شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى تىلشىلەرى ما جيانلۇڭ، زوۋ ي، جۇڭ جاۋفىڭ، جانبولات ماناربەك
4 - ايدىڭ 19 - كۇنى ساياحاتشىلار كوكتوعاي مەملەكەتتىك گەولوگيالىق باقشاسىنداعى گەولوگيا كورمە سارايىن ەكسكۋرسيالادى. سۋرەتتى شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى ءتىلشىسى زوۋ ي تۇسىرگەن
4 - ايدىڭ 17 - كۇنى كوكتوعاي اۋدانى قالاشىعىنان شىعىپ، اۆتوكولىكپەن ەرتىس وزەنى بويىن ورلەپ كەلەمىز، وزەندى جاعالاپ جاتقان جول تاۋ اڭعارىنا سۇعىنىپ، كوكتوعايدىڭ قويناۋىنا كىردى.
”قازىر باسىپ كەلە جاتقان جولىمىزدىڭ قۇرىلىسى 2014 - جىلى باستالىپ، 2017 - جىلى اياقتالعان. وسى جاڭا جول سالىنۋدان بۇرىن ءبىز كوكتوعاي اۋدانى قالاشىعىنان كوكتوعايعا بارۋ ءۇشىن باسقا ءبىر جولمەن جۇرەتىنبىز، جول بويى 100دەن استام بۇرىلما بار بولاتىن. ونان بۇرىن ەرتىس وزەنى ارناسىنىڭ بويىنداعى شاعىل جولمەن جۇرەتىنبىز، ساعاتىنا نەبارى 20 كيلومەتر جول باساتىنبىز“، - دەدى شوپەر گوۋ رۇي.
گوۋ رۇي كوكتوعايدا وسكەن ”80 - جىلداردىڭ تۇلەگى“ ءارى كوكتوعايداعى ”3 - ۇرپاق كەنشى.“
پارتيا مۇشەلەرى ۇلگىلەر، جاپا شەكسە دە كوڭىلدەرى كوتەرىڭكى
كوكتوعاي − كەنمەن اتاعى شىققان شاعىن قالاشىق. مۇندا 80 تۇرلىدەن استام كەن بايلىعى ساقتالعان.
”جاڭا جۇڭگو قۇرىلىپ كوپ وتپەي، اعام مەنى كوكتوعايعا ەرتىپ كەلىپ، مەنى ءبىر جۇمىسشىعا اينالدىردى. باسشىمىز: ءبىز جاڭا جۇڭگونىڭ 1 - توپتاعى كەن جۇمىسشىلارىمىز! دەيتىن“، زەينەتكە شىققان 83 جاستاعى قازاق كەن جۇمىسشىسى ءمادي ءناسي ءوزىنىڭ جاڭا جۇڭگونىڭ 1 - ۇرپاق كەن جۇمىسشىسى ەكەندىگىن تىلگە العاندا بەت - بەينەسىنەن شەكسىز ماقتانىش سەزىمى بايقالدى.
ول كەۋدەسىندەگى مەدالدارىن نۇسقاي تۇرىپ وتكەن ىستەردى ەسىنە الدى: ”مەنىڭ كەندەگى ءبىرىنشى قىزمەتىم كەن تاستارىن سۇرىپتاۋ بولدى. كەن تاستارىن سۇرىپتاعاننان كەيىن ولاردى كەن شۇڭقىرىنان ارقالاپ الىپ شىعامىن، وسىلايشا ءار كۇنى 10 كيلوگرام سيرەك كەزدەسەتىن كەن تاسىن شىعارامىن“.
”ول كەزدەگى تۇرمىس قازىرگىگە قاراعاندا وتە جاپالى، ءبىراق ول دا باقىتتى زامان ەدى. جاڭا جۇڭگو قۇرىلۋدان بۇرىن، ءبىزدىڭ ءۇي اققابادا بولاتىن، شەشەم ەرتە كوز جۇمدى. ءۇيىمىز كەدەي، جەيتىن اس، كيەتىن كيىم تاپشى ەدى. جۇمىسشى بولعاننان كەيىن، ىشەر اس، كيەر كيىم بار بولدى، قىستا دا توڭبايمىز، جۇمىسشى ۇيىمى سىرىڭكە، سابىن، كامپيت تاراتىپ تۇراتىن، باقىتتى شاق ەدى! مەن ءار كۇنى قۇلشىنا قىزمەت ىستەپ پارتيانىڭ قامقورلىعىن اقتاۋدى ويلايتىنمىن“، - دەدى ءمادي ءناسي ەسكە الىپ.
”1953 - جىلى 5 - ايدىڭ 4 - كۇنى كوممۋنيستىك جاستار وداعىنا مۇشە بولدىم. كەيىن ءوتىنىش بەرىپ جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا مۇشە بولدىم“، - دەدى قاريا سول كۇندەرىن كۇنى كەشەگىدەي ەسكە الىپ.
”سول جىلدارى مەملەكەتىمىزدىڭ سىرتقى قارىزىن وتەۋى ءۇشىن، كەندەگى بارلىق ادام ۇستەمە قىزمەت ىستەدى. كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەلەرى، ارينە، اتويلاپ الدا ءجۇرىپ، قيىنشىلىققا جولىقسادا باستاماشىلدىقپەن ىستەدى“.
”كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسى دەگەن كىمدەر، باستاماشىلدىقپەن ەڭبەك ىستەيتىن اتويشىلار، يگىلىكتى بۇقاراعا ۇلەستىرىپ بەرەتىن ۇلگىلەر“. ءمادي ءناسي اقساقال جۇدىرىعىن تۇيە وسىلاي، - دەدى.
ايدارقان شالقار دا وتكەن عاسىردىڭ 50 - جىلدارى كوكتوعايعا كەلگەن. سول كەزدە، ۇيىم ونى اۆتوكولىك جانە ماشينا رەمونتتاۋ تەحنيكاسىن ۇيرەنۋ ءۇشىن ۇرىمجىگە جىبەرەدى. ۇيرەنۋىن تامامداپ قايتىپ كەلگەننەن كەيىن، ماشينا رەمونتشىسى بولىپ، زەينەتكە شىققانعا دەيىن كوكتوعايدا قىزمەت ىستەيدى. ”سول ءبىر جاپالى كەزدەردە ءبىزدىڭ رۋحىمىز وتە جالىندى بولاتىن، ءون بويىمىزدى جالىن كەرنەپ، ءبارىمىز وتە كوڭىلدى جۇرەتىنبىز. جاپا شەكسەك تە، كوڭىلىمىز كوتەرىڭكى بولاتىن“، - دەدى ول.
پارتياعا باتىل ىلەسىپ، تيبىن جاڭالاۋ ارقىلى دامۋدى كوزدەدى
وتكەن عاسىردىڭ 80 - جىلدارىنىڭ باسىندا رەفورما جاساۋدىڭ، ەسىك اشۋدىڭ كوكتەم سامالى كوكتوعاي قالاشىعىندا ەسىپ، كوكتوعايلىقتاردىڭ قاۋىرت ءىس ىستەۋ ىنتاسىن تاعى دا تاسقىنداتتى.
”ءبىز سياقتى وسى ءبىر ۇرپاقتىڭ قانىندا اعا بۋىن كوكتوعايلىقتاردىڭ داڭق ارمانى مەن قايراتتانا ىلگەرىلەۋ رۋحى اعىپ جاتىر“. ليۋ شىلين كوكتوعايدىڭ رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ بارىسىن باسىپ وتكەن ” 2 - ۇرپاق كەنشى“.
وسى ” 2 - ۇرپاق كەنشى“لەر رەفورما جاساۋدىڭ، ەسىك اشۋدىڭ ورايىن مىقتاپ يگەرىپ، ىشكى قۋاتتى ىرىقتىلىقپەن كۇشەيتىپ، بازارعا بەلسەنە ات سالىستى: 1985 - جىلى ەلەكتروليز اليۋمين نىسانىن باستادى؛ 1986 - جىلى مىس، نيكەل نىسانىن باستادى؛ 1988 - جىلى قورىتۋ ورتالىعى نىسانىن باستادى. بازارعا بەت العان جيناۋ كەنى، سۇرىپتاۋ كەنى، قورىتۋ، وڭدەۋ، ساۋدا، زات اينالىمى ءبىر تۇلعالانعان ءىرى، ورتا تيپتى كەن كاسىبى ءوندىرىسى بازاسى بىرتىندەپ تۇلعالاندى. كوكتوعاي رەفورما جاساۋدىڭ، ەسىك اشۋدىڭ ۇلى تولقىنىندا تاعى ءبىر رەتكى قارىشتاۋدى جۇزەگە اسىردى.
الايدا، تاعى ءبىر رەت 20 جىلدىق شۇعىلالى ناتيجەنى جاراتقاننان كەيىن، كاسىپورىننىڭ ونىمدىلىگىندە بىرتىندەپ بۇرىلىس بولدى.
پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان كەيىن، مەملەكەتتىڭ تالابى بويىنشا كوكتوعاي ەكولوگيانى الدىمەن ويلاسۋدى، قورشاعان ورتانى الدىمەن ويلاسۋدى پرينسيپ ەتىپ، كاسىپ قۇرىلىمىنا رەتتەۋ جۇرگىزدى.
شينجياڭ ءتۇستى مەتال ونەركاسىپ توبى سيرەك مەتالدار شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگىنىڭ ورىنباسار باس ديرەكتورى، ”2 - ۇرپاق كەنشى“ ليۋ شىلين قىزمەتكەر قىسقارتۋ، تيبىن جاڭالاۋ قيىن بولۋ تاقىرىبىنا ءدوپ كەلدى.
”ءبىز ءىرى ەلدىڭ اۋىر قارۋىن سومداۋشىمىز، قالايشا كەننەن كەشىپ، تيپىن جاڭالايمىز؟“
”كەن كاسىبى وندىرىسىنەن كەشەتىن بولساق، ءبىز تاعى نە ىستەي الامىز؟“
كاسىپورىن تيبىن جاڭالاۋ ۇيعارىمىن جاساعان العاشقى كەزدە، ليۋ شىليننىڭ قۇلاعىنىڭ تۇبىندە كەنشىلەر العا قويعان وسى ماسەلەلەر ءار كۇنى جاڭعىرىپ تۇردى.
”پارتيانىڭ ۇنىنە قۇلاق اسىپ، پارتياعا باتىل ىلەسەمىن. پارتيا ورتالىق كوميتەتى ءبىزدىڭ تيبىن جاڭالاپ دامۋىمىزعا جاڭا بەتالىس كورسەتتى!“ شينجياڭ ءتۇستى مەتال ونەركاسىپ توبى سيرەك مەتالدار شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگى كەن كاسىبى ءوندىرىسىن باتىل توقتاتىپ، تيبىن جاڭالاپ، ەرەكشە ساياحات قالاشىعىن تۇلعالادى.
كونە ءداستۇردى ەستەن شىعارماي، جاڭا ساپارعا اتتاندى
جاڭا داۋىرگە قادام تاستاعاننان بەرى، ”2 - ۇرپاق كەنشى“ ليۋ شىلين كوكتوعايداعى ءبىر توپ ”3 - ۇرپاق كەنشى“نى باستاپ ەكولوگيانى قورعاۋ، ساياحاتتى دامىتۋ جاڭا ساپارىنا اتتاندى.
80 - جىلداردىڭ تۋماسى ”3 - ۇرپاق كەنشى“ تان شىڭلي كوكتوعاي كەنىنىڭ جۇمىسشىسىنان ساياحات تۇسىندىرۋشىسىنە اينالدى.
”كەنىمىز جابىلعاننان كەيىن، مەن ءبولىس بويىنشا سۋ ەلەكتر ستانسياسىنا بارىپ قىزمەت ىستەدىم. ليۋ شىلين ديرەكتور مەنى ىزدەپ كەلىپ، ساياحاتتىق قىزمەت وتەۋ كاسىبىمەن شۇعىلدانۋدى قالايتىن - قالامايتىندىعىمدى سۇراعاندا، ايتقان جەردەن باس تارتقان ەدىم“، - دەدى تان شىڭلي.
”ءبىر كۇنى تەلەفونىمنان حابار كورىپ وتىرىپ، تۇنىق سۋ مەن جاسىل تاۋ − باعالى بايلىق دەگەن ماقالانى كورىپ، توساتتان كاسىپ اۋىستىرىپ، ساياحات كاسىبىن دامىتۋمەن شۇعىلدانسام بولماي ما دەگەن وي ءتۇستى. كورىپ تۇرسىز، كوكتوعايدىڭ اسپانى قانداي كوك، سۋى قانداي تۇنىق، تاۋى قانداي تاماشا!“، - دەدى تان شىڭلي ماقتانىشپەن 3 - ءنومىرلى كەن شۇڭقىرىنىڭ شەتىندە تۇرىپ اسپان مەن الىستاعى تاۋدى مەڭزەپ.
ول: ”كوكتوعايدان ءار ءتۇرلى اسىل تاس شىعادى، سونىڭ ىشىندە ەڭ باعالىسى كوك جاقۇت. مەن ءار جولى ساياحاتشىلارعا كوكتوعايدىڭ كوك جاقۇتى شىنىندا باعالى، ءبىراق كوكتوعايدا مۇنان دا باعالى تاعى ءبىر نارسە بار، ول − كوكتوعايداعى 3 ۇرپاق ادامداردىڭ كۇرەس رۋحى دەگەندى ايتىپ جۇرەمىن“، - دەدى.
تيبىن جاڭالاعاننان بەرى، شينجياڭ ءتۇستى مەتال ونەركاسىپ توبى سيرەك مەتالدار شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگى 440 ميلليون يۋان قارجى قوسىپ، ونى كاسىپورىننىڭ تيبىن جاڭالاۋ، ەكولوگيانى قورعاۋ، ساياحات كاسىبىن اشۋ قۇرىلىسىنا جۇمسادى. 5A كورىنىس رايونى كوكتوعاي مەملەكەتتىك كەن باقشاسىن اشىپ، ەكولوگيا، سەرۋەن، ساياحات + وزىندىك ەرەكشەلىكتەگى كەن شارۋاشىلىعى ساياحات ورنى + كوكتوعاي رۋحى مادەنيەت ساياحاتى توعىستىرىلعان ساياحات كاسىبى قىزمەت وتەۋ جەلىسىن العاشقى قادامدا قالىپتاستىردى.
”تيبى جاڭالانعان 3 جىلدان بەرى، كوكتوعايعا ساياحاتتاي كەلەتىندەردىڭ سانى جىلدان - جىلعا ارتا ءتۇستى، بيىل ساياحات كىرىسى مەن شىعىسىندا تەپە - تەڭدىك ساقتالاتىندىعى مەجەلەندى، جىل سوڭىنا دەيىن پايدا تابۋعا كۇش سالامىز“، - دەدى تان شىڭلي.
