولاتىن، سوندىقتان مەن العاشقى سۇيىقتىق قىسىمدى اۆتوماتتى ماتەريال ءتۇسىرۋ تراكتورىن قۇراستىرىپ شىقتىم»، - دەگەن 53 جاستاعى چىن شيچۋ قازىرگى تاڭدا اقسۋ ۋاڭگو جوعارى تەحنيكا شەكتى جاۋاپكەرلىك سەرىكتەستىگىنىڭ باس مەڭگەرۋشىسى، ونىڭ بارلىق تاپقىرلىعى جەمىس ورمانى كاسىبىن ورىستەتۋمەن تىعىز بايلانىسىپ جاتىر.
2008 - جىلى جەمىس اعاشىن توزاڭداندىرۋ ماشيناسىنىڭ دۇنيەگە كەلۋىمەن، جەمىس ەگۋشىلەر گۇل توزاڭىن ءبىر - بىردەن توزاڭداندىرمايتىن بولدى. 2017 - جىلى تاپقىرلانعان جەمىس بۇتاعىن ۇساتۋ ماشيناسىمەن بۇتالعان جەمىس اعاشى بۇتاعىن سول جەردىڭ وزىندە تىكە ۇساقتاپ، اتىزعا شاشۋعا بولاتىن بولدى، بۇل توپىراقتىڭ ورگانيكالى زاتىن كوبەيتىپ، توپىراقتى جاقسارتتى.
ءاربىر تەحنيكانىڭ زەرتتەپ اشىلۋى جانە جالپىلاستىرىلۋى ەرەكشە ماشاقاتتى بارىس، الايدا جالپىلاستىرىلعاننان كەيىن جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋىنا كەدەرگى بولىپ وتىرعان ماسەلەلەردى شەشەتىن بولادى. «بۇل جولدى 30 جىل باستىم، استە العان بەتىمنەن قايتپايمىن. عىلىم - تەحنيكادان يگىلىككە كەنەلدىم، ونان دا ماڭىزدىسى، ول جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋ دەڭگەيىن كوتەردى»، - دەدى چىن شيچۋ.
2006 - جىلى زىڭ شياڭ - ى اقسۋ الماسىنان العاش رەت اۋىز تيگەندە «مۇنداي ءدامدى الما بۇل ارادا قالاي ەگىلگەن؟»، - دەيدى. بۇرىندارى شاڭحايدىڭ اق جاعالىسى بولعان ول سول كەزدەگى المانىڭ ءدامىن ءالى ۇمىتار ەمەس.
ءبىر جىلدان كەيىن، ول كورىنىس جوبالاۋ قىزمەتىنەن بوساپ، اقسۋعا كەلىپ جەمىس باعىن كوتەرمەگە الادى. 2012 - جىلى ول تاعى 800 مۋ ماقتا اتىزىن كوتەرمەگە الىپ، الما ەگۋدى ويلايدى، الايدا زىڭ شياڭ - ى ماقتا اتىزىنىڭ جەمىس اعاشىن ەگۋگە مۇلدە ۇيلەسپەيتىندىگىن بىلمەگەندىكتەن، ءبىر ميلليون يۋاننان ارتىق اقشانى بوسقا شاشادى.
ونبەسە، قايتا ەكتى! العان بەتىنەن قايتپايتىن ول شاڭحايداعى 3 ءۇيىن ساتىپ، قارجىنى جەردى ساپالىلاندىرۋعا جۇمسايدى. تاماق، ۇيقىدان باسقا بارلىق ۋاقىتىن جەمىس اعاشىنا جۇمسايدى، جەمىس ەگۋشىلەردەن، ەگىس الاڭىنداعى تەحنيكتەردەن، اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم اكادەمياسىنداعى مامانداردان تىنباي سۇراپ ۇيرەنەدى...
11 جىل ءوتتى، «زىڭزىڭ جەمىس باعىنىڭ» ورگانيكالى جەمىس سورتىنىڭ اتى الىسقا تارادى، «كەلەر جىلى ءبىز وسىرگەن حۇڭشين الماسى مەن ورىك - الۋشا كەڭ كولەمدە بازارعا شىعاتىن بولادى، ساتىلۋ سوماسى 20 ميلليون يۋانعا جەتەدى دەپ مەجەلەپ وتىرمىز، مەنىڭشە قاتتى ەڭبەكتىڭ ءتاتتى جەمىسىن تاتاتىن كەز كەلدى»، - دەدى.
زىڭ شياڭ - ىنىڭ جەمىس اعاشىنىڭ ساياسىندا كوڭىلدەنە كۇلگەنى ادامنىڭ ەسىنەن شىقپايدى. ادام تۋعان جەرىن تاڭداۋعا ماڭگى امالسىز، الايدا تۋعان جەرىندە قالاي تۇرمىس كەشىرۋدى تاڭداۋىنا بولادى. تابيعات اقسۋعا ىقىلاسىن توكپەدى، نەشە مىڭ جىلدان بەرى، ول وسى ءشول دالانى قۇلازىتىپ، قۇم بوراندى ازىناتتى. الايدا 32 جىلدا اقسۋلىقتار ارمانىن ولشەم ەتىپ، تابان ەت، ماڭداي تەرىنە سۇيەنىپ، ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاستىرۋ فورماسىمەن ۇشان - قيىر جاپان دالادا جان تەبىرەنتەتىن جاسىل القاپ جىرىن جازدى.