ءتىلشىمىز ليۋ ي
«ديقان − بارشا حالىقتىڭ نەگىزى، اس - سۋ بارلىق ءىستىڭ ارقاۋى». رەفورما جاساپ، ەسىك اشقان 40 جىلدان بەرى، شينجياڭ حالقى ەرىنبەي ەڭبەكتەنىپ، جاسىل القاپتاردا اۋىل شارۋاشىلىعى دامۋىنىڭ حيكىمەتىن جازدى.
ساننىڭ وسۋىنەن ساپالىق سەكىرۋگە دەيىن
رەفورما جاساپ، ەسىك اشقان 40 جىلدان بەرى، اسىرەسە، پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، اۆتونوميالى رايونىمىز اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ قامداۋ جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورماسىن ىشكەرىلەي ورىستەتىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ بايلىق باسىمدىعىن ۇزدىكسىز تۇردە ءونىم باسىمدىعىنا جانە ەكونوميكالىق باسىمدىققا وزگەرتىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىن جۇرتتىڭ «ىشەر استىق كاسىپ سالاسىنان» ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدى «قۋاتپەن قامداۋشى كاسىپ سالاسىنا» اينالدىردى.
ساناق مالىمەتتەرىندە كورسەتىلۋىنشە، 1978 - جىلدان بەرى، بۇكىل رايونداعى استىقتىڭ جالپى ءوندىرىسى سول جىلعى 3 ميلليون 700 مىڭ توننادان ءوسىپ، 2017 - جىلى 14 ميلليون 476 مىڭ تونناعا جەتكەن. 2008 - جىلدان 2016 - جىلعا دەيىن بۇكىل رايونداعى جازعى استىقتىڭ جالپى ءوندىرىسى «ءۇرتىس 9 جىل ارتۋدى» جۇزەگە اسىرىپ، بۇكىل رايونداعى ادام باسىندىق استىق مولشەرى 500 كيلوگرامدىق ساتىعا كوتەرىلىپ، «اس كەسە» حالىقتىڭ ءوز قولىندا مىقتى ۇستالعان. 2017 - جىلى بۇكىل رايونداعى ماقتانىڭ جالپى ءوندىرىسى 4 ميلليون 566 مىڭ تونناعا جەتكەن، بۇل 1978 - جىلداعىنىڭ 83 ەسەسى، ماقتانىڭ ەگىس كولەمى، بىرلىك ءونىمى، جالپى ءونىمى، شىعارىلعان مولشەرى ءۇرتىس كوپ جىل مەملەكەت بويىنشا 1 - ورىندى يەلەپ، ەلىمىزدىڭ ورنىن باسۋعا كەلمەيتىن ماڭىزدى تاۋار ماقتا بازاسىنا اينالعان.
«ءبيداي ەگۋدە قازىر تەك ءونىم مولشەرىنە عانا قاراۋعا بولمايدى، ونىڭ ساپاسىنا جانە بازاردىڭ قارسى الۋ دەڭگەيىنە دە نازار اۋدارۋ كەرەك». شونجى اۋدانى شيبيۋان قالاشىعى ليۋشۋحىزى قىستاعىنىڭ تۇرعىنى جۋ جيانىڭ ايتۋىنشا، قازىر ساتىلىمى جاقسى ساپالى ءبيداي سورتىن ەگۋگە اۋىسقان سوڭ، ساتىپ الۋشى ساۋداگەرلەر وزدەرى ىزدەپ كەلىپ، تالاسا ساتىپ الاتىن بولىپتى.
ءونىم مولشەرىنىڭ ارتۋى مول ءونىمنىڭ، مول تابىستىڭ ءبىر جاعى بولسا، ساپا مەن ونىمدىلىكتىڭ جوعارىلاۋى شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋىنا اناعۇرلىم كەڭ ءورىس اشتى. تاياۋ جىلداردان بەرى، بۇكىل رايونداعى اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسى قامداۋ جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورمانى تۇتقا ەتىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى دامۋىنىڭ ساننىڭ ۇلعايۋىنان ساپالىق وسۋگە، ساپالىق وزگەرىسكە ءوتۋىن ىلگەرىلەتتى.
وسى بارىستا بۇكىل رايون جالپى كاسىپ تىزبەگىندە ساپانى ءوسىرۋدى، وزىندىك قۇندى تومەندەتۋدى، ونىمدىلىكتى جوعارىلاتۋدى ءتۇيىندى تۇردە ىلگەرىلەتىپ، ماقتا ءوندىرىسىنىڭ جوعارى ساپاعا، تومەن وزىندىك قۇنعا، جوعارى ونىمدىلىككە بۇرىلىس جاساۋىن جەبەدى. سونىمەن بىرگە، گلۋتەن قۇرامى كوپ ءبيدايدى، ورگانيكالىق ءبيدايدى، «سەلەنى مول» ءبيدايدى ولشەمدەندىرىپ ءوندىرۋدى جانە تۇقىمدىق جۇگەرى، ءداندى جۇگەرى، سۇرلەمدىك جۇگەرى سياقتى ءوندىرىس سىناق تۇيىندەرىن ىلگەرىلەتىپ، ءبيدايدىڭ، جۇگەرىنىڭ قۇرىلىمى اناعۇرلىم ۇيلەسىمدى قامداۋ جۇيەسىن جەدەل قالىپتاستىردى.
ادامداردىڭ «قارىن توقتىعىن» قاناعاتتاندىرۋدان «جاقسى تاماقتانۋىن» قاناعاتتاندىرۋعا دەيىن، ساننىڭ وسۋىنەن ساپالىق سەكىرۋدى جۇزەگە اسىردى. بۇگىنگى تاڭدا، جوعارى ساپالى دامۋ ۇستانىمى بۇكىل رايوننىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىس سالاسىندا جەدەل جالپىلاسىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ تۇرلەنۋىن، جاڭالانۋىن ىلگەرىلەتىپ، شارۋالار مول ءونىم الىپ، مول تابىسقا كەنەلدى.
جەردى اينالىمعا سالۋ اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋ كومەسكى قۋاتىن قاۋلاتتى
جەردەن استىق ونەدى، اۋىل شارۋاشىلىعى وركەندەيدى، جەردەن باستالعان وزگەرىس اۆتونوميالى رايونىمىزدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى دامۋىنا قۋاتتى ومىرشەڭدىك كۇش ۇستەدى.
ساۋان اۋدانى داچۋان اۋىلى شاۋفاڭجۋاڭزى قىستاعىنا بارساڭىز، ۇلكەن - ۇلكەن بولىكتى، رەتتى شاقپاق اتىزدىڭ ۇزىننان - ۇزاق سوزىلىپ جاتقانىن كورەسىز. سوڭعى جىلدارى، بۇكىل قىستاقتاعى 5000 مۋدان استام جەردىڭ كولەمى وزگەرمەگەنىمەن، جەر بولىكتەرى 600 نەشەدەن 11 بولىككە ازايدى.
جەردىڭ اينالىمعا ءتۇسىپ، بىرىكتىرىلۋى جەر ۇقىق - مۇددەسىنىڭ ايقىن اجىراتىلۋىنان ايرىلا المايدى. سوڭعى جىلداردان بەرى، بۇكىل رايون اۋىل - قىستاق جەرىن كوتەرمەگە الىپ، شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ ۇقىعىن بەلگىلەۋ، تىركەۋ، كۋالىك بەرۋ قىزمەتىن ىشكەرىلەي ورىستەتىپ، جەردىڭ مەنشىك ۇقىعى، كوتەرمەگە الۋ ۇقىعى جانە شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ ۇقىعى سىندى 3 ۇقىقتى ءبولۋدى جۇزەگە اسىرىپ، شارۋالاردىڭ جەر ۇقىق - مۇددەسىن زياندالۋدان قورعاۋ نەگىزىندە، جەردىڭ كومەسكى قۇنىن جانداندىردى.
«مەنىڭ قازىر 2 بولەك تابىسىم بار». شاۋفاڭجۋاڭزى قىستاعىنىڭ تۇرعىنى حان جىڭتاۋدىڭ ايتۋىنشا، جەر ۇقىعى ايقىندالعان سوڭ، ول جەردى سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ ءبىر تۇتاس شارۋاشىلىق جۇرگىزۋىنە بەرىپ، ءبىر مۋدان جىلىنا 1000 يۋانعا جۋىق پايدا ءبولىسىن السا، ءوزى سەلبەستىك كووپەراتيۆىندە جۇمىس ىستەپ، كووپەراتيۆتىڭ جەرىن باسقارۋعا جاۋاپتى بولىپ، ونان تاعى ءبىر ەڭبەكاقى الادى ەكەن، ءسويتىپ، ونىڭ جىلدىق تابىسى 100 مىڭ يۋانعا تاياعان.
قازىر بۇكىل اۋىل - قىستاقتاعى كوتەرمەگە العان جەردىڭ ناقتى ولشەنگەن كولەمى 31 ميلليون 536 مىڭ مۋ بولىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسىنىڭ كولەمدەنۋىنە، شوعىرلانۋىنا، ولشەمدەنۋىنە نەگىز قالاندى.
جەردىڭ بىرىكتىرىلۋى، شوعىرلانۋى اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالارىن جالپىلاستىرۋعا شارت - جاعداي ازىرلەدى. بيىل بۇكىل رايوندا ماشينامەن تەرىلگەن ماقتا كولەمى جەدەل ارتىپ، ماقتانىڭ ماشينامەن جينالۋ مولشەرى 2016 - جىلعى %21تەن ءوسىپ، بيىل %30كە جەتىپ، ماقتا جيناۋ ماشيناسىنىڭ ارتۋ قارقىنى تاريحتاعى ەڭ جوعارى دەڭگەيدى كورسەتىپ، جالپى سانى 3600دەن استى.
شايار اۋدانى گۇلباق قالاشىعى داشين اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالارى سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ القا مەڭگەرۋشىسى شيان يۇيلين ماشينالاندىرىپ تەرۋ - جيناۋ ماقتا ەگۋدىڭ وزىندىك قۇنىن مۋىنا 600 يۋان تومەندەتكەنىن ايتادى. قازىر سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ قولىنداعى 10 مىڭ مۋدان استام ماقتا تۇگەلدەي ماشينالاسۋدى جۇزەگە اسىرعان، الداعى 2 جىلدا، كووپەراتيۆ ماشينامەن جينالاتىن ماقتا كولەمىن 30 مىڭ مۋعا كەڭەيتۋدى جوسپارلاپ وتىر ەكەن.
كاسىپ سالالاندىرۋ شارۋالاردىڭ كىرىسىن ارتتىرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ونىمدىلىگىن جوعارىلاتتى
حوتان اۋدانىندا ۇزاق جىل جاڭعاق ساۋداسىن ىستەگەن ءالي نۇر كاسىپورىن - شارۋا مۇددەسىن تىعىز بايلانىستىرۋ مەحانيزمىنىڭ ارقاسىندا، ءوزىنىڭ جاڭعاعىنىڭ قىستاقتىڭ وزىندە وڭدەلىپ، ماشيناعا تيەلىپ، بۇكىل ەلىمىزدىڭ جەر - جەرىنە ساتىلاتىنىن، ءتىپتى، حالىقارالىق بازارعا بەت الاتىنىن ەشقاشان ويلاپ كورمەپتى.
«بۇرىن ءبىز جىلىنا 300 توننا جاڭعاق ساتىپ الاتىنبىز، قازىر بۇنى 20 مىڭ تونناعا دەيىن جەتكىزە الامىز». ءالي نۇردىڭ ايتۋىنشا، قازىر ونىڭ سەلبەستىك كووپەراتيۆى شينجياڭ جەمىس كاسىبى توبى شەكتى سەرىكتەستىگىمەن تىعىز جالعاسىپ، كاسىپورىننىڭ كەمەلدى قامداۋ تىزبەگىنىڭ ارقاسىندا، سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ ساتىپ الۋ قۋاتى بارىنشا ارتقان.
سوڭعى جىلداردان بەرى، بۇكىل رايون اۋىل شارۋاشىلىعىندا كاسىپ سالالاندىرىپ شارۋاشىلىق جۇرگىزۋدى ىلگەرىلەتۋدى، اۋىل شارۋاشىلىعى قوسىمشا ونىمدەرىن جىنتىكتەي، تەرەڭدەي وڭدەۋدى باستى جۇمىس باعىتى ەتىپ، جاڭاشا اۋىل شارۋاشىلىعى تيجارات تۇلعالارىن كۇش سالا جەتىلدىرىپ، كاسىپ تىزبەگىن ۇزارتىپ، كوپ شارالارمەن اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ «ساتىلۋى قيىن بولۋ» سياقتى ماسەلەلەرىن شەشىپ، شارۋالاردىڭ كاسىپ تىزبەگىنىڭ قۇنىنىڭ ارتۋ پايداسىن بولىسۋىنە كومەكتەستى.
كاسىپورىن مەن شارۋالار اراسىنداعى تىعىز بايلانىستان سىرت، ينتەرنەتكە سۇيەنىپ بازار اشقان شارۋالار بارعان سايىن كوبەيۋدە. ينتەرنەتتە وتكەرۋ - ساتۋدى تىرەك ەتۋدىڭ ارقاسىندا، توقسۇن اۋدانىنىڭ قاۋىنشىسى ما ياۋزۋدىڭ قاۋىن ەگۋ ۇلگىسى تۇبەگەيلى وزگەردى. «بيىل كاسىپورىننىڭ ساتىپ الۋ ولشەمى بويىنشا قۇمىل قاۋىنىن ەگىپ، كىرىسىم بىلتىرعىدان 7000 يۋاننان استام ارتتى». ما ياۋزۋدىڭ ايتۋىنشا، ەلەكتروندىق ساۋدا كاسىپورىندارىنىڭ باستاۋىندا جانە جەتەكتەۋىندە، بيىل قاۋىن ەگۋگە تۇگەلدەي كادىمگى كوڭ، قي تىڭايتقىشىن پايدالانىپ، ءبىر جىلدا ءبىر بولەك جەرگە ءبىر ءتۇپ قاۋىن عانا ەككەن، ناتيجەسىندە، قاۋىننىڭ ساپاسى جاقسارىپ، ءار كيلوگرامىنىڭ ساتىپ الۋ باعاسى 4 يۋانعا جەتىپ، بىلتىرعىدان ءبىر ەسە جوعارى بولعان.
اۋىل شارۋاشىلىعىن كاسىپ سالالانىپ دامۋعا باستاۋ جولىندا، بۇكىل رايون تاعى كوپ تۇردەگى اۋىل - قىستاق جەرلەرىندە لايىقتى كولەمدەنگەن شارۋاشىلىق جۇرگىزۋدى دامىتۋ ارقىلى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ باسەكەلىك قۋاتىنىڭ جانە شارۋالار كىرىسىنىڭ ۇزدىكسىز ارتۋىن جەبەدى. قازىرگى تاڭدا، وتباسىلىق ەگىس الاڭى، شارۋالار سەلبەستىك كووپەراتيۆى، اۋىل شارۋاشىلىعىن كاسىپ سالالاندىرۋ بويىنشا سەركە كاسىپورىندار سياقتى جاڭا تۇردەگى اۋىل شارۋاشىلىعى تيجارات تۇلعالارىنىڭ جەردى اينالىمعا سالۋ كولەمى اينالىمعا سالىنعان جالپى كولەمنىڭ ۇشتەن بىرىنەن اسىپ، اۋىل - قىستاق جەرىن اينالىمعا سالۋدى جانە لايىقتى كولەمدەنگەن شارۋاشىلىق جۇرگىزۋدى ىلگەرىلەتۋدىڭ ماڭىزدى دانەكەرىنە اينالدى. 2017 - جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن، بۇكىل رايون كولەمىندە اۋىل شارۋاشىلىعىن كاسىپ سالالاندىرۋ بويىنشا ءتۇيىندى سەركە كاسىپورىندار 509عا، اۋىل - قىستاقتاعى شارۋاشىلىق قۇرۋ، جاڭالىق اشۋ باقشا - رايوندارى 23كە، سەيىل - سەرۋەن اۋىل شارۋاشىلىعى بويىنشا تيجارات جۇرگىزەتىن ۇيىمدار 6370كە جەتىپ، تيجارات كىرىسى 4 ميلليارد يۋانعا تاياعان.
