ءتىلشىمىز لي چۇنشيا
«مەن زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋ قاراجاتىن بىرنەشە كۇننىڭ الدىندا تاپسىردىم. قازىر ءبىز ناۋقاس كورسەتسەك، ەسەپ ەمدەۋ قامسىزداندىرۋىنان كوتەرىلەدى، 60 جاستان اسقاندارعا اي سايىن زەينەتاقى بەرىلەدى، تۇرمىسىمىز قامتاماسىز ەتىلدى، كۇندەرىمىز بارعان سايىن جاقسارىپ كەلەدى»، - دەدى 12 - ايدىڭ 3 - كۇنى ساۋان اۋدانى داچۋان اۋىلى ياڭجياجۋاڭ قىستاعىنىڭ تۇرعىنى شىن گوۋشيۋ قۋانىشتى بەينەدە.
قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ − حالىق تۇرمىسىنىڭ ارقاۋى، ناۋقاس كورسەتۋ، قارتتاردى كۇتىمدەۋ، تۋىت، قىزمەت ۇستىندە جارالانۋ، جۇمىسسىزدىق، ءبار - ءبارى قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋمەن قاتىستى، بارلىعى بۇقارانىڭ كۇي - جايىمەن قاتىستى. رەفورما جاساپ، ەسىك اشقان 40 جىلدا رايونىمىزدىڭ قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ ىستەرى جوقتان بارلىققا كەلىپ، السىزدەن كۇشەيىپ، قالا - قالاشىقتان اۋىل - قىستاققا، كاسىپتىك ادامدار شوعىرىنان قالا، اۋىل تۇرعىندارىنا كەڭەيىپ، ۇزدىكسىز رەفورما جاساۋ، دامۋ جانە كەمەلدەنۋ ارقىلى قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ تورى بارعان سايىن كەمەلدەنىپ، قوعامدىق ورنىقتىرعىشتىق رولى بارعان سايىن كۇشەيدى.
مەحانيزم ورناتۋ: جالپى حالىق قامسىزداندىرۋعا قاتىناسىپ، بارلىق ادام يگىلىككە كەنەلدى
بيىل 72 جاستاعى جاڭ چاڭليڭ شينجياڭ جۇڭتاي (توبى) شەكتى جاۋاپكەرلىك سەرىكتەستىگىنىڭ زەينەتكەرى، ونىڭ ءبىر اۋەسى تۇتاس وتباسىنداعىلاردىڭ ەڭبەكاقى قاعازىن ساقتاۋ. ونىڭ 1994 - جىلى 12 - ايداعى ەڭبەكاقى قاعازىندا زەينەتاقى ءتۇرى قوسىلعاندىعى انىق كورسەتىلگەن، سول ايدا جاڭ چاڭليڭ10.67 يۋاندىق زەينەتاقى تاپسىرعان.
رايونىمىزدىڭ قوعامدىق قامسىزداندىرۋ ءتۇزىمى 1986 - جىلى باستالعان. وتكەن عاسىردىڭ 90 - جىلدارى مەملەكەت كاسىپورىن جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەرىنىڭ زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋ ءتۇزىمى رەفورماسىن ىلگەرىلەتىپ، قوعامدىق ءبىر تۇتاس جوسپارلاۋ مەن جەكە ەسەپ - قيساپتى ءوزارا ۇشتاستىرعان زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋ ءتۇزىمى ۇلگىسىن ورناتتى. «بۇرىن كاسىپورىننىڭ قارتتاردى كۇتىمدەۋى، جۇمىسشىلاردىڭ زەينەتاقىسى كاسىپورىننىڭ تيجارات جۇرگىزۋ ونىمدىلىگىمەن بايلانىستىرىلعان. قازىر زەينەتاقى قوعامدىق قامسىزداندىرۋدان تاراتىلادى، كاسىپورىننىڭ ونىمدىلىگى مەيلى قالاي بولسىن، ءبىزدىڭ زەينەتاقىمىز ىقپالعا ۇشىراماي، ونان ارمان قامتاماسىز ەتىلدى»، - دەدى جاڭ چاڭليڭ.
قارتتاردى كۇتىمدەۋدەن ەمدەۋگە، قالا - قالاشىق جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەرىنەن قالا، اۋىل تۇرعىندارىنا دەيىن، رەفورما جاساپ، ەسىك اشقاننان بەرى، اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم جاپپاي قامتۋدى قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ قىزمەتىنىڭ ماڭداي الدى مىندەتى ەتىپ، قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ تۇزىمىندەگى ولقىلىقتاردى، قالا مەن اۋىلدىڭ دامۋىنداعى بىركەلكىسىزدىك ماسەلەسىن الدىمەن شەشىپ، قالا مەن اۋىل ءبىر تۇتاس جوسپارلانعان نەگىزگى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋ ءتۇزىمىن، نەگىزگى ەمدەۋ قامسىزداندىرۋ ءتۇزىمىن بىرتىندەپ ورناتىپ، شارۋالاردا قالالىقتارمەن بىردەي زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى، ەمدەۋ قامسىزداندىرۋى بولۋعا مۇمكىندىك جاسادى.
قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ نەگىزگى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋ ءتۇزىمى، نەگىزگى ەمدەۋ قامسىزداندىرۋ ءتۇزىمى بىرلىككە كەلىپ، ورگانداردىڭ، ءىسورىندارىنىڭ زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋ ءتۇزىمى رەفورماسىندا تىڭ قامال الىندى... پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، رايونىمىز اناعۇرلىم ءادىل، باياندى قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ ءتۇزىمىن ورناتىپ، بۇرىنعى قالا مەن اۋىل ەكى بولەك بولاتىن شارباقتى تالقانداپ، قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ ءتۇزىمىنىڭ «ادامداردىڭ بارلىعى يگىلىكتەنۋدەن» «ادامدار ءادىل يگىلىكتەنۋگە» قاراي ويىسۋىنا مۇمكىندىك جاسادى.
رايونىمىزدىڭ قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ ىستەرىنىڭ دامۋىن رەفورمالاۋى، ىلگەرىلەتۋى تىڭ قارىشتاۋعا بەت الدى. قازىرگى تاڭدا، رايونىمىز نەگىزگى زەينەتكەرلىك، ەمدەۋ، توسىن جاراقاتتانۋ، سالماقتى ناۋقاس، جۇمىس ۇستىندە جارالانۋ، تۋىت سىندى 7 ءتۇرلى قوعامدىق قامسىزداندىرۋدى قالىپتاستىرىپ، كوپ جىكتى، اناعۇرلىم ءادىل، باياندى قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ جۇيەسى قۇرىلىسىندا تىڭ كەلەلى قامال الۋدى جۇزەگە اسىردى. بيىل 9 - ايعا دەيىن تۇتاس رايونىمىزدا نەگىزگى زەينەتكەرلىك، ەمدەۋ، جۇمىسسىزدىق، جۇمىس ۇستىندە جارالانۋ، تۋىت قامسىزداندىرۋىنا قاتىناسقانداردىڭ جالپى سانى 38 ميلليون 920 مىڭ 500 ادام - رەتكە جەتىپ، جالپى حالىق قامسىزداندىرۋعا قاتىناسۋ، ادامداردىڭ ءبارى يگىلىكتەنۋ نىساناسى بىرتىندەپ جۇزەگە استى.
توردى ءجيى توقۋ: قامتاماسىزداندىرۋ دەڭگەيى جىل سايىن جوعارىلادى
«قاراشى، زەينەتاقى ءۇرتىس 14 جىل ارتىپتى، 2004 - جىلى پەنسياعا شىققان كەزىمدە ايىنا 1300 يۋان زەينەتاقى الاتىنمىن، قازىر ايىنا 4500 يۋان الامىن. بىزدەي بۇقارانىڭ تۇرمىسى بارعان سايىن جايلانا ءتۇستى، وسىنىڭ ءبارى مەملەكەتتىڭ رەفورما جاساۋىنىڭ، ەسىك اشۋىنىڭ ارقاسى»، - دەدى رەتتى جاپسىرىلعان ەڭبەكاقى قاعازىن نۇسقاپ مەيىرلەنە كۇلگەن جاڭ چاڭليڭ.
«قارتايعاندا كۇتىمدەلەتىن ورىن بولۋ، قارتايعاندا سۇيەنىش بولۋ» ادامداردىڭ ەڭ نەگىزگى تىرشىلىك تىلەگى. 2018 - جىلى رايونىمىز كاسىپورىندار مەن ورگانداردان، ءىسورىندارىنان پەنسياعا شىققان قىزمەتكەرلەردىڭ نەگىزگى زەينەتاقى دەڭگەيىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتىپ، تۇتاس شينجياڭداعى ءبىر ميلليون 380 مىڭ پەنسيونەرگە تيىمدىلىك جەتكىزدى، كاسىپورىننان پەنسياعا شىققان قىزمەتكەرلەردىڭ ايىنا الاتىن ورتاشا زەينەتاقىسى 2009 - جىلداعى 1338 يۋاننان 2018 - جىلى 3051 يۋانعا جوعارىلادى.
زەينەتاقى عانا ارتىپ قالمادى. قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ەمدەۋ قامسىزداندىرۋىنا قازىنادان كومەك قاراجات بەرۋ ولشەمى 2009 - جىلعى ءار ادامعا جىلىنا 120 يۋاننان 2018 - جىلى 490 يۋانعا جوعارىلاتىلدى؛ جۇمىس ۇستىندە جارالانۋ، مۇگەدەكتىك قوسىمشا قاراجاتى، تۇرمىستىق كۇتىمدەلۋ اقىسى، بالا - شاعاسىن باعۋ قامقورلىق قاراجاتى، جۇمىس ۇستىندە قايتىس بولعاندارعا ءبىر رەتتىك بەرىلەتىن كومەك قاراجات مامىلەسى ءۇرتىس 10 نەشە جىل جوعارىلاپ، 1—4 دارەجەلى مۇگەدەكتىك بويىنشا جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەردىڭ جۇمىس ۇستىندە جارالانۋ، مۇگەدەك بولۋ قوسىمشا قاراجاتى 3051 يۋانعا جەتتى؛ بيىل 11 - ايدا رايونىمىز جۇمىسسىزدىق قامسىزداندىرۋ قاراجاتى ولشەمىنە تاعى دا رەتتەۋ جۇرگىزىپ، ايلىق ەڭ جوعارى ولشەمدى 1225 يۋانعا جەتكىزدى...
ارتقان ساندار «سەنىمدى قوعامدىق قامسىزداندىرۋدىڭ» جاندى تۇسىندىرمەسىنە اينالدى.
ەكونوميكانىڭ باسەڭدەۋى قىسىمىنا سايكەس، قامسىزداندىرۋعا قاتىناسقانداردىڭ يگىلىگىنىڭ تومەندەمەۋىنە كەپىلدىك ەتۋ العى شارتى استىندا، رايونىمىز قوعامدىق قامسىزداندىرۋ اقىسىنىڭ سالىستىرماسىن كەزەڭدىك تومەندەتىپ، كاسىپورىننىڭ شارۋاشىلىق جۇرگىزۋىنىڭ وزىندىك قۇنىن ازايتىپ، جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەر قوسىنىن ورنىقتىردى. بيىل الدىڭعى 3 توقساندا، رايونىمىزدا 5 ءتۇرلى قوعامدىق قامسىزداندىرۋ كاسىپورىندار ءۇشىن 2 ميلليارد 357 ميلليون يۋان اۋىرتپالىقتى جەڭىلدەتىپ، ەكونوميكانىڭ دامۋىنا، كاسىپورىنداردىڭ جۇمىسقا قابىلداۋىنا پارمەندى كەپىلدىك ازىرلەدى.
قوعامدىق قامسىزداندىرۋدى راسىمدەۋ قىزمەتى دە بارعان سايىن قولايلى بولا ءتۇستى: بيڭتۋان مەن جەرگىلىكتى ورىننىڭ قوعامدىق قامسىزداندىرۋىن توعىستىرۋ قىزمەتىن كۇشەيتىپ، بيڭتۋان مەن جەرگىلىكتى ورىننىڭ قوعامدىق قامسىزداندىرۋ ساياساتتارىنىڭ ءبىرىن - ءبىرى مويىنداۋىن، ينتەرنەتتەگى ءوزارا تۇتاسۋدى، راسىمدەۋدى ءوزارا تەكسەرۋدى، ساندى مالىمەتتەردەن بىرگە يگىلىكتەنۋدى ىلگەرىلەتتى؛ بۇكىل ەل بويىنشا 10 مىڭ 400 ەمدەۋ قۇرىلىمىمەن ولكە اتتاپ ەمدەلۋدە تىكەلەي ەسەپ جابۋدى جۇزەگە اسىردى، 9 - ايدىڭ اياعىنا دەيىن، رايونىمىزدا مەملەكەت بويىنشا باسقا جەردە ەمدەلۋ بويىنشا ەسەپ جابۋ جۇيەسىنە 84 مىڭ 100 ادام ارحيۆكە الىندى، سىرتقى ولكەلەردەن 36 مىڭ 800 ادام رايونىمىزدا ارحيۆكە الىندى، ولكە اتتاپ ەسەپ جاپقاندار سانى 20 مىڭ 100گە (رەت) جەتتى، شارتقا ۇيلەسەتىن قامسىزداندىرۋعا قاتىناسقاندار ولكە اتتاپ ەمدەلىپ ەسەپ جاپقاندا ەندىگارى «كەپىل اقشا قويمايتىن»، «شاپقىلامايتىن» بولدى.
تومەنگى شەكتەن تۇسىرمەدى: بىردە -ءبىر كەدەي بۇقارانى قاتاردان قالدىرمادى
نەگىزگى قامتاماسىزداندىرۋدىڭ، قوعامدىق دامۋدىڭ تابىستارىنان بىرگە يگىلىكتەنۋدە بىردە - ءبىر كەدەي بۇقارانى قاتاردان قالدىرۋعا بولمايدى.
ەكپىندەي ىلگەرىلەگەن رەفورما جاساۋ، جاڭالىق اشۋدا قوعامدىق قامسىزداندىرۋ سالاسىنداعى ءىشىنارا تولعاقتى، قيىن ماسەلەلەر شەشىمىن تاپتى: بۇكىل رايونىمىزدا قالا - قالاشىقتارداعى 300 مىڭ «7 - مامىر» جۇمىسشىلارى، ولاردىڭ وتباسىنان شىققان جۇمىسشىلار زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋىنا ەنگىزىلدى؛ مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىندارداعى بۇرىن جۇمىس ۇستىندە جارالانعان 18 مىڭ ادام جۇمىس ۇستىندە جارالانۋ بويىنشا قامسىزداندىرۋعا ەنگىزىلىپ، ءبىر تۇتاس باسقارىلدى؛ مەملەكەت مەنشىگىندەگى جابىلعان، كۇيرەگەن كاسىپورىنداردان زەينەتكە شىققان 142 مىڭ ادام ەمدەۋ قامسىزداندىرۋىنا ەنگىزىلدى...
بيىل رايونىمىز قوعامدىق قامسىزداندىرۋ ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدى كۇش سالا ىلگەرىلەتىپ، كەدەيلەردى جالپى حالىقتىق قامسىزداندىرۋىندا، ءسوز جوق، قامسىزداندىرىلۋعا ءتيىستى ادامدار قاتارىنا ەنگىزىپ، ولاردىڭ بارلىعىنىڭ نەگىزگى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋىنا، نەگىزگى ەمدەۋ جانە سالماقتى ناۋقاس قامسىزداندىرۋىنا قاتىناسۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتىپ، قامسىزداندىرىلۋعا تيىستىلەردىڭ بارلىعىن مۇمكىندىگىنشە قامسىزداندىردى. 9 - ايدىڭ اياعىنا دەيىن، بۇكىل رايونىمىزدا كەدەيلەردىڭ قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ەمدەۋ قامسىزداندىرۋىنا قاتىناسۋ سالىستىرماسى %95كە جەتتى، وڭتۇستىك شينجياڭداعى 4 ايماق - وبلىستاعى 22 اۋىر كەدەي اۋداندا اۋىر كەدەيلەردىڭ قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ەمدەۋ قامسىزداندىرۋىنا قاتىناسۋ سالىستىرماسى %98.99كە جەتتى. رايونىمىز تاعى ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكا بەرىلگەن كەدەيلەرگە ەمدەۋ قامسىزداندىرۋى جاعىندا بەيىمدەلۋ ارقىلى كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋ ساياساتىن اتقارىپ، قامتاماسىزداندىرۋ دەڭگەيىن جوعارىلاتىپ، اۋرۋ سەبەبىنەن كەدەيلەسۋدىڭ، اۋرۋ سەبەبىنەن قايتا كەدەيلەسۋدىڭ الدىن الدى.
بيىل 10 - ايدىڭ اياعىندا رايونىمىزدا نەگىزدىك ەمدەۋ قامسىزداندىرۋىندا، سالماقتى ناۋقاس قامسىزداندىرۋىندا، مەديتسينالىق قۇتقارۋ - كومەكتەسۋدە «ءبىر پۋنكتتىك» ەسەپ جابۋ جۇزەگە اسىرىلىپ، قامسىزداندىرۋعا قاتىناسقان ەڭ تومەنگى تۇرمىسى قامتاماسىز ەتىلەتىن وبيەكتىلەر مەن ەرەكشە قيىنشىلىعى بار قامقورلىق جاسالاتىن ادامداردىڭ ەمدەلۋىنە قولايلىلىق جاسالىپ، كەپىلگە اقشا قويۋ جانە ارى - بەرى شاپقىلاپ ەسەپتەن كوتەرتۋ اۋرەشىلىگى ازايتىلدى.
تاياۋدا ياركەن اۋدانى كونە قالا باسقارۋ كوميتەتى تۋانجيە جولى الەۋمەتتىك اۋماعىنداعى ەڭ تومەنگى تۇرمىسى قامتاماسىز ەتىلەتىن زوھرا قادىر اۋىرىپ، جەرگىلىكتى ورىنداعى شيپاحانادا جاتىپ ەمدەلىپ 3000 يۋانعا جۋىق اقشا جۇمسايدى، شيپاحانادان شىققاندا، ەمدەۋ قامسىزداندىرۋىنان 2140 يۋان ەسەپتەن كوتەرىلگەننىڭ سىرتىندا، مەديتسينالىق قۇتقارۋ بويىنشا تاعى 700 نەشە يۋان ەسەپتەن كوتەرىلىپ، ءوزى نەبارى 100 يۋاندى عانا تولەيدى. «جۇمسايتىن اقشا از، ارى - بەرى شاپقىلامايسىڭ، شيپاحانادان شىققان كۇنى - اق ەسەپتەن كوتەرەدى، پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ ابزال ساياساتىنا راقىمەت»، - دەدى ءزوھرا.
بۇقارانىڭ قيىن ماسەلەلەرىن شەشۋگە كومەكتەسىپ، بۇقارانىڭ ىرىس - قۇتىن مولايتىپ، ولاردى ادىلدىكتەن يگىلىكتەندىردى. ۇزدىكسىز جوعارىلاپ كەلە جاتقان قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ قىسقى كۇنگى شۋاقتى كۇندەي ءار ۇلت بۇقاراسىنا پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ قامقورلىعىن شىنايى سەزىندىرىپ، ولاردى رەفورما جاساۋدىڭ، ەسىك اشۋدىڭ ۇلى تابىسىنان بىرگە يگىلىكتەندىردى.
