شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى ۋاڭ بيڭياڭ
«قان قىسىمىڭىز ءالى دە جوعارى، قان قىسىمىن تۇسىرەتىن ءدارىڭىزدىڭ مولشەرى جەتپەيدى ەكەن، جۇرەك شانشۋىن ەمدەيتىن تاعى ءبىر ءدارى قوسىپ بەرەيىن»، «بۇدان سىرت، قان تامىردى قايتا تەكسەرىپ، قان تامىردىڭ توسىلۋ جاعدايىن انىقتاۋ كەرەك»، - دەدى شاڭحاي جۇڭگوشا شيپاگەرلىك - دارىگەرلىك داشۋەسىنە قاراستى شۋگۋاڭ شيپاحاناسى جۇرەك ىشكى اۋرۋلارى ءبولىمىنىڭ باس دارىگەرى سۇي سۇڭ دەنساۋلىعىن تەكسەرتۋگە كەلگەن ناۋقاس يۇسۇپقادىر ابەيگە.
12 - ايدىڭ 12 - كۇنى تۇستەن بۇرىن وتانىمىزدىڭ باتىس شەكاراسىنا جايعاسقان، تاكلاماكان ءشولىنىڭ جيەگىندەگى گۇما اۋدانى قوستاۋ قالاشىعى چىعىلىق قىستاعىنىڭ تۇرعىندار كوميتەتىندە، التىن ءتۇستى جيەگى بار كوزىلدىرىك تاققان، اققۇباشا كەلگەن سۇي سۇڭ 56 جاستاعى قىستاق تۇرعىنى يۇسۇپقادىر ابەيدىڭ اۋرۋىن اقىسىز تەكسەرۋدە. جۇرەككە تىرەۋ قويۋ وپەراتسياسىن جاساتقاندىعىنا ءبىر جىلدان اسقانىمەن، ونىڭ كەۋدەسى ءالى دە قىسىلادى ەكەن. سۇي سۇڭنىڭ ءسوزىن ەستىگەننەن كەيىن، ول ءدان ريزا بولىپ ۇيىنە قايتتى.
وسىدان ءبىر كۇن بۇرىن، تاڭعى ساعات 4، شاڭحايلىق 9 ماماننان ۇيىمداسقان ەمدەۋ اترەتى ۇيلەرىنەن اتتانىپ، ۇشاقپەن 7 ساعات ۇشىپ، اۆتوكولىكپەن 3 ساعاتتان ارتىق ۋاقىت ءجۇرىپ، 5000 كيلومەتر جول باسىپ، وتانىمىزدىڭ باتىس شەكاراسىنداعى گۇما اۋدانىنا كەلىپ اقىسىز اۋرۋ كورىپ، قىس ماۋسىمىندا بۇل اراداعى جۇرتشىلىققا جىلۋ جەتكىزدى. سۇي سۇڭ مىنە وسى اترەتتىڭ ءبىر مۇشەسى.
چىعىلىق قىستاعىنىڭ تۇرعىندار كوميتەتىندەگى اقىسىز اۋرۋ تەكسەرۋ ورنىندا، شارۋالار قاقاعان ايازعا قاراماستان، اۋرۋ كورسەتۋگە كەلدى، اق حالات كيگەن، جىلى ءجۇزدى شاڭحايلىق شيپاگەردىڭ ءاربىرىنىڭ الدىندا 5 تە 6 قىستاق تۇرعىنى سىرقاتىن كورسەتۋگە ءتىزىلدى.
قىستاق تۇرعىنى احمەت ياسىن بىلاي دەدى: بۇرىن كوپتەگەن ادام ناۋقاستانىپ قالعاندا، اۋدانعا بارۋعا كۇيى كەلمەي، اۋرۋىن اسقىندىرىپ الاتىن. قازىر شاڭحايلىق ماماندار ەسىك الدىمىزعا كەلىپ، ناۋقاسىمىزدى اقىسىز تەكسەردى، مۇنى بۇرىن مۇلدە ويلاپ كورمەپپىز.
گۇما اۋدانى ءشول دالانىڭ جيەگىندەگى وقشاۋلاۋ ءبىر جاسىل القاپقا ورنالاسقان، قاتىناسى قولايسىز، تۇرعىنداردىڭ كىرىسى ماردىمسىز، اۋىر كەدەي ءوڭىر، ازىقتىق قۇرىلىمى، قۋاڭشىلىق، كۇن نۇرىنىڭ كۇشتىلىگى سياقتى سەبەپتەردىڭ اسەرىنەن جۇرەك اۋرۋى، شەل سياقتى اۋرۋلار كوپ تۋىلادى، اۋرۋدان كەدەيلەسۋ، قايتا كەدەيلەسۋ كەدەيلىكتىڭ باستى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى ەدى.
ەمدەۋ، قاتىناس سياقتى شارت - جاعدايلاردىڭ سالىستىرمالى مەشەۋلىگىنەن سىرت، نەگىزگى دەنساۋلىق ساقتاۋ بىلىمدەرىنىڭ جەتەرسىزدىگى دە اۋرۋعا شالدىعۋ مولشەرىنىڭ جوعارى بولۋىنا سەبەپ بولعان. اقىسىز اۋرۋ كورۋ اياقتاسىمەن - اق، سۇي سۇڭ تىنىم الماستان گۇما اۋدانى قوستاۋ قالاشىعى ورتا مەكتەبىنە سالاماتتىق بىلىمدەرى جونىندە عىلىم جالپىلاستىرۋ لەكسياسىن جاساۋعا اتتاندى.
سۇي سۇڭ ءبىر كەسەك قارا تۇزدى قولىنا الىپ، وقۋشىلاردان «قانشا وقۋشىنىڭ ءۇيى مىنا تاسپەن قايناتىلعان سۋمەن تاعامداردى دامدەيدى؟» دەپ سۇراعاندا، ءبىرتالاي وقۋشى قول كوتەردى. «قارا تۇز عانا تۇتىنساق، ادام دەنەسىندە يود كەمشىل بولادى دا، قالقانشا بەز ۇلعايادى، ادەتتە بوعاق اۋرۋى دەلىنەدى، ۇيلەرىڭە قايتقاننان كەيىن اكە - شەشەلەرىڭە يود قوسىلعان تۇز تۇتىنۋدى ايتىڭدار».
سۇي سۇڭ قول جۋۋ، يود قوسىلعان تۇز تۇتىنۋ سياقتى كۇندەلىكتى تۇرمىس ادەتتەرىنەن باستاپ، ۇعىنىقتى تىلمەن، تاتىمدى وي الماستىرۋ ارقىلى وقۋشىلاردى ءماز - ءمايرام ەتتى، وقۋشىلار دۋ قول شاپالاق سوقتى. لەكسيا اياقتاعاننان كەيىن، بالالار سۇي سۇڭدى ارالارىنا الىپ، ونىمەن جاپا - تارماعاي سۋرەتكە ءتۇستى. سۇي سۇڭ بىلاي دەدى: بۇل اراداعى ادامداردىڭ دەنىنىڭ سالاماتتىق جانە تازالىق جونىندەگى ساۋاتتارى جوق دەرلىك ەكەن، بالالاردان باستاپ مىقتى ۇستاۋ كەرەك.
كلاستاعى بالالاردىڭ جۇزىندەگى كۇلكى ولاردىڭ جاڭا بىلىمگە يە بولعاننان كەيىنگى قۋانىشىن، اقىسىز اۋرۋ كورۋ ورنىنداعى ناۋقاستاردىڭ «راقىمەتىن»، شينجياڭعا كومەككە كەلگەن شيپاگەرلەرگە دەگەن العىستى بەينەلەدى.
2010 - جىلدان باستاپ، شاڭحايدىڭ تۇزىلىسكە اينالعان «ۇيىرمە فورماسى» ارقىلى شينجياڭعا كومەكتەسۋى جەرگىلىكتى ورىنداعى ءارقايسى ۇلكەن شيپاحانالارداعى باسىمدىعى بار عىلىم سالالارىن ءبىر ۇيىرمە ەتىپ بىرىكتىرىپ، شينجياڭنىڭ ەمدەۋ قۇرىلىمدارىنا توپتىق كومەكتەستى.
كوپتەگەن ادام بۇرىننان شەت - شالعاي وڭىرلەردەگى بۇقارانىڭ سالاماتتىعىنان ۋايىمداپ كەلدى.
وسى رەت نەگىزگى ساتىعا بارىپ، اقىسىز اۋرۋ كورگەندەردىڭ قاتارىندا قارۋلى ساقشى شينجياڭ باس اترەتى شيپاحاناسىنىڭ جۋاڭ شىحۋا شاعىن اترەتىندەگى ەمدەۋ ماماندارى دا بار، بۇل ولاردىڭ بيىل 8 - رەت ارالاپ اۋرۋ كورۋى. قارۋلى ساقشى شينجياڭ باس اترەتى شيپاحاناسىنىڭ قۇرمەتتى باستىعى رەتىندە، جۋاڭ شىحۋا اقىسىز اۋرۋ كورۋگە اۋەلگىدەي قاتىناستى. بۇل كۇندەرى ونىڭ شينجياڭعا كەلگەنىنە 46 جىل بولدى، تيانشاننىڭ تۇستىگى مەن تەرىستىگىن دەرلىك ارالاپ، جيىنى 400 مىڭ كيلومەتر جەردى ارالاپ اۋرۋ كورىپ، 390 مىڭ ادام (رەت) اۋرۋ كوردى.
مەملەكەتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋ، سالاماتتىق كوميتەتى ۇگىت مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى مي فىڭ بىلاي دەدى: ماماندار 5000 كيلومەتردەن استام جول باسىپ، جاپا - ماشاقاتتان قورىقپاي وسىندا كەلدى، ماقساتتارى كوپشىلىكتىڭ دەنساۋلىعىن قورعاپ، اۋرۋدى كەدەيلىكتەن ارىلىپ، دوڭگەلەك داۋلەتكە جەتۋ جولىنداعى «كەدەرگىگە» اينالدىرماۋ ەدى. مەيلى قاي جەردە بولايىق، وتانىمىزدىڭ دامۋ جەتىستىكتەرىنەن تەڭ يگىلىكتەنە الامىز.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 12 - ايدىڭ 20 - كۇنى ۇرىمجىدەن بەرگەن حابارى)
