شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى تىلشىلەرى شۇي جيان، ميھىرگۇل ناسىر، حى شينشى، جانات تولقىن
5 - ايدىڭ 20 - كۇنى چارقىلىق اۋداندىق 3 - باستاۋىش مەكتەپتىڭ مەكتەپ اۆتوبۋزى وسى اۋدانداعى ۋاششەر قالاشىعى تاشساي قىستاعىنداعى بالالاردى مەكتەپكە اپارۋعا ءدال ۋاعىندا كەلدى. سۋرەتتى شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى ءتىلشىسى حى شينشى تۇسىرگەن
تاشساي قىستاعى چارقىلىق اۋدانىنىڭ مالشىلاردى وتىرىقتاندىرۋداعى شوعىرلى ورنالاستىرۋ ءتۇيىنى. 2008 - جىلى بايىنعولين موڭعۇل اۆتونوميالى وبلىستىق پارتكومنىڭ ”ادام مەن مالدى تاۋدان ءتۇسىرىپ، جاسىل ءتۇستى ۇستىرتكە قالدىرۋ“ قىزمەت وي جەلىسى بويىنشا، چارقىلىق اۋدانى مالشىلاردى وتىرىقتاندىرىپ، مال شارۋاشىلىعىن گۇلدەندىرۋ ينجەنەرياسىن جالپى بەتتىك باستاپ، ىلگەرىندى - كەيىندى 243 مالشى وتباسىن كوشىردى. قازىرگى تاشساي قىستاعىنداعى بارلىق وتباسى بەيقۇت ۇيدە وتىرادى، ءار وتباسىندا 20 مۋدان جەر بار، سۋ، توك، جول، ينتەرنەت بارلىعى دايىن، مۇنان سىرت، 40 وتباسى الدىمەن تابيعي گاز پايدالانا باستادى.
تاۋدان تۇسكەن مالشىلاردى باقىتتى تۇرمىسقا كەنەلتۋ ءۇشىن، جاقىنعى بىرنەشە جىلدان بەرى جەرگىلىكتى پارتكوم مەن ۇكىمەت زور قۇلشىنىس جاسادى.
تۇرمىس جاقسارعاننان كەيىن، بالالاردى جاقسى تاربيەلەۋ كەرەك
ءبىر كۇننىڭ جوسپارى تاڭەرتەڭدە. 5 - ايدىڭ 20 - كۇنى تاڭەرتەڭ چارقىلىق اۋداندىق 3 - باستاۋىش مەكتەپتىڭ 3 - جىلدىق 2 - كلاسىندا وقيتىن گۇلزىبا نيرسجان كۇندەگى ادەتى بويىنشا ورنىنان ەرتە تۇردى. ساعات 7دەن 30 مينۋت وتكەندە، ول ءالى ۇيىقتاپ جاتقان ءىنىسى ءمۇزاپار نيرسجاندى وياتتى. ”ءىنىم، ءىنىم، تەز تۇر، بۇگىن دۇيسەنبى، ءبىز مەكتەپكە ەرتەرەك بارىپ، تۋ شىعارۋ سالتىنا قاتىناسۋىمىز كەرەك“. ءمۇزاپار نيرسجان دا اپەكەسى وقيتىن باستاۋىش مەكتەپتىڭ 1 - جىلدىعىنىڭ وقۋشىسى.
قىستاقتا باستاۋىش مەكتەپ جوق بولعاندىقتان، تاشساي قىستاعىنىڭ بالالارى 20 كيلومەتر شالعايداعى ۋاششەر قالاشىعىنداعى چارقىلىق اۋداندىق 3 - باستاۋىش مەكتەپكە بارىپ وقيدى. بالالاردىڭ مەكتەپكە بارىپ - كەلۋدەگى قاتىناس ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن، 2016 - جىلى 3 - ايدا چارقىلىق اۋدانى وزدەرى قارجى جيناپ مەكتەپ اۆتوبۋزىن ساتىپ الىپ، كۇن سايىن بالالاردى مەكتەپكە اپارىپ - الىپ كەلىپ تۇردى.
تاڭعى استارىن ىشكەن سوڭ، اپەكە - ءىنى ەكەۋى قول ۇستاسىپ ۇيدەن شىعىپ ەدى، شەشەسى تۇراگۇل تۇرسىن دا ارتتارىنان ىلەسە شىقتى. ساعات 8دەن 20 مينۋت وتكەندە، سارى ءتۇستى مەكتەپ اۆتوبۋزى قىستاق تۇرعىندار كوميتەتىنىڭ الدىندا دايىن تۇردى. 30دان ارتىق بالا ىركەس - تىركەس جەتىپ، رەتتى قاتارعا ءتىزىلىپ اۆتوبۋزعا شىققان سوڭ، شوفەردىڭ قاسىندا تىزىمگە الدىرىپ، ونان سوڭ ءنومىر بەلگىلەنگەن ورىنعا وتىردى... بالالار 10 مينۋتقا جەتپەي - اق جايعاسىپ بولدى. ”حاۋىپسىزدىك بەلدىگىن تاعىپ الىڭدار، جولعا شىعامىز!“. شوفەر قاداعالاپ بولعان سوڭ، مەكتەپ اۆتوبۋزى باياۋ قوزعالىپ قسىتاقتان شىقتى. جۇزدەرىنەن قۋانىش لەبى ەسكەن بالالار اتتاندىرىپ سالعان اتا - انالارىمەن قول بۇلعاپ قوشتاستى.
اۆتوبۋزدىڭ بىرتە - بىرتە الىستاپ بارا جاتقانىنا قاراپ تۇرعان ءبىر وتاعاسى ءسۇيىنىشىن ءبىلدىرىپ بىلاي دەدى: ”قىستاقتا مەكتەپ اۆتوبۋزى بولعان سوڭ كوپ قولايلىلىق اكەلدى، بىزگە دە كوپ جەڭىل بولدى!“. ”ايتقانىڭ راس! ۇكىمەت بىزگە وسىنشاما كوپ كومەك كورسەتىپ، تۇرمىسىمىزدى جاقسارتتى، ەندى بالالاردى، ءسوز جوق، جاقسى تاربيەلەپ، ولاردى كوبىرەك ءبىلىم الىپ، ارمانشىل ادام بولىپ جەتىلۋىنە مۇمكىندىك جاراتۋىمىز كەرەك“، - دەدى تاعى ءبىر وتاعاسى ءسوز جالعاپ. اتا - انالار اڭگىمەلەرىن ايتا ءجۇرىپ، ۇيلەرىنە قايتا باستادى.
ۇزاق جىلدار بويى كوشپەلى تۇرمىس كەشىرگەندىكتەن، تاشساي قىستاعىنداعى تۇرعىنداردىڭ مادەنيەت ورەسى جالپى بەتتىك تومەن ەدى. الايدا، مەكتەپ اۆتوبۋزى بۇل جەردى وزگەرتە باستادى. جۇرتتىڭ ءتىپتى دە زور ءۇمىت كۇتىپ وتىرعانى قىستاقتان بوي كوتەرىپ كەلە جاتقان شىت جاڭا باستاۋىش مەكتەپ ەدى. كوپ وتپەي تاشساي قىستاعىنىڭ بالالارى ۇيلەرىنىڭ جانىنان ءبىلىم الاتىن بولادى.
ىشەر اس، كيەر كيىمنەن تارىقپاعاننان كەيىن، سالاماتتى ازىقتانۋعا ءمان بەرۋ كەرەك
تاشساي قىستاعىنىڭ كوشەسىندە جۇرسەڭىز، جول جاعالاۋىنداعى جاسىلداندىرىلعان جەرلەر جايقالىپ، جانىڭىزدى جادىراتادى. زەر سالا قاراساڭىز، جاسىلداندىرىلعان جەردىڭ اراسىنا ءتۇرلى كوكونىس ەگىلگەندىگىن كورەسىز.
”بۇلاردى ءبىز قىستاق تۇرعىندارىن شابىتتاندىرىپ ءجۇرىپ ەككىزدىك، قاراڭىزشى، جاسىلداندىرىلعان جەردەن تىس، جول شەتىندەگى بوس جەرگە دە كوكونىس ەگىلگەن“، - دەيدى تاشساي قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى لۋ جىجۇن تىلشىگە جول شەتىندەگى كوكونىس ەككەن جەردى نۇسقاپ تۇرىپ. مولشەرمەن 20 دا 30 شارشى مەتر وسى جەرگە قىزاناق، باكلاجان، شومىر قاتارلى كوكونىستەر ەگىلگەن ەكەن.
نە ءۇشىن بوس جەر شىعا قالسا بولعانى كوكونىس ەگەدى؟ مۇنداعى ماقسات قىستاق تۇرعىندارىنا كوبىرەك كوكونىس تۇتىندىرۋ ەدى.
سەبەبى، تاۋدان ءتۇسىپ وتىرىقتانعانىنا بىرنەشە جىل بولعانىمەن، ءىشىنارا قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ازىقتانۋ ادەتى ءالى وزگەرمەگەن، ەڭ ايقىن ءبىر ەرەكشەلىگى ەتتى كوپ جەپ، كوكونىستى از جەۋ سەبەبىنەن كوپتەگەن قىستاق تۇرعىندارى قانداعى ماي قۇرامى جوعارى بولۋ، قان قىسىمى جوعارى بولۋ، قانداعى قانت قۇرامى جوعارى بولۋ سياقتى ناۋقاستارعا شالدىققان.
قايتكەندە قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ازىقتانۋ ادەتىن وزگەرتىپ، ولاردىڭ جاقسى ازىقتانۋىنا كەپىلدىك ەتۋمەن بىرگە، سالاماتتىققا دا دەن قويۋعا باستاۋعا بولادى؟ بايىنعولين وبلىستىق ساۋدا ىستەرى مەكەمەسىنىڭ تاشساي قىستاعىندا تۇراتىن ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ قىزمەت اترەتىنىڭ مۇشەلەرى ۇساق ىستەردەن باستاپ ىستەپ، قىستاق تۇرعىندارىنا قورەكتىك بىلىمدەرىن قايتا - قايتا تۇسىندىرۋدەن سىرت، ءتۇرلى ورتادان پايدالانىپ قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ازىقتانۋ ادەتىن وزگەرتتى. ولارعا قۋىرماش جاساۋدى ۇيرەتىپ، قىستاق تۇرعىندارىن كوكونىستى كوبىرەك تۇتىنۋعا باستادى.
قىستاق تۇرعىندارىنىڭ كوپ كوكونىس تۇتىنۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ ءۇشىن، قىستاق تۇرعىندارىن ءتۇرلى جەردەن پايدالانىپ كوكونىس ەگۋگە شابىتتاندىردى. قازىر ءاربىر وتباسىنىڭ اۋلاسىنداعى ەگىستىك جەرىندە، ءجۇزىم قاتارلى جەمىس - جيدەكتەن تىس، تاعى ءتۇرلى كوكونىستەر ەگىلگەن. قىستاق تۇرعىندارى ەسىك الدىنداعى بوس جەر جانە جول جاعالاۋىنداعى جاسىلداندىرىلعان جەردىڭ اراسىنداعى بوس جەرگە دە امالىن تاۋىپ ءتۇرلى كوكونىس ەكتى. قىستاق تۇرعىنى تۇرسىن نيازدىڭ كوكونىس باقشاسىندا، پياز، باكلاجان، قىزاناق قاتارلى كوكونىستەر ەگىلىپتى، ”ءوز وتباسىمىزدىڭ تۇتىنۋىنا نەگىزىنەن جەتەدى“، - دەدى ول ريزالىقپەن.
تۇرعىن ءۇي جاقسارعاننان كەيىن، تازالىق ورتاسىنا ءمان بەرۋ كەرەك
5 - ايدىڭ 19 - كۇنى تال ءتۇس كەزىندە 75 جاستاعى ابىلەز اسەننىڭ ۇيىنە بارعانىمدا، ونىڭ ءۇيىنىڭ رەتتى دە تازا دارەتحاناسى ماعان تەرەڭ اسەر قالدىردى، سۋمەن شاياتىن دارەت شەلەگى، سۋ ىسىتقىش ءبارى بار، قاراپايىم دا قولايلى. ال، قىستاق تۇرعىنى تۇراگۇل تۇرسىننىڭ اس ۇيىندەگى قىزىل ءتۇستى شكاپقا اق ءتۇستى ۇستەل سايكەستىرىلىپتى، ميكرو تولقىندى وشاق، دەزينفەكسيالاۋ شكابى، ماي، ءتۇتىن سورعىش، گاز وشاق تولىق سەپتەلىپتى. ”قازىر تۇرمسىمىز، شىنىمەن، بارعان سايىن قولايلىلاسا ءتۇستى، ءبىز دە وسى زامانعى تۇرمىس كەشىرە باستادىق“، - دەيدى تۇراگۇل كۇلىمسىرەي.
اسحانا مەن دارەتحانانىڭ بارلىعى جۋىقتا عانا جاڭالانىپ سالىنعان. ەكى جىلدىڭ الدىندا بىلاي ەمەس بولاتىن.
جايلى بەيقۇت ۇيگە كوشىپ كىرگەنىمەن، تاشساي قىستاعىنداعى ءىشىنارا قىستاق تۇرعىندارى دالاعا دارەتكە وتىرۋعا داعدىلانىپ قالعان، ۇيلەرىنىڭ الدى - ارتىن ءشوپ باسىپ، قوقىر - قوقسىق تولىپ، شىبىن - شىركەي قاپتاپ جۇرەتىن، جاز كەلگەندە، ساسىق ءيىس قولقانى جارۋمەن بىرگە، ماسا دا كوبەيىپ، اۋرۋ وڭاي تارايتىن.
قىستاق تۇرعىندارىنىڭ تازالىق ادەتىن قالاي وزگەرتۋ كەرەك؟ 2018 - جىلى 5 - ايدا، چارقىلىق اۋداندىق ۇكىمەتتىڭ قولداۋىمەن، قىستاق ”اسحانانى وزگەرتۋ، دارەتحانى وزگەرتۋ“ قىزمەتىن باستادى. قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ”اسحانانى وزگەرتۋ، دارەتحانى وزگەرتۋ“ قىسىمىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن، ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ بويىنشا قىستاقتا تۇراتىن قىزمەت اترەتى، قىستاق ”ەكى كوميتەتى“ كوتەرمەگە الىپ بايلانىس جاسايتىن ورىنداردى، نەگىزگى ساتىعا تۇسكەن كادرلاردى جانە كاسىپورىنداردى ”تولىقتاما اقىنىڭ ورنىنا سيلىق بەرۋ“ ءتاسىلىن قولدانىپ كەدەي وتباسىلارىنا قۇرىلىس ماتەريالدارىن، دارەت شەلەگىن، قول جۋۋ ناۋاسىن جىلۋعا اتاۋعا بەلسەنە جۇمىلدىردى، بۇقارانىڭ ”اسحانانى وزگەرتۋ، دارەتحانى وزگەرتۋ“گە ات سالىسۋىنا قولداۋ كورسەتتى.
”بۇرىندارى جۋىنۋعا شارت - جاعداي جوق بولاتىن، قازىر ۇيىمىزگە سۋ ىسىتقىش ورناتقاننان كەيىن، كۇن سايىن جۋىناتىن جاقسى ادەت قالىپتاستىردىق“، - دەيدى قىستاق تۇرعىنى قاھارمان احمەت. ول ”اسحانانى وزگەرتۋ، دارەتحانى وزگەرتۋ“ قىزمەتىنە ءبىرىنشى بولىپ ءۇن قوسقان، وسى سەبەپتى دە ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ بويىنشا قىستاقتا تۇراتىن قىزمەت اترەتى وعان سيلىق رەتىندە 500 كيلوگرام سەمەنت بەرگەن.
قازىرگە دەيىن تاشساي قىستاعىنداعى شارۋالاردىڭ %60ى ”اسحانانى وزگەرتۋ، دارەتحانى وزگەرتۋ“ قىزمەتىن تامامدادى. 5 - ايدىڭ 21 - كۇنىنەن باستاپ، ەڭ سوڭعى 40 وتباسى دا جاڭالاۋ جۇمىسىن ىركەس - تىركەس باستايدى. قىستاقتىڭ ورتاسى بارعان سايىن جاقساردى، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ قاراستىلىق سەزىمى دە بارعان سايىن كۇشەيدى. قاھارمان اسەرلەنگەنىنەن: ”وتىرىقتانعاننان كەيىن عانا وسى ارانىڭ ناعىز ءوز ءۇيىم ەكەنىن سەزىندىم. كەيدە اۋدان قالاشىعىنا جۇمىس بىتىرگەلى بارعاندا، تۇستەن بۇرىن بارىپ، تۇستەن كەيىن قايتۋعا اسىعاتىن بولدىم، كولىكتەن تۇسە سالعانداعى ۇيگە قايتىپ كەلگەن سەزىم، شىنىمەن، كەرەمەت“، - دەدى.
