تيانشان تورى
تيانشان تورى   ›   ۇيرەنۋ   ›   ماڭىزدى حۇجاتتار

جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى ءتۇزىمى رەفورماسىن ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ ىلگەرىلەتۋ كەرەك

  ورتالىق كوميتەت كەڭسەسى، مەملەكەتتىك كەڭەس كەڭسەسى جەتەكشى پىكىر باسىپ تاراتتى

  جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى ءتۇزىمى رەفورماسىن ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ ىلگەرىلەتۋ كەرەك

  شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 4 - ايدىڭ 14 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى. تاياۋدا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى كەڭسەسى، مەملەكەتتىك كەڭەس كەڭسەسى «جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى ءتۇزىمى رەفورماسىن ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ ىلگەرىلەتۋ جونىندەگى جەتەكشى پىكىر»دى باسىپ تاراتتى ءارى حابارلاندىرۋ شىعارىپ، جەر - جەردەن، تاراۋلاردان ءىس جۇزىندىككە بىرلەستىرىپ، مۇقيات دايەكتىلەندىرۋدى، تياناقتاندىرۋدى تالاپ ەتتى.

  «جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى ءتۇزىمى رەفورماسىن ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ ىلگەرىلەتۋ جونىندەگى جەتەكشى پىكىر» دىڭ تولىق مازمۇنى تومەندەگىدەي.

  جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى ءتۇزىمى − ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋدى كۇشەيتۋدىڭ، ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىن جەبەۋدىڭ ماڭىزدى نەگىزدىك ءتۇزىمى. رەفورما جاساعاننان، ەسىك اشقاننان بەرى، ەلىمىز جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى ءتۇزىمىن بىرتىندەپ ورناتىپ، جاراتىلىستىق بايلىقتى ۇنەمدى، شوعىرلى پايدالانۋدى جانە ۇتىمدى قورعاۋدى جەبەۋ جاقتارىندا بەلسەندى رول اتقاردى، دەسە دە جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىنىڭ ءمان - جايى انىق بولماۋ، مەنشىكتەنۋشى تولىق تياناقتانباۋ، ۇقىق پەن جاۋاپكەرشىلىك اشالانباۋ، ۇقىق - مۇددە تياناقتانباۋ، باقىلاۋ - باسقارۋ، قورعاۋ ءتۇزىمى كەمەلدى بولماۋ سياقتى ماسەلەلەردىڭ ورىن تەبۋى مال - مۇلىك ۇقىعى داۋ - شارىنىڭ كوپ تۋىلۋ، بايلىقتى قورعاۋدىڭ تەبىنسىز بولۋ، اشۋدىڭ، پايدالانۋدىڭ تۇرپايى بولۋ، ەكولوگيانىڭ شەگىنۋىنىڭ اۋىر بولۋ جاعدايىن تۋدىردى. جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى ءتۇزىمىن جەدەل كەمەلدەندىرىپ، ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىن اناعۇرلىم ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن، قازىر مىناداي پىكىردى ورتاعا قويدىق.

     ءبىرىنشى، جالپى تالاپ

   (1) جەتەكشى يدەيا. شي جينپيڭنىڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىن جەتەكشى ەتىپ، پارتيا 19 - قۇرىلتايىنىڭ جانە 19 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتى ەكىنشى، ءۇشىنشى جالپى ماجىلىستەرىنىڭ رۋحىن جاپپاي دايەكتىلەندىرىپ، شي جينپيڭنىڭ ەكولوگيالىق وركەنيەت يدەياسىن جاپپاي تياناقتاندىرىپ، پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ، مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ شەشىمدەرىن، ورنالاستىرۋلارىن مۇقيات دايەكتىلەندىرىپ، ”بەستى ءبىر تۇلعالاندىرۋ“ جالپى تۇلعالىق ورنالاستىرۋىن ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ ىلگەرىلەتۋدى جانە ”ءتورتتى جاپپاي ورىنداۋ“ ستراتەگيالىق ورنالاستىرۋىن سايكەستى ىلگەرىلەتۋدى مىقتاپ ارقاۋ ەتىپ، جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى جۇيەسىن كەمەلدەندىرۋدى ءتۇيىن، مال - مۇلىك ۇقىعى نەگىزگى تۇلعاسىن تياناقتاندىرۋدى تەتىك، تەكسەرۋدى، باقىلاۋ - ولشەۋدى جانە ۇقىقتى تۇراقتاندىرىپ، تىركەۋگە الۋدى نەگىز ەتىپ، جاراتىلىستىق بايلىقتى شوعىرلى اشۋدى، پايدالانۋدى جانە ەكولوگيانى قورعاۋدى، قالپىنا كەلتىرۋدى كۇش سالا جەبەپ، باقىلاۋدى، باسقارۋدى كۇشەيتىپ، رەفورما جاساۋعا، جاڭالىق اشۋعا باسا ءمان بەرىپ، جۇيەسى كەمەلدى، عىلمي ارناعا تۇسكەن، اينالىمى ءونىمدى جۇڭگوشا جاراتىلستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى ءتۇزىمى جۇيەسىن جەدەل ورناتىپ، سوتسياليستىك بازار شارۋاشىلىعى ءتۇزىلىسىن كەمەلدەندىرۋ، قوعامدىق ادىلدىكتى، تۋراشىلدىقتى قورعاۋ، كورىكتى جۇڭگو قۇرۋ ءۇشىن نەگىزدىك تىرەك ازىرلەۋ.

  (2) نەگىزگى پرينسيپ

  − قورعاۋدى الدىمەن ەسكەرۋگە، شوعىرلى پايدالانۋعا تاباندى بولۋ. بايلىقتى قورعاۋ مەن اشۋدىڭ، پايدالانۋدىڭ قاتىناسىن دۇرىس ءبىر جاقتى ەتۋ، ءارى جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى ءتۇزىمىنىڭ بايلىقتى قاتاڭ قورعاۋ، ەكولوگيالىق يقۋاتتى جوعارىلاتۋ بارىسىنداعى نەگىزدىك رولىن ساۋلەلەندىرۋ، ءارى بايلىقتىڭ ورنالاسۋىن جاقسارتۋ، بايلىقتى اشۋ، پايدالانۋ ونىمدىلىگىن جوعارىلاتۋ، جوعارى ساپالى دامۋدى جەبەۋ بارىسىنداعى شەشۋشى رولىن ساۋلەلەندىرۋ.

  − بازار جايعاستىرۋعا، ۇكىمەت باقىلاۋ - باسقارۋعا تاباندى بولۋ. ۇقىق كولەمىن كەڭەيتىپ، قابىلەت ۇستەۋدى، ومىرشەڭدىگىن تاسقىنداتۋدى ءتۇيىن ەتىپ، جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى ءتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرىپ، جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىن مەنشىكتەنۋشىنىڭ ۇقىق - مۇددەسىن كوپ ءتۇرلى، ۇتىمدى جۇزەگە اسىرۋ فورماسى جونىندە ىزدەنىس جاساپ، بازاردىڭ بايلىقتى جايعاستىرۋداعى شەشۋشى رولىن ساۋلەلەندىرىپ، جاراتىلىستىق بايلىق فاكتورىن بازارلاندىرا جايعاستىرۋ ورەسىن قۇلشىنا جوعارىلاتۋ؛ ۇكىمەتتىڭ باقىلاۋىن، باسقارۋىن كۇشەيتىپ، جاراتىلىستىق بايلىققا ۇقىقتى ادامنىڭ بايلىقتى ۇيلەسىمدى پايدالانۋىن جەبەۋ.

  − زات ۇقىعىن زاڭدا بەلگىلەۋگە، تەڭ تۇرعىدا قورعاۋعا تاباندى بولۋ. جالپى حالىق مەنشىگىندەگى جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك مەنشىك ۇقىعىن جۇرگىزەتىن نەگىزگى تۇلعانى زاڭ بويىنشا ايقىنداپ، جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى جۇيەسىن جانە ۇقىق فۋنكتسياسىن اقاۋسىزداندىرىپ، جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى زاڭ جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، ءتۇرلى جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى نەگىزگى تۇلعالارىنىڭ زاڭدىق ۇقىق - مۇددەسىن تەڭ تۇرعىدا قورعاپ، مال - مۇلىك ۇقىعى ءتۇزىمىنىڭ ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىنداعى شابىتتاندىرۋ، تەجەۋ رولىن اناعۇرلىم ويداعىداي ساۋلەلەندىرۋ.

  − رەفورمانى زاڭ بويىنشا جۇرگىزۋگە، سىناق تۇيىندەرىندە الدىمەن اتقارۋعا تاباندى بولۋ. كەلەلى رەفورمالاردىڭ زاڭدىق نەگىزى بولۋىنا تاباندى بولۋ، ءارى رەفورمانىڭ جوعارى دەڭگەيلى جوباعا جەتەكشىلىك ەتۋ رولىن ساۋلەلەندىرۋ، ءارى جەرگىلىكتى ورىنداردى جاعدايعا قاراي شارا قولدانۋعا، باتىلدىقپەن ىزدەنىس جاساۋعا شابىتتاندىرىپ جانە وعان قولداۋ كورسەتىپ، تۇزىمدە جاڭالىق اشۋعا جاڭا تاجىريبە ازىرلەۋ.

   (3) جالپى نىسانا. 2020 - جىلعا جەتكەندە، تاۋەلدىلىگى انىق، ۇقىق پەن جاۋاپكەرشىلىگى ايقىن، قورعاۋى قاتاڭ، اينالىمى ىركىلىسسىز، باقىلاۋ - باسقارۋى ءونىمدى جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى ءتۇزىمىن نەگىزىنەن ورناتىپ، جاراتىلىستىق بايلىقتى اشۋ، پايدالانۋ ونىمدىلىگىن جانە قورعاۋ تەبىنىن كورنەكتى جوعارىلاتىپ، ەكولوگيالىق وركەنيەت ءتۇزىم جۇيەسىن كەمەلدەندىرۋ، مەملەكەتتىڭ ەكولوگيالىق حاۋىپسىزدىگىنە جانە بايلىق حاۋىپسىزدىگىنە كەپىلدىك ەتۋ، ادام مەن تابيعات جاراسىمدى دامىعان وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىنىڭ جاڭا جاعدايىنىڭ قالىپتاسۋىن ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن پارمەندى تىرەك ازىرلەۋ.

   ەكىنشى، باستى مىندەتتەر

    (4) جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرۋ. جاراتىلىستىق بايلىقتىڭ الۋان تۇرلىلىك سيپاتىنا جانە حالىق شارۋشىلىعى مەن قوعامدىق دامۋدىڭ قاجەتىنە ۇيلەسىپ، مەملەكەت جەرى كەڭىستىگى جوباسىمەن جانە پايدالانىلۋىن باسقارۋ تۇزىمىمەن ۇشتاستىرىپ، جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك مەنشىك ۇقىعى مەن پايدالانۋ ۇقىعىن ءبولۋدى ىلگەرىلەتىپ، تۇرگە ايىرۋى عىلمي بولعان جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى جۇيەسىن جەدەل ورناتىپ، ۇقىق ايقاسۋ، بوس قالۋ سياقتى ماسەلەلەردى كۇش سالا شەشۋ. جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك مەنشىك ۇقىعى مەن پايدالانۋ ۇقىعىنىڭ قاتىناسىن ويداعىداي ءبىر جاقتى ەتىپ، جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىندە جالپى حالىق مەنشىك ۇقىعى مەن كوللەكتيۆ مەنشىك ۇقىعىن جۇزەگە اسىرۋ فورماسىنا جاڭالىق اشۋ. جەردى كوتەرمەگە الۋدىڭ مەنشىك ۇقىعى، كوتەرمەگە الۋ ۇقىعى، تيجارات ۇقىعى سىندى ”ءۇش ۇقىقتى ءبولۋ“دى تياناقتاندىرىپ، تيجارات ۇقىعىن جارناعا ەنگىزۋدى، كەپىلگە قويۋدى ورىستەتۋ. تۇرعىن ءۇي ورنىنىڭ مەنشىك ۇقىعى، تولىمدىلىق ۇقىعى، پايدالانۋ ۇقىعى سىندى ”ءۇش ۇقىقتى ءبولۋ“ جونىندە ىزدەنىس جاساۋ. قۇرىلىسقا پايدالاناتىن جەرلەردىڭ جەر ۇستىنە، جەر بەتىنە جانە جەر استىنا جەكە - جەكە پايدالانۋ ۇقىعىن ورنالاستىرۋدى جەدەل ىلگەرىلەتىپ، كەڭىستىكتى لايىقتى اشۋدى، پايدالانۋدى جەبەۋ. مۇناي - گازدى بارلاۋ - اشۋ بىرىككەن ۇقىعى ءتۇزىمى جونىندە ىزدەنىس جاساپ، زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، كەن بارلاۋ ۇقىعىن، كەن قازۋ ۇقىعىن بەرۋ مەن سايكەستى جوبالاۋدىڭ ۇشتاسۋىن كۇشەيتۋ. تۇرلىشە كەن تۇرلەرىنە، تۇرلىشە بارلاۋ - تەكسەرۋ كەزەڭىندەگى گەولوگيالىق قىزمەت زاڭدىلىعىنا ساي، كەن بارلاۋ ۇقىعىنىڭ ءونىمدى مەرزىمىن جانە جالعاستىرۋ، ساقتاپ قالۋ مەرزىمىن لايىقتى ۇزارتۋ. كەن بايلىعىنىڭ قور كولەمىنە قاراي، كەن قازۋ ۇقىعىنىڭ ءونىمدى مەرزىم شەگىن جانە جالعاستىرۋ مەرزىم شەگىن لايىقتى بەلگىلەۋ. كەن قازۋ ۇقىعىنىڭ كەپىلگە قويۋ ۇقىق - فۋنكتسياسىن زاڭ بويىنشا ايقىنداپ، كەن بارلاۋ ۇقىعىنىڭ، كەن قازۋ ۇقىعىنىڭ جەردەن پايدالانۋ ۇقىعىمەن، تەڭىز الابىنان پايدالانۋ ۇقىعىمەن ۇشتاسۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ. تەڭىز الابىنان پايدالانۋ ۇقىعىنىڭ ستەرەولدى قاباتتاسىپ بەلگىلەنۋى جونىندە ىزدەنىس جاساپ، تەڭىز الابىنان پايدالانۋ ۇقىعىن ساتىپ بەرۋ، وتكەرمەلەۋ، كەپىلگە قويۋ، جالعا بەرۋ، باعاعا سىندىرىپ قارجى شىعارۋ (جارنالاۋ) سياقتى ۇقىق - فۋنكتسياسىن جەدەل كەمەلدەندىرۋ. تۇرعىنسىز ارالداردىڭ مال - مۇلىك ۇقىعى جۇيەسىن ورناتىپ، تۇرعىنسىز ارالداردى پايدالانۋ ۇقىعىن وتكەرمەلەۋ، جالعا بەرۋ سياقتى ۇقىق - فۋنكتسيالاردى تۇيىندە سىناق ەتۋ جونىندە ىزدەنىس جاساۋ. سۋ الابىنداعى قايراڭدارداعى باعىمشىلىق ۇقىعى جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، ۇقىق - فۋنكتسيانى زاڭ بويىنشا ايقىنداپ، اينالىمعا سالۋعا جانە كەپىلگە قويۋعا جول بەرۋ. سۋ الابى قايراڭىنداعى باعىمشىلىق ۇقىعى مەن تەڭىز ايدىنىن پايدالانۋ ۇقىعىنىڭ، جەردى كوتەرمەگە الىپ، تيجارات جۇرگىزۋ ۇقىعىنىڭ، سۋ الۋ ۇقىعى مەن جەر استى سۋىن، اراسان سۋىن، مينەرالدى سۋ الۋ ۇقىعىنىڭ قاتىناسىن رەتتەۋ.

   (5) جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى نەگىزگى تۇلعاسىن ايقىنداۋ. قاتىستى زاڭدارعا وزگەرىس ەنگىزۋدى ىلگەرىلەتىپ، مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ ۇقىق بەرۋىمەن مەملەكەتتىك كەڭەس جاراتىلىستىق بايلىقتى ارناۋلى باسقارۋ تاراۋىنىڭ جالپى حالىق مەنشىگىندەگى جاراتىلىستىق بايلىقتى مەنشىكتەنۋشىلەر اتىنان ناقتى تۇردە ءبىر تۇتاس قىزمەت مىندەتىن جۇرگىزۋىن ايقىنداۋ. مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ جاراتىلىستىق بايلىقتى ارناۋلى باسقارۋ تاراۋلارى جالپى حالىق مەنشىگىندەگى جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك مەنشىك ۇقىعىن جۇرگىزۋدەگى بايلىق ءتىزىمىن جانە باسقارۋ ءتۇزىلىسىن اقىلداسىپ ورناتۋ. ولكە دارەجەلى جانە قالا (ايماق) دارەجەلى ۇكىمەتتەرگە جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك مەنشىك ۇقىعىن وكىلەتتى جۇرگىزۋدى تاپسىرۋدىڭ بايلىق ءتىزىمىن جانە باقىلاۋ - باسقارۋ ءتۇزىمىن ورناتۋ جونىندە ىزدەنىس جاساۋ، مۇندا زاڭدا ۇقىق بەرىلگەن ولكە دارەجەلى، قالا (ايماق) دارەجەلى نەمەسە اۋدان دارەجەلى ۇكىمەتتەردىڭ مەنشىك ۇقىعىن وكىلەتتى جۇرگىزۋدەگى ەرەكشە بەلگىلەنگەن جاراتىلىستىق بايلىقتار قامتىلمايدى. جالپى حالىق مەنشىگىندەگى جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك تابىسىن باسقارۋ ءتۇزىمىن كەمەلدەندىرىپ، ورتالىق پەن جەرگىلىكتى ورىنداردىڭ پايدا ءبولىسى سالىستىرماسىن جانە شىعىس قۇرىلىمىن ۇيلەسىمدى رەتتەۋ ءارى ەكولوگيانى قورعاۋ، قالپىنا كەلتىرۋ جونىندەگى قولداۋ تەبىنىن ارتتىرۋ. اۋىل - قىستاقتاردىڭ كوللەكتيۆ مەنشىگىندەگى جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك مەنشىك ۇقىعىن تۇراقتاندىرۋدى ىلگەرىلەتىپ، اۋىل - قىستاقتاردىڭ كوللەكتيۆ شارۋاشىلىق ۇيىمىن، اسىرەسە، زاڭدىق يە ورنىن زاڭ بويىنشا تياناقتاندىرىپ، اۋىل - قىستاقتاردىڭ كوللەكتيۆ مەنشىگىندەگى جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىنە اۋىل - قىستاقتاردىڭ كوللەكتيۆ شارۋاشىلىق ۇيىمىنىڭ ۋاكىلدەرى مەنشىك ۇقىعىن كوللەكتيۆ جۇرگىزەتىندىگىن ايقىنداپ، اۋىل - قىستاقتاردىڭ كوللەكتيۆ مەنشىگىندەگى جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىن باسقارۋ جانە تيجارات ەتۋ قابىلەتىن كۇشەيتىپ، اۋىل - قىستاقتاردىڭ كوللەكتيۆ شارۋاشىلىق ۇيىمدارى مۇشەلەرىن جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكى جونىندەگى زاڭدى ۇقىق - مۇددەدەن يگىلىكتەندىرۋ. تابيعي يە، زاڭدىق يە جانە زاڭدىق يەگە جاتپايتىن ۇيىمدار سياقتى ءتۇرلى بازار نەگىزگى تۇلعالارىنىڭ جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىنەن زاڭ بويىنشا تەڭ پايدالانۋىنا، بازار باسەكەسىنە اشىق، ءادىل، دۇرىس ات سالىسىپ، تەرەزەسى تەڭ تۇرعىدا زاڭنىڭ قورعاۋىندا بولۋىنا كەپىلدىك ەتۋ.

   (6) جاراتىلىستىق بايلىقتى ءبىر تۇتاس تەكسەرۋ، باقىلاۋ، باعالاۋ ورىستەتۋ. جاراتىلىستىق بايلىقتى تۇرگە ايىرۋدىڭ ءبىر تۇتاس ولشەمىن جەدەل زەرتتەپ بەلگىلەپ، جاراتىلىستىق بايلىقتى ءبىر تۇتاس تەكسەرۋ، باقىلاۋ، باعالاۋ ءتۇزىمىن ورناتىپ، جاراتىلىستىق بايلىقتى تەكسەرۋدىڭ قازىرگى بار قاتىستى جەتىستىكتەرىنەن تولىق پايدالانىپ، بۇكىل ەل بويىنشا جاراتىلىستىق بايلىقتى تەكسەرۋدى ءبىر تۇتاس ۇيىمداستىرىپ اتقارىپ، ماڭىزدى جاراتىلىستىق بايلىقتاردىڭ سان، ساپا، تارالۋ، ۇقىق تاۋەلدىلىگى، قورعاۋ جانە اشىپ پايدالانىلۋ جاعدايىن يگەرۋ. جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىن ەسەپتەۋ، باعالاۋ ءتۇزىمىن زەرتتەپ بەلگىلەپ، ناقتى زات مولشەرىن ساناققا الىپ، قۇن مولشەرىن ەسەپتەۋدى قاراستىرىپ، جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىنىڭ قارىز كەستەسىن جاساۋ. جاراتىلىستىق بايلىقتى يكەمدى باقىلاۋ - ولشەۋ ءتۇزىمىن ورناتىپ، ءار ءتۇرلى جاراتىلىستىق بايلىقتىڭ وزگەرۋ جاعدايىن دەر كەزىندە سوڭىنا ءتۇسىپ يگەرۋ. جاراتىلىستىق بايلىقتى تەكسەرۋ، باقىلاۋ - ولشەۋ، باعالاۋ ينفورماتسياسىن جاريالاۋ جانە ودان بىرگە يگىلىكتەنۋدىڭ ءبىر تۇتاس قۇزىرلى مەحانيزمىن ورناتۋ.

   (7) جاراتىلىستىق بايلىق ۇقىعىن ءبىر تۇتاس تۇراقتاندىرىپ تىركەۋدى تەزدەتۋ. جاراتىلىستىق بايلىق ۇقىعىن ءبىر تۇتاس تۇراقتاندىرىپ تىركەۋدى تۇيىندە سىناق ەتۋدىڭ تاجىريبەلەرىن قورىتىندىلاپ، ۇقىقتى تۇراقتاندىرىپ تىركەۋ ءادىسى مەن ەرەجەسىن كەمەلدەندىرىپ، ۇقىقتى تۇراقتاندىرىپ تىركەۋدىڭ زاڭمەن باسقارىلۋ جولىنا ءتۇسۋىن ىلگەرىلەتىپ، مەملەكەتتىك باقشا سياقتى ءار ءتۇرلى جاراتىلىستىق قورىقتاردىڭ، مەملەكەت مەنشىگىندەگى ءتۇيىندى ورمان وڭىرلەرىنىڭ، سازدىقتاردىڭ، ۇلكەن داريا - وزەندەردىڭ ماڭىزدى ەكولوگيالىق كەڭىستىگىنىڭ ۇقىعىن تۇراقتاندىرىپ تىركەۋ قىزمەتىن ءتۇيىندى تۇردە ىلگەرىلەتۋ، جالپى حالىق مەنشىگىندەگى جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىنىڭ مەنشىك ۇقىعىن وكىلەتتى جۇرگىزەتىن تۇلعانى مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ جاراتىلىستىق بايلىقتى باسقارۋ تاراۋى ەتىپ تىركەپ، جاراتىلىستىق بايلىق ۇقىعىن تۇراقتاندىرىپ تىركەۋدىڭ جاپپاي قامتۋىن ءبىر تۇتاس جۇزەگە اسىرۋ، مەملەكەت تەرريتورياسى كەڭىستىگىندەگى ءار ءتۇرلى جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى تۇلعاسىنىڭ شەگىن انىق بەلگىلەۋ، ءار ءتۇرلى جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعىنىڭ، ىستەتۋ ۇقىعىنىڭ شەكاراسىن ايقىن ايىرۋ. تىركەلگەن ينفورماتسيانى باسقارۋدىڭ نەگىزدىك تۇعىرىن ورناتىپ، الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋ قابىلەتى مەن ورەسىن جوعارىلاتۋ.

   (8) جاراتىلىستىق بايلىق جالپ-ى تۇلعاسىن قورعاۋدى كۇشەيتۋ. تەرريتوريا كەڭىستىگى جوباسىن جاساپ، اتقارىپ، ەكولوگيانى قورعاۋدىڭ قىزىل سىزىعى، ماڭگىلىك نەگىزگى ەگىنجاي، قالا - قالاشىقتارداعى اشۋ شەكاراسى سياقتى مەڭگەرۋ سىزىقتارىن بەلگىلەپ ءارى قاتاڭ ساقتاپ، مەملەكەت تەرريتورياسى كەڭىستىگىنىڭ پايدالانىلۋ ورنىن باسقارۋ ءتۇزىمىن، باسقارۋ ولشەمى مەن تەحنيكالىق ولشەمدى ورناتىپ، اقاۋسىزداندىرىپ، مەملەكەت تەرريتورياسى كەڭىستىگىن ءبىر تۇتاس مەڭگەرىپ، تاۋ، سۋ، ورمان، اتىز، كول، جايلىمداردى جالپى تۇلعالىق قورعاۋدى كۇشەيتۋ. قۇرلىق پەن تەڭىزدى ءبىر تۇتاس باسقارۋدى كۇشەيتىپ، تەڭىز جاعاسى سىزىعىن نەگىز ەتىپ، تەڭىز جاعاسى ءوڭىرىن اشۋ، قورعاۋ جوباسىن ءبىر تۇتاس جاساپ، پايدالانىلۋ ورنىن باسقارۋدى كۇشەيتۋ، مەملەكەتتىڭ كەلەلى ستراتەگيالىق نىساندارىنان تىس، جاڭادان قوسىلعان تەڭىزدى تىندىرۋ نىساندارىن تەكسەرىپ بەكىتۋدى جاپپاي توقتاتۋ. ماڭىزدى ەكولوگيالىق يقۋاتى بار الەۋمەتتىك يگىلىكتى جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكى جونىندە مەملەكەتتىك باقشانى نەگىزگى تۇلعا ەتكەن جاراتىلىستىق قورىق جۇيەسىن جەدەل قۇرۋ. مەملەكەتتىك باقشا كولەمىندەگى جالپى حالىق مەنشىگىندەگى جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعىن مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ جاراتىلىستىق بايلىقتى باسقارۋ تاراۋى جۇرگىزەدى نەمەسە قاتىستى تاراۋلاردىڭ، ولكە دارەجەلى ۇكىمەتتەردىڭ وكىلەتتى جۇرگىزۋىنە تاپسىرادى. شارت - جاعداي پىسىپ - جەتىلگەندە، مەملەكەتتىك باقشا كولەمىندەگى جالپى حالىق مەنشىگىندەگى جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ جاراتىلىستىق بايلىقتى باسقارۋ تاراۋىنىڭ تىكەلەي جۇرگىزۋىنە بىرتىندەپ وتكىزىلەدى. بەكىتىلىپ بولعان مەملەكەتتىك باقشا سىناق تۇيىندەرىنىڭ جالپى حالىق مەنشىگىندەگى جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعىن ناقتى جۇرگىزۋشى تۇلعانى سىناق مەزگىلىندە ۋاقىتشا رەتتەمەۋگە بولادى. جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىن ءبۇلدىرۋ ارەكەتتەرىنەن بەلسەنە ساقتانىپ، دەر كەزىندە تەجەپ، جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىنىڭ زيانىنا بايلانىستى تولەم جاۋاپكەرشىلىگىن كۇشەيتۋ. ۇكىمەت جەتەكشىلىك ەتەتىن، كاسىپورىن مەن قوعام ات سالىساتىن، بازارلاندىرىپ جۇمىس جۇرگىزەتىن، باياندى ەكولوگيانى قورعاۋ تولەم مەحانيزمىن ورناتۋدى قاراستىرىپ، جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىن قورعاۋ بورىشىن وتەگەن ۇقىق تۇلعاسىنا لايىقتى تولەم بەرۋ. جاراتىلىستىق قورىقتاعى جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىنىڭ ەرەكشە رۇقسات ەتىلگەن شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ ۇقىعى سياقتى تۇزىمدەردى اقاۋسىزداندىرىپ، كاسىپتەردى ەكولوگيالاندىرۋدى جانە ەكولوگيانى كاسىپ سالالاندىرۋدى نەگىزگى تۇلعا ەتكەن ەكولوگيالىق ەكونوميكالىق جۇيە قۇرۋ. ۇكىمەت قۇرىلىمدارىن، كاسىپورىنداردى جانە باسقا دا قوعامدىق تۇلعالاردى جالعا بەرۋ، اۋىستىرۋ، ساتىپ الۋ سياقتى تاسىلدەرمەن جاراتىلىستىق ەكولوگيا كەڭىستىگىن كەڭەيتۋگە ىنتالاندىرىپ، مەملەكەتتىڭ جانە ءوڭىردىڭ ەكولوگيالىق حاۋىپسىزدىگىن قورعاۋ. جاراتىلىستىق قورىقتارداعى كەن بارلاۋ ۇقىعى، كەن اشۋ ۇقىعى، سۋ الۋ ۇقىعى، سۋ ايدىنىنداعى، قايراڭداعى باعۋ، اۋلاۋ ۇقىعى، ەرەكشە رۇقسات ەتىلگەن شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ ۇقىعى سياقتىلاردان لايىقتى شەگىنۋ ماسەلەسىن زاڭ، ەرەجە بويىنشا شەشۋ.

   (9) جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىن شوعىرلى اشىپ پايدالانۋدى جەبەۋ. باعانىڭ قالىپتاسۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ ارقىلى باسەكەلىك ساتىپ بەرۋدى كەڭەيتىپ، بازاردىڭ بايلىقتى جايعاستىرۋداعى شەشۋشى رولىن ساۋلەلەندىرۋمەن بىرگە، جالپى مولشەرى مەن كۇشەمەلىلىگىن مەڭگەرۋ ارقىلى ۇكىمەتتىڭ باسقارۋ، مەڭگەرۋ رولىن ءتىپتى جاقسى ساۋلەلەندىرۋ. جالپى حالىق مەنشىگىندەگى جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىن اقىلى پايدالانۋ ءتۇزىمى رەفورماسىن ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىپ، مەملەكەت مەنشىگىندەگى ورمان بايلىعى مال - مۇلكى مەن جايلىم بايلىعى مال - مۇلكىنەن اقىلى پايدالانۋ ءتۇزىمى رەفورماسى جوباسىن جەدەل شىعارۋ. كەن ۇقىعىن ساتىپ بەرۋدى جاپپاي ىلگەرىلەتىپ، باسەكەلىك ساتىپ بەرۋمەن قاتىستى كەن بارلاۋ ۇقىعىن، كەن قازۋ ۇقىعىن تەكسەرىپ بەكىتۋ ءتاسىلىن رەتتەۋ. مۇناي - گاز بارلاۋ، اشۋ بازارىن ءتارتىپتى تۇردە ەركىنە قويا بەرىپ، باسەكەلىك ساتىپ بەرۋ ءتاسىلى مەن ءتارتىبىن كەمەلدەندىرىپ، بولىكتەردى شىعارۋدى باسقارۋ ءادىسىن جانە بولىكتەردى اينالىمعا سالىپ باسقارۋدىڭ اناعۇرلىم قولايلى، ۇيلەسىمدى ءادىسىن بەلگىلەۋ، اتقارۋ. سۋ بايلىعى مال - مۇلىك ۇقىعى ءتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرىپ، الاپ ەكولوگيالىق ورتاسىنىڭ ەرەكشەلىگىنە جانە ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋ قاجەتىنە نەگىزدەلە وتىرىپ، اشىپ پايدالانۋدى باسقارۋ - مەڭگەرۋ نىساناسىن بەلگىلەپ، ءبولىپ باسقارۋ، جاپپاي اشۋ جاعدايىن كۇش سالا وزگەرتىپ، الاپتاعى سۋ بايلىعىن، سۋ ەنەرگياسى بايلىعىن اشىپ پايدالانۋدى ءبىر تۇتاس باقىلاۋ - باسقارۋ. جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىن دارەجەگە ءبولىپ تۇراقتاندىرۋ، باعاسىن بەلگىلەۋ ءتۇزىمىن جانە مال - مۇلىكتى اداقتاپ تەكسەرۋ ءتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ. جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىن اشىپ پايدالانۋ ولشەمى جۇيەسىن جانە كاسىپ سالاسىنا كىرۋگە رۇقسات بەرۋ ساياساتىن كەمەلدەندىرىپ، جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىن اشىپ پايدالانۋ ورەسى مەن ەكولوگيانى قورعاۋ تالابىن ىستەتۋ ۇقىعىن جۇرگىزۋشى ادامدى تاڭداۋدىڭ ماڭىزدى فاكتورى ەتۋ ءارى ساتىپ بەرۋ توقتامىنا ەنگىزۋ. جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىن ىستەتۋ ۇقىعىن وتكەرمەلەۋ، جالعا بەرۋ، كەپىلگە قويۋ بازارى ەرەجەسىن كەمەلدەندىرىپ، بازار قۇرىلىسىن ارناعا ءتۇسىرىپ، وتكەرىپ الۋشىنىڭ جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىن اشىپ پايدالانۋ تالابىن ايقىنداۋ. جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكى ايىرباس تۇعىرى مەن قىزمەت وتەۋ جۇيەسى قۇرىلىسىن ءبىر تۇتاس ىلگەرىلەتىپ، بازاردى باقىلاۋ - باسقارۋ جانە مەڭگەرۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك بازارىنىڭ سەنىم جۇيەسىن ورناتىپ، جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكى اينالىمىنىڭ ىركىلىسسىز، ايىرباسىنىڭ حاۋىپسىز بولۋىن، ءونىمدى پايدالانىلۋىن جەبەۋ.

   (10) جاراتىلىستىق ەكولوگيا كەڭىستىك جۇيەسىن قالپىنا كەلتىرۋدى جانە ۇيلەسىمدى تولەم بەرۋدى ىلگەرىلەتۋ. ۇكىمەتتىڭ باسقارۋ - مەڭگەرۋىن جانە مال - مۇلىك ۇقىعى بويىنشا ىنتالاندىرۋىن قاتار جۇرگىزۋگە تاباندى بولىپ، ەكولوگيانى قالپىنا كەلتىرۋدىڭ بىرىككەن كۇشىن ارتتىرۋ. مەملەكەت تەرريتورياسى كەڭىستىگىنىڭ ەكولوگياسىن قالپىنا كەلتىرۋ جوباسىن جاساپ، تاۋ، سۋ، ورمان، اتىز، كول، جايلىم جۇيەسىن قالپىنا كەلتىرۋ جانە جان - جاقتى جونگە سالۋ مەحانيزمىن ورناتۋ، اقاۋسىزداندىرۋ. كىم بۇلدىرسە سول تولەۋ پرينسيبىنە تاباندى بولىپ، قۇرىلىسقا پايدالانىلعان ءار ءتۇرلى جاراتىلىستىق ەكولوگيا كەڭىستىگىنە جانە قۇرىلىسقا پايدالانىلىپ اشىلماي قالعان كەندەرگە زاڭ بويىنشا تولەم بەرۋ ءتۇزىمىن ورناتىپ، اقاۋسىزداندىرىپ، پايدالانۋ شارتىن قاتايتىپ، تولەم ولشەمىن جوعارىلاتۋ. ەكولوگيالىق ورتا زيانىنا تولەم بەرۋ ءتۇزىمىن تياناقتاندىرىپ جانە كەمەلدەندىرىپ، قالپىنا كەلتىرۋ نەمەسە تولەم بەرۋ جاۋاپكەرشىلىگىن جاۋاپتى ادام ۇستىنە الۋ. جاۋاپتى ادام جوعالسا، تاۋەلدىلىگىن باسقارۋ پرينسيبىنە بويسۇنىپ، ءىس ۇقىعىنا ساي ءار دارەجەلى ۇكىمەت قالپىنا كەلتىرۋ قىزمەتىن ۇيىمداستىرىپ ورىستەتۋ. كىم قالپىنا كەلتىرسە سول يگىلىگىن كورۋ پرينسيبى بويىنشا، بەلگىلى مەرزىم شەگىندەگى جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىن قولدانۋ ۇقىعى سياقتى مال - مۇلىك ۇقىقتارىن ورنالاستىرۋ ارقىلى، قوعامداعى قارجى قوسۋشى تۇلعالاردى ەكولوگيانى قورعاۋ، قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىسىمەن اينالىسۋعا ىنتالاندىرۋ.

   (11) جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىن باقىلاۋ - باسقارۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرۋ. حالىق قۇرىلتايىنىڭ، اكىمشىلىكتىڭ، ءادىليانىڭ، قازىنالىق باقىلاۋدىڭ جانە قوعامدىق باقىلاۋدىڭ رولىن ساۋلەلەندىرىپ، باسقارۋ ءتاسىلى مەن ادىسىنە جاڭالىق ەنگىزىپ، باقىلاۋ - باسقارۋدىڭ بىرىككەن كۇشىن قالىپتاستىرىپ، جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىن اشىپ پايدالانۋ مەن قورعاۋدى تۇتاس بارىستا يكەمدى دە ءونىمدى تۇردە باقىلاۋ - باسقارۋدى جۇزەگە اسىرىپ، جاراتىلىستىق بايلىقتى قاداعالاۋ - تەكسەرۋ قۇرىلىمىنىڭ مەملەكەت مەنشىگىندەگى جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىن باقىلاۋىن كۇشەيتۋ، مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ جاراتىلىستىق بايلىقتى باسقارۋ تاراۋى تالاپ بويىنشا مەملەكەتتىك كەڭەسكە مەملەكەت مەنشىگىندەگى جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكى جونىندە مەرزىم سايىن مالىمەت بەرىپ وتىرادى. ءار دارەجەلى ۇكىمەتتەر تالاپ بويىنشا، ءوز دارەجەسىندەگى حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتىنە مەملەكەت مەنشىگىندەگى جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىنىڭ جاعدايىنان بايانداما جاساپ، بيلىك ورگانىنىڭ باقىلاۋىن قابىلدايدى. جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىن باسقارۋ بويىنشا عىلمي ۇيلەسىمدى تەكسەرۋ، باعالاۋ جۇيەسىن قۇرىپ، باسشى كادرلارعا جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكى جونىندە مىندەتتەن كەتكەننەن كەيىن قازىنالىق باقىلاۋ جۇرگىزىپ، پارتيا، ۇكىمەت باسشى كادرلارىنىڭ جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىنىڭ زياندالۋى جاۋاپكەرشىلىگىن قۋزاستىرۋ ءتۇزىمىن تياناقتاندىرۋ، كەمەلدەندىرۋ. جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى ينفورماتسياسىن جاريا ۇستاۋ ءتۇزىمىن كەمەلدەندىرىپ، قوعامدىق باقىلاۋدى كۇشەيتۋ. ۇلكەن ساندى مالىمەت سياقتى وسى زامانعى ينفورماتسيا تەحنيكاسىنان تولىق پايدالانىپ، جاراتىلىستىق بايلىقتىڭ ءبىر تۇتاس ساندى مالىمەت قويماسىن قۇرىپ، باقىلاۋ - باسقارۋ ونىمدىلىگىن جوعارىلاتۋ. جاراتىلىستىق بايلىق جونىندەگى اكىمشىلىك زاڭ اتقارۋ مەن اكىمشىلىك تەكسەرۋدى بايلانىستىرۋ تۇعىرىن قۇرىپ، ينفورماتسيادان تەڭ يگىلىكتەنۋدى، دەلو جاعدايىن حابارلاندىرۋدى، دەلولاردى تاپسىرۋدى ىسكە اسىرىپ، تەكسەرۋ، زاڭدىق باقىلاۋ ارقىلى زاڭ بويىنشا اكىمشىلىك جۇرگىزۋدى، زاڭدى قاتاڭ اتقارۋدى ىلگەرىلەتۋ. جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكى جونىندە زاڭنىڭ اتقارىلۋىن باقىلاۋ - تەكسەرۋ ءتۇزىلىسىن كەمەلدەندىرىپ، زاڭنىڭ اتقارىلۋىن باقىلاۋ - تەكسەرۋ قوسىنى قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى سالاسىنداعى ەلەۋلى زاڭعا قايشى دەلولاردى قاتاڭ تەكسەرىپ ءبىر جاقتى ەتۋ.

   (12) جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى زاڭ جۇيەسىن كەمەلدەندىرۋ. جاراتىلىستىق بايلىق مۇل - مۇلىك ۇقىعى تۇزىمىنە ساياتىن زاڭ، زاڭ ەرەجەلەردى جاپپاي اداقتاپ، ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىنا جانە جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعىن قورعاۋعا ءتيىمسىز ەرەجەلەردى كۇشىنەن قالدىرۋ، وعان وزگەرىس ەنگىزۋ جونىندە ناقتى پىكىردى العا قويىپ، زاڭ شىعارۋ تارتىبىنە ساي وزگەرىس ەنگىزۋدى ىلگەرىلەتۋ. اۋىل - قىستاق جەر ءتۇزىمى رەفورماسى سىناق تۇيىندەرىنىڭ تاجىريبەلەرىن جۇيەلى قورىتىندىلاپ، جەر باسقارۋ زاڭىنا وزگەرىس ەنگىزۋ اياق الىسىن تەزدەتۋ. جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى ءتۇزىمى رەفورماسىنىڭ اياق الىسىنا ساي، كەن بايلىعى زاڭى، سۋ زاڭى، ورمان زاڭى، جايلىم زاڭى، تەڭىز ايدىنىن پايدالانۋدى باسقارۋ زاڭى، تەڭىز ارالدارىن قورعاۋ زاڭى سياقتى زاڭدارعا، سونداي - اق قاتىستى اكىمشىلىك زاڭ - ەرەجەلەرگە وزگەرىس ەنگىزۋدى ىلگەرىلەتۋ. جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعىن تىركەۋ ءتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ. مەملەكەت تەرريتورياسى كەڭىستىگىن اشۋ، قورعاۋ زاڭىن زەرتتەپ جاساۋ. مەملەكەتتىك باقشانى نەگىزگى تۇلعا ەتكەن جاراتىلىستىق قورىق زاڭ، زاڭ ەرەجەلەر جۇيەسىن جەدەل كەمەلدەندىرۋ. جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى داۋ - شارىن شەشۋدىڭ كەڭەسۋ، جاراستىرۋ، تورەلىك ايتۋ، اكىمشىلىك كەسىم جاساۋ، اكىمشىلىك قايتا قاراۋ جانە ارىز - شاعىم سياقتىلار ورگانيكالى ۇشتاستىرىلعان، ءوزارا سايكەسكەن، كوپ نەگىزدەنگەن مەحانيزمىن ورناتۋ، اقاۋسىزداندىرۋ. الەۋمەتتىك يگىلىك ارىز - شاعىمى جانە ەكولوگيالىق ورتا زيانىنا تولەم بەرۋ ارىز - شاعىمى سياقتى زاڭ - تۇزىمدەردى جاپپاي تياناقتاندىرىپ، جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى جونىندەگى ازاماتتىق ىستەر، اكىمشىلىك ىستەر، قىلمىستىق ىستەر دەلولارىن سايكەسىپ تەرگەۋ مەحانيزمىن ورناتۋ. جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعىنا اۋىر زيان كەلتىرگەن تيپتىك دەلولاردى دەر كەزىندە جاريالاۋ.

   ءۇشىنشى، اتقارۋدى قامتاماسىز ەتۋ

  (13) پارتيانىڭ جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى ءتۇزىم رەفورماسىنا ءبىر تۇتاس باسشىلىعىن كۇشەيتۋ. جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى ءتۇزىمى رەفورماسى ماڭىزدى مۇددە رەتتەۋىنە سايادى، رەفورما جاساۋ، دامۋ، ورنىقتىلىق جالپى جاعدايىنا قاتىستى، ءسوزسىز، پارتيانىڭ ءبىر تۇتاس باسشىلىعىندا ىلگەرىلەتۋ كەرەك. ءارقايسى وڭىرلەر، قاتىستى تاراۋلار ”ءتورت تانىم“دى كۇشەيتىپ، پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ، مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى ءتۇزىمى رەفورماسى جونىندەگى كەلەلى شەشىمدەرى مەن ورنالاستىرۋلارىن قاز - قالپىندا دايەكتىلەندىرىپ، تياناقتاندىرىپ، رەفورمانىڭ ءتارتىپتى ىلگەرىلەۋىنە، تياناقتانىپ ونىمدىلىك كورسەتۋىنە شىنايى كەپىلدىك ەتۋ. جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى ءتۇزىمى رەفورماسىن ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ ىلگەرىلەتۋدىڭ قىزمەت مەحانيزمىن ورناتىپ، تاراۋلاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ايقىنداپ، ۋاقىت كەستەسى مەن جول كارتاسىن جاساپ، سوڭىنا ءتۇسىپ قاداعالاۋدى كۇشەيتىپ، رەفورما مىندەتتەرىنىڭ تياناقتانۋىن ىلگەرىلەتۋ. ورتالىق پەن جەرگىلىكتى ورىننىڭ بىرلەسىپ ارەكەتتەنۋىن كۇشەيتىپ، رەفورمانى ىلگەرىلەتۋ بارىسىنداعى ەلەۋلى ماسەلەلەردى دەر كەزىندە زەرتتەپ، شەشۋ.

   (14) كەلەلى ماسەلەلەردى زەرتتەۋدى ىشكەرىلەي ورىستەتۋ. جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك قۇنىن، مەملەكەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى، وكىلەتكە تاپسىرۋ، پايدا ءبولىسى، تۇرعىن ءۇي ورنىنىڭ ”ءۇش ۇقىعىن ءبولۋ“، جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك قارىز كەستەسى، كەڭىستىك اشۋ ۇقىعى قاتارلى كەلەلى نازاريالىق جانە امالياتتىق ماسەلەلەردى زەرتتەۋدى ءتۇيىندى تۇردە ورىستەتىپ، ەلىمىزدىڭ جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىق ءتۇزىمى امالياتىنىڭ تاجىريبەسىن جۇيەلى قورىتىندىلاۋ، ەل ىشى - سىرتىمەن سالىستىرا زەرتتەۋدى جانە حالىقارالىق اۋىس - ءتۇيىستى، سەلبەستىكتى ورىستەتۋ، قاتىستى پاندەر قۇرىلىسىن جانە دارىندىلاردى باۋلۋدى كۇشەيتىپ، ەلىمىزدىڭ جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى نازاريا جۇيەسىن قۇرۋ.

   (15) سىناق تۇيىندەرىن ءبىر تۇتاس ىلگەرىلەتۋ. جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى ءتۇزىم رەفورماسىنا ساياتىن ناقتى مازمۇندار جونىندە قازىر اتقارىلىپ وتىرعان زاڭداردا، اكىمشىلىك زاڭ - ەرەجەلەردە انىق شەكتەۋ قويىلماعاندارىن جەرگىلىكتى ورىنداردى جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي ىزدەنىس جاساپ، امالياتتىق تاجىريبەنى تولىق توپتاۋعا شابىتتاندىرۋ؛ رەفورمادا ناقتى مازمۇنداردا قازىر اتقارىلىپ وتىرعان زاڭدارداعى، اكىمشىلىك زاڭ ەرەجەلەردەگى ايقىن تيىم سالۋ سيپاتىنداعى بەلگىلەمەلەرگە جاڭالىق ەنگىزۋگە ءتيىستى بولعاندارى جونىندە ءبىر ءبولىم جەرلەردى تاڭداپ تۇيىندەردە سىناق ەتىپ، زاڭ بويىنشا ۇقىعىن العان سوڭ اتقارۋعا ورنالاستىرۋ جاساۋ. فۋجيان، جياڭشي، گۇيجوۋ، حاينان قاتارلى جەرلەردە جالپى حالىق مەنشىگىندەگى جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك مەنشىك ۇقىعىن وكىلەتكە بەرۋ ءتۇزىلىسىن تۇيىندەردە سىناق ەتۋ جونىندە ىزدەنىس جاساپ، وكىلەتتى جۇرگىزۋگە تاپسىرىلعان بارلىق مەنشىك ۇقىعىنىڭ بايلىق تىزىمدىگىن، باسقارۋ ءتۇزىمىن جانە پايدا ءبولىسى مەحانيزمىن ايقىنداۋ؛ مەملەكەت باقشاسى ءتۇزىلىسىن تۇيىندەردە سىناق ەتەتىن وڭىرلەر، تاۋ، سۋ، ورمان، اتىز، كول، جايلىم ەكولوگياسىن قورعاۋ، قالپىنا كەلتىرۋ قۇرىلىسىن تۇيىندەردە سىناق ەتەتىن وڭىرلەر، مەملەكەت دارەجەلى ساياحات كاسىبىنە رەفورما جاساۋدى، جاڭالىق اشۋدى الدىمەن اتقارعان وڭىرلەر، ەكولوگيالىق ونىمدەردىڭ قۇنىن جۇزەگە اسىرۋ ءتۇزىلىسىن تۇيىندەردە سىناق ەتەتىن وڭىرلەر قاتارلى وڭىرلەردە ەكولوگيانى قورعاۋدى، قالپىنا كەلتىرۋدى جەبەۋدىڭ مال - مۇلىك ۇقىعى شابىتتاندىرۋ مەحانيزمى سىناق ءتۇيىنىن ورىستەتۋگە ىزدەنىس جاساپ، قوعامدىق كاپيتالدى ەكولوگيانى قورعاۋعا، قالپىنا كەلتىرۋگە ات سالىسۋعا باۋراۋ؛ جالپى حالىق مەنشىگىندەگى جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلكىن اقىلى پايدالانۋ سىناق ءتۇيىنى ءوڭىرى، اۋىل - قىستاق جەر ءتۇزىمى رەفورماسى سىناق ءتۇيىنى ءوڭىرى سياقتى باسقا دا وڭىرلەردە مال - مۇلىك ۇقىق جۇيەسى اقاۋسىزدانعان، بايلىقتى شوعىرلى اشىپ پايدالانۋدى جەبەيتىن جانە مال - مۇلىك ۇقىعىن قورعاۋدى، قۇتقارۋدى كۇشەيتەتىن ءبىر توپ سىناق تۇيىندەرىن ورنالاستىرۋ. سىناق ءتۇيىن قىزمەتىن ءبىر تۇتاس ورنالاستىرۋدى، سايكەستىرۋدى كۇشەيتىپ، سىناق ءتۇيىنى تاجىريبەلەرىن دەر كەزىندە قورىتىندىلاپ، كوشىرىپ پايدالانۋعا، جالپىلاستىرۋعا بولاتىن ءتۇزىم جەتىستىكتەرىن قالىپتاستىرۋ.

   (16) ۇگىتتەۋدى، جەتەكتەۋدى كۇشەيتۋ. ساياساتتى ءتۇسىندىرۋدى كۇشەيتىپ، جاراتىلىستىق بايلىق مال - مۇلىك ۇقىعى ءتۇزىم رەفورماسىنىڭ كەلەلى ءمانىن، نەگىزگى وي جەلىسىن جانە ءتۇيىندى مىندەتىن جۇيەلى بايىمداۋ. دۇنيە جۇزىلىك جەر شارى كۇنى، دۇنيە جۇزىلىك قورشاعان ورتا كۇنى، دۇنيە جۇزىلىك تەڭىز - مۇحيت كۇنى، دۇنيە جۇزىلىك جابايى حايۋانات، وسىمدىك كۇنى، دۇنيە جۇزىلىك سازدىق كۇنى، مەملەكەت جەر كۇنى سياقتى ماڭىزدى اتاپ ءوتۋ كۇندەرىندە ءتۇرلى فورمادا ۇگىت قيمىلىن ورىستەتۋ.

جاۋاپتى رەداكتور : سايراش تۇرارجان قىزى

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.