تيانشان تورى
تيانشان تورى   ›   ۇيرەنۋ   ›   شولۋ

”ءار الاپتان باتىر قايتتى جامىلا ىمىرت ءتۇتىنىن“

− ”بۇگىنگى جۇڭگو“ جەلىلەس شولۋى (6)

شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى تۋ حۇڭجاڭ، ۋ جيڭ، شى يۇيسىن، لي دايشياڭ

  ”ۇرىسۋدى قالامايمىز، ۇرىسۋدان قورىقپايمىز، قاجەتتى كەزدە ۇرىسپاۋعا شاراسىزبىز“. ءبىراز ۋاقىتتان بەرى امەريكا قۇراما شتاتتارى جاقتىڭ زورەكەرلىك جۇرگىزۋى جۇڭگو - امەريكا قۇراما شتاتتارى ەكونوميكا - ساۋدا قاجالىسىنىڭ ۇزدىكسىز ءورشۋىن كەلتىرىپ شىعاردى. حاۋىپ - قاتەر، سىن - سايىس الدىندا، ءبىر ميلليارد 400 ميلليونعا تاياۋ جۇڭگو حالقى ءبىر تىلەكپەن ىنتىماقتاسىپ، قايراتتانا ەكپىندەي ىلگەرىلەپ، جەڭىمپاز قۇدىرەتتى كۇش تۋىنداتتى.

  حالىق − ناعىز قاھارمان. بۇگىنگى جۇڭگودا سان ميلليونداعان حالىق وتانعا سۇيىسپەنشىلىگىن مازداتىپ، كۇرەس جاساۋ كۇش - قۋاتىن ۇيىستىرىپ، جۇڭگو ارمانىن جۇزەگە اسىرۋ جولىندا قۇلشىنا كۇرەس جاساپ وتىر. جۇڭگونىڭ بايتاق دالاسىنا كوز جىبەرسەك، ”ءار الاپتان باتىر قايتتى جامىلا ىمىرت ءتۇتىنىن“ ايبىندى كورىنىسى مەن مۇندالايدى.

جۇڭگو حالقىنىڭ جۇرەگىنە تەرەڭ تامىر تارتقان وتانشىلدىق ىنتا ءبىزدىڭ قيىنشىلىقتاردان، كەدەرگىلەردەن اتتاپ وتەتىن كۇش قاينارىمىز

  بىرنەشە كۇننىڭ الدىندا، ساقا قاھارمان جاڭ فۋچيڭنىڭ ىزگى ىستەرى ينتەرنەتتە كەڭ تارالدى. جاڭا جۇڭگو 70 جىلدىق بوران - شاشىندى باستان كەشىردى، سان قاتەردى سىرىپ وتكەن اتويشى قوسىننىڭ مۇشەسىنەن شەكاراداعى تاۋلى قالانىڭ قاراپايىم كادرى بولۋعا دەيىن، جاڭ فۋچيڭنىڭ قىزمەت ورنىندا، سالاۋاتىندا توقتاۋسىز وزگەرىس بولعانىمەن، ونىڭ وتانعا دەگەن رياسىز جۇرەگى باستان - اياق وزگەرمەدى.

  كوپتىڭ قامىن ويلاپ، وتان ءۇشىن شىن نيەتپەن ۇلەس قوستى. جاڭا داۋىردەگى جۇڭگونىڭ بايتاق دالاسىندا قاھارماندار مولىنان شىقتى.

  حۋاڭ دانيان شەتەلدىڭ ەرەكشە مول مامىلەسىن تاستاپ، باتىل تۇردە ەلگە ورالىپ، ەلىمىزدەگى وزىق تەحنيكانىڭ بوستىعىن تولتىرۋعا ءومىر بويى ەڭبەك ەتتى.

  جۇڭ ياڭ ءومىرىنىڭ سوڭعى 16 جىلىندا ءۇستىرتتى ارالاپ، 40 ميلليون تۇقىم ”قازىناسىن“ جيناپ، جۇڭگونىڭ بىرتىندەپ جەتىلۋ بيولوگيا عىلىمى سالاسىندا جاپونيامەن، ەۆروپامەن، امەريكا قۇراما شتاتتارىمەن شىقتىعى تەڭ تۇرۋىنا مۇمكىندىك جاسادى.

  ۋاڭ جيساي سۋ، ەلەكتر جوق، وسىمدىكتىڭ ءوسۋىنىڭ ءوزى قيىنعا تۇسەتىن وقشاۋ ارالدا 32 جىل تاپجىلماي تۇرىپ، ەڭ جالىندى جاستىق ورالىن بۇكىلدەي وتاننىڭ تەڭىز قورعانىسى ىستەرىنە ارنادى...

  ءار جولى مەملەكەت ۇندەۋ شىعارعاندا، ىستىق ىنتا قاشاندا جالىندادى.

  38 جىلدىڭ الدىندا جۇڭگو ەرلەر ۆولەيبول كومانداسى تۇڭعىش رەت ازيادان وزا شىقتى، جۇڭگو ايەلدەر ۆولەيبول كومانداسى تۇڭعىش رەت دۇنيە جۇزىلىك اعا جۇلدەگەرلىك مىنبەسىنە كوتەرىلدى، ”ىنتىماقتاسىپ، جۇڭحۋانى كوركەيتەيىك“ ۇندەۋى قۇلپىرعان مەكتەپ اۋلاسىنان بۇكىل جۇڭگونىڭ بايتاق دالاسىنا تارالدى.

  وتاندى ءسۇيۋ جالىنداعان الاۋ سياقتى ءبىزدى ەلىمىز قيىنشىلىق قىسپاعىندا قالعان ساتتە، شەتەل شاپقىنشىلىعى مەن ەزگىسىنە قارسى تۇرىپ، سوعىس تۇتەگىندە ۇلت تاۋەلسىزدىگىن جۇزەگە اسىرۋعا ىنتالاندىردى.

  وتانعا ۇلەس قوسۋ باستان - اياق اسقاق جەلبىرەگەن تۋ سياقتى ءبىزدىڭ نەشە ون جىلدا دامىعان ەلدەر نەشە ءجۇز جىلدا باسىپ وتكەن وسىزامانداندىرۋ بارىسىن ورىنداۋىمىزعا، زور وزگەرىس تۋدىرعان ادامزات كەرەمەتىن جاراتۋىمىزعا، الەمدى سۇيىندىرگەن كۇرەس جاساۋ داستانىن جازۋىمىزعا ءجون سىلتەدى.

  ەلدى قۇدىرەتتەندىرۋ ماڭگى سونبەيتىن ارمان، ول ءبىزدى پرينسيپ جانە تومەن شەك الدىندا اعاتتىق وتكىزبەۋىمىزگە، قىسىم مەن كەدەرگى الدىندا استە شەگىنشەكتەمەۋىمىزگە ىنتالاندىردى.

  قۇربان بەرۋ بولعانى ءۇشىن ەرلىك جىگەر تاسقىنداپ، جارلىق شاشتىق اي مەن كۇنگە جاڭا الەم اش دەپ ناق.

  ەڭسە كوتەرۋدەن بايۋعا، ونان قۇدىرەتتەنۋگە دەيىن، حالىق − كەرەمەتتەردى جاساۋشى، تاريحتىڭ ەستەلىككە الۋشىسى، وسى ۇلى ەلدى اسقاق تۇرعىزعان ناعىز قاھارمان!

  وتانعا ۇلەس قوسۋ ەركىن ساۋلەلەندىرگەن، ەلدى قۇدىرەتتەندىرۋ ارەكەتىنە ات سالىسقان ءاربىر ادامنىڭ بارلىعى وتاننىڭ اتى - زاتىنا ساي ”ناعىز قاھارماندارى“، بارلىعى جاڭا داۋىرگە ۇلەس قوسقان باس كەيىپكەرلەر.

جۇڭگو حالقىنىڭ جۇدىرىقتاي جۇمىلعان ىنتىماق كۇشى ءبىزدىڭ حاۋىپ - قاتەرگە، سىن - سايىسقا توتەپ بەرەتىن بەرىك قورعانىمىز

  جاز باسى، ۋىنچۋان اۋدانى ميانسى قالاشىعى شينرۇي شيە ەگىنشىلىك كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ ولشەمدەنگەن جەمىس باقشاسى جەمىس ءۇزۋ قاربالاستىعىنا ءتۇستى. ەلەكتروندىق ساۋدا تۇعىرىنا جانە وسى زامانعى زات اينالىمىنا سۇيەنۋ ارقىلى تۇتاس اۋدانداعى 27 مىڭ مۋ جەرگە ەگىلگەن ءتاتتى شيەنىڭ جەمىسى 24 ساعاتتا بۇكىل ەلدەگى 1 - ساناتتاعى قالالارعا ساتىلدى.

  وتكەن ۋاقىتقا قايىرىلا قاراساق، 2008 - جىلى 5 - ايدا بۇل ارادا ەرەكشە اۋىر جەر سىلكىنىسى تۋىلىپ، بار الاپ كۇيزەلىسكە ۇشىراعان - دى.

  اسكەري ءبولىمنىڭ كوماندير - جاۋىنگەرلەرى ءتۇن بويى كومەككە شىقتى، پارتيالى كادرلار الدا اتويلاپ ءجۇردى، قارجى نىسانى ساياساتى ەرەكشە قولداۋ كورسەتتى، تۇتاس قوعامنىڭ مەيىر جەتكىرۋ جىلۋى ۇزدىكسىز قۇيىلىپ جاتتى... بۇل ءبىر جاق قيىنشىلىققا ۇشىراسا، جان - جاقتان كومەك كورسەتۋدەي اسەرلى كورىنىستىڭ كۋاسى، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ جالپى جۇرتتى اسەرلەندىرگەن ىنتىماق كۇشىنىڭ وشپەس ەستەلىگى بولىپ تابىلادى.

  بىرلىك قامالىن ورناتۋدىڭ نە ەكەندىگىن جۇڭگو حالقىنان ارمان تۇسىنەتىن ەشكىم بولماسا كەرەك.

  ازۋلى ەلدەر شاپقىنشىلىق جاساپ، بار الاپتا تەنتىرەگەن، كۇيزەلىسكە ۇشىراعان جۇرتشىلىق... ءبىز بۇرىن قايىسپاي - قايتپاي: ”قوزعال! قۇل بولعىسى كەلمەگەن جان! جان تانىمىزبەن سوعايىق جاڭا ۇلى قورعان“ دەپ جىرلاعان بولاتىنبىز.

  دۇلەي تاسقىن ءجۇردى، سارس كەلدى... ءبىز كەزىندە جىلاي دا ءجۇرىپ كۇلدىك، تالاي بوران - شاشىندى باستان كەشىرىپ، تالاي اسۋلاردان وتتىك.

  بۇگىنگى جۇڭگو جەڭىستەن - جەڭىستەرگە قول جەتكىزىپ، تالاي كەرەمەتتەردى جاراتتى، مۇندا پارتيا مەن حالىقتىڭ باستان - اياق بىرگە ويلاۋىنا، بىرگە ىستەۋىنە، بۇكىل ەلدەگى ءار ۇلت حالقىنىڭ ءبىر نيەتپەن ۇندەسىپ، ءبىر - بىرىنە قارايلاسۋىنا ارقا سۇيەدى.

  ەشقانداي كۇش جۇڭگو حالقىنىڭ ارماندى جۇزەگە اسىرۋ قادامىن توسا المايدى. جۇڭگو ارمانى زاۆود، كاسىپورىنداردىڭ سەحتارىندا، عىلىم - تەحنيكا قىزمەتكەرلەرىنىڭ تاجىريبەحانالارىندا، ”ءىرى ەل شەبەرلەرى“ توككەن تەر مونشاقتارىندا، ىزدەنگىش زيالىلاردىڭ كىتاپ وقىعان اسقاق ۇندەرىندە ساقتالعان...

  بۇگىنگى جۇڭگودا 900 ميلليونعا جۋىق ەڭبەككۇش، جوعارى ءبىلىم العان نەمەسە ماماندىق شەبەرلىككە يە 170 ميلليون دارىندى، 100 ميلليوننان استام بازار تۇلعاسى، الەمدەگى ەڭ ۇلكەن كولەمدەگى ورتاشا اۋقاتتى قاۋىم شوعىرى نەگىزى مىعىم ”دۇنيە ءجۇزى زاۆودى“ بولۋمەن بىرگە، ساۋدا ورايى شەكسىز ”دۇنيە ءجۇزى بازارى“ دا.

  امەريكا قۇراما شتاتتارى - جۇڭگو ساۋدا كوميتەتىنىڭ تەكسەرۋىندە كورسەتىلۋىنشە، %90تى ۇستايتىن امەريكا قۇراما شتاتتارى قارجىلاندىرعان كاسىپورىن جۇڭگو ەڭ ماڭىزدى ءبىر بازار دەپ قاراعان، %95تى ۇستايتىن امەريكا قۇراما شتاتتارى قارجىلاندىرعان كاسىپورىن جۇڭگوعا قارجى قوسۋدى ساقتايتىندىعىن نەمەسە ارتتىراتىندىعىن بىلدىرگەن؛ جاپونيا ساۋدانى گۇلدەندىرۋ قۇرىلىمىنىڭ مالىمەتىندە كورسەتىلۋىنشە، جاپونيا كاسىپورىندارىنىڭ سىرتقا ەكسپورت ەتۋ، قارجى قوسۋ، شەكارا اتتاعان ەلەكتروندىق ساۋدا ستراتەگياسىندا جۇڭگو بازارى تۇگەلدەي ءبىرىنشى ورىندا ەكەن...

جۇڭگو حالقىنىڭ اسقاق كۇرەس جاساۋ كۇيى ايبىندى ۇلى ىستەردى جۇزەگە اسىرۋداعى سەنىم قاينارىمىز

  2019 - جىلى 5 - ايدىڭ 7 - كۇنى ەڭ سوڭعى ەكى كەدەي اۋدان يانچۋان مەن يچۋاننىڭ كەدەيلىك قالپاعىن الىپ تاستاۋىنا ىلەسە، يان - ان تاقىر كەدەيلىككە قوش ايتتى.

  امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ ءتىلشىسى ەدگار سنوۋ «باتىسقا ساپار بايانىندا» وسى ارانى ”مەن جۇڭگودان كورگەن ەڭ كەدەي وڭىرلەردىڭ ءبىرى“ دەپ بايانداعان بولاتىن.

  ”ءوزىڭ ىسكە كىرىسسەڭ، كيىم مەن تاماقتان تارىقپايسىڭ“ − يان - انداعى زور ءوندىرىس قوزعالىسىنىڭ ەسكەرتكىشىندەگى بۇل ءسوز تىنباي ءوزىن قۇدىرەتتەندىرۋ سىندى جۇڭحۋا ۇلتى رۋحىن ءتۇسىندىرىپ تۇر.

  جياڭشي گانجوۋدىڭ يۇيدۋ وزەنى بويى. 85 جىلدىڭ الدىندا ورتالىق قىزىل ارميا وسى جەردە 10 مىڭ ليلىق ۇزاق جورىقتىڭ العاشقى قادامىن باستى؛ قازىر مول سيرەك جەر ەلەمەنتتەرى بايلىعىنا يە بۇل قىزىل ءوڭىر جۇرت نازارىن وزىنە بارىنشا بۇردى.

  ”10 جىلدان استام ۋاقىت ىزدەنىس جاساۋ، جاڭالىق اشۋ ارقىلى ءبىز جاڭا ۇرپاق ەكولوگيالىق ورتانى قورعايتىن تەحنولوگيانى قولدانىپ سيرەك جەر ەلەمەنتتەرى قاتتى ماگنيتتى ماتەريالدىڭ جىلدىق ءونىم مولشەرىن 7000 توننادان اسىرۋعا مۇمكىندىك جاساپ، جاڭا ەنەرگيا مەن ەنەرگيانى ۇنەمدەپ، قورشاعان ورتانى قورعاۋ سالاسىنداعى وزەكتى قولدانىلاتىن ماتەريالمەن قامدايتىن وزىق قامداۋشىعا اينالدىق“، - دەدى جياڭشي جينلي تۇراقتى ماگنيت عىلىم - تەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ جاۋاپتىسى.

  ”جۇڭگونىڭ جاسامپازدىق تابىستارى ەشكىمنەن ۇرلاپ الۋدان، ەشكىمنەن تارتىپ الۋدان كەلگەن ەمەس، ونى جۇڭگولىقتار تاباندى ەڭبەگىمەن جاساپ شىققان“، - دەدى مەملەكەتتىك ءبىلىم مەنشىگى ۇقىعى مەكەمەسى قورعاۋ، سايكەستىرۋ مەڭگەرمەسىنىڭ باستىعى جاڭ جىچىڭ.

  ”دۇڭفاڭحۇڭ“نان دۇنيە جۇزىنە شارىقتاپ ”موزى“ اتتى جاساندى جەر سەرىگىنىڭ اسپانعا سامعاۋىنا دەيىن، ”فۋشيڭ“ اتتى جۇردەك پويەزدىڭ جەلدەي ەسۋىنەن C919 ءىرى ۇشاعىنىڭ اسپاندا سامعاۋىنا دەيىن، بەيدوۋ جۇيەسىنىڭ دۇنيە جۇزىنە قىزمەت وتەۋىنەن، ”ەكى بومبا، ءبىر سەرىك“تىڭ دۇنيەگە كەلۋىنەن ”چاڭى − 4“تىڭ دۇنيە جۇزىندە تۇڭعىش رەت ايدىڭ ارعى بەتىنىڭ كەسكىنىن جولداۋىنا دەيىن... جاڭا جۇڭگونىڭ عىلىم - تەحنيكالىق دامۋ تاريحى − وركەندەپ كەلە جاتقان ءبىر مەملەكەتتىڭ تىنباي ءوزىن قۇدىرەتتەندىرۋ كۇرەس تاريحى.

  تاۋدى جارىپ جول سالدى، سۋدى كەسىپ كوپىر سالدى. رەفورما جاساۋدىڭ، ەسىك اشۋدىڭ 40 جىلىندا شىڭدالىپ شىت جاڭا تۇلەگەن جۇڭگو ءتيىمسىز جاعدايدا دا جوعارى ساپالى دامۋدىڭ سىمباتىن ۇزدىكسىز اسقاقتاتتى.

  كولەمدى بولات - تەمىر كاسىپورنى جيڭيە توبىنا قاراستى زىڭساي جاساۋ عىلىم - تەحنيكا سەرىكتەستگىنە بارساڭىز، ءداستۇرلى بولات زاۆودتارىندا ۇنەمى كەزدەسەتىن ءوندىرىس بەينەسىن كەزدەستىرمەيسىز، ۇلكەن سەحتىڭ ىشىندە زەردەلىلەنگەن جابدىقتارىن نەبارى بىرنەشە جۇمىسشى عانا باسقارىپ ەرەكشە ۇساق مەتال ۇنتاعىن وندىرۋدە.

  ”2 كيلوگرام ۇنتاقتىڭ قۇنى ءبىر توننا بولاتپەن بارابار“. جيڭيە توبىنىڭ جاۋاپتىسى تانىستىرىپ بىلاي دەدى: سەرىكتەستىك حالىقاراداعى وزىق ەرەكشە ۇساق مەتال ۇنتاعىن ءوندىرۋدىڭ تۇتاس جۇيەلىك جاساۋ تەحنيكاسىن مەڭگەرىپ، لازەر نۇرىمەن قايتا جاساۋ، 3D پرينتەرىمەن ونىمدەردى باسۋ سياقتى كوپتەگەن جاساندى زەردەلىك جاساۋ - ءوندىرىس جەلىسىن ورناتتى.

  جۇڭگو - امەريكا قۇراما شتاتتارى ەكونوميكا - ساۋدا قاجالىسىنان قالىپتاسقان ”ماجبۇرلەمەلى“ قىسىم استىندا، جۇڭگو كاسىپورىندارى سىن - سايىسقا قارسى اتتانىپ، ىشكى كۇشتى قاجىرلىلىقپەن جەتىلدىرىپ، وزەكتى تەحنيكا قابىلەتىن جوعارىلاتۋ ارقىلى ەكونوميكانىڭ تيپىندە بۇرىلىس جاساۋ مەن قامداۋ جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورمانىڭ ونىمدىلىگىن ارتتىرۋعا دەم بەردى.

  2 - كەزەكتى ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ حالىقارالىق سەلبەستىك تالقى مىنبەرى اشىلعان كەزدە ءار ەلدىڭ ونەركاسىپ - ساۋدا سالاسىنىڭ قايراتكەرلەرى 64 ميلليارد دوللاردان استام نىسان سەلبەستىك كەلىسىمىنە قول قويىستى. ”دۇنيە ءجۇزى زاۆودى“ ورايدى مىقتى يگەردى، ”جۇڭگو زەردەلى جاساۋى“ دۇنيە جۇزىنە قادام باستى.

  رەسەي عىلىم اكادەمياسى قيىر شىعىس زەرتتەۋ ورنىنىڭ اعا زەرتتەرمەنى اناستاسيا ”جۇڭگونىڭ ’ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول‘ باستاماسى قاتىستى مەملەكەتتەردىڭ قارسى الۋىنا يە بولدى، جۇڭگونىڭ ونىمدەرى بىرتىندەپ جەرگىلىكتى بازاردى اشا باستادى“ دەپ قارادى.

  ۇلى گۇلدەنۋ ساپارىندا، جۇڭگو حالقىنىڭ ۇلت مۇددەسىن جانە مەملەكەتتىڭ بەدەلىن قورعاۋداعى سەنىمى وسكەلەڭ بىردەي، بەكىمى تاستان بەرىك. ءبىز شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ توڭىرەگىنە تىعىز ىنتىماقتاسىپ، حالىققا تىعىز ارقا سۇيەسەك بولعانى، جەڭبەيتىن قيىنشىلىعىمىز، اسپايتىن بوگەتىمىز بولمايدى، تىندىرا المايتىن ايبىندى ۇلى ءىسىمىز بولمايدى.

  (شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 31 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)

جاۋاپتى رەداكتور : سايراش تۇرارجان قىزى

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.