بالا ءتىلى جاي شىقسا نەمەسەءتىلى انىق بولماسا، بالانىڭ قوعامدىق قارىم-قاتىناسىنا، پسيحولوگيالىق اقاۋسىزدىعىنا، ءبىلىم، قابىلەتىن وسىرۋىنە، سونداي-اق كاسىپتە دامۋىنا اۋىر دارەجەدە ىقپال جەتكىزەدى، سوندىقتان، اتا-انا بالانىڭ ءتىلى جاي شىققان جاعدايعا نازار اۋدارعانى ءجون.
بىرىنشىدەن، قانداي فاكتور بالانىڭ ءسوز سويلەۋىنە ىقپال كورسەتەدى؟
1. ەستۋ قابىلەتىنىڭ كەدەرگىگە ۇشىراۋى: ەستۋ مۇشەلەرىنىڭ ماسەلەسى.
2. اقىل-وي جەتىلۋىنىڭ كەدەرگىگە ۇشىراۋى: تانىمدىق ءتۇسىنۋ قابىلەتى، تىلدىك ءتۇسىنۋ قابىلەتى تومەن بولۋ.
3. ءسوز سويلەۋگە قاتىساتىن مۇشەلەردىڭ جەتىلۋ بارىسىندا كەدەرگىگە ۇشىراۋى: ەرىن، تاڭداي جىرىعى قاتارلىلار.
4. تىلدىك ورتا: بالامەن تىم از قارىم-قاتىناس جاساۋ، وتباسىنداعىلاردىڭ تۇرلىشە جەرلىك تىلدە سويلەۋى.
5. پسيحولوگيالىق سەبەپ: اتا-انانىڭ بالانى ۇنەمى جازعىرۋى.
6. قارىم-قاتىناس ءتاسىلى: اتا-انالاردىڭ بالاسىمەن سويلەسكەندە وتە تەز سويلەۋى نەمەسە ولار تۇسىنبە بەرمەيتىن سوزدەردى سويلەۋى.
ەكىنشىدەن، بالا ءتىلىنىڭ جاي شىعۋىنداعى بەلگىلەر قايسىلار؟
6 ايدا: كۇلمەيدى، داۋىسىن كوتەرىپ ايعايلاي المايدى.
10 ايدا: اتىن بىلمەيدى، شاقىرسا ەلەمەيدى.
ءبىر جاستا: قاراپايىم ارەكەتتەردى ورىنداي المايدى، ”اكە“ ”شەشە“ دەپ شاقىرا المايدى، ءوز قاجەتىن بەينەلەي المايدى.
15 ايدا: كۇندەلىكتى تۇرمىستا قولدانىپ جۇرگەن قاراپايىم سوزدەردى تۇسىنبەيدى، مىسالى ”بولمايدى“، ”ساۋ بولىڭىز“قاتارلى كۇندەلىكتى تۇرمىستاعى ايتا الاتىن ءسوزى 3 كە جەتپەيدى.
ءبىر جارىم جاستا: سويلەي الاتىن ءسوزى تىم از، اۋەلى 6 عا جەتپەيدى، زاتتاردى كورسەتە المايدى.
ەكى جاستا: سوزدەردى قۇراي المايدى، كۇندەلىكتى تۇتىنۋ بۇيىمدارىن بىلمەيدى، مىسالى، ءتىس شوتكىسىنىڭ رولىن بىلمەيدى، ارەكەت، سوزگە ەلىكتەمەيدى، دەنە مۇشەلەرىن كورسەتە المايدى.
ەكى جارىم جاستا: وتباسىنداعىلار بالانىڭ نە دەمەكشى بولعانىن تۇسىنە المايدى، قىسقا سويلەمدەردى ايتا المايدى، ايتپاقشى ويىن بىلدىرە المايدى.
3 جاستا: ءسوز تىركەستەرى مەن سويلەمدەردى ايتا المايدى، قىسقا دا نۇسقا بۇيرىقتى سويلەمدەردى تۇسىنبەيدى، باسقا بالالارمەن قارىم-قاتىناس جاساي المايدى.
3 جارىم جاستا: تولىق ءبىر سويلەمنىڭ ماعىناسىن بەينەلەي المايدى، مىسالى، ويىنشىقتى الماقشى بولسا، تەك ”الامىن“ دەگەندى عانا ايتا الادى.
4 جاستا: ءسوزى انىق بولمايدى، باسقالار ونىڭ نە ايتپاقشى بولعانىن تۇسىنە المايدى.
ۇشىنشىدەن، بالادا جوعارىداعىداي احۋال بايقالعاندا، نە ىستەۋ كەرەك؟
مۇندايدا، اتا-انالار بالانى ەرتەرەك ءتىل جەتىلىمى جونىندەگى تەكسەرۋلەردى ىستەتۋى كەرەك (اقىل-وي سىناعى، ءتىل جەتىلۋىن باعالاۋ، ەستۋ قابىلەتى سىناعى قاتارلىلار) بالا ءتىلىنىڭ جەتىلۋ جاعدايىن، سونداي-اق، ىقپال كورسەتىپ وتىرعان فاكتورلاردى ءبىلۋ كەرەك. كاسىپتىك قىزمەتكەرلەر بالانىڭ ءوسىپ-جەتىلۋىنىڭ ناقتى احۋالى مەن سىناق ناتيجەسىنە نەگىزدەلىپ، جاتتىعۋ جوباسىن جاسايدى جانە اتا-انالاردىڭ قاي جاقتاردان جەتەكشىلىك ەتۋى كەرەكتىگىن تۇسىندىرەدى.
تورتىنشىدەن وتباسىنداعىلار قاي جاقتاردان كۇش شىعارۋى ءتيىس؟
1. تاربيەنى كۇشەيتۋ: بالانىڭ تانىم، سويلەۋ قابىلەتىن جەتىلدىرۋگە ءمان بەرۋ.
2. كۇندەلىكتى تۇرمىس بارىسىندا بالامەن كوپ قارىم-قاتىناس جاساۋ، بالانى سويلەۋگە ىنتالاندىرۋ، ىرىقتى بولۋعا جەبەۋ.
3. بالانىڭ ازىقتانۋىنا ءمان بەرۋ: بالانىڭ ءوسىپ-جەتىلۋ بارىسىنا قاراي قوسىمشا تاعام بەرۋ، شايناۋ ارەكەتى ارقىلى اۋىز قۋىسىنداعى بۇلشىق ەتتەردىڭ يكەمدىلىگىن ارتتىرۋىنا كوڭىل ءبولۋ قاجەت.