ءتىلشىمىز گاۋ فاڭ
كينوتەاتردە بۇكىل ەل كورەرمەندەرىمەن ءبىر ۋاقىتتا ايتۋلى فيلمدەردىڭ تۇڭعىش قويىلىمىن بىرگە تاماشالايدى، تەلەگەي اقپارات پەن ەل ءىشى - سىرتى كينو - تەلەحيكايالارىن كەز كەلگەن ۋاقىتتا، كەز كەلگەن جەردە كورىپ، ەسىك الدىنان تاماشا ادەبيەت - كوركەمونەر باعدارلامالارىن تاماشالاي الادى، «30 مينۋتتىق مادەنيەت شەڭبەرىنەن» بىرگە يگىلىكتەنەدى، كىتاپتىڭ كوپتىگىنەن وقىپ تاۋىسۋ مۇمكىن ەمەس، جاڭا جىل، مەرەكە بولماسا دا ءان - ءبي كونسەرتتەرى قويىلىپ جاتادى... قازىرگى تاڭدا تۇرمىستىڭ وسىناۋ قالىپتى كۇيىن 40 جىلدىڭ الدىنداعى شينجياڭدىقتار ەلەستەتە الماعان بولار ەدى.
رەفورما جاساپ، ەسىك اشقان 40 جىلدا، اسىرەسە، پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان، اۆتونوميالى رايوندىق 9 - رەتكى پارتيا قۇرىلتايىنان بەرى، اۆتونوميالى رايونىمىزدىڭ ءتۇرلى مادەنيەت ىستەرى قارىشتاي دامىپ، الەۋمەتتىك مادەنيەتكە قىزمەت وتەۋ جۇيەسى قۇرىلىسى كۇن سايىن كەمەلدەنىپ، الۋان ءتۇرلى مادەنيەت قيمىلدارى نەگىزگى ساتىداعى بۇقاراعا تيىمدىلىك جاساپ، مادەنيەت شارۋاشىلىعى قاۋىرت دامىپ، مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋ قىزمەتى تاريحي سەرپىلىسكە قول جەتكىزدى... باي مازمۇندى مادەنيەت قيمىلدارى كوكتەم سامالى اكەلگەن قۇت جاڭبىرىنداي بۇقارانىڭ جۇرەگىن بىرتىندەپ نارلەندىرىپ، بۇقارانىڭ باقىت سەزىمىن جوعارىلاتتى.
الەۋمەتتىك مادەنيەتكە قىزمەت وتەۋ بۇقاراعا تيىمدىلىك جاسادى
«سول جىلداردا قىستاقتارعا بارىپ، كينو قويساق، اعاش باسىنا، داۋال ۇستىنە، ءۇي توبەسىنە، ەكران كورىنەتىن جەردىڭ بارلىعىنا ادامدار ۇيمەلەپ الاتىن، كينو قويۋ ۇلكەن جينالىسقا ۇقسايتىن»، - دەيدى مارالباسى اۋدانى اۋات قالاشىعىنداعى جانە جاڭا وستەڭ اۋىلىنداعى كينو اترەتىنىڭ باستىعى، 60 جاستاعى ابدىكەرىم عوپۇر سول شاقتاردى ەسكە الىپ.
ابدىكەرىم عوپۇردىڭ اۋىل - قىستاقتا كينو قويۋ قىزمەتىمەن شۇعىلدانعانىنا 40 جىلدان اسىپتى، ول اۋىل - قىستاقتا كينو قويۋدىڭ رەفورما جاساۋدىڭ، ەسىك اشۋدىڭ الدى - ارتىنداعى زور وزگەرىسىن باستان كەشىرىپتى: كينونىڭ بەلەت باعاسى 2 فىننان 5 ماۋعا ءوسىپ، ونان قازىر تەگىن كورسەتىلۋگە جەتتى؛ اتقا وڭگەرىپ، يىقپەن كوتەرۋدەن اسپاپتارى موتوتسيكلمەن، تراكتورمەن تاسىلاتىن، دالادا قويىلاتىن كوشپەلى كينوحاناعا، ونان قازىرگى كينو زالدارىنا دامىدى؛ كينو قاينارى «انارحان»، «تەمىر جول پارتيزاندارىنان» 3D ايتۋلى فيلمى «اۆاتارعا»، «شايقاس كوكجالى» كوبەيدى، 16 ميلليمەترلىك كينو كورسەتكىدەن جەڭىل، قولايلى سيفرلى كورسەتكىگە اۋىستى... 1998 - جىلى، مەملەكەت اۋىل - قىستاق كينوسى 2131 ينجەنەرياسىن اتقارىپ، ءار رەتكى كينو قويۋدىڭ بارىنە جاردەماقى بەردى. 2005 - جىلى، بۇكىل ەلدە «قازىنادان تولەپ، كينونى اۋىلدارعا جەتكىزۋ» جالپىلاستىرىلىپ، ءار شارۋانىڭ تەگىن كينو كورۋىنە مۇمكىندىك جاسالدى.
شارۋالار كىتاپ ءۇيى، مادەنيەت قيمىلى ءۇيى، ەلەكتروندىق وقىتۋ ءۇيى، مادەنيەت اۋلاسى، مادەنيەت شاعىن الاڭى... تيانشاننىڭ تۇستىگى مەن تەرىستىگىندەگى شارۋالار ءۇشىن، ەسىكتەرىنىڭ الدىنداعى وسىناۋ مادەنيەت قۇرىلعىلارى ولاردىڭ تۇرمىس تاسىلىنە تەرەڭ وزگەرىس سيلادى. قالادان اۋىل - قىستاققا دەيىن، بۇقارالىق مادەنيەت الاڭ - سارايلارى قۇرىلىسى جوقتان بار بولىپ، باردان جاقساردى؛ الەۋمەتتىك مادەنيەتكە قىزمەت وتەۋدىڭ ىقپال كولەمى بارعان سايىن كەڭەيىپ، اناعۇرلىم كوپ نەگىزگى ساتى بۇقاراسىنا تيىمدىلىك جاسادى؛ مادەنيەتتە حالىققا تيىمدىلىك جاساۋ شارالارى ءار ادامنىڭ يگىلىك كورۋىنە بارىنشا مۇمكىندىك جاسادى.
رەفورما جاساعان، ەسىك اشقان 40 جىلدان بەرى، اۆتونوميالى رايونىمىز رايون، ايماق، اۋدان، اۋىل، قىستاق 5 دارەجەلى الەۋمەتتىك مادەنيەتكە قىزمەت وتەۋ جۇيەسىن قۇردى. 2017 - جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن، بۇكىل شينجياڭداعى الەۋمەتتىك كىتاپحانا 112گە، مۇراجاي مەن ەسكەرتكىش سارايلارى 173كە، اسەمونەر سارايى 57گە، مادەنيەت سارايى 119عا، مادەنيەت پۋنكتى جانە مادەنيەت ءۇيى 12 مىڭ 158گە، ءار دارەجەلى، ءار ءتۇرلى راديو - تەلەۆيزيا ستانسيالارى (پۋنكتتەرى) 302گە جەتىپ، راديو جانە تەلەۆيزيانىڭ حالىقتى قامتۋ مولشەرلەمەسى %97.1٪جانە %97.4كە دەنە تاربيە الاڭدارى 29 مىڭ 600گە جەتىپ، ءبىرشاما كەمەلدى، ءار دارەجەلى الەۋمەتتىك مادەنيەتكە قىزمەت وتەۋ جۇيەسى قالىپتاستى.
اۆتونوميالى رايونىمىزدىڭ ادەبيەت - كوركەمونەر قىزمەتكەرلەرى ءبىر توپ تاڭداۋلى، سۇبەلى شىعارمالاردى بەلسەنە جاراتتى. «شينجياڭدا» اتتى سانۋىندەر جيناعى، «باتىس بولىك: شالعاي ولكەنىڭ ادەبيەت جازبالارى» اتتى ادەبي سىن - شولۋلار جيناعى، «ۇستىرتتەن كەلگەن تىلەك − 5.19 مەملەكەت ەستەلىگى» ماي بوياۋلى سۋرەت تۋىندىلارى، «قارلى بورانداعى قايسار جاندار» فوتو تۋىندىلارى، «ۇلكەن بازار» پيەساسى، «كۇن شۇعىلاسىنداعى ءبي»، «جاپان تۇزدەگى جاستىق ءومىر» ءبي تەاترلارى، «سۇيىسپەنشىلىكپەن نۇرلانعان تيانشان» ءان - ءبي تەاترى، «مۇزتاۋعا كەلگەن قوناق» مۋزيكالى تەاترى، «سالەم، قوجاناسىر» مۋزيكالى سەرىك ويىنى تەاترى، «تىڭ يگەرگەن اكەلەرىمىز بەن شەشەلەرىمىز» ءانى، «مالان جىرى» راديو تەاترى جانە «ۇلى وزەن»، «گۇلبيكە»، «شىنايى سۇيىسپەنشىلىك»، «لوپنۇرداعى ءولىم - ءومىر تايتالاسى»، «تاكلاماكانداعى ناعىرا ءۇنى» كينولارى سياقتى ءبىر توپ ادەبيەت - كوركەمونەر تۋىندىلارى رۋحاني وركەنيەت قۇرىلىسى «بەس ءبىر ينجەنەرياسى» سيلىعى، لۋشۇن ادەبيەت سيلىعى، جۇڭگو كينوسى حۋابياۋ سيلىعى سياقتى مەملەكەتتىك سيلىقتارعا يە بولدى، سەرىك ويىنى «تىرشىلىك ساپارى»، «جاۋاپكەرلىك ارقالاۋ» سياقتىلار حالىقارالىق سەرىك ويىنى فەستيۆالىنىڭ التىن سيلىعىن الدى
مادەنيەت شارۋاشىلىعى كۇن سايىن تۇلەجىپ، اي سايىن دامىدى
«جاقىنعى بىرنەشە جىلدا شينجياڭعا از كەلگەن جوقپىن، ءار كەلگەن سايىن، شينجياڭنىڭ مادەنيەت شارۋاشىلىعى ادامعا شىت جاڭا سەزىم سيلايدى»، - دەدى جۋىقتا مادەنيەت جانە ساياحات مينيسترلىگى كاسىپ سالاسىن دامىتۋ مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى گاۋ جىڭ شينجياڭ ۇلكەن تەاترىندا «باتىس وڭىرگە ورالۋدى» كورىپ، 4 - كەزەكتى شينجياڭ مادەنيەت كورمەسىن ەكسكۋرسيالاعان سوڭ.
بيىل 1 - ايدا وتكىزىلگەن قىسقى ساياحات شارۋاشىلىعى كورمەسىندە، اۆتونوميالى رايوندىق مۇراجايدىڭ 100دەن استام مادەنيەت جاسامپازدىعىنىڭ تۋىندى ونىمدەرى ايرىقشا نازار اۋداردى، مۇنىڭ ىشىندە «گاۋچاڭ پاراساتى جەلىلەس ونىمدەرى»، «اتلاس جەلىلەس ونىمدەرى»، «ساحارا جەلىلەس ونىمدەرى» ماتا ويىنشىقتار، جاستىقتار، كىلت ىلمەگى، ءمور سياقتى كوپتەگەن ونىمدەر تۇتىنۋشىلاردىڭ قارسى الۋىنا بولەندى.
سوڭعى جىلدارى، مادەنيەت كورمەسىن نەگىز ەتكەن ءتۇرلى مادەنيەت شارۋاشىلىق جارمەڭكەسى شينجياڭنىڭ مادەنيەت بۇيىمدارىن سىرتقا شىعارۋعا تۇعىر ازىرلەدى. «مادەنيەت ＋ عىلىم - تەحنيكا»، «مادەنيەت ＋ جاسامپازدىق»، «مادەنيەت ＋ ساياحات»... شەكارا اتتاۋ، ۇلاستىرۋ، توعىستىرۋ سياقتى جاڭالىق اشۋ ءتاسىلى ارقىلى ەرەكشەلىككە يە بۇيىمداردى ايگىلەدى، شينجياڭ كورمە ۇيىرمەسى كورەرمەندەرگە شىت جاڭا سەزىم سيلاپ، شينجياڭعا نازار اۋدارۋ مولشەرى مەن شينجياڭنىڭ باۋراۋ قۋاتىن ارتتىردى.
قازىر، شينجياڭدا 10 مىڭنان استام مادەنيەت كاسىپورنى ءتۇرى ءبىرشاما تولىق مادەنيەت شارۋاشىلىعىن دامىتۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرىپ، اقپارات، باسپا ءسوز، تاراتۋ، راديو - كينو - تەلەۆيزيا، كوركەمونەر قويىلىمى، مادەنيەتتىك كوڭىل اشۋ، مادەنيەت ساياحاتى، قولونەر - اسەمونەر، جاسامپازدىق جوبالاۋ، سيفرلى مادەنيەت بويىنشا قىزمەت وتەۋ سياقتى سالالاردى قامتىدى. 2017 - جىلعا دەيىن، رايونىمىزدا مەملەكەت دارەجەلى 6 مادەنيەت شارۋاشىلىعى بويىنشا ۇلگى كورسەتۋ بازاسى، اۆتونوميالى رايون دارەجەلى 109 مادەنيەت شارۋاشىلىعى بويىنشا ۇلگى كورسەتۋ بازاسى، مەملەكەتتىڭ مويىنداۋىنا يە بولعان 11 انيماتسيا كاسىپورنى بار بولىپ، ءتۇرلى مادەنيەت شارۋاشىلىعى باقشا رايونىنان 20سىن قۇردى.
مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋ مەن جالعاستىرۋعا تەڭ ءمان بەردى
قۇمىل ءداستۇرلى قولونەر قىزمەت پۋنكتىندە قۇمىلداعى ءىشىنارا تاڭداۋلى كەستەشىلەردىڭ تۋىندىلارى قويىلعان، مۇندا ۇلتتىق ەرەكشەلىككە يە قۇشاق جاستىق، دوپپا سياقتى كەستە بۇيىمدارىنان تىس، تاعى دوڭگەلەك جەلپۋىش، ايەلدەر سومكەسى، تۋفلي سياقتى كلاسسيكالىق ءارى وسى زامانعا ءتان كەستە بۇيىمدارى دا بار، بۇلار تۇگەلدەي قۇمىلدىڭ جەرگىلىكتى ەرەكشەلىگىنە يە كەستە قولونەرىنىڭ «ميزو» تۋىندىلارى بويىنشا جاسالعان.
2008 - جىلى 6 - ايدا قۇمىل ۇيعۇر كەستەسى 2 - توپتاعى مەملەكەت دارەجەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋ نىسانى تىزىمىنە ەنگىزىلگەن. 2016 - جىلى 3 - ايدا مەملەكەت بويىنشا تۇڭعىش رەتكى ءداستۇرلى قولونەر قىزمەت پۋنكتى قۇمىلدا قۇرىلدى. وسىدان كەيىن، «ميزونى» الەۋمەتتىك ماركا ەتىپ، كىرۋ رۇقسات ولشەمىن بەلگىلەدى، سونىمەن قۇمىل كەستە شارۋاشىلىعى ماركالى تيجارات ەتۋ داۋىرىنە ءوتتى. 2016 - جىلى 7 - ايدىڭ باسىندا وتكىزىلگەن پاريج جوعارى دەڭگەيدە بۇيىرتىلعان جاڭا ۇلگىلى كيىم - كەشەك اپتالىعىنىڭ اشىلۋ شاراپ قوناعاسىندا جۇڭگودا جاسالعان جوعارى دەڭگەيدە بۇيىرتىلعان ءساندى كيىم قوناقتاردى وزىنە باۋرادى، ءساندى كيىمنىڭ بەلىندەگى قولونەر كەستە ەرەكشە كوزدىڭ جاۋىن الادى. ونداعى كەستە قولونەرى رايونىمىزداعى قولونەر، اسەمونەر شەبەرى − قۇمىل قالاسى يجوۋ رايونى قارا ءدوۋا قالاشىعىنداعى كەستەشى راناگۇل سۇبيدىكى ەدى. بۇگىنگى كۇندە راناگۇلگە بەرىلگەن تاپسىرىس بارعان سايىن كوبەيىپ، شاڭحاي، جىجياڭ سياقتى ولكە، قالالارداعى سەرىكتەستىكتەر ارت - ارتىنان ونى سەلبەستىك جاساۋعا ىزدەدى، ونىڭ كەستە تۋىندىلارىنىڭ باعاسى دا بارعان سايىن جوعارىلادى. قولمەن كەستەلەنگەن دوپپانىڭ باعاسى باستابىنداعى 25 يۋاننان قازىر 250 يۋانعا ءوستى، ارنايى بۇيىرتىلعان كۇردەلى دە قيىن تۋىندىلاردىڭ باعاسى 10 نەشە مىڭ يۋانعا دەيىن جەتتى.
قۇمىل كەستەسى سياقتى ماركاعا اينالعان بەيزاتتىق مادەنيەت بۇيىمدارى شينجياڭدا بۇرىن بولىپ كورمەگەن دەڭگەيدە قورعالدى جانە جالعاستىرىلدى. شينجياڭ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالاردى قورعاۋ، زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ مەڭگەرۋشىسى گى ي بىلاي دەپ تانىستىردى: «رايونىمىز بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالار زاڭىن شىعارۋ قىزمەتىن ءبىرشاما ەرتەرەك قولعا الدى. جەكە - جەكە 2008 - جىلى جانە 2010 - جىلى <شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىنىڭ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالاردى قورعاۋ ەرەجەسىن> جانە <شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىنىڭ ۇيعۇر مۇقام كوركەمونەرىن قورعاۋ ەرەجەسىن> جاريالاپ اتقارىپ، اۆتونوميالى رايوننىڭ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالاردى قورعاۋ قۇرىلىمىن ورناتۋ، ءتىزىم قۇرىلىسى، دارىندىلاردى باۋلۋ، قارجىنى جۇمساۋ سياقتى جاقتاردان ايقىن بەلگىلەمە شىعارىپ، قورعاۋ قىزمەتىن ورىستەتۋدە بۇيسۇناتىن بەلگىلەمە جاسادى».
پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، ورتالىق پەن اۆتونوميالى رايوندىق قازىنا 150 ميلليون يۋاننان استام بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىنىڭ ارناۋلى كومەك قارجىسىن قوسىپ، 2017 - جىلعا دەيىن مەملەكەت دارەجەلى 23 ۋاكىلدىك مۇراگەردى قۇتقارۋ سيپاتتى ەستەلىككە الۋ قىزمەتىن ورىنداپ، جازۋ، سۋرەت، دىبىس - بەينە سياقتى كوپ ءتۇرلى ەستەلىككە الۋ ءتاسىلىن قولدانىپ، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالار نىسانىن قۇتقارۋ سيپاتتى قورعادى؛ ۇيعۇر مۋزيكا اسپابى، كىلەم جانە اتلاس تورعىنى توقىماشىلىعى سىندى 3 بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالار نىسانىنىڭ مەملەكەت دارەجەلى ءوندىرۋ سيپاتتى قورعاۋدان ۇلگى كورسەتۋ بازاسىن قۇردى؛ اۆتونوميالى رايون دارەجەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋ، مۇراگەرلىك ەتۋ 91 بازاسىنا اتاق بەردى. مەملەكەت دارەجەلى، اۆتونوميالى رايون دارەجەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىنىڭ ۋاكىلدىك سيپاتتى تىزىمىنە ەنگىزىلگەن نىساندار جەكە - جەكە 83 تۇرگە، 294 تۇرگە، مەملەكەت دارەجەلى، اۆتونوميالى رايون دارەجەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىنىڭ ۋاكىلدىك سيپاتتى مۇراگەرلەرى جەكە - جەكە 112گە، 403كە جەتتى.
