تيانشان تورى   ›   جاڭالىقتار   ›   وقۋ-اعارتۋ

ەگىنجايعا ءۇيىر جانداردان دالانىڭ جۇپار ءيىسى ەسەدى

  − تارىم داشۋەسىنىڭ «توراڭعى رۋحىمەن ادام تاربيەلەپ، شينجياڭدى كوركەيتىپ، شەكارانى بەكەمدەۋگە قىزمەت ەتكەندىگى» تۋرالى (2)

  تىلشىلەرىمىز لي ياڭ، جاڭ چىنشۋان

  «باقشا رايونىمىزدا توپتىڭ قۇرامىنداعى 16 ادامنىڭ 10ى تۇگەلدەي تارىم داشۋەسىنەن وقۋ تاۋىسقان، مەن دە سونىڭ ءبىرىمىن. وسى جەردە تۋان - الاڭدارعا قىزمەت وتەپ، جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەردىڭ كىرىسىن ارتتىرۋعا كومەكتەسۋدى ەرەكشە باقىت سانايمىن»، - دەدى 12 - ايدىڭ 16 - كۇنى ارال قالاسى يىنشياڭ لانبوۋان ەكولوگيالىق سەيىل - سەرۋەن باقشاسىندا چي حۋالين جايراڭداعان بەينەمەن.

  سىرتتا اۋا تەمپەراتۋراسى نولدەن تومەن 15 سەلتسي گرادۋس بولسا دا، جىلىجايدىڭ ىشىندە حۋديەلان گۇلى قۇلپىرا اشىلىپ، تيەپي شىحۋ جاپ - جاسىل بولىپ ءونىپ، ءار ءتۇرلى جەمىستەر سامالاداي سامسىپ، ادامعا وڭتۇستىكتە تۇرعانداي اسەر بەرەدى.

  بۇگىنگى كۇندە بۇل جەر وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ حۋديەلان گۇلىن جينايتىن - تاراتاتىن جەر عانا ەمەس، اتى ايگىلى ەكولوگيالىق ساياحات سەيىل - سەرۋەن بازاسى. تارىم داشۋەسىندەگىلەر ءوز قۇلشىنىستارى ارقىلى كەزىندەگى اپپاق سورى شىعىپ جاتاتىن جەردى «باۋ - باقشالى تاۋعا» اينالدىردى.

  60 جىلدان بەرى قۇمدى شولدە شاڭىراق كوتەرگەن بۇل داشۋە توپىراققا ءۇيىر رۋحاني قاسيەتتى باستان - اياق ساقتاپ، «تومەنگە تۇسە الاتىن، تومەندە قالا الاتىن، كەرەككە جارايتىن، ايتارلىقتاي ىستەيتىن» جارامدى دارىندىلاردى توپ - توبىمەن تاربيەلەپ، شينجياڭدى كوركەيتىپ، شەكارانى بەكەمدەۋگە اقىل - پاراسات جانە دارىندىلار جاعىنان تىرەك ازىرلەپ كەلەدى.

  تارىم داشۋەسىنەن توپ - توبىمەن وقۋ تاۋىسقان وقۋشىلار وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ اۋىل - قىستاقتارىنا، تۋان - الاڭدارىنا، ليان - دۇيلەرىنە بارىپ جايعاستى

  12 - ايدىڭ 13 - كۇنى تۇستەن كەيىن كۇن ساۋلەسى زەردەلى جىلىجايعا تۇسە باستادى، جاپ - جاسىل پاميدور اتىزىندا وسىمدىك عىلىمى شۋەيۋانىنىڭ وقىتۋشىسى شۋان جىڭيىڭ وقۋشىلارمەن پىكىر اۋىستىرۋدا.

  شۋان جىڭيىڭ بىلاي دەدى: بۇل جەر وقۋشىلاردىڭ تيەسىلى جەرى، تۇقىم تاڭداۋدان تۇقىم سەبۋگە دەيىن، تىڭايتقىش بەرۋدەن باسقارۋعا دەيىن، ءونىم الۋدان ساتۋعا دەيىن بارلىعىن وقۋشىلار وزدەرى ىستەدى، وقىتۋشى تەك جەتەكشىلىك ەتەدى.

  كوكونىس ەككەندە قالتقىعا بارۋ، جەر جىرتۋدىڭ مايتالمانى بولۋ، شىرپۋ تەحنيكاسىنا دا ىسىلعان بولۋ كەرەك، بۇل باقشا شارۋاشىلىىعى ماماندىعى وقۋشىلارىنا قويىلاتىن نەگىزگى تالاپ.

  شوگەلدىكپەن كىرىسۋ، امالياتتا ورىنداۋعا شەبەر بولۋ تالابى مەكتەپ قۇرىلعاننان قازىرگە دەيىن جالعاسىپ كەلەدى. تارىم داشۋەسىنىڭ مەكتەپ تاريححاناسىندا قۇرمەتتى مەكتەپ باستىعى ۋاڭ جىننىڭ − تارىم داشۋەسىنە وقۋعا كەلگەن وقۋشى ءۇش جاقتان وقۋ تاۋىسۋى كەرەك، ياعني يدەيا - ساياسي جاقتان وقۋ تاۋىسۋى، ەڭبەك جاعىنان وقۋ تاۋىسۋى جانە ءوندىرىس تەحنيكاسى جاعىنان وقۋ تاۋىسۋى كەرەك، ايتپەگەندە، تولىمسىز سانالادى دەگەن بەكىتپە ءسوزى انىق جازىلعان.

  كەيبىرەۋلەر «تارىم داشۋەسىنەن وقۋ تاۋىسقان وقۋشىلاردىڭ ءون - بويىنان دالانىڭ ءيىسى ەسەدى» دەيدى. شىنىمەن دە، تارىم داشۋەسىنىڭ وقۋشىلارى مەكتەپ ىشىندە امالياتتىق شىنىعۋدان ءوتىپ، مەكتەپ تاۋىسقان سوڭ، بيڭتۋانعا، وڭتۇستىك شينجياڭعا، نەگىزگى ساتىعا، وتان قاجەت ەتكەن جەرگە بارىپ، شينجياڭنىڭ سۋ - توپىراعىنا ەڭ ۇيلەسەتىن، شەكاراعا ەڭ تامىر تارتا الاتىن، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ القاۋىنا ەڭ بولەنەتىن جارامدى دارىندىلارعا اينالدى.

  تارىم داشۋەسىنىڭ ەگىن شارۋاشىلىعى جانە ورمان شارۋاشىلىعى ەكونوميكاسىن باسقارۋ ءىلىمى ماماندىعىنان وقۋ تاۋىسقان الىمجان اقسۋ قالاسى ايكول قالاشىعى تاشباق قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى، قىستاق تۇرعىندار كوميتەتىنىڭ مەڭگەرۋشىسى. ونىڭ قول تەلەفونىندا 182 ادامدىق ءۇنحات توبى بار ەكەن، ءۇنحاتتاعى دوستار تۇگەلدەي الىمجان قىستاققا كەلگەننەن كەيىن سىرتقا جۇمىس ىستەۋگە ۇيىمداستىرىپ اتتانىسقا كەلتىرگەن قىستاق تۇرعىنى.

  قىستاقتا ادام كوپ، جەر از، قىستاق تۇرعىندارىن سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەپ، كىرىستەرىن ارتتىرۋعا شابىتتاندىرۋ ءۇشىن، الىمجان وتباسىلارىن ارالاپ قىزمەت ىستەدى. «سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەگەن قىستاق تۇرعىندارى اي سايىن، از دەگەندە، 1500 يۋان، كوپ بولعاندا، 5000 يۋان كىرىس كىرگىزەدى. 35 كەدەي وتباسى وسى ارقىلى كەدەيلىكتەن ارىلدى»، - دەدى الىمجان كۇلىپ تۇرىپ.

  بيڭتۋان 12 - شى سانپيڭ ەگىس الاڭى 6 - ليانىندا 27 جاستاعى پارتيا ياچەيكا شۋجيى لي ۋىنتاۋ جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەردى باستاپ، ءسۇت پاميدوردى گۋاڭدۇڭعا دەيىن ساتتى؛ 1 - شى 10 - تۋان 18 - ليانىندا پارتيا ياچەيكا شۋجيى جاڭ حۋا جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەرگە اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالارىنىڭ يگىلىگىن سەزىندىردى...

  60 جىلدا تارىم داشۋەسىنىڭ 60 مىڭنان استام تاڭداۋلى وقۋشىسىنىڭ %85ى شينجياڭدا قالدى، %68.5ى وڭتۇستىك شينجياڭعا تامىر تارتتى. مەكتەپتى توپ - توبىمەن تاۋىسقان وقۋشىلار وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ اۋىل - قىستاقتارىنا، تۋان - الاڭدارىنا، ليان - دۇيلەرىنە بارىپ جايعاستى. ولار جاستىق كوكتەمدەرىنىڭ ارمان - مۇراتىن نەگىزگى ساتىنىڭ كەڭ كوسىلگەن اتىزدارىنان ىزدەپ، ءومىر ساحناسىندا نۇر - شۇعىلاسىن شاشتى.

  نازاردى نەگىزگى ساتىنىڭ قاجەتىنە شوعىرلاندىرىپ، ءبىر توپ «جەرگىلىكتى» عىلمي زەرتتەۋ تابىستارىن جاراتتى

  تارىم داشۋەسى تىرشىلىك عىلىمى شۋەيۋانىنداعى لي شۋۋي پروفەسسوردىڭ قىزمەت ۇستەلىندە بۇكىل مەملەكەتتەگى جوعارى دارەجەلى مەكتەپتەردىڭ دوكتورلىق عىلمي اتاق بەرەتىن تۇيىندەرىنىڭ نوبايلاماسى تۇر، وڭتۇستىك شينجياڭ جەرىنە كوز سالساق، تەك تارىم ويپاتىنىڭ سولتۇستىك جيەگىنەن جارقىراعان «جۇلدىزدى» كورۋگە بولادى.

  بيىل 5 - ايدا تارىم داشۋەسى تىرشىلىك عىلىمى شۋەيۋانى دوكتورلىق عىلمي اتاق بەرەتىن ورىن جانە بيولوگيا ءىلىمى 1 - دارەجەلى ءپان بويىنشا دوكتورلىق عىلمي اتاق بەرەتىن ءتۇيىن بولىپ بەكىتىلدى. ءسويتىپ، تارىم داشۋەسى دوكتورلىق عىلمي اتاق بەرەتىن ورىن، دوكتورلىق عىلمي اتاق بەرەتىن ءتۇيىن بولۋدى جۇزەگە اسىردى.

  «تابانىمىزدىڭ استىندا جاتقان بۇل جەر كوپ جىلدىڭ الدىندا ماقتا اتىزى بولاتىن»، - دەدى لي شۋۋي، بۇگىنگى كۇنى وسى ماقتا اتىزىنان وڭتۇستىك شينجياڭداعى بىردەن - ءبىر دوكتورلىق عىلمي اتاعىن بەرۋ ءتۇيىنى «ءوسىپ - جەتىلدى».

  تارىم داشۋەسى پارتكومىنىڭ شۋجيى جاۋ گۋاڭحۇي بىلاي دەپ قارادى: مەكتەپتىڭ «تارىمنىڭ ەرەكشەلىگىن ايگىلەپ، وڭىرلىك باسىمدىق قالىپتاستىرۋ، ۋنيۆەرسال داشۋە قۇرۋ» سىندى مەكتەپ باسقارۋ وي جەلىسى تابىسقا جەتۋدەگى ماڭىزدى سەبەپ. چيڭحۋا داشۋەسىنىڭ، بەيجيڭ داشۋەسىنىڭ ىستەگەندەرى ءبىزدىڭ قولىمىزدان كەلمەۋى مۇمكىن. ايتسە دە الىسقا كوز جىبەرسەك، نەگىزىمىزدىڭ بار ەكەندىگىن دە اڭعارامىز. تارىم داشۋەسىنىڭ تامىرى وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ جالپاق جەرىندە تەرەڭگە بويلاعان.

  تارىم داشۋەسى نازارىن قاشاندا وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ سۇرانىسىنا شوعىرلاندىرىپ، «تارىمداعى ورگانيزمدەردىڭ كوپ تۇرلىلىگى مەن مادەنيەتتىڭ كوپ تۇرلىلىگىن زەرتتەۋدى» ەرەكشەلىك ەتىپ، «وڭتۇستىك شينجياڭ ەرەكشە ورگانيزم بايلىعى جانە جاڭا تۇرلەردى جەتىلدىرۋ»، «تارىم ويپاتىنىڭ ەكولوگيالىق قورشاعان ورتاسىن قورعاۋ»، «باتىس ءوڭىر مادەنيەتى» سياقتى وڭىرلىك ەرەكشەلىككە يە عىلمي زەرتتەۋلەردى ورىستەتىپ، «نەگىزگى ساتىعا جاناسىمدى» ءبىر قىدىرۋ عىلمي زەرتتەۋ جەتىستىكتەرىنە قول جەتكىزىپ، شينجياڭنىڭ، اسىرەسە، وڭتۇستىك شينجياڭ ءوڭىرىنىڭ دامۋىنا تۇساۋ بولعان ءبىر قىدىرۋ قيىن ماسەلەلەردەن قامال الدى.

  وڭتۇستىك شينجياڭ از ۇلت شوعىرلى قونىستانعان ءوڭىر، قوس ءتىل بىلەتىن نەگىزگى ساتى كادرلار مەن دارىندىلارعا مۇقتاج. بىلتىردان باستاپ، تارىم داشۋەسى «قوس ءتىل، قوس باعىت» ارەكەت جوسپارىن اتقاردى، ءوزارا قوس ءتىل ۇيرەنۋ وقۋشىلاردىڭ كۇندەلىكتى ادەتىنە اينالدى.

  «اۋىل شارۋاشىلىعىن» شىعار ءتۇيىن ەتىپ، تابىسقا جەتتى. تارىم داشۋەسى بيڭتۋاننىڭ كەلەلى ستراتەگيالىق جانە كاسىپتى دامىتۋ سۇرانىسىن ارقاۋ ەتىپ، پاندەردىڭ كاسىپ قۇرىلىمىن رەتتەپ، ساپالىلاندىرىپ، وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ دامۋىنا شۇعىل قاجەتتى توقىماشىلىق ينجەنەرياسى، حيميا، حيميا ونەركاسىبى، مەكتەپكە دەيىنگى تاربيە، مەديتسينا، سۋ يگىلىگى، سۋ ەلەكتر ينجەنەرياسى سياقتى كاسىپتەردى جاڭادان اشتى. «ماقتا تاجىريبە كلاسى»، «اۋىل شارۋاشىلىق تاجىريبەلەرى سىناق كلاسى» سياقتىلاردى دا اشىپ، «كاسىپتە ىسىلعان، قوس ءتىل بىلەتىن، ەكونوميكادان حابارى بار، باسقارۋعا شەبەر» قولدانىلمالى امبەباپ دارىندىلاردى كۇش سالا جەتىلدىرۋدە.

تارىم داشۋەسىندەگىلەر سيىر مەن قويدىڭ قاسيەتىن جەتىك ءبىلۋ، جەمىس اعاشتارىنىڭ تىنىستاعاندىعىن ەستي الۋ، ماقتانىڭ ءوسۋ قۇپيا شيفرىن وقي الاتىن بولۋ كەرەك

  1-شى 12 - تۋان 11 - ليانىنداعى جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەردىڭ ءبارى جاڭ حۇڭلياڭنىڭ ۇيىندە ەرلى - زايىپتى جاڭ رۇي جانە گاۋ شان ەسىمدى ەكى «بايلىق ءتاڭىرى» بار ەكەندىگىن بىلەدى. جاڭ حۇڭلياڭ وتباسىنىڭ ءار مۋ جاڭعاقتان العان ءونىم مولشەرى الدىڭعى جىلعى 150 كيلوگرامنان بيىل ءبىر ەسەلەندى، 50 نەشە مۋ جەر بويىنشا ەسەپتەگەندە، ءبىر جىلدا نەشە 10 مىڭ يۋان اقشانى كوپ تابادى.

  «جاڭ پروفەسسور مەن ايەلى ەكەۋى كەلگەننەن كەيىن، مەنىڭ جاڭعاق اعاشتارىن ەگۋىم بالامدى بالاباقشاعا بەرگەنمەي بىردەي بولدى، ويتكەنى <ەكى تاربيەشى> باسقارادى»، - دەدى جاڭ حۇڭلياڭ كۇلىپ.

  جاڭ رۇي مەن گاۋ شان تارىم داشۋەسى وسىمدىك عىلىمى شۋەيۋانىنىڭ پروفەسسورلارى، «تاتۋ - ءتاتتى ەرلى - زايىپتى» عىلىم - تەحنيكا ارناۋلى ۋاكىلى. 6 جىلدان بەرى، ولار 3 - شى 51 - تۋان، قاراقاش اۋدانى، ماكىت اۋدانى، گۇما ەگىس الاڭى سياقتى جەرلەردىڭ اراسىندا ارلى - بەرلى قاتىناپ، عىلىم - تەحنيكاعا قىزمەت وتەدى. العاشىندا ولار جەمىس اعاشتارىن بۇتاعاندا ديقاندار ولاردى كەتپەندەرىن كوتەرىپ قۋالايتىن، قازىر ولار ديقاندار ەڭ ۇناتاتىن جەمىس اعاشى ماماندارىنا اينالدى.

  ەگەر عىلمي زەرتتەۋدە ۇزدىكسىز تابىسقا، جەتىستىككە قول جەتكىزۋ − تارىم داشۋەسىنىڭ ۇزدىكسىز جەتىلۋ بارىسى دەسەك، وندا عىلىم - تەحنيكالىق قىزمەت ەتۋ توبىن قۇرۋ، مادەنيەتتى اۋىلعا جەتكىزۋ، ستۋدەنتەردىڭ وقۋ - اعارتۋعا كومەك كورسەتۋى سياقتى قيمىلداردى ورىستەتۋ تارىم داشۋەسىنىڭ نەگىزگى ساتىداعى بۇقاراعا قىزمەت ەتىپ، تەرەڭگە تامىر تارتۋ بارىسى سانالادى.

  مەكتەپ قۇرىلعاننان بەرى، تارىم داشۋەسى كوپتەگەن عىلىم - تەحنيكالىق ۇلگى كورسەتۋ بازاسىن قۇردى، وڭتۇستىك شينجياڭداعى 27 تۋان - الاڭدا، 12 اۋدان، قالادا باياندى دا ورنىقتى عىلىم - تەحنيكالىق قىزمەت وتەۋ، 20 نەشە عىلىم - تەحنيكالىق قىزمەت ەتۋ ماماندار توبى عىلىم - تەحنيكا ۇيرەتۋدى جانە تەحنيكا جالپىلاستىرۋدى كەڭ كولەمدى ورىستەتىپ كەلەدى.

  كەيبىرەۋلەر تارىم داشۋەسىندەگىلەردى «ساحارالىق پروفەسسور» دەسەدى، ال تارىم داشۋەسىندەگىلەر: نەگىزگى ساتى سيىر مەن قويدىڭ سىرىن جەتىك بىلەتىن، جەمىس اعاشتارىنىڭ تىنىستاعاندىعىن ەستي الاتىن، ماقتانىڭ ءوسۋ قۇپيا شيفرىن وقي الاتىن ادامدارعا مۇقتاج. كەڭ كوسىلگەن وڭتۇستىك شينجياڭ جەرى ديسسەرتاتسيا جازاتىن كەرەمەت قاعاز، - دەيدى.

جاۋاپتى رەداكتور : سايراش تۇرارجان قىزى

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.

  • وسى كەزەكتى جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسى تۇڭعىش رەت نەگىزگى قوناق ولكەلەردى بەلگىلەدى
  • تاپسىرىس ونىمدەردى جەدەل ءوندىرىپ، قامداۋدى قامتاماسىز ەتتى
  • جىلدىق مىندەتتى ءساتتى ورىنداۋعا شىنايى كەپىلدىك ەتتى
  • شينجياڭ جۇڭتاي توبى دۇنيە جۇزىندەگى 500 قۋاتتى كاسىپورىن قاتارىنا ءوتتى
  • جەل - جارىق ەنەرگياسى ءوزارا تولىقتىردى