تيانشان تورى   ›   جاڭالىقتار   ›   شينجياڭ حابارلارى

ادام مەن تابيعاتتىڭ جاراسىمدى داستانىن جازدى

− اقسۋدىڭ كوكجارداعى ءشول دالانى جاسىلداندىرعاندىعى تۋرالى (4)

تىلشىلەرىمىز جاڭ حايفىڭ، ليۋ دۇڭلاي، سۇي يۇنيان

  اقسۋ قالاسىنىڭ دولان وزەنىن جونگە سالۋ ينجەنەرياسى جانە وزەن جاعالاۋى كورىنىسى (10 - ايدىڭ 13 - كۇنى ۇشقىشسىز ۇشاقپەن تۇسىرىلگەن). سۋرەتتى ءتىلشىمىز حان لياڭ تۇسىرگەن

  اقسۋعا قادام تاستاساڭىز، جاسىل بوياۋعا مالىنعان سۋرەتتەر دۇنيەسىنە ەنگەندەي بولاسىز. عيماراتتار ءيىن تىرەسكەن قالانىڭ اسپانى كوك، سۋى تازا، شوق - شوق گۇلدەرگە ورانعان. گۇلدەنىپ - كوركەيگەن اۋىل - قىستاقتاردا، جول جاعالاۋىندا اق تەرەكتەر بوي سوزىپ، كوز ۇشىنا دەيىن سوزىلىپ جاتادى. كەڭ بايتاق اقسۋ دالاسىندا جاسىل القاپتار وزەن بولىپ تۇتاسىپ، تەڭىز بولىپ تەربەلەدى.

  پارتيانىڭ 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، كوكجار جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىنىڭ امالياتى نەگىزىندە، اقسۋ ايماعى جاسىل دامۋ ۇستانىمىنان جازباي، ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىن بار كۇشپەن ىلگەرىلەتىپ، بايلىق ۇنەمدەۋ مەن قورشاعان ورتانى قورعاۋدىڭ كەڭىستىك جاعدايىن، شارۋاشىلىق قۇرىلىمىن، ءومىر سالتىن قالىپتاستىرىپ، ادام مەن تابيعاتتىڭ جاراسىمدى سەلبەستىگىنىڭ جاعىمدى داستانىن جازدى.

 بوس جەرگە عيمارات سالۋدان بوس جەردى جاسىلداندىرۋعا دەيىن

  ءبىرى، وتكەرمەلەۋ اقىسى ميلليارد يۋاننان اساتىن قورا - جاي نىسانى، ءبىرى، 700 ميلليون يۋان قارجى سالۋدى تالاپ ەتەتىن ورمان باعى، قالاي تاڭداۋ جاساعان ءجون؟

  كوز الداعى پايدادان باس تارتقانمەن، ۇرپاقتار ءۇشىن باياندى دامۋدىڭ «جاسىل بانكەسىن» قالدىرۋعا بولادى. 2017 - جىلى 8 - ايدا اقسۋ ايماقتىق پارتكوم نەشە مارتە اقىلداسقاننان كەيىن، قورا - جاي كاسىپكەرىمەن كەلىسىم شارتتى توقتاتتى. اقسۋ قالا رايونىنان سولتۇستىككە قاراي 3 كيلومەتر قاشىقتىقتاعى ىرىستى جەردە الەمنىڭ ءار جەرىنەن الىنعان ءتۇرلى - ءتۇستى اعاشتار وتىرعىزىلدى، اقسۋدا تاعى ءبىر ورمان باعى كوبەيىپ، «تابيعي وتتەگىحانادان» تاعى ءبىرى مولايدى.

  اقسۋ ايماقتىق پارتكومنىڭ شۋجيى دوۋ ۋانگۇي بىلاي دەدى: «بۇرىن بۇقارا <كۇن كورىستى> ويلاسا، قازىر <ەكولوگيانى> كوكسەيدى. باس شۋجي شي جينپيڭ جاسىل تاۋ، تۇنىق سۋ، تازا اۋانى ماڭگى ساقتاپ، تاماشا ەكولوگيالىق ورتانى حالىقتىڭ تۇرمىس ساپاسىنىڭ ارتۋ تۇيىنىنە اينالدىرۋدى ايتتى. بۇل اقسۋ قالا قۇرىلىسىنىڭ باعدارى».

  بۇرىن بوس جەردىڭ بارلىعىنا عيمارات سالىناتىن، قازىر بوس جەردىڭ بارلىعى جاسىلداندىرىلۋدا. پارتيانىڭ 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، اقسۋ ايماعىنىڭ ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسى ۇزبەي تەزدەدى، قالادا سۋ جۇيەلەرى، كوشە بويىنداعى كوگالدار، كوشە ورتالىعىنداعى ساياباقتار مولايىپ، «قالا ورمانعا ورانىپ، سۋ قالادان ءوتىپ، ادامدار باقشادا سەيىلدەۋ» اقسۋ قالاسىنىڭ رەال كورىنىسىنە اينالدى.

  ورمان باعىنان الىس ەمەس جەردە بيىل 6 - ايدا رەسمي اشىلعان اقسۋ مەملەكەتتىك شۇرات باقشاسى بار. 1800 مۋلىق القاپتا گۇلدەر، سۋ وسىمدىكتەرى جانە تال - تەرەكتەر ارالاس كوگالدار 20 نەشە ۇلكەندى - كىشىلى تابيعي كول - كولشىكتى تۇتاستىرىپ، جەر ۇيىقتاي كوز تارتادى. ۇنەمى وسىندا كەلىپ تاڭعى جاتتىعۋ جاسايتىن قالا تۇرعىنى تۇردى وشىر بىلاي دەدى: مەن وسىندا نەشە ون جىل ءومىر كەشتىم، بۇرىن اۋىلىمىزدىڭ وسىنشا كوركەيەرىن كىم ويلاعان، ءشولدىڭ جيەگىندەگى وڭتۇستىك شينجياڭ ءۇشىن ايتقاندا، بۇل وڭاي ەمەس!

  جاسىل جەلەك، جايناعان گۇل، ءمولدىر سۋ، بيىك سارقىراما، شاعىن كوپىر، بۇراڭ سوقپاقتار، ولەڭ مەن سۋرەتتەي كوركەم كورىنىس ادامعا جياڭناننىڭ سۋلى مەكەنىندە تۇرعانداي اسەر بەرەدى. اقسۋدىڭ قالا كورىنىس بەلدەۋى بارلىق ادامعا قۇشاعىن جايادى، ول كۇندە - كۇندە قاۋىشاتىن مادەنيەت جانە سەيىل - سەرۋەن رايونى.

  كورىكتى ورتا اقسۋ قالاسىنىڭ تارتىمدىلىق كورسەتكىشىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتتى. «مەملەكەتتىك باقشالى - كوگالدى قالا» جانە «مەملەكەتتىك ورماندى قالا» اتاقتارىن العاننان كەيىن، اقسۋ قالاسى تاعى دا جۇڭگوداعى ون ۇزدىك «قارجى سالۋ كومەسكى قۋاتى ەڭ زور مادەنيەت ساياحاتى نىسانالى جەرى» اتاندى، اقسۋ قالاسى دولان وزەنى قالا رايونى ەكولوگياسىن قالپىنا كەلتىرۋ ينجەنەرياسى «جۇڭگونىڭ جايلى ورتا ۇلگىسى سيلىعىنا» يە بولدى. شار تاراپتاعى دارىندىلار ىركەس - تىركەس قادام تاستاپ، كاسىپتەر شوعىرلانىپ، ومىرشەڭدىك كۇش قاۋلادى. «بۇل جەردىڭ ورتاسى بارعان سايىن جاقساردى، دامۋ ورايى وتە كوپ، اقسۋ ءوز قۇنىمدى ىسكە اسىرۋىما مۇمكىندىك بەرەدى». اقسۋ مەملەكەتتىك شۇرات باقشاسىنىڭ قىزمەتكەرى ۋاڭ لىكاي حىناندىق ستۋدەنت، بۇرىن 2 - 3 جىل تۇرىپ اۋىلىنا قايتۋدى جوسپارلاعان، قازىر ول وسى جەردە تۇراقتاپ تۇرۋعا بەل بايلاپ وتىر.

  اقسۋ ايماقتىق پارتكوم دارىندىلار كەڭسەسىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى فۋ رۇڭ تانىستىرىپ بىلاي دەدى: بۇگىندە اقسۋدىڭ اۋا رايى جانعا جايلى، ورتاسى كوركەم، بۇل دارىندىلاردى باۋراۋ، دارىندىلاردى الىپ قالۋدا شەشۋشى رول اتقاردى. كوپتەگەن ادامدار كەلۋدەن بۇرىن وڭتۇستىك شينجياڭ ءوڭىرىنىڭ جاراتىلىستىق ەكولوگياسى مەن قوعامدىق ورتاسىنان الاڭدايتىن، اقسۋعا كەلگەننەن كەيىن، ىشكى ولكەلەردەن پالەندەي ايىرماسى جوق ەكەنىن، كەي جاقتاردا، ءتىپتى، وزگەشە ارتىقشىلىعى بار ەكەنىن بايقايدى. پارتيانىڭ 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، اقسۋ ايماعى ءتۇرلى دارىندىلاردان جالپى 2727 ادام ەنگىزدى، ولاردىڭ ىشىندە دوكتور مەن ماگيستردىڭ سانى 400 دەن اسادى.

  كورىكتى ورتا بەرەكە - بىرلىكتى دە نىعايتادى. اقسۋ قالاسىنىڭ باستىعى عۇلامجان رەيىم بىلاي دەدى: قورشاعان ورتا جاقسارىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ باقىت سەزىمى نىعايدى، پارتياعا العىس ايتىپ، پارتيانىڭ ءسوزىن تىڭداپ، پارتياعا ىلەستى، بۇل باس نىسانانى ىسكە اسىرۋدا نيەت پەن كۇش - قۋاتتى بىرىكتىرۋ رولىن اتقاردى.

 ەكولوگيانى قالپىنا كەلتىرۋدە تابيعات ەركىنە بويسۇنۋعا ءمان بەردى

  اقسۋ وزەنى ەكولوگياسىن جونگە سالۋ ينجەنەرياسى وزەك اۋماعىنىڭ قاراۋ مۇناراسىنان الىسقا كوز سالساڭىز، تۇرلىشە جاسىل ءتۇس قات - قابات بولىپ اقسۋ قالاسىن قۇشاعىنا الىپ، وقشاۋ - وقشاۋ جاسىل الاپتار اقسۋ وزەنىنىڭ جاعاسىن كومكەرىپ الىسقا سوزىلىپ جاتقانىن بايقايسىز. كوكجار ميلليون مۋلىق جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىنان سوڭ، اقسۋ وزەنى، وگەن وزەنى سىندى ميلليون مۋلىق ەكولوگيانى جونگە سالۋ ينجەنەرياسى 2015 - جىلى باستالدى.

  تاۋ، سۋ، ورمان، اتىز، كول، جايلىم − تىرشىلىكتىڭ ورتاق تۇلعاسى، ادامنىڭ جان تامىرى اتىزدا، اتىزدىڭ جان تامىرى سۋدا، سۋدىڭ جان تامىرى تاۋدا، تاۋدىڭ جان تامىرى توپىراقتا، توپىراقتىڭ جان تامىرى اعاشتا. اقسۋدىڭ 2 وزەن الابىنىڭ ەكولوگياسىن جونگە سالۋ جۇمىسى تاسقىننان ساقتانۋ بوگەتى، قاتىناس - جول جەلىسى، سۋ يگىلىگى - سۋارۋ، ءشول دالادا ورمان ءوسىرۋ، ەگىستىكتەن ورماندى قالپىنا كەلتىرۋ، جەمىس ورمان شارۋاشىلىعىنىڭ ساپاسىن كوتەرىپ، ونىمدىلىگىن جوعارىلاتۋ، سەلدەن ساقتانۋ، وزەن بويى كورىنىسى جانە ساياحات فۋنكتسيالىق رايونى قۇرىلىسى سياقتى كوپتەگەن نىسانداردى قامتىپ، كۇشتى تىرشىلىك ورتاق تۇلعاسى تانىمىن ايگىلەدى.

  وسىناۋ اۋقىمدى ينجەنەريا جۇيەلى جوسپارلاۋدان، كەشەندى شارا اتقارۋدان قول ۇزە المايدى. «ورمان شارۋاشىلىعى تاراۋلارى اعاش وتىرعىزىپ، ورمان ءوسىرىپ، ءشول دالا اۋماعىنىڭ وسىمدىك جامىلعىسىن قالپىنا كەلتىرسە، قورشاعان ورتانى قورعاۋ تاراۋلارى لاس سۋدى جونگە سالىپ، سۋ يگىلىگى تاراۋلارى وزەن ارنالارىنداعى بوگەت - جاعالاۋلاردى جونگە سالادى، تۇتاس ايماقتىڭ ەكولوگياسىن جونگە سالۋدا ورمان ورتاسىن، سۋ ورتاسىن جانە قوعامدىق ورتانى ءبىر تۇتاس جوسپارلادى»، - دەدى عۇلامجان رەيىم.

  قۇبا ءتۇز، ءشول دالاداعى شاعىن قورشاعان ورتا ءار الۋان بولىپ كەلەدى، سوندىقتان جەردىڭ ىڭعايىنا قاراي شارا قولدانۋ عانا عىلمي پوزيتسيا سانالماق. ءۇشتۇرپان اۋدانى اقيار قالاشىعىندا 50 مىڭ مۋلىق ەكونوميكالىق ورماننىڭ سىرتى 10 مىڭ مۋلىق تەرەك جانە جيدە ورمانى، ونان سىرتقا قاراي 220 مىڭ مۋلىق ءشول دالا جايلىم الاڭىندا قورشاپ تىنىقتىرىپ جەتىلدىرۋ ءادىسى قولدانىلدى، ءسويتىپ، تابيعاتتىڭ كۇشىنە سۇيەنىپ ەكولوگيانى قالپىنا كەلتىردى.
 سۋ − ءشول دالانى جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىنىڭ ءساتتى - ءساتسىز بولۋىن بەلگىلەيتىن تەتىك. اقسۋ − سۋ بايلىعى تاپشى ايماق، سۋ يگىلىگى تاراۋلارى باعالى سۋ بايلىعىن عىلمي جايعاستىرىپ، سەل اپاتى اۋىر جەرلەردە تاسقىن سۋىن جەتەكتەپ، قورشاپ، تابيعاتتىڭ زاڭدىلىعىنان پايدالانىپ اپاتتى پايداعا اينالدىردى. ونسۋ اۋدانى قۇمارىق وزەنىنىڭ ماڭىنداعى حۋاڭياڭتاندا بۇرىن ءجيى تاسقىن جۇرەتىن، وسى 2 جىلدا تۇراقتى تاسقىننان ساقتانۋ بوگەتى سالىنىپ، تاسقىن سۋىن جەتەكتەۋ توعانى قازىلىپ، تاسقىن سۋى جەتەكتەلىپ، قورشاپ تىنىقتىرىلىپ، 1300 مۋلىق جيدە اعاشى وسى جەردە تامىر تارتىپ، قۇبا تۇزگە تىڭ تىرشىلىك سيلادى.

  اقسۋ قالا، اۋىل قۇرىلىسىن دامىتۋ توبى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ باسالقاسى لي لياڭ بىلاي دەدى: «بۇرىن اقسۋ قالاسىندا كورىنىستەرگە پايدالانىلاتىن سۋ مەرزىمدى ۋاقىتپەن تۇندىرىلىپ تۇراتىن، شىلىڭگىر ىستىقتا وزەن ارناسىنان ساسىق ءيىس شىعاتىن. اقسۋ مەملەكەتتىك شۇرات باقشاسى سالىنعان سوڭ، سۋ جۇيەسى ىركىلىسسىزدەندىرىلىپ، قۇبىرلار جالعانىپ، قالا اۋماعىنداعى كورىنىستەرگە پايدالانىلاتىن سۋدى ءار جىلى تۇندىرىپ وتىرۋدىڭ قاجەتى قالمادى. باقشاداعى 20 نەشە ۇلكەندى - كىشىلى كولشىكتەر سۋ ساقتاپ، سەل سۋىن اعىزىپ، قۇمدى تۇندىرىپ، اۋىر مەتالداردى جيناپ، سۋ قاينارىن قورعادى، وسى جەردەگى سۋ قازىر اۋىز سۋ ولشەمىنە جەتتى».

  حايۋاناتتارعا تابيعي مەكەن سيلاۋ ءۇشىن، شۇرات باقشاسى دالا گۇلدەرىنەن، سۋ شوپتەرىنەن، جاسىل اعاشتاردان پايدالانىپ، كول جاعالاۋىنا جاسىل قالتقى تۇرعىزىپ، بالىقتار مەن قۇستاردىڭ ساياحاتشىلاردىڭ مازالاۋىنان اۋلاق بولۋىنا مۇمكىندىك جاسادى؛ كەشتە باقشادا تەك جۇلدىز بەن ايدىڭ ساۋلەسى عانا بولادى، ەشقانداي جارىقتاندىرۋ قۇرىلعىلارى ىسكە قوسىلمايدى، بۇل حايۋاناتتاردىڭ تىنىعۋىنا تابيعي ورتا سيلاۋ بولىپ تابىلادى. قازىرگى تاڭدا، اقسۋ مەملەكەتتىك شۇرات باقشاسىندا جىلىنا مولشەرمەن 100 مىڭنان ارتىق جابايى ۇيرەك، اق قۇتان، قارا دەگەلەك سياقتى سۋ قۇستارى قوناقتاپ، كوبەيەدى، جۇرت بۇل جەردەن، اۋەلى، الىستان كەلگەن اققۋلاردى بايقادى.

  ءار اۋدان، قالا جاپپاي جۇمىلۋدا. توقسۋ اۋداندىق پارتكومنىڭ ورىنباسار شۋجيى نۇرمامەت ابىلا بىلاي دەدى: «توقسۋ اۋدانىنىڭ وگەن وزەنى الابى ەكولوگيا قۇرىلىسىندا 230 مىڭ مۋ جەر قالپىنا كەلتىرىلىپ، جاسىلداندىرىلىپ، شۇرات قورعانىس ورمانى ەكولوگيالىق قالتقىسى تۇلعالاندى. الاپتاعى وزەك اۋماقتا 3000 مۋدان استام ءشول دالا گۇلدەر كورىنىس اۋماعى قۇرىلىپ، ەكولوگيانى جاقسارتىپ، قۇمنان ساقتانۋمەن، قۇمدى تىزگىندەۋمەن بىرگە، ساياحات كورىنىس اۋماعى بولىپ، كىرىستى ارتتىرۋعا، جۇمىسقا ورنالاسۋعا جەتەكتەدى».

  قازىرگە دەيىن اقسۋ وزەنى الابىندا، وگەن وزەنى الابىندا ءبىر ميلليون 982 مىڭ 300 مۋ اۋماقتىڭ ەكولوگياسى جونگە سالىنىپ، ينجەنەريانىڭ جوسپارداعى اۋماعىنىڭ %85ى ورىندالدى. تابيعاتتى قالپىنا كەلتىرۋدى نەگىز، جاساندى ءتاسىلدى كومەكشى ەتكەن ەكولوگيانى قالپىنا كەلتىرۋ ۇستانىمى ءالى جالعاسۋدا. بيىل كوكتەم ماۋسىمىندا اقسۋ قالاسى ءتورتىنشى ميلليون مۋلىق ەكولوگيا قۇرىلىسى ينجەنەرياسى − كوڭتايلىكتەگى ءشول دالانى جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىن باستادى، مۇنىڭ ىشىندە كوپ بولىگىنە تاسقىن سۋىن جەتەكتەپ سۋارىپ، قورشاپ جەتىلدىرۋ جانە تابيعي ورمان - ءشوپتى قورشاپ جەتىلدىرۋ ءتاسىلى قولدانىلىپ، ءشول دالانىڭ ەكولوگيالىق جۇيەسىن تابيعي قالپىنا كەلتىرەدى.

ىڭعايعا قاراي ءادىس قولدانىپ، جاسىل كاسىپتەردى دامىتتى

  قازىر اقسۋدىڭ جەمىس ورمانىنىڭ ءونىم مولشەرى بۇكىل شينجياڭنىڭ تورتتەن ءبىرىن قۇرايدى، ونىڭ بيڭتاڭشين الماسى بۇكىل ەلگە تانىمال. الايدا 30 نەشە جىلدىڭ الدىندا اقسۋدا ءجىبى ءتۇزۋ جەمىس ورمان شارۋاشىلىعى جوق ەدى. «ول كەزدە جەمىس ورمان شارۋاشىلىعى كوزگە تۇسپەيتىن قوسىمشا رول عانا ەدى، تەك اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ قوسىمشاسى دەپ سانالاتىن»، - دەيدى حۇڭچيپو اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ توبى سەرىكتەستىگىنىڭ باسالقاسى فان جياڭميڭ ەسكە الىپ.

  بارلىق وزگەرىس 1986 - جىلى باستالعان كوكجار جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىنان باستاۋ الدى. «بۇرىن ءبىز حۇڭچيپو ەگىس الاڭىنىڭ سولتۇستىك بوكتەرىندە ماقتا مەن جۇگەرى ەگەتىنبىز، ءتۇسىمى وتە ناشار ەدى. كوكجار 1 - مەرزىمدىك ينجەنەرياسى كەزىندە، بىرەۋلەر تەرەكتەن باسقا الما اعاشىن ەگىپ سىناپ كورەيىك دەگەندى ورتاعا قويدى. جەمىس اعاشى ەگىلگەن سوڭ جايشىلىقتا 3 جىلدان كەيىن عانا جەمىس بەرگەنىمەن، ءبىز باتىلدىقپەن سىناپ كوردىك، سونىڭ ناتيجەسى − بۇگىنگى مول ءونىمدى جەمىس باعى»، - دەيدى فان جياڭمين.

  تابيعاتپەن ۇيلەسكەن ەكولوگيالىق وركەنيەت ۇستانىمىنا تاباندى بولىپ، اقسۋدا ءشول دالانى جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىن 32 جىل ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتۋمەن بىرگە، جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعىنان مول ءونىم الدى. ونسۋ اۋداندىق ورمان شارۋاشىلىعى مەكەمەسىنىڭ باستىعى دىڭ حاۋ: «جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىندا ءبىز قاشاندا اعاش تۇقىمىن عىلمي سۇرىپتاپ، اعاشتى جەر جاعدايىنا قاراي وتىرعىزدىق. وسى 2 جىلدا جيدە اعاشىنىڭ قۇمايتتانۋدان ساقتانۋ جانە ونى جونگە سالۋ ونىمدىلىگى ءبىرشاما جاقسى ەكەندىگىن، ەكونوميكالىق قۇنىنىڭ دا ءبىرشاما جوعارى ەكەندىگىن بايقادىق، سىناق ەتۋدەن كەيىن بيىلدان باستاپ ءشول دالانى جونگە سالۋدى زور كۇشپەن جالپىلاستىردىق»، - دەدى.

  جەر جاعدايىنا قاراي جاسىلداندىرۋدىڭ ارقاسىندا اقسۋدىڭ جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعى ءشول دالانى جونگە سالۋمەن ىلەسە، جوعارى دەڭگەيلى دامۋدى ساقتادى. سۋ مەن تىڭايتقىش ءبىر تۇلعالانعان سۋ ۇنەمدەپ تامشىلاتىپ سۋارۋ تەحنيكاسىنىڭ ارقاسىندا قىمباتتى سۋ بايلىعى ۇنەمدەلدى؛ ۇشاقپەن ساقتانۋ جانە جونگە سالۋدىڭ ارقاسىندا ەگىس دارىلەرىن پايدالانۋ مولشەرى تومەندەپ، جەر قورعالىپ، جەمىس ورمانىنىڭ ساپاسى جوعارىلادى. عىلمي جاڭالىق اشۋ اقسۋدىڭ جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعىنىڭ بازارداعى باسەكەلىك قۋاتىن ۇزدىكسىز كۇشەيتتى.
ونسۋ اۋدانىنىڭ «جۇڭگونىڭ جاڭعاق مەكەنى» دەگەن اتاعى بار. دىڭ حاۋ تانىستىرىپ بىلاي دەدى: ونسۋدىڭ جاڭعاعى تۇتاس شينجياڭدا ەڭ جاقسى، ەڭ ورنىقتى ساتىلادى. باسقا جەرلەردە وندىرىلگەن كوپتەگەن جاڭعاقتىڭ كيلوگرامىنىڭ باعاسى نەبارى 12 يۋان توڭىرگىندە عانا. ونسۋدىڭ جاڭعاعى ءار كيلوگرامى بيىل 23 يۋان توڭىرەگىندە ساتىلىپ، ساپاسى جاقسىلارىنىڭ باعاسى 25 يۋاننان 28 يۋانعا دەيىن جەتىپ، ادەتتەگى جاڭعاقتاردىڭ 2 ەسەسىندەي باعاعا ساتىلدى.

  ونسۋ اۋدانىنىڭ ەرەكشەلىگى عىلمي قۇنتتاپ باسقارۋدا. دىڭ حاۋ بىلاي دەدى: «بۇرىن كوپشىلىك جاڭعاق اعاشى كونىمپاز اعاش، قۇنتتاپ باسقارۋدى قاجەت ەتپەيدى دەپ قارايتىن، ءبىراق ءبىز جاڭعاق اعاشتارىن دا جەمىس اعاشتارىن شىرپىعانداي شىرپىپ، اۋانى، جارىقتى جەتكىلىكتى وتكىزدىك، قىر اراسىن 5 مەتردەن ساقتاپ، شىرپۋ بيىكتىگىن 5 مەترگە دەيىن جەتكىزدىك. مۇنداي جاڭعاقتىڭ ساپاسى تۇراقتى بولادى، تۇتىنۋشىلار مەن ساۋداگەرلەر تۇگەل ءبىزدى ىزدەيدى».

  جاسىل كاسىپتى تەك ۇزدىكسىز كۇشەيتكەندە عانا، ەكولوگيانىڭ تيىمدىلىگىن ۇتىمدى تۇردە ەكونوميكالىق ونىمدىلىككە اينالدىرۋعا بولادى.

  اقسۋ ايماقتىق تاجىريبە ورمان الاڭى اقسۋ قالاسىنىڭ شىعىس وڭتۇستىگىندە، ول كوكجار ينجەنەرياسىنىڭ ەكىنشى، ءۇشىنشى مەزگىلدىك نەگىزگى شايقاس مايدانى. بۇل ارا اقسۋداعى شىلاندى ەڭ ەرتە وسىرگەن جەر بولىپ قانا قالماستان، شينجياڭ شىلانى كوشەتىنىڭ «اتا مەكەنى»، تەك شىلان بايلىعى قامباسىنىڭ وزىندە 242 سورت بار. سورت مول، ءونىم مولشەرى جەتكىلىكتى بولعاننان كەيىن، تاجىريبە ورمان الاڭى ساپالى جەمىس ونىمدەرىن جىتىكتەپ مانەرلەۋدى كاسىپ سالالاندىرۋ جولى جاعىندا ىزدەنىس جاسادى.

  اقسۋ تيانشان شىنمۋ جەمىس كاسىبىن دامىتۋ شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگى 2016 - جىلى تاجىريبە ورمان الاڭىن وزگەرتىپ قۇرۋ نەگىزىندە قۇرىلدى. جاڭ يۇڭ باسالقا بولعاننان كەيىن جەمىس ءونىمىن ولشەمدەندىرىپ ءوندىرۋدى دەرەۋ باستادى. «قورشاعان ورتا ەڭ ماڭىزدى، جەر مەن اعاش تۇگەلدەي تازا بولۋ كەرەك. ءبىز بۇكىلدەي بيولوگيالىق ورگانيكالى تىڭايتقىشتى پايدالانامىز، جەردە كوك ءشوپ، شىلاۋشىن بار. شىرپۋدى دا قاتاڭ مەڭگەرەتىنىمىز جەمىس ونىمدەرىمىزدىڭ بىركەلكىلىگى جوعارى، سوندىقتان تاۋارعا اينالۋ مولشەرى وتە جوعارى بولدى. ولشەمدەندىرۋ جۇزەگە اسقاننان كەيىن، قازىر ءبىز بازاردى ىزدەمەيمىز، قايتا بازار ءبىزدى ىزدەيدى»، - دەدى جاڭ يۇڭ.

  جەمىستىڭ ساپاسى جاقساردى، ەندى ونى جىنتىكتەي مانەرلەۋ كەزەك كۇتتىرمەيدى. جاڭ يۇڭ ىشكەرى جەرلەردەگى كاسىپتىك سەرىكتەستىكتەرمەن سەلبەستىك ورناتىپ، ءتۇرلى جەمىس كامپيتتەرىن ءوندىردى ءارى تەحنيكا رەتسەبى جانە جابدىعىنىڭ تەحنيكالىق پاتەنتىن ءوتىنىش ەتىپ، بازاردىڭ كوشىن باستاۋعا ۋاقىت ۇنەمدەدى.

  2 جىل باسالقا بولعان جاڭ يۇڭنىڭ شاشىنا قىلاۋ ءتۇستى. «زاۆود قۇرۋدان جەمىس كامپيتتەرىن شىعارۋعا دەيىنگى بارىستا بۇقارا العاشىندا بۇعان تىم سەنە قويمادى. اعا بۋىندار ەككەن اعاش جەمىس بەردى. ءبىز وسى زامانعى اۋىل شارۋاشىلىعىنا قاراي كوبىرەك ىلگەرىلەۋىمىز كەرەك. بۇل قيىن با؟ ارينە، قيىن! ءبىراق اعا بۋىندار زامانىنداعى سەبەتپەن قۇم تاسۋدان قيىن با؟ سول كەزدەگى اتىزدا جاتىپ تاڭەرتەڭ تۇرعاندا توپىراققا كومىلىپ قالۋدان قيىن با؟ اعا بۋىندار شىداي العان ەكەن، ءبىز دە، ءسوزسىز، شىداي الامىز»، - دەدى ول.

  قازىر تۇتاس اقسۋ ايماعىندا تارىم ويپاتىن اينالعان 4 ميلليون 500 مىڭ مۋلىق ساپالى جەمىس ونىمدەرىن ءوندىرۋ بازاسى قالىپتاسىپ، بۇكىل ەلدەگى ءبىرىنشى «ورمان ازىقتارىن (ورمان جەمىستەرى ءتۇرى) وندىرۋدەن ۇلگى كورسەتۋ بازاسىنا» اينالىپ، جاسىل جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعى تىرەكتى كاسىپتەردىڭ ءبىرى بولدى.

  ادام تابيعاتپەن جاراسىمدى بىرگە ءومىر سۇرسە، تابيعات، ءسوزسىز، ادامزاتقا سي بەرەدى. 32 جىلدا ادامدار ۇزدىكسىز قۇلشىنىستارى ارقىلى تابيعاتقا دەگەن قۇرمەتتەرىن ءبىلدىردى، اقسۋ ايماعىنىڭ ەكى وزەن الابىن جونگە سالۋ جانە ءشول دالاداعى جاسىلدانعان كەڭىستىكتى كەڭەيتۋمەن ىلەسە، جونگە سالۋ كولەمىندەگى جەردىڭ سورتاڭدانۋ دارەجەسى زور مولشەردە تومەندەپ، قۇمايتتانۋ قۇبىلىسى ءونىمدى تەجەلدى. قىسقا عانا بىرنەشە جىلدىڭ ىشىندە اقسۋ ايماعىنداعى شۇرات اۋدانى جاڭادان 5 ميلليون 180 مىڭ مۋ مولايىپ، اۋىز سۋ قاينارلارىنىڭ سۋ ساپاسىنىڭ ولشەمگە جەتۋ مولشەرى %100كە جەتتى.

    تابيعات ادامزاتقا ءتىپتى دە ىزگىلىكپەن سي بەردى. جۋىق جىلداردان بەرى اقسۋ ايماعىنداعى شۇراتتارداعى جابايى جانۋارلار 270 نەشە تۇرگە، جابايى وسىمدىكتەر 520 تۇردەن استامعا كوبەيدى. كوك اسپان، تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ، كۇللى تىرشىلىك ەمىن - ەركىن ءوسىپ - ءوندى. جاڭا ءداۋىردىڭ باستالۋىنا ىلەسە، اقسۋدىڭ بايتاق دالاسىندا ادام مەن تابيعاتتىڭ جاراسىمدى سيمفونياسى ونان ارى ءارلى دە اسەرلى بولا بەرمەك.

جاۋاپتى رەداكتور : سايراش تۇرارجان قىزى

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.

  • وسى كەزەكتى جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسى تۇڭعىش رەت نەگىزگى قوناق ولكەلەردى بەلگىلەدى
  • تاپسىرىس ونىمدەردى جەدەل ءوندىرىپ، قامداۋدى قامتاماسىز ەتتى
  • جىلدىق مىندەتتى ءساتتى ورىنداۋعا شىنايى كەپىلدىك ەتتى
  • شينجياڭ جۇڭتاي توبى دۇنيە جۇزىندەگى 500 قۋاتتى كاسىپورىن قاتارىنا ءوتتى
  • جەل - جارىق ەنەرگياسى ءوزارا تولىقتىردى