ءتىلشى رىن جياڭ
ءار كۇنى تاڭ سارىدە ورمانداعى قۇستاردىڭ سايراعانىن ەستيسىز، ۇيدە وتىرىپ سىرتقا كوز سالساڭىز جاسىل كىلەمدەي قۇلپىرعان جايلاۋدى كورەسىز، تىنىشتىققا شومعان شارۋالار شاعىن اۋلاسىندا كۇن شۋاقتايسىز، ۇيدەن شىقپاي - اق بوياۋى قانىق ۇلتتىق سالت - سانادان ءلاززات الاسىز... بۇگىنگى كۇندە، كوپتەگەن ساياحاتشى شينجياڭنىڭ جەر - جەرىندەگى وزگەشە حالىقتىق تۇسەلحاناعا قونۋدى تاڭدادى. وزگەشە حالىقتىق تۇسەلحانا شينجياڭنىڭ ساياحات كاسىبىندەگى ەڭ باۋرامدى كاسىپ كۇيىنىڭ بىرىنە اينالدى، بۇل ءار ۇلت ەگىنشى - مالشىلاردىڭ كىرىسىن ارتتىرۋمەن بىرگە، شينجياڭنىڭ ساياحاتىنا دا وزگەشە كورىك قوستى.
ۇزدىكسىز كوركەيىپ، دامۋعا قوزعاۋشى كۇش ۇستەدى
5 - ايدىڭ 20 - كۇنى تۇستە موري قازاق اۆتونوميالى اۋدانى يگەنبۇلاق اۋىلى سايزىگۋ قىستاعىنىڭ تۇرعىنى جاڭ دىميڭ مەن ايەلى ەكەۋى تاماق جاساۋمەن قاربالاس بولدى − ۇرىمجىدەن وسى اراعا قونۋعا كەلگەن بىرنەشە ساياحاتشى جەرگىلىكتى ەرەكشە تاعامداردى بۇيرىتقاندىقتان، ەرلى - زايىپتى تاڭ اتپاستان قاربالاس بولىپ كەتكەن ەدى.
2015 - جىلدان باستاپ، جاڭ دىميڭ مەن ايەلى قىستاقتان قوناقحانا اشادى. قازىر قوناقحانادا 9 ولشەمدى بولمە، 4 ۇلكەن ساكىلى ءۇي بار، ءبىر جولدا 40 − 50 ساياحاتشىنى كۇتە الادى. ”ءبىز قىستاقتا الدىمەن قوناقحانا اشقان وتباسى، قازىر قىستاقتا 10 نەشە حالىقتىق تۇسەلحانا بار“، - دەدى جاڭ دىميڭ.
قازىر سايزىگۋ قىستاعى سياقتى حالىقتىق تۇسەلحانانى بار كۇشپەن دامىتقان قىستاقتار از ەمەس. سانجى حۇيزۋ اۆتونوميالى وبلىستىق مادەنيەت - دەنە تاربيە، راديو - تەلەۆيزيا جانە ساياحات مەكەمەسى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ شۋجيى جاڭ زىبين بىلاي دەپ تانىستىردى: جۋىق جىلداردان بەرى، سانجى وبلىسى تۇتاس وڭىرلىك ساياحات، اۋىل - قىستاق ساياحاتى، سەيىل - سەرۋەن ساياحاتى سياقتىلاردى بار كۇشپەن دامىتىپ، حالىقتىق تۇسەلحانانىڭ دامۋىنا تاماشا شارت - جاعداي ازىرلەدى، بۇل جەردەگى حالىقتىق تۇسەلحانا 500دەن اسادى، شالعايداعى كوپتەگەن قىستاقتاعى ەگىنشى - مالشى حالىقتىق تۇسەلحانا اشىپ، ساياحاتتان كىرىس كىرگىزە باستادى. سانجى وبلىسى بىلتىردان باستاپ 7 اۋدان - قالاداعى 10 اۋىل - قالاشىقتىڭ 18 قىستاعىنا ءتۇيىندى ورنالاستىرۋ جاساپ، حالىقتىق تۇسەلحانا كاسىبىن دامىتتى.
شينجياڭنىڭ ساياحات كاسىبىنىڭ تەز قارقىنمەن دامۋىنا ىلەسە، شينجياڭنىڭ ءىشى - سىرتىنان كەلگەن ساياحاتشىلاردىڭ سانى ارتىپ، ساياحاتتىڭ قاۋىرت مەزگىلىندە ءتىپتى ”قونالقى تابىلماي“ قالدى.
تۇرپان قالاسى 2017 - جىلدان باستاپ حالىقتىق تۇسەلحانانى بار كۇشپەن دامىتىپ، 1000 وتباسى قوناقجايىن، شارۋالار قوناقجايىن جاڭالاپ، كەڭەيتىپ سالدى؛ التاي ايماعىندا قازىر حالىقتىق تۇسەلحانانىڭ سانى 860تان اسىپ، توسەك ورنى 10 مىڭنان استى، حالىقتىق تۇسەلحاناعا سۇيەنىپ جۇمىستانعاندار 8000 ادامنان اسىپ، قاتىستى كاسىپتەن تىكەلەي جۇمىستانعاندار 30 مىڭ ادامنان استى؛ شينجياڭدا حالىقتىق تۇسەلحانانى ەڭ ەرتە دامىتقان قاناس كورىنىس وڭىرىندە قازىر 237 حالىقتىق تۇسەلحانا بار بولىپ، قامداعان جۇمىستانۋ ورنى 1200دەن استى.
قازىرگە دەيىن ءۇرىمجى، سانجى، تۇرپان، التاي، بايىنعولين، ىلە قاتارلى جەرلەردىڭ حالىقتىق تۇسەلحاناسىنىڭ دامۋ ارىنى جاقسى بولىپ، حالىقتىق تۇسەلحانا جەرگىلىكتى ساياحاتتى دامىتۋدىڭ ماڭىزدى تىرەگىنە، ەگىنشى - مالشىلاردىڭ جۇمىستانىپ كىرىسىن ارتتىرۋىنداعى ماڭىزدى جولىنا اينالدى.
دارەجەسىن ءوسىرىپ، ورەسىن جوعارىلاتىپ، ساياحاتشىلاردىڭ كوڭىلىنەن شىقتى
تۇرپان قالاسى گاۋچاڭ رايونى جۇزىمشىلىك قالاشىعى مۇنار الەۋمەتتىك اۋماعى جىبەك جولى جاتاقحاناسىنىڭ اۋلاسىندا بايىرعى ەكولوگياداعى شيكى توپىراقتان سالىنعان قۇرىلىستار، ۇلگىسى وزگەشە جول شىراقتار، شالقالامالى ورىندىقتار كوزگە تۇسەدى؛ ۇيلەرگە كىرسەڭىز اقىسىزWiFiمەن، 24 ساعات ىستىق سۋمەن قامدايتىنىن بايقايسىز − بايىرعى ەكولوگياداعى تۇرعىندار تۇراعى مەن وسى زامانعى قاتتى بولشەكتەر ۇيلەسىمدى بىرلەستىرىلگەن.
جىبەك جولى جاتاقحاناسى تۇرپان قالالىق مادەنيەت - ساياحات تاراۋى باعالاپ شىققان ”التىن تۇسەلحانا دارەجەلى“ حالىقتىق تۇسەلحانا. ”التىن تۇسەلحانا“، ”كۇمىس تۇسەلحانا“ دەپ باعالاۋ جەرگىلىكتى حالىقتىق تۇسەلحانانى جۇيەگە ءتۇسىرۋدىڭ، ولشەمدەندىرۋدىڭ بەلگىلەرىنىڭ ءبىرى.
2017 - جىلى 9 - ايدا بۇرىنعى مەملەكەت ساياحات مەكەمەسىنىڭ تاراتقان «ساياحاتتىق حالىقتىق تۇسەلحانانىڭ نەگىزگى تالابى جانە باعالاۋى»ندا تۇڭعىش رەت حالىقتىق تۇسەلحاناعا انىقتاما جاسادى. شينجياڭداعى كەيبىر حالىقتىق تۇسەلحانانى ەڭ ەرتە دامىتقان ايماق، وبلىس، قالالار دا ارت - ارتىنان قاتىستى ولشەمدەردى جاساي باستادى.
”جۋىق جىلداردان بەرى، التاي حالىقتىق تۇسەلحانانى باسقارۋ ولشەمىن ۇزدىكسىز كەمەلدەندىرىپ، حالىقتىق تۇسەلحانا بەلگىلەرىن بىرلىككە كەلتىرىپ جانە قىزمەت وتەۋدى جۇيەلىلەندىرىپ، حالىقتىق تۇسەلحانانى باسقارۋ مەن قىزمەت وتەۋ ساپاسىن جوعارىلاتتى. جەرگىلىكتى ورىن ’التىن تۇسەلحانا‘، ’كۇمىس تۇسەلحانا‘بولىپ باعالانعان حالىقتىق تۇسەلحاناعا ءبىر جولدا 300 مىڭ يۋان، 200 مىڭ يۋان سيلىق بەردى؛ حالىقتىق تۇسەلحانانى جاڭالاعان، دارەجەسىن جوعارىلاتقاندارعا ءبىر جولدا 50 مىڭ يۋان سيلىق بەرىپ، ساياحاتتىق حالىقتىق تۇسەلحانانىڭ قارجى جەتىسپەۋ ماسەلەسىن اناعۇرلىم شەشتى“، - دەدى التاي ايماقتىق مادەنيەت - دەنە تاربيە - راديو - تەلەۆيزيا جانە ساياحات مەكەمەسىنىڭ باستىعى ليۋ كىچۋان تانىستىرىپ.
”سىرتى قاراپايىم بولعانىمەن، ءىشى وسىزامانداندىرىلعان“. جاڭ زىبين حالىقتىق تۇسەلحانانىڭ ولشەمىن قاراپايىم جيناقتادى. سانجى وبلىسى حالىقتىق تۇسەلحانا كاسىبىنىڭ دامۋىن جەبەۋ ءۇشىن، قاتاڭ باعالاۋ ولشەمىن بەلگىلەپ، سارا حالىقتىق تۇسەلحانا، ولشەمدى حالىقتىق تۇسەلحانا، قاراپايىم حالىقتىق تۇسەلحانا بويىنشا تاپتىشتەي تۇرگە ءبولدى، بۇل ولشەم بىلتىردان باستاپ اتقارىلدى.
”بۇل باسقارۋ تاراۋلارىنىڭ ولشەم بويىنشا جۇيەگە تۇسىرۋىنە، باسقارۋىنا ءتيىمدى، قارجى قوسۋشىلاردىڭ، حالىقتىق تۇسەلحانا كاسىبىمەن شۇعىلداناتىن ەگىنشى - مالشىلاردىڭ دا ولشەم بويىنشا مەڭگەرۋىنە، اتقارۋىنا ءتيىمدى، حالىقتىق تۇسەلحانا سىندى وسى ساياحات جاڭا كاسىبىنىڭ ۇزاق بولاشاقتىق دامۋىنا ءتيىمدى“، - دەدى جاڭ زىبين.
بىلتىر جاڭ دىميڭ 400 مىڭ يۋان قارجى شىعارىپ ءوزىنىڭ جاتاقحاناسىن اشەكەيلەگەن بولاتىن. ”قازىر كەلىپ تۇنەسەڭىز، بەينە قوناق ۇيدە جاتقانداي بولاسىز“، - دەدى ول.
ەرەكشەلىكتى كورنەكتىلەندىرىپ، حالىقتىق تۇسەلحانانىڭ باۋراۋ قۋاتىن ارتتىردى
الىستان قاراعاندا، اق باس تاۋلارمەن تۇتاسىپ جاتقانداي كورىنەدى؛ جاقىننان قۇلاق تۇرسەڭىز، قاراعايدىڭ سۋىلى ەستىلەدى. قابا اۋدانى تەرەكتى اۋىلى اققابا قستاعىنداعى اققابا ارتقى كوشەسىندەگى شاعىن اۋلادا ساياحاتشىلار دارقان تابيعات قۇشاعىنداعى كوركەم تۇرمىستان ءلاززات الا الادى.
بۇگىنگى كۇنى قىزمەت وتەۋ قۇرىلعىلارىن جانە ولشەمدى جوعارىلاتۋمەن قاتار، جەر - جەر حالىقتىق تۇسەلحانا قۇرىلىسىن دا جەر جاعدايىنا ۇيلەستىرىپ، دامۋ ەرەكشەلىگىن كورنەكتىلەندىردى.
قاناس كورىنىس ءوڭىرى حالىقتىق تۇسەلحانا قۇرىلىسىندا قاناستىڭ تابيعي ەكولوگيالىق باسىمدىعىن كورنەكتىلەندىرۋدى جانە ءداستۇرلى بايىرعى قىستاقتاردى قورعاۋدى باسا دارىپتەپ، كورىنىس وڭىرىندەگى ءداستۇرلى بايىرعى قىستاقتاردىڭ تاريحي بەت - بەينەسىن قورعاپ، قۇرىلىس ۇلگىسىن ساياحاتقا ارنالعان حالىقتىق تۇسەلحانالاردى دامىتۋدىڭ العى شارتى جانە نەگىزى ەتىپ، اعاش ۇيلەردى ساقتاپ قالۋ، كوبەيتپەۋ، سارا تۇسەلحانا سالۋ پرينسيبى بويىنشا قۇرىلىستاردى اشەكەيلەۋ، ماتەريال تاسۋ، قۇرىلىس جۇرگىزۋ ىستەرىن تەكسەرۋ - باقىلاۋدى كۇشەيتىپ، اعاش قورشاۋدى، قاقپالاردى، شارباق جولداردى دەر كەزىندە جوندەپ، ۇيلەردىڭ توبەلەرىندەگى ءتۇستى قاڭىلتىرلاردى الىپ تاستاپ، اعاش توبەلەرىن قايتا قالپىنا كەلتىرىپ، تاقىر جەرلەردى ساندەپ، جاسىلداندىرىپ، حالىقتىق تۇسەلحانالاردى قاناستىڭ كوز تارتاتىن كوركەم تابيعات كورىنىسىمەن توعىستىرۋعا قۇلشىندى.
مادەنيەت پەن ۇلتتىق سالت - سانا شينجياڭنىڭ جەر - جەردەگى حالىقتىق تۇسەلحانالارىنىڭ قولىنداعى ”ەرەكشە كوزىرى“نە اينالدى.
سايزىگوۋ قىستاعىمەن ىرگەلەس يگەنبۇلاق اۋىلى يۋەلياڭدي قىستاعىندا ءبىرشاما كەمەلدى ءداستۇرلى قىستاق جانە ءداستۇرلى ۇلتتىق سالت - سانا ساقتالىپ، ”جۇڭگو ءداستۇرلى قىستاق“ تىزىمدىگىنە ەنگىزىلدى ءارى ”جۇڭگوداعى كورىكتى سەيىل - سەرۋەن اۋىل - قىستاعى“ اتاندى، حالىقتىق تۇسەلحانا سياقتى ساياحات جاڭا كاسىبىنىڭ دامۋى دا جاقسى بولدى.
”وسى ارادا ءاربىر اۋلا اۋلا يەلەرىنىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىستاعى جايلى تۇراعىنا اينالدى، حالىقتىق تۇسەلحانالاردىڭ قوناق بولمەلەرى بۇقارالاردىڭ ۇيىمەن ىرگەلەس بولعاندىقتان، ساياحاتشىلار جاقىن ارالىقتا تۇرۋمەن قاتار، جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ تۇرمىسىن دا جاقىن ارالىقتان سەزىنەتىن بولدى“، - دەپ تانىستىردى اققابا ارتقى كوشە شاعىن اۋلاسى شينجياڭ چۋانيۇي سىشياڭ حالىقارالىق ساياحات سەرىكتەستىگىنىڭ جاۋاپتىسى جىڭ حاۋ. 2018 - جىلى 5 - ايدا وسى ساياحات سەرىكتەستىگى قىستاق تۇرعىندارىنان 6 اۋلانى مايعا الىپ، حالىقتىق تۇسەلحانا قۇرعان، 4 اي عانا تيجارات جۇرگىزىپ، 2400دەن استام ساياحاتشى قابىلداعان.
