4 - ايدىڭ 9 - كۇنى كەريا اۋدانى ويتوعىراق اۋىلى يار ءمالى قىستاعىنىڭ تۇرعىنى ماحمۇت مامەترەيىم (وڭدا) اۋىلداعى اۋىل شارۋاشىلىق تەحنيكتەرىنىڭ جەتەكشىلىگىندە ءوز وتباسىنىڭ جاڭعاق اعاشىن بۇتاۋدا. □ سۋرەتتى شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءتىلشىسى جوۋ پىڭ تۇسىرگەن
”رەداكتوردان“
تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزۋ − پارتيامىزدىڭ ءداستۇرلى اسىل قازىناسى، قىزمەتتەردى ويداعىداي ىستەۋدىڭ نەگىزگى ونەرى. قازىر ەكونوميكانىڭ جوعارى ساپالى دامۋ اياق السىنىڭ ۇزدىكسىز تەزدەۋىنە، رەفورما جاساۋدى، ەسىك اشۋدى جاپپاي تەرەڭدەتۋ تەبىنىنىڭ ۇزدىكسىز كۇشەيۋىنە، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋ اياق الىسىنىڭ قارقىندى ىلگەرىلەۋىنە ىلەسە، نەگىزگى ساتىنىڭ ءبىرىنشى شەبىندە جاعداي ۇعىسىپ، تەكسەرۋ جۇرگىزۋ مەن ىشكەرىلەي زەرتتەۋ جۇرگىزۋدىڭ قاجەتى دە اناعۇرلىم جوعارىلادى.
”1 + 3 + 3 + رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ“ قىزمەت ورنالاستىرۋىن تياناقتاندىرۋدى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن، گازەتىمىز 10 تىلشىلىك گرۋپپاسىن تيانشاننىڭ تۇستىگى مەن تەرىستىگىندە نازاردى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋعا شوعىرلاندىرۋ، ۇلتتار ىنتىماعى، اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋ سياقتى تاقىرىپتاردا قىستاقتاردا تۇرىپ تەكسەرۋ جۇرگىزۋگە جىبەردى. بۇگىننەن باستاپ، گازەتىمىز ”ايبىندى 70 جىل . كۇرەسكە تولى جاڭا ءداۋىر − تيانشاننىڭ تۇستىگى مەن تەرىستىگىندەگى زور تەكسەرۋ - زەرتتەۋ “ ايدارىن اشىپ، جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى تىلشىلەرىنىڭ نەگىزگى ساتىلاردى ارالاپ ”اۋىل تىنىسى اڭقىعان“ جاندى دەرەكتەر مەن تيپتىك ۇلگىلەر ارقىلى جاڭا جۇڭگو قۇرىلعان 70 جىلدان بەرگى شينجياڭنىڭ دامۋى مەن وزگەرىسىن جان - جاقتى، ءار قىرىنان كورسەتەدى، ءار ۇلت حالقىنىڭ ىنتىماقتاسا كۇرەس جاساعان رۋحاني بەت - بەينەسىن كورسەتەدى، ءار ۇلت حالقىنىڭ تابىس سەزىمى، باقىت سەزىمى جانە حاۋىپسىزدىك سەزىمى ۇزدىكسىز جوعارىلاعان اسەرلى حيكايالاردى اڭگىمەلەيدى. نازار اۋدارىڭىزدار.
شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى تىلشىلەرى جياڭ رىحۇي، باي جىيۇي، ليۋ ي، جوۋ پىڭ، ياڭ ۋي
4 - ايدىڭ 9 - كۇنى 3 − 4 كۇنگە جالعاسقان قۇم - توپىراقتى اۋا رايى بىرتىندەپ جاقسارىپ، اسپان اشىلىپ، تەمپەراتۋرا جوعارىلادى. ماحمۇت مامەترەيىم كەتپەنىن كوتەرىپ، ءۇستى - باسىنداعى شاڭ - توزاڭدى قاعىپ تاستاپ، ءوز وتباسىنىڭ جاڭعاق باقشاسىنا جەدەل جەتىپ، جاڭادان بۇرشىكتەگەن جاڭعاق اعاشتارىنىڭ توپىراعىن بوساتىپ، ارام ءشوبىن وتادى.
بۇل ارا كەريا اۋدانى ويتوعىراق اۋىلى يار ءمالى قىستاعى، سونداي - اق جاڭعاق ەگىنشىلىگى ءىرى قىستاعى. ءۇيدىڭ الدى - ارتىنا اندىزداپ ەگۋدەن بىرتىندەپ جەرگىلىكتى ادامداردىڭ ماڭىزدى كىرىس قاينارىنا اينالۋعا دەيىن، ماحمۇت وتباسى سەكىلدى كوپتەگەن ەگىنشىلىك وتباسىلارى جاڭعاق اعاشىنان باقىتتىڭ بەينەسىن كوردى.
دەسەدە، وڭتۇستىك شينجياڭداعى كوپتەگەن جەرلەرمەن ۇقساس، ەگىستىك جەر بايلىعى شەكتى، ادام كوپ، جەر از بولۋداي قايشىلىق كورنەكتى يارءمالى قىستاعىندا قايتكەندە شەكتى اۋماقتاعى جەردەن ەڭ زور ونىمدىلىكتى ساۋلەلەندىرۋگە بولادى دەگەن ماسەلە جونىندە ادامدار از باس قاتىرعان جوق.
جاڭعاق ەگىپ اقشا تابۋعا بولسا، كىرىكتىرە ەگۋدەن ءتىپتى كوپ اقشا تابۋعا بولا ما؟
قىستاقتاعى ەڭ العاش جاڭعاق اعاشىن كولەمدەندىرىپ ەككەن ادام رەتىندە، سول جىلدارداعى كورىنىستى ەسكە العان ماحمۇتتىڭ جۇزىنەن جاسىرعىسىز ماقتانىش سەزىمى مەنمۇندالاپ تۇردى.
”بۇرىن جاڭعاقتىڭ باعاسى جاقسى، ساتۋدان الاڭدامايتىنبىز“، - دەدى ماحمۇت، 2003 - جىلى ول جاڭعاق اعاشىن باستاپ ەككەن كەزدە، ونىمەن بىردەي ويلاعاندار وتە از ەدى. ءونىم جينايتىن كەزدە جاڭعاقتىڭ ەڭ جوعارى ساتىلۋ باعاسى كيلوگرامى 40 يۋانعا دەيىن شىققان بولاتىن. بازارى شىققان جاڭعاق ساۋداسىنان ماحمۇتتىڭ ۇيىندەگىلەردىڭ كىرىسى ءۇرتىس جوعارىلادى، ەڭبەك كىرىسى بارعان سايىن جوعارىلاعان بۇگىنگى كۇننىڭ وزىندە، ونىڭ وتباسىلىق كىرىسىنىڭ جارتىسىنا جۋىعى ءباز - باياعىداي جاڭعاق ەگىمشىلىگىنەن كەلىپ وتىر.
كىرىستەگى ناقتى وزگەرىستەردى كورگەن كوپتەگەن قىستاق تۇرعىندارى جاڭعاق اعاشىن ەگۋدى تاڭداي باستادى. ءبىراق قالامشا ەگۋدەن ءونىم بەرگەنگە دەيىن، بىرنەشە جىل بويى كۇتۋ ءبىرشاما ۇزاق ەدى. سونىمەن اتىز كەڭىستىگى مەن اۋدانىن تولىق پايدالانىپ، ”جاڭعاق اعاشىنىڭ استىنا ءبيداي ەگۋ“ ادامداردىڭ تاڭداۋىنا اينالىپ، ءبىر بولىك جەردە ءارى ءبيداي ەگىپ، ءارى جاڭعاقتان ءونىم الىنعاندىقتان، قوس كىرىستەن از بولماعان شارۋانىڭ قالتاسى لەزدە قامپيا بەردى.
قازىر يارءمالى قىستاعىنداعى جول بويلارىندا، تاقتا قىرلارىندا تۇرساڭىز، جاڭعاق اعاشىنىڭ استىنداعى جاپ - جاسىل دۇمبە ءبيدايدىڭ كوكتەم سامالىندا جايقالا ءوسىپ كەلە جاتقاندىعىن تۇس - تۇستان كورە الاسىز.
دەگەنمەن، جاڭعاق اعاشىنىڭ تولاسسىز وسۋىنە ساي، ماحمۇت كەيبىر ماسەلەنى بايقاپ قالدى. كىرىكتىرىپ ەگۋدە جەردەن جاقسى پايدالانۋعا بولعانىمەن، ءبىراق ەگىس داقىلىنىڭ ءوسۋى تەك توپىراققا عانا سۇيەنبەيدى، وعان كۇن نۇرى، سۋ جانە تىڭايتقىش تا قاجەت.
باسقاشا ايتقاندا، كىرىكتىرىپ ەگۋ ەڭ ۇتىمدى شارا ما، جوق پا؟
ەسەپتى ەگجەي - تەگجەيلى بولەك - بولەك جۇرگىزگەندە، ءسىرا، قالاي ەگۋ ەڭ ءتيىمدى بولماق؟
كىرىكتىرىپ ەگۋدەن، زايىرى، ءتىپتى كوپ اقشا تابۋعا بولا ما، جوق پا، بۇل ماسەلە، شىنتۋايتىندا، يارءمالى قىستاعىنداعى جاڭعاق ەگىمشىلىگى وتباسىلارىنىڭ كوكەيىندەگى ءبىر سۇراۋ ەدى. تۋ باستا كەۋدە كەرىپ العا شىققان ماحمۇت تا وسى ماسەلەگە باس قاتىرا باستادى.
بىرنەشە جىلدىڭ الدىندا ماحمۇت ءوز ءۇيىنىڭ 5 مۋلىق جاڭعاق باقشاسىن ەكىگە ءبولىپ، 2 مۋ جەردە كىرىكتىرىپ ەگۋدى كۇشىنەن قالدىرىپ، 3 مۋ جەردى كىرىكتىرىپ ۇزدىكسىز ءبيداي ەگە بەردى ءارى ەگىن ەگۋدىڭ ەسەبىن مۇقيات جۇرگىزدى.
الدىمەن، بولەك ەگىلگەن جاڭعاق باقشاسىنا قارايىق. 2 مۋ جەرگە جالپى 15 ءتۇپ جاڭعاق اعاشى ەگىلدى، 2018 - جىلى جەر جىرتۋعا، سۋارۋعا 260 يۋان جۇمسالدى، تىڭايتقىشقا 450 يۋان قاجەت بولدى، ءار مۋىنا كەتەتىن ماتەريالدىڭ وزىندىك قۇنى مولشەرمەن 355 يۋان بولدى.
ەندى كىرىكتىرىپ ءبيداي ەگىلگەن جاڭعاق باقشاسىنا قارايىق. 3 مۋ جەرگە جالپى 36 ءتۇپ جاڭعاق اعاشى ەگىلدى، 2018 - جىلى جەر جىرتۋعا، سۋارۋعا 420 يۋان جۇمسالدى، تىڭايتقىشقا 516 يۋان قاجەت بولدى، ءار مۋىنا كەتەتىن ماتەريالدىڭ وزىندىك قۇنى مولشەرمەن 312 يۋان بولدى.
وسىلاي ەسەپتەگەندە، كىرىكتىرىپ ەگۋدىڭ وزىندىك قۇنى تومەنىرەك بولعانداي كورىندى، ءبىراق ونىمدىلىك، راسىندا، جاقسى ما؟
”كىرىكتىرىپ ەگىلگەن جاڭعاق باقشاسىندا ءبيدايدىڭ مۋ باسىندىق ءونىم مولشەرى 100 كيلوگرام، بازاردا ءار كيلوگرامىنىڭ ساتىپ الىنۋ باعاسى مولشەرمەن 2.2 يۋان، بۇل ارتقان قۇن بولىگى. ءبىراق كىرىكتىرە ەگىلگەن جاڭعاق اعاشىنىڭ مۋ باسىندىق ءونىم مولشەرى 150 كيلوگرام بولسا، ال بولەك ەگىلگەن جاڭعاق اعاشىنىڭ مۋ باسىندىق ءونىم مولشەرى 340 كيلوگرامعا جەتتى“، - دەي كەلىپ ماحمۇت، - وتكەن جىلعى ءار كيلوگرامىن 9 يۋاننان ساتىپ الۋ باعاسى بويىنشا ەسەپتەگەندە، ساپاسى، باعاسى بىردەي جاعدايدا، بولەك ەگىلەتىن ءوندىرىس ۇلگىسىندە كىرىكتىرە ەگىلەتىن ءوندىرىس ۇلگىسىنە قاراعاندا ءار مۋ جەردەن كىرەتىن كىرىس 1000 يۋاننىڭ ۇستىندە ارتىق شىققان، - دەدى.
مۇنان تىس، ماحمۇت جاڭعاق پەن ءبيداي بىرگە ەگىلگەن كەزدە ”ەشقايسىسىنىڭ دا جاقسى وسپەيتىندىگىن“ بايقادى. ەكى ءتۇرلى داقىلدىڭ سۋ قۇرامى مەن تىڭايتقىشقا قاجەتى ۇقساس بولمايتىندىقتان، ەكى ءتۇرلى داقىل دا جاقسى ءوسىپ - جەتىلە المايدى. بۇعان ەكى ءتۇرلى داقىلدىڭ توپىراقتان ءبىر ۋاقىتتا قورەك قابىلدايتىندىعىن قوسقاندا، جەردىڭ قۇنارسىزدانۋىن تەزدەتە تۇسەدى.
كىرىكتىرە ەگۋدىڭ جاقسى نەمەسە جاقسى ەمەستىگى ماسەلەسىنە قاراپايىم بولعانىمەن، كورىنەرلىك جاۋاپ شىققانداي بولدى.
باسەكە، ءتىپتى، قيان - كەسكى، ءونىم مولشەرى مەن ساپانىڭ قايسىسىن تاڭداۋ كەرەك؟
ءبىراق ماحمۇتتى الاڭداتقان ءونىم مولشەرىنەن كەلەتىن كىرىستەگى تولقۋ ەمەس ەدى. ”كىرىكتىرە ەگۋ ۇلگىسى جاڭعاق ساپاسىنىڭ تومەندەۋىن كەلتىرىپ شىعارادى، باعاعا ىقپالى اناعۇرلىم زور، ونىمدىلىك ءتىپتى تومەن بولادى“.
ماحمۇت بىلاي دەدى: بىلتىرعى مول ءونىم ماۋسىمىندا يارءمالى قىستاعىنىڭ جاڭعاعىنىڭ اتىز باسىنداعى ساتىلۋ باعاسى ءار كيلوگرامى 7دە 9 يۋان بولدى، 2 يۋاندىق پارىق، انە سول كىرىكتىرىپ ەگۋدەن كەلىپ شىققان جاڭعاقتىڭ ءدان الماۋى سياقتى ساپا ماسەلەسىنىڭ تىكە بەينەسى.
”جاڭعاق ەگەتىندەر بارعان سايىن كوبەيدى، جاڭعاقتان بۇرىنعىداي مول كىرىس كىرمەيتىن بولدى“، - دەدى ماحمۇت، - قازىر جاڭعاق بازارىنداعى باسەكە بارعان سايىن كۇشەيىپ بارادى، ساپاسى جاقسى بولعاندا عانا بازاردا ءوتىمدى بولادى، اۋىل شارۋاشىلىعى وندىرىسىندە تەك ءونىم مولشەرى ەسەبىن عانا جاساۋعا بولمايدى، مۇنان دا ماڭىزدىسى ساپا ەسەبىن جاساۋ كەرەك.
شىنىن ايتقاندا، تەك ماحمۇت قانا ەمەس، كىرىكتىرە ەگۋدى قامتىعان ءتۇرلى ەگىمشىلىكتەگى قاتاردان قالعان ادىستەردى بايقاعاندار بارعان سايىن كوبەيە ءتۇستى. كىرىكتىرە ەگۋدى كۇشىنەن قالدىرۋ، ۇيلەسىمدى سيرەتۋ، زەيىن قويا بۇتاقتاۋ... قازىر اۋىل شارۋاشىلىق تەحنيكتەرىنىڭ كومەگىندە وسىنداي عىلىم - تەحنيكالىق تاسىلدەر مەن ەگىمشىلىك ۇستانىمدار يارءمالى قىستاعىندا تامىر تارتىپ، كەڭىنەن جالپىلاستى.
ال ۇكىمەت تە ساياسات جاعىنان عىلمي ەگىمشىلىكتىڭ دامۋىن جەبەدى. بيىل جەرگىلىكتى شارۋالار اۆتونوميالى رايوننىڭ ەگىستىك جەردى تىنىقتىرۋ سىناق ءتۇيىنى تالابى بويىنشا جاڭعاق اعاشى اراسىنا دۇمبە ءبيداي ەگۋدەن شەگىنىپ، مۋ باسىنا قازىنادان بوساتقان 500 يۋان قوسىمشا قاراجاتتان يگىلىكتەندى. بۇل ساياسات شارۋالاردىڭ كىرىكتىرىپ ەگۋ ۇلگىسىنەن بىرتىندەپ شەگىنۋىنە جەتەكشىلىك ەتىپ، جاڭعاقتىڭ ۋنيۆەرسال ءوندىرىس ونىمدىلىگىن ونان ارى جوعارىلاتتى.
«جاڭعاق اعاشى − وتباسىمىزدىڭ كىرىس قاينارى ءارى 10 نەشە جىلدىق كونە دوسىمىز سياقتى»، - دەدى ماحمۇت جاڭعاق باقشاسىنداعى ارام شوپتەردى مۇقيات وتاي ءجۇرىپ. ”قورەكتىكتى بولىسەتىن ءبيداي بولماعاندىقتان، ارام شوپتەردىڭ ءونىم مولشەرى مەن ءونىم ساپاسىنا نۇقسان جەتكىزۋىنە ءتىپتى دە بولمايدى“، - دەدى ماحمۇت.
كىرىس - شىعىستىڭ ەسەبىن انىقتاپ، ساياساتتى تۇسىنگەننەن كەيىن، ماحمۇتتىڭ سەنىمى ءتىپتى دە نىعايدى. ول ىشتەي ”جاڭعاق اعاشى جەتىلىڭكىرەگەننەن كەيىن، كىرىكتىرە ەككەن ءبيدايدى تۇگەلدەي قوپارىپ تاستاپ، جاڭعاق اعاشىنىڭ ءوسىپ - ءونۋ ورتاسىن ءتىپتى دە جاقسارتسام“ دەپ ەسەپ جاسايدى.
ول ”وتباسىمىز «كونە دوسىمىزدىڭ» ارقاسىندا كەدەيلىكتەن ارىلدى، اۋقاتتانۋ ءۇشىن تاعى دا سول كونە دوسىمىزعا سۇيەنەمىز عوي“ دەپ ويلايدى.
