− جياڭسۋدىڭ باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ مەملەكەتتىك ەكى ماجىلىستەگى ماڭىزدى ءسوزىنىڭ رۋحىن تياناقتاندىرعاندىعى تۋرالى
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى ليۋ كاڭ، جاڭ جانپىڭ
«گۇل عۇمىردىڭ بار تىرلىگى شىققان كۇننەن باستالعان، كوكتەم جەتسە ءمولدىر سۋلار اۋمايدى ەكەن اسپاننان، جياڭنان، سەنى قالاي عانا ۇمىتارمىز باسپانام». 2013 - جىلى 3 - ايدىڭ 8 - كۇنى باس شۋجي شي جينپيڭ مەملەكەتتىك 12 - كەزەكتى حالىق قۇرىلتايىنىڭ 1 - ماجىلىسىندە جياڭسۋ ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنىڭ تالقىسىنا قاتىناسقاندا جىردان سيتات كەلتىرىپ، جياڭسۋدىڭ كوركەم كورىنىسىن القاپ، جياڭسۋعا ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىن تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتىپ، «ءمولدىر سۋ، اشىق اسپان» ينجەنەرياسىن اتقارىپ، ەكولوگيالىق ورتانى بارعان سايىن جاقسارتىپ، كورىكتى جۇڭگونى قۇلشىنا قۇرۋدى قاداعالاي تاپسىردى.
جياڭسۋدىڭ ەكونوميكالىق جالپى مولشەرى بۇكىل ەلدىڭ وننان ءبىرىن ۇستايدى، الايدا ادام كوپ، جەر از، بايلىق تاپشى، قورشاعان ورتا سيىمدىلىعى تار بولۋى باستان - اياق ەرەكشە ولكە جاعدايى بولىپ، جوعارى دەڭگەيدە جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋداعى كورنەكتى قايشىلىققا اينالعان ەدى. باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ماڭىزدى ءسوزىنىڭ رۋحىنىڭ جەتەكشىلىگىندە جياڭسۋ تاياۋ جىلداردان بەرى ءۇرتىس كۇش سالىپ، «ساپالى» ەكولوگيالىق ورنالاسۋدى رەتتەپ، «جەڭىل» شارۋاشىلىق سالاسى قۇرىلىمىن رەتتەپ، «جاسىل» دامۋ جاعدايىن رەتتەپ، كەستە تىككەندەي ەگجەي - تەگجەيلى، تىڭعىلىقتى، دەن قويا ىستەپ، ءبىر ينەمەن، ءبىر ءجىپپەن اناعۇرلىم كورىكتى كارتينانى كەستەلەدى.
60 مىڭعا تاياۋ «وزەن باستىعى» سۋلاردىڭ مولدىرلىگىن قورعادى
شۇيجوۋ جياۋاڭ رايونىنداعى پان - ان كولى سازدىق باقشاسىندا جۇرسەڭىز كول سۋىنىڭ ءمولدىر، جاساڭ جەرلەردىڭ ءشوبىنىڭ شۇيگىن ەكەندىگىن، جەمىس اعاشتاردىڭ قاۋلاپ وسكەندىگىن، توپ - توپ قۇستاردىڭ مەكەن ەتكەندىگىن كورەسىڭ، بىرنەشە جىلدىڭ الدىندا بۇل ارا قۇلازىعان كومىر قازعان وپىرىلمالى جەر بولاتىن.
«جياۋاڭ» دەگەن ات ميڭ پاتشالىعىنىڭ ۋانلي جىلدارى بۇلاق سۋلارى قوسىلىپ، شالقارعا اينالىپ، وزەن ماڭىندا قونىستانعان ادامداردىڭ دەنىنىڭ فاميلياسى جيا بولۋىمەن جالپاق جۇرتقا تانىلعان ەدى. الايدا 130 جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى قازىلعان كومىر «بۇلاق قالاسىن» «كومىر قالاسىنا» اينالدىرىپ، 130 مىڭ مۋلىق وپىرما قالىپتاسقان بولاتىن.
«ەكولوگيالىق جۇكتى» «جاسىل بايلىققا» اينالدىرۋ ءۇشىن، جياۋاڭ ىلگەرىندى - كەيىندى پان - ان كولى سياقتى 82 وپىرىلعان جەردى جونگە سالۋ ينجەنەرياسىن ىلگەرىندى - كەيىندى اتقارىپ، قىستاقتى وزگە جەرگە كوشىرۋ، نەگىزگى ەگىنجايدى رەتتەۋ، كومىر قازىلىپ وپىرىلعان جەردى قايتا تىڭايتۋ، ەكولوگيالىق ورتانى قالپىنا كەلتىرۋ، سازدىق كورىنىسىن اشۋ «كەشەندى شاراسى» ارقىلى «شىمىرلاعان كوك تولقىن، كەڭ كول، كوركەم كورىنىس» بەت - بەينەسىمەن قايتا قاۋىشتى.
بي يۇيرۇي مەملەكەتتىك 12 - كەزەكتى حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى، ىلگەرى شۇيجوۋ تۇڭشان رايوندىق پارتكومىنىڭ شۋجيى مىندەتىن اتقارعان، بۇل رايون 2011 - جىلى «مەملەكەت دارەجەلى ەكولوگيادان ۇلگى كورسەتۋ رايونى» اتاعىن ەنشىلەپ، «قىستاق جاعدايىنا قاراي شارا اتقارۋعا» تاباندى بولىپ، ساياحات ەكونوميكاسىنا ءمان بەرگەن اۋىل - قالاشىقتاردىڭ ونەركاسىپ كورسەتكىشىن باعالاماۋ ارقىلى نىسانداردىڭ كوزسىزدىكپەن ەنىپ، قورشاعان ورتانى لاستاۋىنان ساقتاندى.
باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ءتالىمىن ەت قۇلاعىمەن تىڭداعان بي يۇيرۇي ەرەكشە تەبىرەنىپ، سەنىمىن بەكەمدەدى، باعدارىن ايقىندادى. 2017 - جىلى شۇيجوۋ قالاسىنىڭ ورىنباسار باستىعىنا سايلانعاننان كەيىن بي يۇيرۇي سۋ يگىلىلىنە، سۋ ىستەرىنە جاۋاپتى بولىپ، «وزەن باستىعى ءتۇزىمىن» جالپى بەتتىك اتقارىپ، سۋدىڭ لاستانۋىن جونگە سالۋدى، سۋ ورتاسىن جاقسارتۋدى، سۋ ەكولوگياسىن قالپىنا كەلتىرۋدى ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ ىلگەرىلەتتى.
«ءبىر قالا كومىر كۇلى، جارتى قالا توپىراق بولۋدان» «ءبىر قالا جاسىل تاۋ، جارتى قالا كول بولۋعا» دەيىن، جياۋاڭنىڭ، تىپتەن، بۇكىل شۇيجوۋدىڭ وزگەرىسى «سۋلى القاپتى جياڭسۋدىڭ» شاعىن كارتيناسىنا اينالدى.
جياڭسۋدىڭ التىدان ءبىر اۋماعى سۋلى الاپ، سۋمەن بىرگە تولىسىپ، سۋمەن بىرگە كوركەيگەن جەر، الايدا 2007 - جىلى ەجەلدەن كورىلمەگەن سۋ داعدارىسى تۋىلادى − تايحۋ كولىنە كوك - جاسىل بالدىر قاپتاپ كەتەدى، كول سۋى ساسيدى، سۋ ستانسياسى جابىلادى.
سۋ داعدارىسى «توسىننان تۋىلعانداي» سەزىلگەنىمەن، شىنىن قۋعاندا، قورشاعان ورتانىڭ ۇزاق ۋاقىت لاستانۋ زاردابىنىڭ شوعىرلى بەينەسى ەدى. وسىدان كەيىنگى 10 جىلدا، جياڭسۋدىڭ ءار دارەجەلى قازىناسىنان تايحۋ كولىن جونگە سالۋعا قوسىلعان ارناۋلى قاراجاتتىڭ، سونداي - اق قوسىلعان قوعامدىق قارجىنىڭ جالپى مولشەرى 100 ميلليارد يۋاننان استى.
قازىرگى كەزدە بۇكىل ەلدە اتقارىلعان «وزەن باستىعى ءتۇزىمى» تايحۋ كولىن جونگە سالۋدان باستاۋ العان. كەزەكتە، جياڭسۋ ولكە، قالا، اۋدان، اۋىل، قىستاق سىندى 5 دارەجەلى «وزەن باستىعىنان» جالپى 57 مىڭنان استام ادامدى تياناقتاندىرىپ، سۋدى «جاپپاي قامتۋدى» ىسكە اسىردى.
1 - ايدىڭ 23 - كۇنى جياڭسۋ ولكەسىنىڭ تايحۋ كولى سۋىنىڭ لاستانۋىن جونگە سالۋدى تەكسەرۋ، باعالاۋ گرۋپپاسى تايحۋ كولىن جونگە سالۋ قىزمەتىنە «جالپى بەتتىك تەكسەرۋ» جۇرگىزدى. 2007 - جىلدان قازىرگە دەيىن، تايحۋ كولى الابىندا جان سانى 20 ميلليون ارتىپ، GDPى بۇرىنعىنىڭ 3 ەسەسىنە جەتىپ، تايحۋ كولىنىڭ سۋ ساپاسى «جىلدان جىلعا جاقسارۋ» نىساناسىن جۇزەگە اسىردى.
ال، ىلگەرى جالپى تايحۋ كولىندە سۋ ساپاسى ەڭ ناشارى تايحۋ كولى ۋشي سۋ الابى بولاتىن، 2018 - جىلى نەگىزگى سۋ ساپاسى كورسەتكىشى جالپى تايحۋ كولىنەن جاقسى بولدى، اسىرەسە، سۋ ساپاسىنىڭ جاقسارۋىنا بۇرىننان تۇساۋ بولىپ كەلگەن جالپى ازوت كورسەتكىشى 11 جىلدان بەرى العاش رەت Ⅳ ءتۇرلى ولشەمگە جەتتى.
لاستانۋدى قاتاڭ جونگە سالۋ «بۇرىنعى ەسەپتى جاۋىپ»، «جاڭا كەلبەتكە اۋىستى»
ليۋ ليڭ 2 كەزەك مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى بولىپ سايلانعان، سوڭعى 10 جىل ول ەڭ قاستەرلەيتىن مەزگىل بولعان.
جياڭسۋ ولكەلىك ادۆوكاتتار قوعامىنىڭ ورىنباسار باستىعى، حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى بولۋ بارىسىندا ول قورشاعان ورتا ماسەلەسىن قامتىعان اناعۇرلىم كوپ قوعامدىق قولامتالى تۇيىندەرگە نازار اۋداردى. «سۋ عانا ەمەس، تاعى اتموسفەرانىڭ، توپىراقتىڭ لاستانۋىن جونگە سالۋ تەبىنى جىل سايىن كۇشەيىپ، قاتىستى زاڭ - ەرەجەلەر دە ۇزدىكسىز كەمەلدەندى».
ليۋ ليڭنىڭ ءۇيى يانچىڭدا، ول تىرنانىڭ مەكەنى، بۇلاننىڭ مەكەنى. جياڭسۋداعى مەملەكەت دارەجەلى 3 تابيعي قورىقتىڭ ەكەۋى يانچىڭ اۋماعىندا؛ اتموسفەرا ساپاسى ءۇرتىس تالاي جىل تۇتاس ولكە بويىنشا ءبىرىنشى ورىندى يەلەدى.
يانچىڭ قالالىق پارتكومنىڭ شۋجيى داي يۋان بىلاي دەدى: ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسى ساياسي دەڭگەيگە قاتىستى. «قايىرىلا قاراۋ» ارقىلى «الدىعا قاراي جۇرۋگە» دەم بەرىپ، بۇرىنعى بىتىراڭقى دامۋدان قالعان لاستانۋدىڭ «ساقتالۋ مولشەرىن» قورىتۋعا كۇش سالدىق.
قورشاعان ورتا ماسەلەسىنە قاراتا «جاڭا ەسەپكە قارىزدانباي، بۇرىنعى ەسەپتى كوبىرەك قايتارۋ» جياڭسۋدىڭ بۇكىل ولكەسىندە جوعارىدان تومەنگە دەيىنگى ورتاق تالعام بولىپ قالىپتاستى.
جياڭسۋدىڭ 2018 - جىلعى GDPى %6.7 ارتىپ، 9 تريلليون يۋاندىق ءىرى وتكەلدەن ءوتىپ، سالىستىرما بويىنشا اۋستراليانى باسىپ وزدى. جياڭسۋلىقتار ەكونوميكالىق قۇرىلىمنىڭ ساپالىلانۋىنا بارىنشا ءمان بەرەدى −−
تۇتاس جىلدا بولات - تەمىر، سەمەنت، اينەك تاقتا ءوندىرۋ قۋاتىن جەكە - جەكە 800 مىڭ توننا، 2 ميلليون 100 مىڭ توننا، 6 ميلليون 600 مىڭ اۋىرلىق ساندىق ازايتىپ، ەنەرگيا قۇراۋى جوعارى لاستاۋشى كاسىپورىنداردان، سونداي - اق «بىتىراڭقى، بەتالدى، لاستاۋشى» كولەمنەن جوعارى كاسىپورىنداردان 3600دەن استامىن جاپتى.
كومىردىڭ تۇتىنىلۋ جالپى مولشەرىن جانە قاتاردان قالعان حيميا ونەركاسىپ وندىرىستىك قۋاتىن ازايتۋ − جياڭسۋدىڭ 2016 - جىلدان باستاپ اتقارعان «263» (ەكىنى ازايتۋ، التىنى جونگە سالۋ، ءۇشتى ءوسىرۋ) ارناۋلى ارەكەتىنىڭ ماڭىزدى مازمۇنى، بۇدان باسقا تاعى تايحۋ كولىنىڭ سۋ ورتاسىن، تۇرمىستىق قوقىر - قوقسىقتى، ارام، ساسىق سۋدى، مال، ءۇي قۇستارى باعىمشىلىعىنداعى لاستانۋدى، ۇشپا ورگانيكالىق زاتتاردىڭ لاستاۋىن جانە قورشاعان ورتاداعى كومەسكى قاتەردى ءتۇيىندى تۇردە جونگە سالۋ؛ ەكولوگيانى قورعاۋ، قورشاعان ورتا ەكونوميكا ساياساتىن تىزگىندەۋدى، سونداي - اق قورشاعان ورتاعا قاتىستى زاڭ اتقارۋ دەڭگەيىن ءوسىرۋ قامتىلعان.
«263» ارناۋلى ارەكەتى ورتالىقتىڭ قورشاعان ورتانى قورعاۋدى باقىلاۋ - تەكسەرۋ گرۋپپاسىنىڭ رەتتەۋ - تۇزەتۋ تالابىن ىرىقتىلىقپەن تياناقتاندىرۋداعى «جياڭسۋ ىسكەرلىگى» رەتىندە تانىلدى.
ليۋ ليڭ ءوزىنىڭ جياڭسۋ ولكەلىك ۇكىمەتتىڭ قىزمەت بايانداماسىنداعى 2019 - جىلعى كوپتەگەن نىسانانىڭ 2018 - جىلى جاسالعان ساندى مالىمەتتەرمەن سالىستىرعاندا تومەندەگەنىنە، ايتالىق، ەكونوميكانىڭ ارتۋ جىلدامدىعى %6.5كە تومەندەگەنىنە، ءبىراق جوعارى جاڭا تەحنيكا كاسىپتەرىنە قارجى قوسۋ سياقتىلاردىڭ «جاعدايعا قارسى» ارتقاندىعىنا نازار اۋدارعانىن ايتتى.
«بەتالىس ايقىن، تۇنىق سۋ، كوك اسپاندى قورعاۋعا ۇزدىكسىز مۇمكىندىك قالدىرىلدى»، - دەدى ليۋ ليڭ. ونىڭ ايتۋىنشا، بۇرىن سىرتتان كەلگەندەرمەن اتامەكەنى تۋرالى اڭگىمەلەسكەندە، جۇرتتىڭ ەكونوميكانىڭ دەڭگەيىنە نەعۇرلىم كوپ ءمان بەرەتىندىگىن، ال، قازىر ادامداردىڭ «يانچىڭنىڭ اۋاسى جاقسى» دەگەنىن ەستىگەندە بويىن ەرەكشە ماقتانىش سەزىمى كەرنەيتىنىن ايتتى.
«الۋ امالى ءارى قوسۋ امالى» تيپ وزگەرتۋشىلەردى يگىلىككە كەنەلتتى
تەربەلىپ ءتۇن سامالىمەن، بارشا وسىمدىك قارايدىءۇنسىز جانارىمەن. ەكولوگيالىق وركەنيەت «سامالى ەسۋدە»، ءار دارەجەلى ۇكىمەتتەردىڭ جاۋاپتىلارىنان ءتۇرلى كاسىپورىندارعا، ودان ارى جاي بۇقاراعا دەيىن، ۇستانىم وزگەرۋدە.
ۋشي قالاسى يشيڭ قالاسىنىڭ بايتا قىستاعىنىڭ تاۋى جاسىل، سۋى تۇنىق، اۋاسى جانعا جايلى. 2001 - جىلى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى بولىپ تاعايىندالعاننان بەرى، وۋياڭ حۋا «ەكولوگيا ارقىلى قىستاقتى ەڭسەلەندىرۋگە» تاباندى بولىپ، جاسىل تاۋ، تۇنىق سۋدى «شاعىن دا ەرەكشە، شاعىن دا تاڭداۋلى، شاعىن دا ساپالى جوعارى ەنەرگيالى كاسىپ» ەتىپ قۇرىپ شىقتى.
ءبىرتالاي ۋاقىت ىشىندە، ەكونوميكانىڭ السىزدىگى بايتا قىستاعىنىڭ «بەلگىسى» بولىپ كەلدى. كەيبىر ادامدار «ەكولوگيا ارقىلى قىستاقتى ەڭسەلەندىرۋ» ۇلكەن نىسانداردى اكەلە المايتىن «شاراسىزدىق ءىسى» دەپ ءسوز ەتىستى.
ەكولوگيالىق وركەنيەتتىڭ كوكتەم سامالى ەسىپ، بايتا قىستاعى جالىندى ومىرشەڭدىك تانىتتى −
ءبىر جىلدا 300 مىڭنان استام ساياحاتشى (رەت) قابىلداپ، بۇقارانىڭ كىرىسى جىل سايىن ارتىپ، «مەملەكەتتىك وركەنيەتتى قىستاق - قالاشىق» سياقتى كوپتەگەن داڭقتى اتاقتارعا يە بولدى. وۋياڭ حۋا دا 2018 - جىلى مەملەكەتتىك 13 - كەزەكتى حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى بولىپ سايلاندى.
وۋياڭ حۋا: ءبىز اتا - بابامىز قالدىرىپ كەتكەن تاۋ - سۋدى ويداعىداي قورعاپ، كوركەم قىستاق پەن سايالى باۋ - باقشا قۇرىپ، ادامداردىڭ ءار كۇنى قۇستاردىڭ سايراعان ۇنىمەن ويانۋىنا مۇمكىندىك جاساۋىمىز كەرەك، - دەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، بايتالىقتاردىڭ ەڭ ۇلكەن ورتاق تانىمى − «قورشاعان ورتانى كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ايالاۋ» ەكەن.
بايتا قىستاعى تۇرعان يشيڭ ەرتەدە ياڭشيان دەپ اتالعان، كورىنىسىنىڭ كوركەمدىگىمەن اتى شىققان جەر، سۋ دۇڭپو: «مەكەندەدىم ياڭشياندى قارتايعاندا، تابيعاتىنا قىزىعىپ تامسانعاندا»، - دەپ جىرلاعان ەدى.
يشيڭنىڭ ەكونوميكالىق قۋاتى بۇكىل ەلدەگى ءوزى تەكتەس قالالاردىڭ الدىڭعى قاتارىندا كەلەدى، حيميا ونەركاسىبى − تىرەكتى كاسىپ. قورشاعان ورتانى جاقسارتۋ ءۇشىن، يشيڭ بەلدى بەكەم بۋعان قايسارلىقپەن، لاستاۋ كومەسكى قاتەرى بار حيميا ونەركاسىپ كاسىپورىندارىن جاۋىپ، توقتاتىپ، مەشەۋ وندىرىستىك قۋاتتى ازايتتى.
«تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ − باعالى بايلىق ەكەندىگى جاندى رەالدىققا تەز اينالۋدا». يشيڭ قالالىق پارتكومنىڭ شۋجيى شىن جيان بىلاي دەدى: ۇكىمەت جاسىل دامۋعا جەتەكشىلىك ەتىپ، كاسىپورىندار ەكولوگيالىق تۇرلەنۋدى تەزدەتىپ، جالپى قاۋىم تومەن كومىرتەكتى تۇرمىستى امالياتتا ايگىلەدى، يشيڭ «قورشاعان ورتانىڭ ساپالىلانىپ ارتۋىنىڭ، ەكولوگيانىڭ تۇرلەنۋىن ىلگەرىلەتۋدىڭ» جاڭا جولىن قاراستىرۋ قامىنا كىرىستى.
جياڭسۋدىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋى بۇكىل ەلدىڭ الدىڭعى قاتارىندا، سونداي - اق ءار ءتۇرلى سىن - سايىس پەن ماسەلەگە دە الدىمەن ءدوپ كەلۋدە. باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ەكولوگيالىق وركەنيەت جونىندەگى تاپسىرماسى مەن نۇسقاۋى جياڭسۋعا باعدار كورسەتىپ، قوزعاۋشى كۇش ۇستەدى، ول − دامۋداعى بوگەتتى تالقانداۋدىڭ تەتىگى.
جاڭا جىلدا جياڭسۋ ەكولوگيالىق قۇرىلىستىڭ «جاڭا جول كارتاسىن» كورسەتتى: بىرلىك وڭىرلىك ءوندىرىس جالپى قۇنىنا جۇمسالاتىن ەنەرگيا قۇراۋى %3 شاماسىندا تومەندەتىلمەك، اۋا ساپاسىنىڭ ەكىنشى دارەجەلى ولشەمگە جەتەتىن كۇن سانىنىڭ سالىستىرماسى %70كە جەتكىزىلمەك، جەر ءۇستى سۋىنىڭ مەملەكەتتىڭ جەر ءۇستى سۋىن تەكسەرۋىنىڭ قيما بەتىندەگى سۋ ساپاسىنىڭ Ⅲ سالىستىرماسى %68.3كە جەتكىزىلمەك...
«بۇلبۇلى سايراعان تۇرلەنگەن الاپتىڭ، بەلەڭ بەرمەك سوناۋدان جالاۋشاسى شاراپتىڭ»... ەرتەدەن قازىرگە دەيىن، جياڭسۋدىڭ كوركەم تابيعاتىن جىرلاعان ولەڭدەر مولىنان كەزىگەدى. 80 ميلليون جياڭسۋلىق بىرگە قۇلشىنىپ، جانعا جايلى تاماشا «بالىق پەن كۇرىشتىڭ مەكەنىن» ويداعىداي قورعاۋدا.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 2 - ايدىڭ 13 - كۇنى نانجيڭنەن بەرگەن حابارى)
