− جۇڭگو ينجەنەريالىق عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، قاۋىن - قاربىز جەتىلدىرۋ مامانى ۋ ميڭجۋ تۋرالى
بەتاشار
التىن كۇز 10 - ايدا جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاندىعىنىڭ 70 جىلدىعىن قارسى الامىز. مىڭ جىلدىق سان وزگەرىستى باستان كەشىرىپ، 100 جىلدىق بۇراڭدىقتاردى وتكەرگەن جۇڭحۋا ۇلتى گۇلدەنۋ جورىعىندا قاسقايا العا باستى.گازەتىمىز جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاندىعىنىڭ 70 جىلدىعىن قۇتتىقتاۋ تاقىرىبىن ارقاۋ ەتىپ، كوپ تۇرعىدا، الۋان فورمامەن 70 جىلدان بەرگى تيانشان ۇلاندارىنىڭ وتاننىڭ شينجياڭىن كوركەيتۋ جولىندا تەر توگىپ، ارمانعا قۇلاش ۇرعان حيكايالارىن بايانداپ، ولاردىڭ تاماشا تۇرمىس كەشىرۋ ءۇشىن كۇرەسۋگە تالپىنعان مۇراتىن، وتاندى قۇدىرەتتەندىرۋ جولىندا قاجىماعان اسقاق سەزىمىن ساۋلەلەندىرىپ، وتانشىلدىق، كۇرەسكەرلىك ۇلى رۋحاني كۇشتى ۇيىستىرىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى جۇڭگو ارمانىنىڭ شينجياڭ تاراۋىن جازۋ جولىندا تالىقپاي كۇرەسۋ ماقساتىندا ”وتانشىلدىق سۇيىسپەنشىلىك، كۇرەسكەرلەر“ اتىندا ارناۋلى ايدار اشتى، سونداي - اق جاڭا اقپارات قۇرالدارى تۇعىرىنىڭ باس بەتىندە ءبىر ۋاقىتتا ارناۋلى ايدار اشتى.
ءتىلشى جاڭ حايفىڭ
شينجياڭ قۇمىل قاۋىنىنىڭ اتى ەل ءىشى - سىرتىنا ايگىلى، الايدا بالداي ءتاتتى قاۋىنعا ءبىر ايەل عالىمنىڭ ومىرلىك جۇرەك قانى مەن قۇشتارلىعى بايلانعانىن بىلەتىندەر كەمدە - كەم. ول جۇڭگو ينجەنەريالىق عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، ەل ىشىنە ايگىلى قاۋىن - قاربىز جەتىلدىرۋ مامانى ۋ ميڭجۋ ەدى. ”كۇنى بۇگىنگە دەيىن شينجياڭدا زور كولەمدە ەگىلگەن قاۋىننىڭ تۇقىمىن ۋ ميڭجۋ اكادەميك بىزگە جەتەكشىلىك ەتىپ جەتىلدىرگەن“، - دەدى 3 - ايدىڭ 22 - كۇنى شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمدار اكادەمياسى قۇمىل قاۋىنىن زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ مەڭگەرۋشىسى يىن حۇڭپيڭ ءتىلشىنىڭ سۇحباتىن قابىلداعاندا.
ۋ ميڭجۋ ورتالىق كوميتەت اۋىل - قىستاق قىزمەتى بولىمىندەگى قىزمەتتەن باس تارتىپ، بەيجيڭنەن شينجياڭداعى ءشول دالاعا كەلىپ تامىر تارتتى؛ اكىمشىلىك مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار ءۋاليى بولسا دا ءمانسابىنان شەگىنىپ، قاۋىن ەكتى؛ ”اكادەميك عيماراتىن“ قابىل الماي، اياداي ۇيدە تۇردى. كوپشىلىكتىڭ نازارىندا 89 جاستاعى ۋ ميڭجۋ حيكىمەتتى اڭىزعا اينالعان. ول ۇنەمى: ”ومىرىمدە قاۋىننان ءتۇيىن الىپ، قاۋىننىڭ ءدامدىسىن حالىققا ۇسىنسام دەيمىن“، - دەيتىن. - ”ەڭ جاپالى جەردە ارمانعا قۇلاش سەرمەدى“
ۋ ميڭجۋ 1930 - جىلى ۋحانداعى جوعارى دارەجەلى زيالى وتباسىندا تۋعان. سوۆەت وداعىنىڭ كينوسى «ميچۋريندى» كورگەندىگىنەن باعبانشىلىققا قۇمارتىپتى. ول 1949 - جىلى ورتا مەكتەپ ءبىتىرىپ، شينان اۋىل شارۋاشىلىعى شۋەيۋانى (قازىرگى شينان داشۋەسى) باعبانشىلىق فاكۋلتەتى جەمىس - جيدەك ماماندىعىنا وقۋعا تۇسەدى. مەكتەپ تاۋىسقان سوڭ، ورتالىق اۋىل - قىستاق قىزمەتى بولىمىنە قىزمەتكە بولىنەدى. بەيجيڭدەگى ۇلكەن ورگانعا بارا الۋى قۇربىلارىن قىزىقتىرسا دا، ۋ ميڭجۋ: ”ول جەر نەگىزگى ساتى ەمەس، مەن ەڭ جاپالى جەرگە بارىپ ارمانعا قۇلاش سەرمەسەم دەيمىن“، - دەيدى ەرەكشە نازالانا.
1955 - جىلى شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونى قۇرىلىپ، ورتالىقتان كادر سۇرايدى، ۋ ميڭجۋ ىرىقتىلىقپەن ءوتىنىش ەتىپ، اقىرى ارمانى ورىندالادى. اتتاناردا جاس قىزمەتتەستەرى «شينجياڭ جاقسى جەر» ءانىن شىرقاي ونى ۇلكەن اۆتوموبيلمەن شىعارىپ سالادى. اۆتوموبيل تيان - انمىندى ارنايى ءبىر اينالىپ شىعادى، اسقاق سەزىمگە تولى ۋ ميڭجۋ ىشتەي ”ءسوز جوق، شينجياڭعا تامىر تارتىپ، وتاننىڭ ءۇمىتىن اقتايمىن“ دەگەن نيەتكە كەلەدى.
باستابىندا ۋ ميڭجۋ سول كەزدەگى ءۇرىمجى ايماقتىق پارتكومعا ورنالاسادى، ءبىراق بۇل ونىڭ كوكەيىندەگى نەگىزگى ساتى ەمەس ەدى. ول تاعى سىپايىلىقپەن يلاندىرىپ، اقىرى شارت - جاعدايى جاپالى ءپىشان اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم - تەحنيكا پۋنكتىنە اتتانادى. اۋىلداستاردىڭ جاتاعان تام ۇيىندە تۇرىپ، ۇيدەن شىقسا بولعانى قاۋىندىقتى كورەتىنىنە قاتتى ريزا بولعان ول ”ارمانعا تالپىناتىن جەرگە اقىرى جەتتىم - اۋ“ دەپ ويلايدى.
سول جىلدارى ۋ ميڭجۋ وڭتۇستىكتىڭ نازىك بويجەتكەنى ەدى، بويى نەبارى 1.55 مەتر، سالماعى 30 نەشە كيلوگرام بولاتىن. ءپىشانعا بارا سالا اۋىلداستىڭ ۇيىندە تۇرىپ، نان، قوي ەتىن جەۋگە بىردەن كوندىگىپ كەتەدى ءارى ۇيعۇرشانى جاتىق سويلەۋدى ۇيرەنەدى. اۋىلداس وعان ايىمحان (ايداي بويجەتكەن) دەگەن تاماشا ات قويىپ، ونىڭ ”جىگەرىنىڭ قۇرىشتاي بەرىك، جۇمىسقا ەلپەك ەكەنىن“ ماقتايدى.
قۇمىل قاۋىنى جاز بەن كۇزدىڭ اراسىندا پىسادى، سول كەزدە تۇرپاننىڭ ەڭ جوعارى اۋا تەمپەراتۋراسى 40 تا 50 سەلتسي گرادۋس بولاتىن. وتكەن عاسىردىڭ 50 - ، 60 - جىلدارىندا ۋ ميڭجۋ قىزمەتتەستەرىمەن بىرگە تۇقىم قاينارىن تەكسەرۋ، جيناۋ ءۇشىن شىجىعان ىستىققا قاراماي، 3 جىل ۋاقىتپەن تۇرپان ويپاتىنداعى 300 نەشە ءوندىرىس اترەتىن ارالاپ، قاۋىندىقتاردى ءبىر - بىرلەپ تەكسەرەدى.
ۋ ميڭجۋ 100دەن استام تۇقىم قاينارىن جيناپ، 44 سورتتى رەتتەپ شىعادى. شينجياڭ قاۋىنى ءۇشىن تۇڭعىش رەتكى قاينار ارحيۆىن تۇرعىزىپ، سورتتى تۇقىم اراسىنان حۇڭشينسۇي، شياڭليحۋاڭ، شياۋچيڭپي سياقتى 30عا جۋىق جاڭا سورتتى جۇيەلى تۇردە جەتىلدىرىپ سۇرىپتادى. ول جەتىلدىرگەن بال قاۋىننىڭ جاڭا سورتىنىڭ ەگىلۋ كولەمى كەزىندە شينجياڭ تاۋار قاۋىن اۋماعى جالپى كولەمىنىڭ ٪80ىن يەلەگەن. كوپتەگەن قاۋىنشىلار ول جەتىلدىرگەن جاڭا سورتتى ەگىپ اۋقاتتى تۇرمىس كەشىردى.
”ۋ ميڭجۋ قۇمىل قاۋىنىنىڭ سورتىن ساپالىلاندىرىپ، قۇمىل قاۋىنىن عىلمي، كولەمدى ەگۋ ساتىسىنا ەنگىزدى ءارى دۇنيە جۇزىنە بەت الدىردى. ەل ىشىندەگى كاسىپتەستەردە ’ۋ ميڭجۋ بولماسا، شينجياڭ قۇمىل قاۋىنىنىڭ بۇگىنگى كۇنى بولماس ەدى‘ دەگەن ورتاق تانىم بار“، - دەدى 2 - ايدىڭ 18 - كۇنى شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمدار اكادەمياسى قۇمىل قاۋىنىن زەرتتەۋ ورتالىعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى فىڭ جيۇڭشين تىلشىگە. - ”بۇل ءبىزدىڭ ورتاق كاسىبىمىز“
1999 - جىلى ۇلەسى كورنەكتى بولعاندىقتان، ۋ ميڭجۋ جۇڭگو ينجەنەريا اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى بولىپ سايلاندى. قازىرگە دەيىن ول ءالى دە شينجياڭداعى بىردەن - ءبىر ايەل اكادەميك. تىلشىگە ۋ ميڭجۋ تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىكپەن بىلاي دەدى: ”مەنىڭ ناتيجەمدى جولداسىم ياڭ چييوۋدىڭ ءۇن - ءتۇنسىز ەڭبەك ەتۋىنەن بولە قاراۋعا بولمايدى“.
ەكەۋى داشۋەدە ساباقتاس، ساباقتاستارىنىڭ نازارىنداعى قۇپ جاراسقان عاشىقتار. مەكتەپ تاۋىسقاننان كەيىن، ەكەۋى بەيجيڭدە كەزدەستى. سول كەزدە ۋ ميڭجۋ ورتالىق اۋىل - قىستاق بولىمىندە قىزمەت ىستەيتىن، ياڭ چييوۋ بەيجيڭ اۋىل شارۋاشىلىق داشۋەسىنە اسپيرانتتىققا قابىلدانادى.
1955 - جىلى ۋ ميڭجۋدىڭ شينجياڭعا بارۋ شەشىمى وتباسىنداعىلاردىڭ قاتتى قارسىلىعىنا ۇشىرايدى، مىنەزى دارا ول العان بەتىنەن قايتپايدى. ول وسى ۇلكەن ءىستى جىگىتىنە اتتانۋعا 2 كۇن قالعاندا عانا ايتادى، ياڭ چييوۋ، شىنىمەن، ونى تۇسىنەدى ەكەن، ول قارسى تۇرعاندى قويىپ، كۇلىپ تۇرىپ ونى شابىتتاندىرىپ: ”سەن بارا بەر، مەكتەپ تاۋىسقاننان كەيىن مەن سەنى ىزدەپ بارامىن“، - دەيدى.
1956 - جىلى اسپيرانتتىقتى تامامداعان ياڭ چييوۋ ۇستازىنىڭ مەكتەپتە قالۋ ورنالاستىرۋىن قابىل الماي، بەيجيڭدەگى بارلىق نارسەدەن باتىلدىقپەن باز كەشىپ، عاشىق قىزىنىڭ سوڭىنان شينجياڭعا كەلەدى. العاشىندا ول شينجياڭ داشۋەسىندە وقىتۋشى بولادى. 1958 - جىلى كوكتەم مەرەكەسىندە ەكەۋى ءپىشان اۋداندىق ۇكىمەتتەن ءبىر اۋىز ءۇيدى قارىزعا الىپ، ازىن - اۋلاق كامپيت ساتىپ اكەلىپ، اۋىلداستارى مەن كاسىپتەستەرىنىڭ اق تىلەۋىندە قاراپايىم دا دۋماندى توي جاسايدى. ۇيلەنىپ 3 كۇننەن كەيىن، ەكەۋى تۇيىقتاعى تاس جولدىڭ بويىندا قيماستىقپەن قوشتاسىپ، ءوز قىزمەت ورىندارىنا اتتانادى.
ۇيلەنگەننەن كەيىن ەكەۋى دە بارلىق زەيىن - زەردەسىن كاسىپتەرىنە شوعىرلاندىرىپ، وتە از باس قوسادى. ۋ ميڭجۋدىڭ زەرتتەۋ قىزمەتىنىڭ جاپپاي ورىستەتىلۋىنە ساي، ءبىر دە 2 ايدا ءبىر رەت قىسقا كەزدەسۋدىڭ ءوزى كوپتىك ەتەدى. ايەلىنە قارايلاسۋ ءۇشىن، ياڭ چييوۋ جانىنداي كورەتىن داشۋە اۋلاسىنا قوش ايتىپ، ءپىشان اۋدانىنداعى ءبىر اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم - تەحنيكا پۋنكتىنە قىزمەت اۋىستىرىپ، اقىرى ايەلىمەن باس قوسادى.
سول كەزدە ياڭ چييوۋ بۇكىل شينجياڭداعى اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم - تەحنيكا پۋنكتىندەگى وقۋ ماعلۇماتى ەڭ جوعارى ادام بولاتىن. ول اعىلشىن ءتىلى مەن ورىس تىلىنە جەتىك. شەتەلدىڭ عىلمي جۋرنالدارىن ەرەكشە كوپ وقيتىن، ايەلىنىڭ قىزمەتىنە پايداسى بار بولسا بولعانى، ول ءبارىن اۋداراتىن. ايەلىنىڭ زەرتتەۋى قيىن ماسەلەگە جولىققاندا، ءبىلىمدى ول قاشاندا ايەلىنە اقىل - كەڭەس كورسەتىپ، ءادىس - امال ىزدەسەتىن. كەيدە ۋ ميڭجۋ قاتتى قاربالاسقا تۇسكەندە، كۇيەۋىنە تەلەفون جالعاپ، قاۋىندىقتا قاۋىنداردى توزاڭداندىرۋعا كومەككە شاقىراتىن. وسى ءۇشىن ءشول دالادا 30 دا 40 كيلومەتر جول باساتىن بولسا دا ياڭ چييوۋ قۋانا باراتىن.
كۇيەۋىنىڭ ءۇن - ءتۇنسىز قولداۋىندا، ۋ ميڭجۋدىڭ كاسىبى سۇبەلى تابىستارعا قول جەتكىزەدى. ايتسە دە جاپالى تۇرمىس ياڭ چييوۋدىڭ دەنساۋلىعىن بىرتىندەپ بۇلدىرەدى. 1981 - جىلى ياڭ چييوۋ سالماقتى اسقازان اۋرۋى سەبەپتى لاجىسىزدان ايەلىنەن ايرىلىپ، جياڭسۋ ولكەلىك اۋىل شارۋاشىلىق عىلىمدار اكادەمياسىنا قىزمەت اۋىستىرادى، ايتسە دە اۋرۋى جاقسارمايدى. كۇيەۋى قايتىس بولاردان 3 اي بۇرىن ۋ ميڭجۋ ومىرىندەگى بىردەن - ءبىر ۇزاق دەمالىستى الىپ، كۇيەۋىنە سەرىك بولادى.
كۇيەۋى كوز جۇماردا ۋ ميڭجۋ ەجەلدەن جۇرەك تۇكپىرىندە ساقتاپ كەلگەن ءسوزىن اقىرى ايتادى: ”لاۋ ياڭ، سەن مەن ءۇشىن شينجياڭعا كەلىپ، ءوز ارتىقشىلىعىڭدى ساۋلەلەندىرە المادىڭ، وكىنبەيسىڭ بە؟“. ياڭ چييوۋ: ”بۇل ءبىزدىڭ ورتاق كاسىبىمىز، مەن وكىنبەيمىن“، - دەپ كۇلىمسىرەيدى.
نەبارى 57 جاستاعى ياڭ چييوۋ وسىلايشا ومىردەن وزادى. كۇيەۋى قايتىس بولىپ 5 كۇننەن كەيىن، ۋ ميڭجۋ نانجيڭنەن اتتانىپ، شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىق عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ حاينانداعى ساپالى تۇقىم جەتىلدىرۋ بازاسىنا قايتا ورالادى. اۋەلى، اعاسى دا ونىڭ مۇنىسىن ادامگەرشىلىككە جات سانايدى. ۋ ميڭجۋ بىلاي دەيدى: ”تەك قىزمەت عانا مەنىڭ قايعىمدى جەڭىلدەتە الادى. مەنىڭ قۇلشىنا قىزمەت ىستەۋىم عانا، ونى ەڭ جاقسى ەسكە الۋ“. - ”تالپىنىس بولسا، تۇرمىسىڭ كوڭىلدى بولادى“
”قاۋىنشىلىق − مەنىڭ ءومىرىم“ دەگەندى ۋ ميڭجۋ اۋزىنان تاستامايدى. قاۋىن ەگۋمەن الاڭسىز اينالىسۋ ءۇشىن، 1984 - جىلدىڭ باسىندا ول تۇرپان ايماقتىق اكىمشىلىك مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار ءۋاليى قىزمەتىنەن باتىلدىقپەن باس تارتادى.
جۇڭگو ينجەنەريا اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى بولىپ سايلانعاننان كەيىن، شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىق عىلىمدار اكادەمياسى ۋ ميڭ−جۋعا ”اكادەميك عيماراتىن“ سالىپ بەرمەكشى بولادى، ول باتىل تويتارىپ: ”مەن ءبىر جىلدىڭ جارتىسىنان كوبىن ساپالى تۇقىم جەتىلدىرۋ بازاسىندا وتكىزەمىن، ونداي ۇلكەن ءۇيدىڭ ماعان نە قاجەتى“، - دەيدى.
2002 - جىلى ۋ ميڭجۋ اۆتونوميالى رايوننىڭ سالتاناتتى ماراپاتىنا بولەنىپ، 500 مىڭ يۋان سيلىق اقشاعا يە بولادى. ول سول جەردىڭ وزىندە 400 مىڭ يۋاندى عىلمي جۇمىس گرۋپپاسىنىڭ تاڭداۋلى قۇمىل قاۋىنى تۇقىمىن جەتىلدىرۋىنە اتايتىندىعىن جاريالايدى.
70 تەن اسقان شاعىندا ۋ ميڭجۋ ءالى دە ۋاقىتپەن جارىسىپ ءجۇردى. جاز بەن كۇزدە شينجياڭدا، قىستا حايناندا، كۇنى بويى قاۋىندىقتا تاجىريبە جاسايدى. سىرت كوزگە ءبىر سارىندى، جاپالى كورىنەتىن ساپالى تۇقىم جەتىلدىرۋ قىزمەتى وعان توتەنشە راحات سەزىلەتىن. ”تالپىنىس بولسا، تۇرمىسىڭ كوڭىلدى بولادى“، - دەيتىن ۋ ميڭجۋ.
2009 - جىلى ۋ ميڭجۋ مەملەكەتتىك قاۋىن - قاربىز ءوندىرىس تەحنيكاسى جۇيەسى سىندى مەملەكەتتىك ءىرى تۇعىر قۇرىلىسىنىڭ باس عالىمى بولادى. كەيىن دەنساۋلىق سەبەبىمەن تەك ەرەكشە بال قاۋىن ساپالى تۇقىمىن جەتىلدىرۋشى عالىم مىندەتىن ارقالايدى. ”قازىر ۋ اكادەميك نەگىزىنەن ءبىزدىڭ قىزمەتىمىزگە جەتەكشىلىك ەتەدى. ونىڭ جاسى ۇلعايىپ قالعانىمەن، عىلمي ۇستانىمى وتە وزىق“، - دەيدى ي حۇڭپيڭ، - ”مەن 1984 - جىلى داشۋە بىتىرگەننەن - اق وعان ىلەسىپ ساپالى تۇقىم جەتىلدىرۋمەن اينالىسىپ، 30 نەشە جىل بىرگە ءجۇردىم، ونىڭ بويىنان اعا بۋىن زەرتتەرمەندەردىڭ اتاق - ابىرويعا قۇمارتپايتىن، شىن نيەتىمەن وتانعا قىزمەت ەتەتىن ۇلەس قوسۋ رۋحىن كوردىم. ءار جىلى ءبىز ونى قايتىپ كەلىپ ساباق سويلەۋگە ۇسىنىس ەتىپ، وسى رۋحتى ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاستىرۋدامىز“.
2017 - جىلى 87 جاستاعى ۋ ميڭجۋ زەينەتكە شىقتى. بۇگىنگى كۇندە ول چۇڭچيڭدەگى ۇلىنىڭ قولىندا تۇرادى، ءبىراق ونىڭ جاتسا - تۇرسا ويىنان كەتپەيتىنى تاعى دا سول قاۋىنشىلىق. ”ءبىز جىل سايىن وعان امانداسا بارامىز، تۇرپاندى، قاۋىندى ايتقاندا، ونىڭ جانارى جايناپ كەتەدى“، - دەگەندە، فىڭ جيۇڭشيننىڭ كوز جيەگى قىزارا قالدى.
2018 - جىلى 4 - ايدا «ۋ ميڭجۋدىڭ ءومىر بايانى» باسپادان شىقتى. شينان داشۋەسىندە وتكىزىلگەن تۇڭعىش تاراتۋ سالتىندا جاس شاكىرتتەرگە قاراپ وتىرىپ، ۋ ميڭجۋ اسەرلەنە بىلاي دەدى: ”شينجياڭدا كوپتەگەن مەن سياقتى عىلىم - تەحنيكا قىزمەتكەرلەرى اتىز اراسىندا، ەگىس باسىندا ءۇن - ءتۇنسىز قىزمەت ىستەپ جاتىر. قالىڭ شاكىرتتەردىڭ وسى رۋحتى ساۋلەلەندىرىپ، ارمانىنان اينىماي، شوگەلدىكپەن ىستەپ، ءسوزسىز، حيكىمەت جاراتۋىن ءۇمىت ەتەمىن“.
