تيانشان تورى   ›   جاڭالىقتار   ›   شينجياڭ حابارلارى

تارىم وزەنى الابىندا ”توپىراق سۋ“ بەرۋ جۇمىسى باستالىپ، شىرت ۇيقىدا جاتقان شۇراتتى ”وياتتى“

شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى لي جىحاۋ، جاڭ شياۋلۇڭ، امان

  قىس بويى شىرت ۇيقىدا جاتقان جەردى ”وياتۋ“ ءۇشىن، پىڭ انشوۋ ءبىر كۇن، ءبىر ءتۇن ۇيىقتاماعان بولاتىن. ارىقتاعى سۋ اقىرى ونىڭ ەگىس اتىزىنا جەتىپ، اتىزعا جايىلا اعىپ جاتتى.

  110 مۋلىق سالالى اتىز تاقتا ورتاسىنداعى قىرلارمەن نەشە ونداعان بولەكتەرگە ءبولىنىپتى، سۋشىلار شالبارىن كيىپ، تىزەدەن كەلەتىن سۋىق سۋدىڭ ىشىندە تۇرعان پىڭ انشوۋ بارلاي قاراپ تۇر. ءبىر تاقتا سۋعا تولسا بولعانى، ول ءبىر اتتاپ بارىپ كەتپەنمەن قۇلاقتى جابادى دا، قاتارىنداعى ەندى ءبىر تاقتاعا ءوتىپ، تاقتا قىرىنان قۇلاق اشا قويادى، سارقىراعان سۋ دەرەۋ قىس بويى ۇيقىدا جاتقان اتىزعا لاپ قويادى.

  سۋ قاينارى تاپشى تارىم ويپاتى مەن ماڭايىنداعى وڭىرلەردە جەردى مول سۋمەن قاپتاتا سۋارۋ ىسىراپشىلدىق سانالادى. ءبىراق وسىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ادامدار جونىنەن ايتقاندا، سۋدى قاپتاتا سۋارۋ جەردىڭ سورتاڭىن ىعىستىرىپ، دىمقىلدىعىن ساقتاۋعا توتەنشە قاجەت بولادى. 1991 - جىلدان بەرى شينجياڭ ءوندىرىس - قۇرىلىس بيڭتۋانىندا قىزمەت ىستەپ، جۇڭگونىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىندا سۋ ۇنەمدەۋ تەحنيكاسىنىڭ تالاي رەتكى دارەجەسىن جوعارىلاتۋىن باسىنان كەشىرگەن پىڭ انشوۋ: 10 نەشە جىلدىڭ الدىندا ءبىز تۇگەلدەي ەڭ ءونىمدى سۋ ۇنەمدەۋ تەحنيكاسى − جارعاق استىنان تامشىلاتىپ سۋارۋ تەحنيكاسىن قولدانعانبىز، الايدا جەردى جىلىنا، ءسوز جوق، ءبىر رەت قاپتاتا سۋارۋ قاجەت، - دەدى.

  جۇڭگوداعى ەڭ ۇزىن ىشكى قۇرلىقتىق وزەن − تارىم وزەنىنىڭ تومەنگى اعارىنداعى مىناۋ توپىراق سۋىن بەرۋ جاعدايى تۇتاس شينجياڭنىڭ كوكتەمگى ەگىسكە دايىندالۋ جۇمىستارىنىڭ ىقشام كورىنىسى بولىپ، سۋ ۇنەمدەۋ مەن سۋدان پايدالانۋدىڭ اراسىنان سايكەستى تەپە - تەڭدىك تاپقان ەدى.

  پىڭ انشوۋدىڭ ەگىستىگىنە توپىراق سۋىن بەرۋىن قامتاماسىز ەتىپ تۇرعان تاياۋ جەردەگى شارا سۋ قويماسى، 1958 - جىلى سالىنعان وسى سۋ قويماسى الدەنەشە رەت كەڭەيتىپ سالىنىپ، ماڭايىنداعى 400 مىڭ مۋدان استام ەگىستىك جەردى سۋلاندىرۋ جانە 100 مىڭعا جۋىق ادامدى اۋىز سۋمەن قامداۋ مىندەتىن ارقالاپ كەلەدى، ال وندا ساقتالعان سۋدىڭ قاينارى تارىم وزەنىنەن كەلەدى.

  تارىم وزەنىنىڭ تومەنگى اعارىندا 50 نەشە جىلدىڭ الدىندا توسپا سالىنعانىمەن، ءبىراق بۇرىنعى ءبىر مەزگىلدەردە پىڭ انشوۋ مەن باسقا جۇمىسشى - قىزمەتكەردىڭ، بۇقارانىڭ بۇل اراداعى كۇندەرى تورىعۋمەن وتكەن ەدى.

  ”وتكەن عاسىردىڭ 90 - جىلدارىندا 2 ۇلكەن قۇمدى ءشول ءبىزدىڭ وسى جەردە تۇتاسىپ كەتۋگە شاق قالعان ەدى“. پىڭ انشوۋ تۇرعان شينجياڭ ءوندىرىس - قۇرىلىس بيڭتۋانىنىڭ 2 - شى 31 - تۋانى تاكلاماكان ءشولى مەن قۇمتاع ءشولىنىڭ اراسىنداعى ساڭلاۋدا قالدى. الدىڭعىسى جۇڭگوداعى ەڭ ۇلكەن قۇمدى ءشول، كەيىنگىسى گانسۋدىڭ باتىس بولەگى مەن شينجياڭنىڭ شىعىس وڭتۇستىگىن ەندەپ جاتقان، ولكە اتتاعان قۇمدى ءشول.

  2486 كيلومەترلىك جالپى ۇزىندىعىمەن شينجياڭنىڭ وڭتۇستىگىن تۇتاستىرىپ جاتقان ”انا وزەن“ رەتىندە، جاڭا جۇڭگو قۇرىلعان 70 جىلدان بەرى، تارىم وزەنىنىڭ تۇتاس اعارى ەكونوميكانىڭ، قوعامنىڭ جىلدام دامۋىن كۇتىپ الدى، حالىق سانى مەن ەكونوميكانىڭ كولەمى سان ەسەلەندى، وسىعان ىلەسە سۋدان پايدالانۋ مولشەرى بارىنشا جوعارىلادى. الايدا، ءبىر مەزگىل سايكەستىرۋدىڭ جەتەرسىزدىگىنەن وندىرىسكە پايدالانىلاتىن سۋعا ازداپ شەكتەمە قويىلدى، ورتا، جوعارعى اعاردىڭ سۋ پايدالانۋىن تەجەۋ قيىنعا سوعىپ، تومەنگى اعارعا باراتىن سۋ بارعان سايىن ازايدى. وتكەن عاسىردىڭ 90 - جىلدارىنىڭ سوڭىنا كەلگەندە جاعداي نەداۋىر حاۋىپتى بولىپ قالدى.

  پىڭ انشوۋ كۇنى بۇگىنگە دەيىن سول كەزدەگى الاڭداۋشىلىقتى ۇمىتقان جوق: كوكتەم كەلىسىمەن قۇمدى بوران تولاستاماي، توپىراقتى ءۇيىرىپ، مايسالاردى جاپىرىپ كەتەتىن، 5 - ، 6 - ايلارعا بارعاندا قايتادان ءبىر - بىرلەپ تۇقىم سىڭىرۋگە تۋرا كەلەتىن؛ مەملەكەت تاس جولىن ۇنەمى 2 ۇلكەن قۇمدى ءشول ”بىرلەسىپ“ كومىپ تاستايدى دا، جول اشۋ قيىنعا سوعاتىن؛ وزەن اعارىنداعى سۋ بارعان سايىن ازايىپ، تەك قۇدىق قازىپ سور سۋ ىشەتىن، قۇدىقتار ارت - ارتىنان قازىلاتىن؛ ەكولوگيا ناشارلاپ، كولەمدى بايىرعى توراڭعى ورمانى قۋراپ قالىپ، بۇكىل مەملەكەتتەگى اقپارات ورىندارىنىڭ نازارىن اۋدارعان... بۇگىنگى كۇندە 100 مىڭعا جۋىق حالىق ءومىر ءسۇرىپ جاتقان شۇرات، ول كەزدە كوپشىلىكتىڭ ەرىكسىز شەگىنىپ شىققان جەرىنە اينالعان بولاتىن.

  2000 - جىلى جاعدايدا وزگەرىس تۋىلدى. توتەنشە حاۋىپتى جاعدايدا قالعان ەكولوگيالىق ورتانى تەز جاقسارتۋ ءۇشىن، جۇڭگو ۇكىمەتى 600 نەشە كيلومەتر جەردەگى باعراش كولىنەن تارىم وزەنىنىڭ تومەنگى اعارىنا جەدەل سۋ جىبەرۋدى ۇيعاردى. تارىم وزەنى اعارىن باسقارۋ مەكەمەسىنىڭ 19 رەت سۋ جىبەرۋىندە سۋ 14 رەت وزەننىڭ قۇيار جەرىندەگى تەتىما كولىنە جەتتى. ال جەدەل سۋ جىبەرۋدىڭ الدىندا، داشيحايزى توسپاسىنان تومەنگى 362 كيلومەتر ۇزىندىقتاعى وزەن ارناسى 1972 - جىلدان بەرى ۇزاق جىلدار تارتىلىپ، تەتىما كولى 20 جىلدان استام ۋاقىت سۋالىپ قالعان بولاتىن.

  2000 - جىل سۋ ۇلەستىرۋشى لي شىڭجيان جونىنەن ايتقاندا، ۇمىتىلماس جىل بولدى. ونىڭ ەسىندە قالۋىنشا، وسى جىلدان باستاپ، سۋ بولۋدە ونشالىق قينالمادى، وزەن ارناسىنداعى سۋ ەرىكسىز قامتاماسىزداندىرىلدى. شامامەن سول كەزدەن باستاپ، وزەننىڭ ەكى جاعالاۋىنداعى سۋ ناسوستارى، قۇدىقتار قاتاڭ باسقارىلاتىن بولدى.

  لي شىڭجياننىڭ ويىنداعى بۇلدىر ەلەستىڭ استارىندا، 2001 - جىلى مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ بەكىتۋىمەن اتقارىلعان تارىم وزەنى اعارىن تاياۋ مەزگىلدە جاپپاي وڭاۋ ينجەنەرياسى جاتقان بولاتىن، تارىم وزەنى اعارىندا داعدىلى سۋ ۇنەمدەۋ، جوعارى ءونىمدى سۋ ۇنەمدەۋ، ەگىستىككە اينالعان جايلىمدى قالپىنا كەلتىرۋ، نەگىزگى وزەن ارناسىن وڭاۋ جانە توسپا قۇرىلىسى سياقتى جاپپاي وڭاۋ شارالارى اتقارىلىپ، قۇرىلىسقا قوسىلعان قارجىنىڭ جالپى سوماسى 10 ميلليارد 700 ميلليون يۋاننان اسىپ، تارىم وزەنى اعارىنىڭ ەكولوگياسىن قالپىنا كەلتىرۋدە ارشىندى قاداممەن العا باسۋ جارىققا شىقتى.

  تارىمعا كوكتەم كەلدى، شىرت ۇيقىداعى شۇرات ويانۋدىڭ الدىندا تۇر.

(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 4 - ايدىڭ 5 - كۇنى ۇرىمجىدەن بەرگەن حابارى)

جاۋاپتى رەداكتور : سايراش تۇرارجان قىزى

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.

  • وسى كەزەكتى جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسى تۇڭعىش رەت نەگىزگى قوناق ولكەلەردى بەلگىلەدى
  • تاپسىرىس ونىمدەردى جەدەل ءوندىرىپ، قامداۋدى قامتاماسىز ەتتى
  • جىلدىق مىندەتتى ءساتتى ورىنداۋعا شىنايى كەپىلدىك ەتتى
  • شينجياڭ جۇڭتاي توبى دۇنيە جۇزىندەگى 500 قۋاتتى كاسىپورىن قاتارىنا ءوتتى
  • جەل - جارىق ەنەرگياسى ءوزارا تولىقتىردى