«شينجياڭنىڭ مادەنيەتىن قورعاۋ جانە دامىتۋ» اتتى اق تىستى كىتاپقا تۇسىنىك ⑦
شينجياڭ قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى عىلمي زەرتتەۋ، سىرتقى ىستەر باسقارماسىنان شيڭ چيڭيۇن، شينجياڭ قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى ورتا ازيا زەرتتەۋ ورنىنىڭ اعا زەرتتەۋشىسى يەسىر
مادەنيەت كوركەيسە، مەملەكەت كوركەيەدى، مادەنيەت كۇشەيسە، ۇلت كۇشەيەدى. سىرتپەن مادەنيەت قارىم - قاتىناسىن جاساۋ − جۇڭحۋا مادەنيەتىنىڭ گۇلدەنىپ - كوركەيۋىنىڭ ماڭىزدى شارتى. شينجياڭ − ازيا - ەۆروپا قۇرلىعىنىڭ ماڭىزدى داڭعىلى، جۇڭحۋا وركەنيەتىن قامتىعان دۇنيە جۇزىندەگى 4 ۇلكەن وركەنيەتتىڭ توعىسقان جەرى. وسى ەجەلگى جەر شىعىس پەن باتىس وركەنيەتىنىڭ قارىم - قاتىناس، بايلانىس جاساۋىندا ماڭىزدى رول اتقارعان. بۇگىنگى تاڭدا، ول ءالى دە جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ باتىسقا ەسىك اشۋداعى ماڭىزدى قاقپاسى بولىپ وتىر. جۇڭحۋا وركەنيەتىنەن ءنار العان شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقى باستان - اياق سىرتتان كىرگەن تاڭداۋلى مادەنيەتتى دارقان پەيىلمەن قابىلداپ، توعىستىرىپ، بارلىعىن قۇشاعىنا العان شالقار تەڭىز ىسپەتتى شينجياڭنىڭ وڭىرلىك مادەنيەتىنىڭ جاڭالانۋى مەن دامۋىن جۇزەگە اسىرىپ، جۇڭحۋا مادەنيەتىنىڭ اسىل قامباسىن بايىتتى؛ سونىمەن بىرگە، دۇنيە جۇزىنە جۇڭحۋا مادەنيەتىن تاراتىپ، شىعىس پەن باتىس وركەنيەتىنىڭ قارىم - قاتىناس جاساۋىنا، ءوزارا ۇلگى الۋىنا ماڭىزدى ۇلەس قوستى.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسى قۇرىلعاننان كەيىن، ورتالىق ۇكىمەتتىڭ قولداۋىمەن، شينجياڭنىڭ وڭىرلىك، گۋمانيتارلىق ابزالدىلىعى تولىق ساۋلەلەنىپ، سىرتپەن مادەنيەت قارىم - قاتىناسى جىلدان - جىلعا كۇشەيدى، ەلىمىزدىڭ سىرتپەن مادەنيەت قارىم - قاتىناسىندا وزىنە ءتان ماڭىزدى رولىن ساۋلەلەندىردى. «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باستاماسى العا قويىلعاننان بەرى، «جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى» وزەكتى رايونىنىڭ عىلىم - تەحنيكا، وقۋ - اعارتۋ، مادەنيەت ورتالىعىن قۇرۋعا بايلانىستى شينجياڭنىڭ سىرتپەن مادەنيەت قارىم - قاتىناس جاساۋ اياسى ۇزدىكسىز كەڭەيىپ، ورەسى ۇزدىكسىز جوعارىلاپ، سىرتپەن كەڭ كولەمدە مادەنيەت قارىم - قاتىناسىن جاساۋ جاعدايى بىرتىندەپ قالىپتاسىپ، «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» بويىنداعى ەلدەردەگى حالىق تىلەگىنىڭ توعىسۋىن ءونىمدى جەبەدى.
شينجياڭنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەگى مادەنيەت قارىم - قاتىناسى ماركاسى جارىققا شىقتى. «جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى» وزەكتى رايون قۇرىلىسىنىڭ بىرتىندەپ ىلگەرىلەۋىنە بايلانىستى، شينجياڭ جەرگىلىكتى ەرەكشەلىكتەگى مادەنيەت بايلىعىنا سۇيەنىپ، وزىندىك ەرەكشەلىگىن ساۋلەلەندىرىپ، الۋان ءتۇرلى فورمامەن حالىقارالىق مادەنيەت قارىم - قاتىناسىنا، سەلبەستىگىنە ات سالىسىپ، بەلگىلى حالىقارالىق ىقپالعا يە مادەنيەت قارىم - قاتىناسى ماركاسىن قالىپتاستىردى، مۇنىڭ ىشىندە ءبىرشاما كورنەكتىسى − جۇڭگو شينجياڭ حالىقارالىق مادەنيەت ءبي مەرەكەسى، جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسىنىڭ «جۇڭگو - شەتەل مادەنيەت كورمەسى اپتالىعى» جانە «باسپا كورمەسى».
جۇڭگو شينجياڭ حالىقارالىق ۇلتتىق ءبي مەرەكەسىن مادەنيەت جانە ساياحات مينيسترلىگى، مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ اقپارات كەڭسەسى، اۆتونوميالى رايوندىق حالىق ۇكىمەتى بىرگە وتكىزگەن، ول سىرتپەن مادەنيەت قارىم - قاتىناسىن جاساۋدىڭ مەملەكەت دارەجەلى ماڭىزدى تۇعىرىنا جانە شينجياڭنىڭ مادەنيەت قيمىلىنىڭ جاڭا بەلگىسىنە اينالدى. 2011 - جىلدان باستاپ، ءبي مەرەكەسى 5 كەزەك تابىسپەن وتكىزىلىپ، ازياداعى، افريكاداعى، ەۆروپاداعى، وكەانياداعى، سولتۇستىك امەريكاداعى 60 نەشە ەل مەن رايوننان كوركەمونەر ۇيىرمەلەرى قاتىناستى.
جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسىنىڭ «جۇڭگو، شەتەل مادەنيەت كورمە اپتالىعىن» مادەنيەت جانە ساياحات مينيسترلىگى مەن اۆتونوميالى رايوندىق حالىق ۇكىمەتى باسقارىپ وتكىزگەن، ويىن قويۋ، كورمە، تالقى مىنبەرى سياقتىلاردى باستى فورما ەتكەن مادەنيەتتىك قارىم - قاتىناس جانە كەڭەس تۇعىرى. 4 كەزەك وتكىزىلگەن «جۇڭگو - شەتەل مادەنيەت كورمە اپتالىعىندا» ءار الۋان تاقىرىپتا كوركەمونەر قيمىلدارى مەن كوركەمونەر كورمەسى وتكىزىلدى، رەسەي، ۋكراينا، ءۇندىستان، سەرۆيا سياقتى 20 نەشە مەملەكەتتەن كوركەمونەرشىلەر مەن كوركەمونەر قۇرىلىمدارى ۇسىنىس بويىنشا قاتىناسىپ، دۇنيە جۇزىنە شينجياڭنىڭ «ۇلتتار جاراسىمدى بولعان، كوركەمونەر گۇلدەنگەن، مادەنيەت اشىق ۇستالعان» جاڭا وبرازى ايگىلەندى.
شينجياڭنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەگى مادەنيەت قارىم - قاتىناسى ماركاسى قيمىلىنىڭ ورىستەتىلۋى شينجياڭ مادەنيەتىنىڭ حالىقاراداعى اياسىن كەڭەيتىپ، شينجياڭ مادەنيەت كوركەمونەرىنىڭ گۇلدەنىپ - كوركەيۋى مەن دامۋىن جەبەدى.
كوپ سالادا حالىقارالىق مادەنيەت قارىم - قاتىناسى، سەلبەستىگى كۇشەيتىلدى. مادەنيەت قارىم - قاتىناسى − حالىق تىلەگىنىڭ توعىسۋىن جۇزەگە اسىراتىن ماڭىزدى ارنا. شينجياڭ سىرتپەن مادەنيەت قارىم - قاتىناسىن بىرتىندەپ كۇشەيتىپ، كوپ سالادا قارىم - قاتىناس جاساپ، قاتىستى ەلدەرمەن سەلبەستىكتى تەرەڭدەتۋگە بەرىك حالىق قالاۋى نەگىزىن قالادى. 20 - عاسىردىڭ 80 - جىلدارىنان بەرى شينجياڭ سىرتپەن گۋمانيتارلىق، عىلىم - تەحنيكالىق قارىم - قاتىناستى بەلسەنە كۇشەيتتى.
2009 - جىلدان بەرى، شينجياڭ «جۇڭگو. شينجياڭ حالىقارالىق جاستار - ورەندەر كوركەمونەر مەرەكەسى» 7 كەزەك وتكىزىلىپ، ورتا ازياداعى 4 ەلدەن جانە رەسەي، موڭعۇليا، پاكيستان، ءۇندىستان، مالايزيا، تايلاند، كورەيا، ازەربايجان سياقتى 12 مەملەكەتتەن جانە ەلىمىز ىشىنەن جالپى 119 ادەبيەت - كوركەمونەر ۇيىرمەسىنىڭ 2330دان استام جاستار - ورەندەرى شينجياڭدا ويىن قويۋعا، قارىم - قاتىناس جاساۋعا ۇسىنىس ەتىلدى. 2012 - جىلدان 2017 - جىلعا دەيىن، شينجياڭ «جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىندەگى قاتىستى مەملەكەتتەردىڭ اقپارات قۇرالدارى جاۋاپتىلارىنىڭ ءبىلىم جەتىلدىرۋ كۋرسىن» ءۇرتىس 6 كەزەك وتكىزىپ، 25 مەملەكەتتىڭ 100دەن استام اقپارات قۇرالىنىڭ جاۋاپتىلارىن شينجياڭعا كەلىپ ءبىلىم جەتىلدىرۋگە، قارىم - قاتىناس جاساۋعا، تەكسەرۋ جۇرگىزۋگە ۇسىنىس ەتتى.
شينجياڭداعى جوعارى مەكتەپتەر حالىقارالىق اۋىس - ءتۇيىس پەن سەلبەستىكتى بەلسەنە ورىستەتتى، شەتەلدىك وقۋشى كولەمى جىل سايىن ارتىپ، ساپاسى ۇزدىكسىز جوعارىلادى. «جۇڭگودا وقيتىن شەتەلدىك وقۋشىلار جوسپارى» ورنىقتى اتقارىلىپ، جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىندەگى مەملەكەتتەردەن كەلگەن ۇزدىك وقۋشىلارعا وقۋ سيلىق اقشاسىمەن كومەك بەرۋ كولەمى بىرتىندەپ كەڭەيتىلدى. 1985 - جىلدان 2017 - جىلعا دەيىن، شينجياڭداعى جوعارى مەكتەپتەر قابىلداعان شەتەلدىك وقۋشى 50 مىڭ ادام - رەتكە جەتتى.
تاكلاماكان بويىنداعى اۆتوموبيل، موتوتسيكل دالالىق راللي جارىسى، سايرام كولىن ۆەلوسيپەدپەن اينالۋ جارىسى، كوكتوعاي دەنە تاربيە ساياحات تۇزدە تۇنەۋ جينالىسى سياقتى ءبىرسىپرا جوعارى دەڭگەيلى دەنە تاربيە جارىستارى شينجياڭدا وتكىزىلىپ، حالىقارالىق ۇزدىك سپورتشىلار مەن دەنە تاربيە اۋەسكەرلەرىن قاتىناسۋعا بەلسەنە باۋرادى. سونىمەن بىرگە، شينجياڭ كوپ رەت ۇيىرمە ۇيىمداستىرىپ، جۇڭگو اتىنان ىستىق كول حالىقارالىق سپورت جينالىسىنا قاتىناسىپ، شاڭحاي سەلبەستىك ۇيىمىنا مۇشە ەلدەر اراسىنداعى دەنە تاربيە اۋىس - ءتۇيىسى مەن سەلبەستىگىن كۇشەيتتى.
ۇيعۇر دارىگەرلىگىن، قازاق دارىگەرلىگىن قامتىعان جۇڭحۋا مەديتسيناسىنىڭ ەرەكشە باسىمدىعى بەلسەنە ساۋلەلەندىرىلىپ، جۇڭگو مەن شەتەل بىرلەسكەن جۇڭگوشا شيپاگەرلىك قۇرىلىمدارى قۇرىلىپ، جۇڭگوشا شيپاگەرلىك، ۇلتتىق ءدارى - دارمەك حالىقارالىق ەمدەۋ - قىزمەت وتەۋ جۇيەسى قۇرىلىسى نىسانى ورىستەتىلىپ، توڭىرەكتەگى ەلدەردەگى ناۋقاستاردى ەمدەلۋگە باۋرادى. 2015 - جىلدان 2017 - جىلعا دەيىن، ءۇرىمجى قالاسىندا 5 شيپاحانا حالىقارالىق ەمدەۋ - قىزمەت وتەۋ قيمىلىن ورىستەتىپ، جيىنى 17 مىڭ ادام - رەت شەتەلدىك ناۋقاستى قابىلداپ ەمدەدى.
2016 - جىلى شينجياڭ 5 - كەزەكتى جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسى عىلىم - تەحنيكا سەلبەستىك تالقى مىنبەرىن وتكىزدى، 30 نەشە مەملەكەت پەن حالىقارالىق ۇيىمنان 154 سيلى قوناق ۇسىنىسپەن قاتىناستى. بۇدان تىس، مەملەكەت دارەجەلى حالىقارالىق عىلىم - تەحنيكا سەلبەستىك بازاسىنان 12سى قۇرىلىپ، 30 نەشە مەملەكەتپەن جانە رايونمەن، سونداي - اق 10 حالىقارالىق ۇيىممەن جانە زەرتتەۋ قۇرىلىمىمەن حالىقارالىق عىلىم - تەحنيكا سەلبەستىگىن جانە اۋىس - ءتۇيىسىن ورىستەتتى. بۇلار اۋىل شارۋاشىلىعى، بايلىق، قورشاعان ورتا، اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن مانەرلەۋ، استرونوميا، كومىر حيميا ونەركاسىبى، بيولوگيالىق ءدارى - دارمەك، ەنەرگيا سياقتى سالالاردى شارپىدى.
شينجياڭداعى ۇلتتار مادەنيەتىنىڭ كەسكىن - كەلبەتى ءار قىرىنان ايگىلەندى. جۇڭحۋا وركەنيەتى − جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ وزگەشە اقىل - پاراساتىنىڭ جاۋھارى ءارى بۇكىل ادامزاتقا ورتاق رۋحاني بايلىق. شينجياڭداعى ءار ۇلتتىڭ مادەنيەتى باستان - اياق جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ قۇنارلى توپىراعىنا تەرەڭ تامىر تارتىپ ماۋەلەگەن، مادەنيەت قاتپارى قالىڭ، مادەنيەت بايلىعى مول.
وتكەن عاسىردىڭ سوڭىنان باستاپ، «جۇڭگو شينجياڭ بايىرعى جىبەك جولى مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرى كورمەسى»، «جىبەك جولىنىڭ سىرى − شينجياڭ مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرى كورمەسى» سياقتى شينجياڭ مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرى سارا بۇيىمدار كورمەسى ىركەس - تىركەس جاپونيا، ا ق ش، گەرمانيا، كورەيا سياقتى مەملەكەتتەردە وتكىزىلدى. ءبىر توپ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى نىسانى ب م ۇ - نىڭ باس شتابىندا، انگليادا، فرانسيادا، جاپونيادا جانە شينجياڭنىڭ توڭىرەگىندەگى ەلدەردە كورمەگە قويىلىپ كورسەتىلدى.
سوڭعى جىلدارى، «جۇڭگونى تانۋ − جۇڭگو باتىس ءوڭىر مادەنيەت ساپارى. شينجياڭ تاراۋى»، «جۇڭگو شينجياڭ مادەنيەت اۋىس - ءتۇيىس ۇيىرمەسى»، «جۇڭگو شينجياڭ مادەنيەت اپتالىعى» سياقتى قيمىلدار ا ق ش، كانادا، گەرمانيا، فرانسيا، يتاليا، يسپانيا، اۆستراليا، جاڭا زەلانديا، رەسەي، قازاقستان، گرۋزيا، ەگيپەت، تۇركيا، يران، ساۋد ارابياسى، پاكيستان، اۋعانستان، مالايزيا، برۋنەي، لاوس سياقتى ەلدەردە وتكىزىلدى. 2014 - جىلدان بەرى، «شاتتىققا شومعان شينجياڭ» كونسەرتى، «كوركەم شينجياڭ» بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى كورمەسى، «تارتىمدى شينجياڭ» تاقىرىپتىق ۇگىت فيلمىن قويۋ، «شينجياڭدى ءتۇسىنۋ» كىتاپتار، دىبىس - بەينە تۋىندىلارى كورمەسى، « شينجياڭنىڭ سىرىنا بويلاۋ» اتىنداعى مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرى تۋرالى لەكسيا سياقتى قيمىلدار شەتەلدەردە ارت - ارتىنان ورىستەتىلدى.
شينجياڭنىڭ سىرتقا مادەنيەت كورمەلەرىن كورسەتۋىنە جانە مادەنيەت تاراتۋىنا بايلانىستى جۇڭحۋا مادەنيەتى بەينە قۇت جاڭبىرى ىسپەتتى دۇنيە ءجۇزىنىڭ ناقتى شينجياڭدى تۇسىنۋىنە مۇمكىندىك جاسادى.
