− شينجياڭ ءۇش تەرىستىك ىقتاسىن ورمانى ينجەنەريا قۇرىلىسىنان ەستەلىك (2)
ءتىلشى ليۋ دۇڭلاي
شينجياڭ − جۇڭگوداعى ورمان وتىرعىزۋ شارت - جاعدايى ەڭ جاپالى وڭىرلەردىڭ ءبىرى. 40 جىلدا ءۇش تەرىستىك ىقتاسىن ورمانى ينجەنەرياسى بۇل اراداعى جاسىل القاپتاردى بەكەمدەپ، قۇمايتتانۋ بەتالىسى ۇتىمدى تىزگىندەلىپ، تەلەگەي ورمان زور بايلىق قاينارىنا اينالدى. جىلدار جىلجىپ ، كوكتەم كەلسە بولعانى، ادامدار قونىستانعان جەرلەردىڭ بارلىعى جاسىل جەلەك جامىلادى.
تابىس ەشقاشان ويجوتا كەلە سالمايدى. 40 جىلدا جۇڭگولىقتاردىڭ تۇرمىسىنا رەفورما جاساۋمەن، ەسىك اشۋمەن ءبىر قادامدا كىرگەن ءۇش تەرىستىك ىقتاسىن ورمانى ينجەنەرياسى بايتاق دالادا ەسكەرتكىشتەي قاسقايىپ تۇر. بۇل ارادا سوتسياليستىك ءتۇزىمنىڭ ابزالدىلىعى ۇزدىكسىز ايگىلەندى.
جوبا جاساپ، ۇلى قورعان سالدى
12 - ايدىڭ 26 - كۇنى اقسۋ قالا ماڭى. كوكجاردىڭ تۇڭكەلى ورمان رايونىندا سارعايعان جاپىراقتار جامىراي توگىلىپ، جەردى ءبىر قابات كورپەسىمەن جاپتى، الايدا وسىدان 32 جىلدىڭ الدىندا بۇل ارادا ءتىپتى ءبىر تال جاپىراق تا جوق بولاتىن.
1986 - جىلى اقسۋ ايماقتىق پارتكوم مەن اكىمشىلىك مەكەمەسى كوكجارداعى ءشول دالادا جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىن اتقارىپ، قالا رايونىنا ۇزدىكسىز تونگەن قۇمدى تىزگىندەۋ شەشىمىن جاسادى. «كوكجاردا جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىن جۇرگىزۋدەگى ماقسات قۇمدى بوراندى توسىپ، اقسۋ حالقىنا تاماشا ءوندىرىس، تۇرمىس ورتاسىن ازىرلەۋ ەدى. سول كەزدە كۇندەردىڭ كۇنىندە اقسۋدى اعاشپەن قورشاساق، كوپشىلىكتىڭ تۇرمىسى جاقسارار ەدى دەپ ويلادىق»، - دەدى كەزىندە اقسۋ ايماقتىق پارتكومنىڭ شۋجيى بولعان شيە فۋپيڭ.
سول كەزدەن باستاپ ءبىر ءىستى ءبىر ىسكە جالعاپ تىندىرعان اقسۋداعى ءار ۇلت بۇقاراسى ءشول دالانى جاسىلداندىرۋ اياق الىسىن ءبىر ءسات تە توقتاتپادى، ءۇش تەرىستىك ىقتاسىن ورمانى ينجەنەرياسى اقسۋدىڭ كەڭ دالاسىندا بىرتىندەپ كەڭەيدى، بۇگىنگى كۇنى تۇتاس ايماقتاعى ەكپە ورماننىڭ اۋدانى 5 ميلليون 220 مىڭ مۋعا جەتتى.
40 جىلدان بەرى شينجياڭداعى ءار دارەجەلى پارتكومدار مەن ۇكىمەتتەر ءۇش تەرىستىك ىقتاسىن ورمانى قۇرىلىسى قىزمەتىن شىن مانىندە ماڭىزدى كۇن تارتىپكە ەنگىزىپ، زەر سالا جوسپارلاپ، مۇقيات ورنالاستىرىپ، ورمان شارۋاشىلىعىن دامىتۋدى جەبەۋدىڭ ءتۇرلى ءتيىمدى ساياساتتارىن بەلگىلەپ جانە تياناقتاندىرىپ، ورمان شارۋاشىلىعى قۇرىلىسى قارجىسىن امالىن تاۋىپ قۇراپ، ينجەنەريا قۇرىلىسىنا قولداۋ كورسەتىپ، تۇتاس قوعامنىڭ اعاش ەگىپ، ورمان وتىرعىزۋ بەلسەندىلىگىن جۇمىلدىردى.
اعاش ەگىپ، ورمان وتىرعىزۋ قىزمەتى سوتسياليستىك ءتۇزىمنىڭ ابزالدىلىعىن تولىق ايگىلەدى. 40 جىلدا شينجياڭدا كادرلار مەن بۇقارا كەڭىنەن اتتانىسقا كەلىپ، ءۇش تەرىستىك ىقتاسىن ورمانى ينجەنەريا قۇرىلىسىنا ات سالىستى. ءار جىلى كوكتەمدەگى اعاش ەگۋ ماۋسىمىندا بارلىق كۇش ءشول دالاعا، قۇم جيەگىنە، جاسىل القاپتارعا شوعىرلانىپ، قىمباتتى اعاش قالامشالارىن ەكتى. قازىر ءۇش تەرىستىك ىقتاسىن ورمانى ينجەنەرياسى بارعان سايىن كۇشەيگەن باياندىلىق كورسەتتى، قۇمدىقتا جىڭعىل مەن ەتتى سۇڭعىلا قاتارلاسا ءوستى؛ جاسىل القاپتا جاڭعاق پەن شىلان اعاشى بوي تالاسا كوكتەدى؛ اتىز جيەكتەرىندە الىپ اعاشتاردىڭ جاس كوشەتتەرى قاز - قاتار ساپ تۇزەپ تۇر؛ جول بويى ورمانمەن كومكەرىلگەن.
ءۇش تەرىستىك ىقتاسىن ورمانى جۇيەسىندەگى تاڭداۋلى ينجەنەريالار تيانشاننىڭ وڭتۇستىگى مەن سولتۇستىگىندە ۇزدىكسىز اتقارىلدى. بايىنعولين موڭعۇل اۆتونوميالى وبلىسى كورلا قالاسى دۇڭشان ورمان وتىرعىزۋ، جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسى، تارباعاتاي ايماعى سارقۋسىن ورمان وتىرعىزۋ، جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسى، قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىسى بەيشان جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسى، ءۇرىمجى قالاسى ءۇرىمجى - شۇيموگوۋ، ءۇرىمجى - بانفاڭگوۋ تاس جولى جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسى سياقتى ءبىر توپ ورمان شارۋاشىلىعى ارقىلى ەكولوگيانى جاقسارتۋ ينجەنەريالارى ءوز كەرەمەتىن كورسەتتى.
«تەك جاقىنعى 14 جىلدىڭ وزىندە، رايونىمىزدا قۇمايتتانعان جەردىڭ اۋدانى 1011 شارشى كيلومەتر ازايىپ، جىلىنا شامامەن 101 شارشى كيلومەتردەن كەمەيىپ وتىردى. وسىنداي كەڭ كولەمدەگى قوعامدىق كۇشتى اتتانىسقا كەلتىرىپ اعاش ەگىپ، ورمان وتىرعىزۋ، ونىڭ ۇستىنە نەشە ونداعان جىلدار بويى ۇزدىكسىز جالعاستىرۋ سوتسياليستىك جۇڭگونىڭ تاسقىنداعان ۇلى كۇشىن ايگىلەدى»، - دەدى اۆتونوميالى رايوندىق ورمان شارۋاشىلىعى جانە جايلىم مەكەمەسى ورمان وتىرعىزۋ باسقارماسىنىڭ ورىنباسار باستىعى ياڭ جيانميڭ.
عىلىم - تەحنيكا ۇلى كاسىپ قۇرۋعا تىرەك بولدى
تاياۋدا اياقتاعان ءۇش تەرىستىك ىقتاسىن ورمانى ينجەنەريا قۇرىلىسىنىڭ 40 جىلدىعىن قورىتىندىلاۋ، ماداقتاۋ - سيلاۋ جينالىسىندا، لۋ تيانپيڭ «جاسىل ۇلى قورعان مەدالىن» ەنشىلەدى، شينجياڭ ورمان شارۋاشىلىعى عىلىم اكادەمياسىنىڭ ورمان ءوسىرىپ، قۇمدى تىزگىندەۋدى زەرتتەۋ ورنىنىڭ وسى اعا ينجەنەرى 36 جىلدا تىندىرعان سانسىز ىستەرىن − ورمان شارۋاشىلىعى قۇرىلىسىندا ورمان ءوسىرىپ، قۇمدى تىزگىندەۋ تەحنيكاسىندا جاڭالىق اشۋ جانە ونى جالپىلاستىرۋ دەگەن ءبىر ىسكە جيناقتادى.
وسىمەن ءبىر ۋاقىتتا مىڭ شاقىرىم الىستاعى جەمسارى اۋدانىنىڭ اعاش سورتى تاجىريبە پۋنكتىندە جەمىس ورمانى كاسىبىنەن وقۋ تاۋىسقان جىڭ شيڭگو قىزمەتتەستەرىمەن بىرگە ءۇش تەرىستىك ينجەنەريا قۇرىلىسىنا قاجەتتى اعاشتىڭ ساپالى سورتىن تاڭداپ جەتىلدىرۋ جۇمىسىن باستادى.
10 نەشە جىلدا تيانشاننىڭ ەكى جاق باۋرايىنداعى لۋ تيانپيڭ مەن جىڭ شيڭگو ءبىرىن - ءبىرى تانىماسادا بار زەيىن - زەردەسىمەن ۇقساس ءبىر ءىستى ىستەدى.
بۇگىنگى تاڭدا لۋ تيانپيڭ 10 نەشە ءتۇرلى مەملەكەت، اۆتونوميالى رايون دارەجەلى عىلمي زەرتتەۋ جەتىستىگىنە قول جەتكىزىپ، رايونىمىزدىڭ ورمان ءوسىرۋ سالاسىنداعى ماڭىزدى مامانعا اينالىپ، ءۇش تەرىستىك ىقتاسىن ورمانى جۇيەسى قۇرىلىسىنداعى «توراڭعى ورمانىن تۇلەتۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ»، «قۇمدى بوران، شاعىل تاس، ءشول دالا سياقتى ناشار ورتادا ورمان ءوسىرۋ» سياقتى كوپتەگەن تەحنيكالىق اقتاڭداقتى تولتىردى.
جىڭ شيڭگو كوپ جىل سورتتى تۇقىم تاڭداپ جەتىلدىرۋگە توككەن تەرىنىڭ جەمىسىن كوردى، ونىڭ شينجياڭ بولين عىلىم - تەحنيكانى دامىتۋ شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگىنىڭ توراڭعى، قارا اعاش، جيدە، شىرعاناق، قىزىل تال، سەكسەۋىل سياقتى كوپتەگەن ءۇش تەرىستىك ىقتاسىن ورمانى ينجەنەرياسىنا قاجەتتى سورتتى اعاش ەگۋدى يگەرگەن بولين سەرىكتەستىگى شينجياڭ ءۇش تەرىستىك ىقتاسىن ورمان ينجەنەريا قۇرىلىسىنداعى كەم بولسا بولمايتىن قالامشامەن قامداۋ كاسىپورنىنا اينالدى.
لۋ تيانپيڭ مەن جىڭ شيڭگو ءۇش تەرىستىك ىقتاسىن ورمانى ينجەنەرياسىنا عىلىم - تەحنيكالىق تىرەك ازىرلەگەن قالىڭ شوعىردىڭ ۋاكىلى.
40 جىلدان بەرى، جاڭا تەحنيكا ءۇش تەرىستىك ىقتاسىن ورمانى ينجەنەرياسىنا ۇزدىكسىز قولدانىلىپ، تامشىلاتىپ سۋارۋ سىندى سۋ ۇنەمدەپ سۋارۋ ارقىلى ورمان ءوسىرۋ تەحنيكاسى كەڭ كولەمدە جالپىلاسىپ، جازىقتاعى جاسىل القاپ ىقتاسىن ورمان جۇيەسىنىڭ قۇرىلىمى كۇن سايىن كەمەلدەنىپ، ىقتاسىن قۋاتى ۇزدىكسىز كۇشەيىپ، ەكولوگيالىق ونىمدىلىگى بارعان سايىن كورنەكتىلەندى. جەمىس ورمانىن الاسارتىپ ءجيى ەگۋ تەحنيكاسى مەن بۋدان سورتىن جاقسارتۋ تەحنيكاسىنىڭ زور كولەمدە قولدانىلۋى جەمىس ونىمدەرىنىڭ سورتى مەن بىرلىك ءونىمىن بارىنشا جوعارىلاتىپ، ورمان شارۋاشىلىعىنىڭ سالىستىرمالى ەكونوميكالىق ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ جونىنەن ماڭىزدى رول اتقاردى.
«ءۇش تەرىستىك ىقتاسىن ورمانى ينجەنەرياسى ءبىر قىدىرۋ ورمان شارۋاشىلىعى تەحنيكاسىنىڭ كەڭ كولەمدە جالپىلاسۋىنا، قولدانىلۋىنا تۇعىر ازىرلەدى، ورمان شارۋاشىلىعى عىلىم - تەحنيكاسى جەتىستىگىنىڭ وندىرىستىك كۇشكە اينالۋىن جەبەدى»، - دەگەن ياڭ جيانميڭ: كوپتەگەن نىسان وڭىرلەرىندە عىلىم - تەحنيكانىڭ ۇلەس سالىستىرماسى، اۋەلى، %90 تەن استى، - دەپ ءسوزىن ساباقتادى.
اسقاق ارىنمەن ايبىندى جوبانى ايگىلەدى
وتكەن عاسىردىڭ 70 - جىلدارى حىجيڭ اۋدانى حارمودون قالاشىعى حارمودون قىستاعىندا جاس ديقان فۋ جىجوۋ ءۇش تەرىستىك ىقتاسىن ورمانى ينجەنەريا قۇرىلىسىنىڭ ۇندەۋىنە ءۇن قوسىپ، قۇمدى بەتكە الىپ، قۇمدى تىزگىندەپ، ورمان ءوسىرۋ جاپالى ءومىرىن باستادى.
نەشە 10 جىلدان بەرى فۋ جىجوۋدىڭ قوسىنى زورايا ءتۇستى، قىستاق تۇرعىندارى ونىمەن بىرگە يۇيگۇڭنىڭ تاۋ كوشىرۋ رۋحىمەن 12 مىڭ قۇمايتتانعان جەردى وڭادى، 158 مىڭ مۋ ەگىستىك جەردى قورعادى، جونگە سالىنعان وڭىرلەردىڭ جامىلعىمەن كومكەرىلۋ مولشەرى باستاپقى %3تەن قازىرگى %70كە جەتتى.
«قۇمدى وڭىردە جەكەنىڭ كۇشىنە سۇيەنىپ ورمان ءوسىرۋ مۇمكىن ەمەس، تەك تۇتاس قوعام ات سالىسسا بىرىككەن كۇش قالىپتاسىپ، ەكولوگيالىق ورتانى وزگەرتۋگە بولادى»، - دەدى فۋ جىجوۋ. تالاي جىلدان بەرى شينجياڭ ءار جاقتاعى قوعامدىق كۇشتەردى ءۇش تەرىستىك ىقتاسىن ورمانى ينجەنەرياسى قۇرىلىسىنا ات سالىسۋعا ۇزدىكسىز جۇمىلدىرىپ، « اعاش، بۇتا - بۇرگەن، ءشوپ، ۇيالاپ ەگۋ، بەلدەۋ قالىپتاستىرىپ ەگۋ، كولەمدى ەگۋ» تىعىز ۇشتاستىرىلعان قۇمنان ساقتانۋ جۇيەسىن بىرتىندەپ قالىپتاستىرىپ، قۇمنىڭ كوشۋىن ۇتىمدى تەجەدى.
«40 جىلدان بەرى، ءۇش تەرىستىكتىڭ بايتاق دالاسىندا زور وزگەرىس بولدى، بار الاپ جاسىل جەلەك جامىلىپ، سارى تۇستەن جاسىل تۇسكەن ەنگەن جاسىل سيمفونيا شارىقتادى، ادام مەن تابيعاتتىڭ بۇرىنعى قالپىنا كەلگەن كىسىنى سۇيىندىرەتىن تاراۋى جازىلدى»، - دەدى مەملەكەتتىك ورمان شارۋاشىلىعى جانە جايلىم مەكەمەسىنىڭ شيبەي، حۋابەي، دۇڭبەي ىقتاسىن ورمانى قۇرىلىسى مەكەمەسىنىڭ باستىعى جاڭ ۋي.
2019 - جىلى كەلۋ الدىندا تۇر، قۇت - ىرىس شالقىعان جاعدايدا جاڭا ءداۋىردىڭ پاراعى الدە قاشان اشىلدى.
كوكتەم كەلىپ، قار - مۇز ەرىگەن ساتتە تيانشاننىڭ وڭتۇستىگى مەن سولتۇستىگى قايتادان جاسىل ءپۇلىس جامىلادى. بۇل قالىڭ ورمان شينجياڭداعى 23 ميلليون حالىقتىڭ كورىكتى مەكەندى گۇلدەندىرۋدەگى قاجىماي - تالماي كۇرەس جاساۋىن ەستەلىككە الدى، بولاشاق تۇرمىسقا دەگەن شەكسىز ءۇمىتىن ارقالادى. ۇمىتكە تولى وسىناۋ دارقان دالادا جاسىل جەلەك ۇزدىكسىز جايقالا تۇسپەك ...
