− تارىم داشۋەسىنىڭ «توراڭعى رۋحىمەن ادام تاربيەلەپ، شينجياڭدى كوركەيتىپ، شەكارانى بەكەمدەۋگە قىزمەت ەتكەندىگى» تۋرالى (1)
تىلشىلەرىمىز لي ياڭ، جاڭ چىنشۋان
12- ايدىڭ 15 - كۇنى تارىم داشۋەسىنىڭ مەكتەپ تاريححاناسىنىڭ ىشىندەگى توبەسى شيدەن، توراڭعى بۇتاعىنان جاسالعان «جەر تولە ساباقحاناسىنىڭ» الدىندا 22 جاستاعى ساۋ جيانسۇي ۇزاق كىدىرىپ تۇردى. ول دوۋيىنعا ءبىر بەينەجازبا ءتۇسىردى، «اناعۇرلىم كوپ ادامعا انا مەكتەبىمنىڭ وسىنداي جاپالى كۇندەردەن، ماشاقاتتى ورتادان وسى كۇنگە جەتكەنىن كورسەتكىم كەلەدى».
ساۋ جيانسۇي تارىم داشۋەسى زاڭ ماماندىعىنىڭ 4 - جىلدىق ستۋدەنتى، گانسۋدىڭ ۋ - ۋيىنان كەلگەن وسى بويجەتكەن ەمتيحان تاپسىرىپ، اقسۋ ايماعىنداعى ءبىر مەكەمەگە كىرۋگە دايىندالۋدا. «4 جىلدىق داشۋە ومىرىندە مەن وڭتۇستىك شينجياڭعا تەرەڭ ماحاببات بايلادىم. مەن بۇل جەردە ارمانىم ورىندالادى دەپ ءبىلىپ، وسىندا قالۋدى ۇيعاردىم»، - دەدى ساۋ جيانسۇي.
وسىندا قالامىن! شينجياڭدا قالامىن! 60 جىل ۋاقىت ءوتتى، «95 - جىلدان كەيىن تۋعان» ستۋدەنت تە 60 جىلدىڭ الدىندا باعزىدان بەرگى يەن دالادا، قۇمدى ءشولدىڭ جيەگىندە، توراڭعى ورمانىندا ماشاقاتتى كۇرەس جۇرگىزگەن جاس شاكىرتتەرمەن بىردەي تاڭداۋ جاسادى.
تارىم داشۋەسى، ءسىرا، قانداي داشۋە؟ قۇمدى ءشولدىڭ جيەگىندەگى وقۋ ورداسىنىڭ سان مىڭ شاكىرتتى وڭتۇستىك شينجياڭعا تامىر تارتۋعا باۋراۋىنا سەبەپكەر بولعان قانداي كۇش؟ تارىم داشۋەسىنەن زەينەتكە شىققان پروفەسسور يان چۇنيۇي: ءبىزدىڭ وسىندا تامىر تارتقانىمىزعا 60 جىل بولدى، قاشاندا پارتيانىڭ وقۋ - اعارتۋ باعىتىمەن ءبىلىم بەرىپ كەلەمىز، قانشاما بوران - شاشىن بولسا دا توراڭعىداي قايسارمىز، - دەدى.
توراڭعىنىڭ تۇقىمى تينامداي بولعانىمەن، ول قۇمدى شولگە تامىر تارتىپ، ءوسىپ - جەتىلەتىن سەنىمگە يە
«توراڭعىنىڭ تۇقىمى تينامداي بولعانىمەن، ونىڭ قۇمدى شولگە تامىر تارتىپ، ءوسىپ - جەتىلەتىن ومىرشەڭدىك كۇشى بار. ءار جىلى 7 - ايدان 9 - ايعا دەيىن، ۇلپىلدەگى بار سانسىز تۇقىم جەلمەن بىرگە شار تاراپقا شاشىلادى. قاعىر جەرگە تۇسسە، ول جاڭبىر سۋىن سابىرمەن كۇتىپ جاتا بەرەدى؛ سىزداۋىت جەرگە تۇسسە، سول جىلى تامىر تارتىپ، بۇرشىك جارادى...». 12 - ايدىڭ 10 - كۇنى تۇستەن كەيىن تارىم داشۋەسىنىڭ وقۋشىلارى «توراڭعى حانىشا» اتاپ كەتكەن لي جىجۇن پروفەسسور ساباقحانادا توراڭعىنىڭ قاسيەتتەرىن وسىلاي دەپ ءتۇسىندىرىپ جاتتى.
1983 - جىلى لي جىجۇن تارىم داشۋەسى وسىمدىك عىلىمى شۋەيۋانى باۋ - باقشا فاكۋلتەتى جەمىس اعاشى ماماندىعىنا وقۋعا ءتۇسىپ، وقۋ تاۋىسقان سوڭ ناتيجەسى ۇزدىك بولعاندىقتان مەكتەپتە قالىپ، وقىتۋشى بولدى، قازىر ول ەل ىشىندەگى توراڭعى زەرتتەۋ سالاسىنىڭ جەتەكشى مامانىنا اينالعان. «ءبىزدىڭ جۇمىس توبىمىزدىڭ بۇگىنگە جەتۋى مۇرات - سەنىمنىڭ تىرەك بولۋىنان ايرىلا المايدى»، - دەيدى لي جىجۇن. ونىڭ ايتۋىنشا، بىردە بۇگۇر اۋدانى لۇننان قالاشىعىندا تەكسەرۋ جۇمىستارىمەن جۇرگەندە، قالاشىقتا تەرەزەسىنىڭ اينەگى سىنعان، پەردە دە ۇستالماعان، ءتىپتى، ەسىگىنىڭ قۇلىبى دا بۇزىق، جۇپىنى، جالعىز تۇسەلحاناعا قونىپتى، قاسىنداعى سەرىگى ەكەۋى ەسىكتى توسەكپەن تىرەپ، كيىمشەڭ ۇيىقتاعان. «ءتۇنى بويى بوران ازىناپ تۇردى، تاڭەرتەڭ ويانسام، ءۇستى - باسىمدى توپىراق كومىپ تاستاپتى».
«ءبىزدىڭ داشۋەمىز توراڭعى ورمانى ىشىندە قۇرىلدى، توراڭعى رۋحى تارىم داشۋەسىندەگىلەردىڭ ماڭگىلىك رۋحاني بايلىعى. ءبىزدىڭ توراڭعىنى جاقسى زەرتتەيتىن، جاقسى قورعايتىن جاۋاپكەرشىلىگىمىز بار»، - دەيدى لي جىجۇن.
سول توراڭعى ورمانىندا سىچۋاندىق جىگىت چىڭ حۋانلياڭ ءوزىنىڭ جاستىق كوكتەمىن وتكىزدى. 1964 - جىلى 26 جاستاعى چىڭ حۋانلياڭ سىچۋان داشۋەسىنەن وقۋ تاۋىسقان سوڭ، «شەكارا وڭىرگە، وتان ەڭ قاجەت ەتەتىن جەرگە بارامىن» دەگەن اسقاق مۇراتپەن تارىم تىڭ يگەرۋ داشۋەسىنە (قازىرگى تارىم داشۋەسى) كەلىپ وقىتۋشى بولدى. ۇشى - قيىرىنا كوز جەتپەيتىن قۇم تەڭىزى، توراڭعى اعاشىنان جاسالعان قاراپايىم ۇستەل - ورىندىق پەن قارا تاقتانى «داشۋە» دەگەن سوزبەن بايلانىستىرۋ قيىن ەدى. ۇيىندەگىلەر ونى سىچۋانعا قايتۋعا ناسيحاتتاعانىمەن، ول تويتارىپ تاستادى. سول كەزدە «شاعىن وتباسىنان شىعىپ، شەكارا وڭىرگە بارىپ، شەكارا وڭىرگە <كەرپىش بولىپ قالانۋدى>» مۇرات ەتكەن پىڭ جيامۋ جاستاردى شەكارا وڭىرگە بارۋعا ۇندەگەن ءداۋىر ونەگەسى ەدى. چىڭ حۋانلياڭ ءوزىن ۇنەمى پىڭ جيامۋدىڭ وسى ايگىلى سوزىمەن شابىتتاندىرىپ وتىرادى: مەن ءومىر بويى جولعا قالانعان تاس بولىپ، باسقالاردىڭ مەنىڭ ارقاممەن ءجۇرىپ وتۋىنە مۇمكىندىك جاساۋدى قالايمىن.
وسىلايشا، چىڭ حۋانلياڭ باسقا وقىتۋشى - وقۋشىلارمەن بىرگە اسپان جامىلىپ، جەر توسەنىپ، اتىزدى ساباقحانا ەتتى؛ قولىنا قالام ۇستاپ، يىعىنا كەتپەن سالىپ، بايتاق جەرگە تۋىندى جازدى. ول ءومىرىن وسىناۋ مەكتەپ اۋلاسىنا ارنادى. قازىر 80 جاسقا كەلگەن ول ءالى دە مەكتەپتىڭ «توراڭعى رۋحى» لەكسياشىلار توبىنىڭ مۇشەسى بولىپ كەلەدى، ءار ماۋسىمدا 3 رەتتەن كوپ ۇگىت - لەكسيا جاساۋدان تانعان ەمەس. «مەن جاستارعا قانشا الىسقا كەتسەڭ دە تامىرىڭدى ۇمىتپا دەپ ايتىپ وتىرامىن».
تارىم داشۋەسى پارتكومىنىڭ شۋجيى جاۋ گۋاڭحۇي: تارىم داشۋەسى ءۇشىن، بۇل «تامىر» وڭتۇستىك شينجياڭعا قىزمەت ەتۋ، بيڭتۋاننىڭ تىڭ يگەرىپ، شەكارا قورعاۋ ىستەرىنە قىزمەت ەتۋ بولىپ تابىلادى، - دەدى.
توراڭعىنىڭ تۇقىمى تينامداي بولعانىمەن، قۇمدى شولدە قالسا دا ءوسىپ - جەتىلەتىن سەنىمگە يە. تارىم داشۋەسىندەگىلەردىڭ ارمانى دا وسى سياقتى، بولماشى بولسا دا وتباسى - وتان ارمانىمەن ۇندەسىپ جاتىر.
«تارىمدى اشۋ بولسىن، الدە رەفورما جاساۋعا، ەسىك اشۋعا دەم بەرۋ بولسىن، تارىم داشۋەسىندەگىلەر قاي - قاشان دا پەرزەنتتىك جۇرەكپەن جانە كۇشتى وتباسى - وتان سۇيىسپەنشىلىگىمەن وتاننىڭ ۇندەۋىنە ءۇن قوسىپ، مەملەكەت جۇكتەگەن قاسيەتتى بورىشتى باتىل اتقاردى. جاڭا داۋىردە، ءبىز ءبىلىم بەرىپ، ادام تاربيەلەۋدى شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ جالپى جوباسىمەن جانە بيڭتۋاننىڭ ورنى تۋرالى تالابىمەن بىرلەستىرىپ، شينجياڭ قىزمەتىنىڭ باس نىساناسىن ارقاۋ ەتىپ، توراڭعى رۋحىمەن ادام تاربيەلەۋدەن، شينجياڭدى كوركەيتىپ، شەكارانى بەكەمدەۋگە قىزمەت ەتۋدەن قاي - قاشان دا جازبايمىز»، - دەيدى جاۋ گۋاڭحۇي.
دۋماندى ورتادان الىستاعانىمەن، اۋىل - قىستاققا جاقىندادى، ءار ۇلت بۇقاراسىنا جاقىندادى
60 جىلدىڭ الدىنداعى جاز ورتاسىندا ءبىر توپ اتتىلار ءيىر - ءيىر تارىم وزەنىنىڭ جاعاسىنا قامشى ءۇيىرىپ شاۋىپ كەلىپ، ءبىر قۇمدى جوتاعا شىقتى، باستاپ جۇرگەن گەنەرال قامشىسىن سىلتەپ تۇرىپ: وسى جەر، وسى جەردەن وڭتۇستىك شينجياڭ حالقىنا ءبىر داشۋە سالامىز، - دەدى. بۇل گەنەرال ۋاڭ جىن بولاتىن.
60 جىلدان بەرى، وسى داشۋە قۇبا ءتۇز، قۇمدى شولگە تامىر تارتقان توراڭعىداي وڭتۇستىك شينجياڭ دالاسىنا تەرەڭ تامىر تارتىپ، مىعىم بۇتاقتارىن جان - جاعىنا سوزىپ، بۇرشىك جارىپ، جاپىراق جايىپ، ءۇمىت تۇقىمىن سەپتى.
12 - ايدىڭ 17 - كۇنى تۇستەن بۇرىن، قاراقۇرىم تاۋىنىڭ قويناۋىنداعى اقتۇبەلاڭگار قىستاعى، الدىدان كولدەنەڭ وزەن كەزدەسىپ، جول كەسىلدى. يۋە شىفاڭ حۇجات قالتاسىن قولتىعىنا قىسىپ، شاڭدى بۇرقىراتا كولىكتەن سەكىرىپ ءتۇستى. بۇل تاشقورعان تاجىك اۆتونوميالى اۋدانى داتۇڭ اۋىلىنداعى اۋىر كەدەي قىستاق ەدى، يۋە شىفاڭ مۇندا كەدەي وتباسىلارىن ارالاۋعا كەلگەن.
يۋە شىفاڭ تارىم داشۋەسى اقپارات فاكۋلتەتى 2002 - جىلعى ارناۋلى ماماندىعىنان وقۋ تاۋىسقان، تاشقورعان تاجىك اۆتونوميالى اۋداندىق كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ، وركەندەتۋ كەڭسەسىنىڭ كادرى. داشۋەدەن وقۋ تاۋىسقان ول وسىندا كەلىپ، اۋدان قالاشىعىنان 165 كيلومەتر شالعايداعى مارياڭ اۋىلىنا بارىپ، 2 جىل وقۋ - اعارتۋعا كومەك بەرىپ، وقىتۋشى بولدى. «اۋىل ورتالىعىنا بارۋ ءۇشىن، تەڭىز دەڭگەيىنەن 4000 مەتر بيىك مۇزدىقتى اساسىڭ، قالىڭ قار تاۋ جولىن بىتەپ تاستاعاندا، الدىمەن اتقا ءمىنىپ، ونان سوڭ جاياۋ جۇرەسىڭ، جەيتىن كوكونىستەردىڭ بارلىعى ارقالاپ اكەلىنەدى، ءبىر جولى كوتەرىپ العان فىنتياۋىم ماقتالى شالبارىمدى تەسىپ كەتتى».
اۋىل - قىستاق وقىتۋشىسىنان اۋىلدىق پارتكومنىڭ ورىنباسار شۋجيى، اۋداندىق كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ، وركەندەتۋ كەڭسەسىنىڭ كادرى بولعانعا دەيىن، يۋە شىفاڭ ءۇن - ءتۇنسىز ەڭبەك ەتتى، ءتىپتى، ساباقتاستارى دا ودان بۇكىلدەي «حابارسىز» قالدى. «بيىل مەكتەپتىڭ مەرەيتويى كەزىندە مەن اركىمنەن سۇراپ ءجۇرىپ ونىڭ جاعدايىنان حابار تاپتىم، كەزىندە كلاستاعى ەڭ ءالسىز بويجەتكەننىڭ پامير ۇستىرتىنە تامىر تارتىپ، 16 جىل تۇرارىن تىپتەن ويلاماعان ەكەنمىن»، - دەدى يۋە شىفاڭنىڭ كەزىندەگى كلاس جەتەكشىسى شياۋ تاۋ تاڭداي قاعىپ.
«كولدەنەڭ تامىر جۇيەسىن ءبۇلدىرىپ الماۋ ءۇشىن، اعاش ءدىڭىنىڭ اينالاسىنداعى ءبىر مەترگە دەيىنگى جەردى تەرەڭ ۇڭگىپ قازباي، تاياز جىرتۋ كەرەك...». 12 - ايدىڭ 13 - كۇنى تۇستەن بۇرىن بيڭتۋان 1 - شىسى 11 - تۋانى 4 - ليانىنىڭ ورىنباسار ليانجاڭى جاڭ ليچۇن قىزمەتشى ۋىن چىڭتياننىڭ ۇيىندەگى شىلاندىقتا شىلاندى قىستان شىعارۋدىڭ تەحنيكالىق تۇيىندەرىن ءتۇسىندىردى. تەگى حيلۇڭجياڭدىق ول تارىم داشۋەسىنەن وقۋ تاۋىسقاننان كەيىن، نەگىزگى ساتىداعى ليان - دۇيدا 3 جىلدان ارتىق قىزمەت ىستەپ، وتكەن جىلى انا مەكتەبىنە ىستەي ءجۇرىپ اسپيرانتتىق وقۋعا قابىلدانادى، «ليان - دۇي ءۇشىن، تۋانچاڭ ءۇشىن اناعۇرلىم ويداعىداي قىزمەت ەتكىم كەلەدى».
تارىم داشۋەسىندە شارۋالاردان اۋمايتىن ءبىر توپ پروفەسسور بار، ولار مەكتەپ اۋلاسىنان شىعىپ، اتىز باسىنا قادام تاستادى؛ تاجىريبەحانادان شىعىپ، بۇقارانىڭ قوي قوراسىنا، سيىر قوراسىنا باردى. تارىم داشۋەسى دۋماندى ورتادان الىس جاتقانمەن، اۋىل - قىستاققا، ءار ۇلت بۇقاراسىنا وتە جاقىن.
60 جىلدا 60 مىڭنان استام ۇزدىك تۇلەك وقۋ تاۋىسىپ، ونىڭ %85ى شينجياڭدا قالدى، %68.5ى وڭتۇستىك شينجياڭعا تامىر تارتتى، ىشكى ولكەلىك وقۋشىلاردىڭ %52ى شينجياڭدا قىزمەتكە تۇردى. وسى جاندى سيفرلار پارتيا ءۇشىن ادام تاربيەلەۋ، مەملەكەت ءۇشىن دارىندى تاربيەلەۋ ايقىن بەتالىسىن قامتىپ جاتىر، بۇل تارىم داشۋەسىنىڭ «قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزۋ، ءوزىن الۋەتتەندىرۋ، شەكارا وڭىرگە تامىر تارتۋ، قالتقىسىز ۇلەس قوسۋ» سىندى توراڭعى رۋحىنىڭ جاندى تۇسىندىرمەسى.
توراڭعى رۋحىن مەكتەپ قۇرۋدىڭ، ءبىلىم بەرۋدىڭ ءاربىر بۋىنىندا تياناقتاندىردى
«توراڭعى رۋحىن ساۋلەلەندىرۋ بوس ءسوز ەمەس. شىحىزى داشۋەسى مەن تارىم داشۋەسى بىرگە تاربيەلەگەن العاشقى توپتاعى شاكىرتتەر رەتىندە، ءبىز وتتاي ىستىق جۇرەكپەن كاسىپتىك ءبىلىم ۇيرەنىپ، بۇلجىماس تاباندىلىقپەن كاسىپتىك قابىلەتتى جوعارىلاتىپ، شيپاگەردىڭ مەيىرىمىمەن كومەككە ءزارۋ ءاربىر جانعا مامىلە جاساۋىمىز كەرەك...». 12 - ايدىڭ 12 - كۇنى تۇستەن كەيىن تارىم داشۋەسى مەديتسينا شۋەيۋانىنىڭ «توراڭعى رۋحىمەن ادام تاربيەلەۋ، شەكارا ءوڭىردى گۇلدەندىرىپ، شەكارانى بەكەمدەۋگە قىزمەت ەتۋ» نەگىزگى تاقىرىپتىق وداق كۇنى قيمىلىندا كلينيكالىق مەديتسينا ماماندىعى 2 - كلاسىنىڭ وقۋشىسى جاڭ يۋەميڭنىڭ وسى ءسوزى ورىنباسار مەكتەپ باستىعى جاڭ ايپيڭدى ايرىقشا اسەرلەندىردى.
بيىل كۇزدە تارىم داشۋەسى بۇكىل ەلدىڭ جەر - جەرىنەن مەديتسينا ماماندىعى بويىنشا 110 وقۋشى قابىلدادى. ولار تارىم داشۋەسى مەن شىحىزى داشۋەسى بىرلەسىپ تاربيەلەيتىن العاشقى توپتاعى مەديتسينا دارىندىلارى. ءسويتىپ، تارىم داشۋەسىندە دە مەديتسينا شۋەيۋانى قۇرىلدى.
12 - ايدىڭ 14 - كۇنى تارىم داشۋەسىنىڭ «توراڭعى عىلىم ساباقحاناسى» العاش رەت اشىلدى، ولكە - مينيسترلىك بىرگە قۇرعان ورتا ازياداعى كوپ ۇشىرايتىن اۋرۋلاردىڭ سەبەبىن انىقتاۋ مەن ونان ساقتانۋدىڭ مەملەكەتتىك ءتۇيىندى تاجىريبەحاناسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ۋىن حاۋ شاقىرۋ بويىنشا ساباق وتكەن العاشقى وقىمىستى بولدى.
«ادامعا رۋح قاجەت، توراڭعى رۋحى، كاسىپتىك رۋح، ۇلى سۇيىسپەنشىلىك رۋحى، ەرىكتىلەر رۋحى. تارىم داشۋەسىنىڭ تۇڭعىش توپتاعى مەديتسينا وقۋشىلارى رەتىندە، وسى رۋحتاردى يدەيالىق رۋحقا توعىستىرۋلارىڭ كەرەك». مىنبەدە ۋىن حاۋ ءسوزدىڭ مايىن تامىزا سويلەدى، تومەندە جاڭ يۋەميڭ مەن ساباقتاستارى مۇقيات تىڭدادى.
تارىم داشۋەسىنىڭ باستىعى جاڭ چۋانحۇي مىنالاردى ءبىلدىردى: قازىر تارىم داشۋەسى «توراڭعى ايگىلى ماركاسىن» سومداپ، «توراڭعى داشۋەسىن» قۇرۋعا كۇش سالىپ وتىر. الدا توراڭعى باقشاسى، توراڭعى الاڭى، توراڭعى تەاترى سالىنۋمەن قاتار، «توراڭعى عىلىم ساباقحاناسى»، «توراڭعى مادەنيەت ساباقحاناسى» اشىلادى. سونداي - اق توراڭعى رۋحىن زەرتتەۋ ورتالىعى دا قۇرىلماق. ءسويتىپ، ءبىر توپ «توراڭعى بىرەگەي ساباقتارى» سومدالىپ، ءبىر توپ «توراڭعى وقىتۋشىلار» سۇرىپتالىپ، توراڭعى رۋحى مەكتەپ قۇرىپ، ءبىلىم بەرۋدىڭ ءاربىر بۋىنىنا دەيىن تياناقتاندىرىلماق.
12 - ايدىڭ 15 - كۇنى تارىم وزەنىنىڭ جاعاسىنا توگىلگەن بوزامىق تاڭ ساۋلەسىندە 4 - جىلدىق وقۋشىسى چىن بيڭرۇن مەن ونىڭ ۇيعۇر دوسى ابدىسالام ابدىرەشيت الداعى ەمتيحانعا دايىندالۋ ءۇشىن يىق تىرەستىرىپ كىتاپحاناعا كەتىپ بارا جاتتى؛ لي چۇن پروفەسسور كەدەيلىكتەن دالمە - ءدال ارىلتۋ جونىندە قوعامدىق تەكسەرۋ جۇرگىزۋ ءۇشىن قاراقاش اۋدانىنا جول الدى... بۇنداي حيكايالار تارىم داشۋەسىندە ءار كۇنى تۋىلىپ جاتادى.
جاڭ چۋانحۇيدىڭ قاراۋىنشا، جۇڭحۋا ۇلتى رۋحى − توراڭعى رۋحىنىڭ مادەنيەت توركىنى، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ توڭكەرىستىك رۋحى − توراڭعى رۋحىنىڭ تامىرى، بيڭتۋان رۋحى − توراڭعى رۋحىنىڭ قۇنارلى توپىراعى. «جاڭا داۋىردە توراڭعى رۋحىن ساۋلەلەندىرۋدە اۋەلگى ماقساتتى وزگەرتپەي، ۇزدىكسىز تۇردە وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىنا تامىر تارتا وتىرىپ داشۋە قۇرىپ، وتاندى، شينجياڭدى سۇيەتىن، جاۋاپكەرشىلىك ارقالايتىن، ۇلەس قوساتىن سوتسياليزم قۇرىلىسشىلارى مەن ءىزباسارلارىن بار كۇشپەن تاربيەلەپ، وتاندى الاڭسىز، حالىقتى رازى ەتۋ كەرەك».
