شينجياڭ ءىسلام ءدىنى شۋەيۋانىنىڭ باستىعى، اۆتونوميالى رايوندىق ءىسلام ءدىنى قوعامىنىڭ باستىعى
ابدۇرىقىپ ءتۇمۇرنياز
ءبىر مەزگىلدە، پانتۇركيزمنىڭ جانە ءپانىسلاميزمنىڭ ىقپالىندا ءدىني ۇشقارى يدەيا تارالدى، سىنالاپ كىردى، «ءۇش ءتۇرلى كۇش» «ۇلتتى» جەلەۋ ەتىپ، «ءدىن» تونىن جامىلىپ، شينجياڭ تاريحىن بۇرمالاپ، ءدىني ۇشقارى يدەيانى ۋاعىزداپ، ۇلتتىق بولشەكتەۋشىلىككە جەلىكتىرىپ، ۇلتتىق وشپەندىلىككە ايتاقتاپ، ءدىني اپتىقپالىق تۋدىرىپ، دىنگە سەنەتىن قالىڭ بۇقارانى الجاستىرىپ، كوپ رەت زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك وقيعالارىن تۋدىرىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ءومىرى مەن مال - مۇلكىنە اۋىر زيان جەتكىزدى. ولار «جيھاد جولىندا شەيىت بولعاندار ءجانناتقا كىرەدى» دەگەندى ۋاعىزداپ، «ايەلدەر، ءسوزسىز، نيقاپ، بۋرقا كيۋى كەرەك» دەگەن ۇشقارى سوزدەردى ورشەلەنە تاراتىپ، ءان ايتۋ، ءبي بيلەۋ سياقتى مادەنيەت قيمىلدارىن «شايتاننىڭ ارەكەتى» دەپ قاراپ، «مۇسىلمانشا» مەن «مۇسىلمانشا ەمەسكە» قيسىنسىز تۇجىرىم جاساپ، ونى دا، بۇنى دا «مۇسىلمانشا» ەمەس دەپ، كوممۋنيستىك پارتيانىڭ حالىقتى اۋقاتتاندىرۋ بويىنشا سالعان بەيقۇت ۇيلەرىنە جاتۋعا بولمايدى دەپ كوكىپ، ازاماتتىق كۋالىك، ۇيلەنۋ كۋالىگى، نوپوس داپتەرى سياقتى كۋالىكتەردى جىرتىپ، دىنگە سەنەتىن بۇقارانى ۇكىمەتتىڭ باسقارۋىنا قارسى شىعۋعا جەلىكتىرىپ، ۇيعۇر ۇلتىن كەلمەستىڭ قۇي - باتپاعىنا باتىرۋعا ۇرىندى، شينجياڭدى وتان قۇشاعىنان ءبولىپ اكەتۋگە ۇرىندى.
ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ اسەرىنە ۇشىراعانداردى قايتۋ كەرەك؟ ولاردى جاردىڭ شەتىنەن قالاي تارتىپ اكەلۋ كەرەك؟ ولاردى قايتكەندە دۇرىس پەن بۇرىستى انىق اجىراتىپ، قالىپتى ادامعا اينالدىرۋعا بولادى؟ ولاردى قايتكەندە قوعامعا قايتا اكەلىپ، وتباسىمەن قايتا قاۋىشتىرۋعا بولادى؟
اۆتونوميالى رايون تاربيە ارقىلى قۇتقارۋدى نەگىز ەتىپ، كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ، باۋلۋ ورتالىعىن قۇرىپ، ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ اسەرىنە ۇشىراعانداردى شوعىرلى ۇيرەنۋگە قاتىناستىردى، ۇيرەنۋ كەزىندە تاماقپەن، كيىممەن، جاتار ورىنمەن، ۇيرەنۋمەن، كەرەك - جاراقتارمەن تۇگەلدەي تەگىن قامداپ، وسى ادامداردىڭ حاۋىپسىزدىگىنە ءارى بۇقارانىڭ حاۋىپسىزدىگىنە كەپىلدىك ەتتى. مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋ، زاڭ جانە زاڭ ەرەجەلەر ءبىلىمى جانە كاسىپتىك شەبەرلىك ۇيرەنۋ كۋرستارىن اشىپ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ تاربيەسىن جۇرگىزىپ، ولاردىڭ ءدىني ۇشقارى يدەياسىن تامىرىنان ءۇزىپ، ەڭ سوڭىندا ولاردىڭ مادەنيەتتى، زاڭدى تۇسىنەتىن، شەبەرلىگى بار، دۇرىس پەن بۇرىستى ايقىن اجىراتا الاتىن جاڭا ازامات بولىپ، قوعامعا قايتا ورالىپ، وتباسىمەن قايتا قاۋىشۋىنا مۇمكىندىك تۋدىردى. مىنە بۇل كوممۋنيستىك پارتيانىڭ ۇيعۇر ۇلتىنا جاساعان ەڭ ۇلكەن قامقورلىعى مەن جان اشىرلىعى، بۇل بەينە ءبىر انانىڭ قاتەلىك وتكىزگەن بالاسىنا جاساعان مامىلەسى ىسپەتتى، سابىرلىلىقپەن تاپتەشتەي تاربيە ورىستەتىپ، يدەيا جاعىنان سۇيەمەلدەپ قانا قالماستان، زاتتىق جاعىنان دا سۇيەمەلدەدى، ءتىپتى، كەيبىرەۋىنىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋ ماسەلەسىن دە شەشتى. ءبىز تەك كوممۋنيستىك پارتيانىڭ باسشىلىعىندا عانا، شينجياڭنىڭ قوعامى ورنىعىپ، ەكونوميكاسىنىڭ داميتىنىن، ۇيعۇر ۇلتىنىڭ باقىتتى تۇرمىس كەشىرە الاتىندىعىن، بۇكىل ەلدەگى ءار ۇلت حالقىمەن بىرگە جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى جارقىن بولاشاققا بىرگە جول تارتا الاتىندىعىمىزدى انىق ءبىلۋىمىز كەرەك. سوندىقتان ۇيعۇر باۋىرلاستار كوممۋنيستىك پارتيانىڭ قامقورلىعىن قاشاندا ەستەن شىعارماۋىمىز، كوممۋنيستىك پارتيانىڭ ءبىزدى قۇتقارعانىن ماڭگى ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك.
سۋ ىشكەندە قۇدىق قازۋشىنى ۇمىتپا. ءدىن سالاسىنداعى قايراتكەر رەتىندە، مەن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ۇلىلىعى مەن وتان ۇلى شاڭىراعىنىڭ مەيىرىمىن تەرەڭ سەزىندىم، پارتيا مەن ۇكىمەت زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك ارەكەتتەرگە قاتاڭ سوققى بەرىپ، ءدىني ۇشقارى يدەيا ميىن جۋعانداردى كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەپ، باۋلىپ، ولاردىڭ مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋدى ۇيرەنۋىنە، زاڭدى ۇيرەنۋىنە، شەبەرلىكتى ۇيرەنۋىنە مۇمكىندىك تۋدىردى، بۇل تىرشىلىكتى قورعاۋداعى ەڭ ۇلكەن يگىلىكتى ءىس سانالادى. ءدىني وقىتۋشى - قىزمەتكەرلەر مەن دىنگە سەنەتىن قالىڭ بۇقارا جۇرەكتىلىكپەن، باتىلدىقپەن پارتيا مەن ۇكىمەت جاعىندا تۇرىپ، شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ جالپى جوباسىن تۋى ايقىن تۇردە قولداۋى، اۆتونوميالى رايوندىق پارتكومنىڭ قوعام ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىقتى قورعاۋدىڭ «كەشەندى شارالارى» جونىندەگى شەشىمدەرىن، ورنالاستىرۋلارىن قولداۋى، پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك ارەكەتتەرىن جازالاۋ ءۇشىن قولدانعان شارالارىن تۋى ايقىن تۇردە قولداۋى كەرەك. ءبىز ءاربىر ءدىني وقىتۋشى - قىزمەتكەرلەر ارەكەتكە كەلىپ، ارتىقشىلىعىمىزدى ساۋلەلەندىرىپ، دىنگە سەنەتىن بۇقاراعا پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ ءدىني ۇشقارى يدەيانى الاستاۋدا قولدانعان ساياساتتارى مەن شارالارىن ۇگىتتەپ، پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ حالىققا ءتيىمدى ساياساتتارىن ۇگىتتەپ، قوعام ورنىقتىلىعى الا كەلگەن يگىلىكتى ۇگىتتەپ، ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ شاتپاقتارىن، مىلجىڭدارىن بار كۇشپەن سىن تەزىنە الىپ، تويتارىپ، ولاردىڭ ءدىني بۇركەنىشىن سىپىرىپ تاستاپ، ولاردىڭ ادامزاتقا قارسى، وركەنيەتكە قارسى، قوعامعا قارسى، دىنگە قارسى سۇرقيا كەسپىرىن ايپاراداي اشىپ، دىنگە سەنەتىن قالىڭ بۇقارانى دۇرىس سەنىم ورناتۋعا، دۇرىس ارەكەت جاساۋعا، سىنالاپ كىرۋدى تەجەۋگە، ۇشقارىلىققا قارسى تۇرۋعا جەتەكتەپ، شينجياڭنىڭ قوعام ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىعى ءۇشىن ءتيىستى ۇلەس قوسۋىمىز كەرەك.
