− امەريكا قۇراما شتاتتارىنداعى كەيبىر ساياساتپازداردىڭ ”قولايىنا جاقسا قولداناتىن، قولايىنا جاقپاسا تاستايتىن“شىنايى كەيىپ - كەسپىرىن جىعا تانيىق
جۇڭ شىڭ
فرانسيالىق عالىم پاستەردىڭ ”عىلىمدا مەملەكەت شەكاراسى بولمايدى، ول بۇكىل ادامزاتقا ورتاق بايلىق، دۇنيە ءجۇزىن نۇرلاندىراتىن الاۋ“دەگەن ايگىلى اقىلياسى بار. الايدا، امەريكا قۇراما شتاتتارىنداعى كەيبىر ساياساتپازدار ءوز الدىنا لاعىپ كەتتى: قاراپ تۇرساڭ، عىلىمنىڭ شەكاراسىن بەلگىلەۋ سولاردىڭ ەركىندە، جاسامپازدىق جەتىستىكتەرىنەن سولار عانا يگىلىكتەنەتىن سياقتى.
”مەن امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ اناعۇرلىم وزىق تەحنيكانى شەتكە قاقپاۋىن، قايتا باسەكە ارقىلى جەڭىسكە جەتۋىن ءۇمىت ەتەمىن!“، امەريكا قۇراما شتاتتارى انت - سۋ ىشكەن ءسوزى اياقتالماي جاتىپ، عىلىم - تەحنيكاداعى زورەكەرلىك تۋىن الىپ شىعىپ، ايتىلمىس ”مەملەكەت حاۋىپسىزدىگى“ دەگەندى سىلتاۋ ەتىپ، جۇڭگونىڭ عىلىم - تەحنيكا كاسىپورىندارىنىڭ امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ تەلەگراف جابدىقتارى، اسىرەسە، 5G جابدىقتارى ينتەرنەت قۇرىلىسىنا قاتىناسۋىن شەكتەدى، ءتىپتى، ەكسپورتتىق قاداعالاۋدىڭ ”ناقتى تىزىمدىگى“نە كىرگىزدى.
”جۇڭگو وقۋشىلارىنىڭ امەريكا قۇراما شتاتتارىنا وقۋعا كەلۋىن قارسى الامىز“. امەريكا قۇراما شتاتتارى جاقتىڭ گۋمانيتارلىق اۋىس - كۇيىس جاساۋعا شابىتتاندىرعان ۋادەسى اياقتار - اياقتاماستان، ەشقانداي نەگىزسىز تۇردە جۇڭگو - امەريكا قۇراما شتاتتارى قالىپتى گۋمانيتارلىق اۋىس - كۇيىسىنە شەكتەۋ سالىنىپ، كەدەرگى قويىلدى، ءتىپتى، سىلتاۋ تاۋىپ، قىلمىس اتاۋىن ويدان قيىستىرىپ، جۇڭگو تەكتى عالىمداردى جۇمىستان بوساتتى ءارى ولاردىڭ تاجىريبەحانالارىن دورەكىلىكپەن جاپتى.
”امەريكا قۇراما شتاتتارى جاساندى زەردە سالاسىندا دۇنيە جۇزىندەگى باسقا ەلدەرمەن سەلبەستىك ورىستەتەدى“، امەريكا قۇراما شتاتتارى جاق، ءبىر جاعىنان، عىلىم - تەحنيكا سەلبەستىگى باستاماسىن جاريالاسا، ەندى ءبىر جاعىنان، حالىقارالىق جۇمىس بولىسىنە، سەلبەستىككە ءجونسىز كيلىكتى. امەريكا قۇراما شتاتتارىنداعى اقپارات قۇرالىنىڭ حابارلاۋىنشا، 2018 - جىلدىڭ اياعىندا امەريكا قۇراما شتاتتارى 14 ءتۇرلى تەحنيكالىق ەكسپورتتى شەكتەۋ تىزىمدىگىن جاريالاعان، مۇنىڭ باسىم بولىگى جاساندى زەردە تەحنيكاسىنا قاتىستى.
”اشىق جاسامپازدىق“، ”ەركىن باسەكە“دەگەندەردى اۋىز جاپپاي دارىپتەيتىن امەريكا قۇراما شتاتتارى قالىپتى ءىلمي اۋىس - كۇيىس پەن عىلىم - تەحنيكا سەلبەستىگىنە اشىق تا، جاسىرىن دا سۇعاناقتىق جاساۋدا. ءتاسىل تالعاماستان ”عىلىم - تەحنيكا قىرعي قاباق سوعىسى“ن تۋدىرىپ، ”سيفرلى تەمىر پەردەسى“ن تۇرعىزىپ، امەريكا قۇراما شتاتتارىنداعى كەيبىر ساياساتپازداردىڭ وزىنە - ءوزى قايشى، ءسوزى مەن ارەكەتى كەرەعار، ءىشى مەن سىرتى ەكى باسقا شىنايى كەيىپ - كەسپىرلەرىن ايپاراداي اشىپ تاستادى.
جالپىعا ايان، دۇنيە جۇزىلىك 2 - سوعىستان كەيىن امەريكا قۇراما شتاتتارى حالىقارالىق ءتارتىپ ورناتۋدى ىلگەرىلەتكەندە، وزەكتى ۇستانىمى − ءتۇزىم مەن ەرەجەنى نەگىز ەتىپ، تاۋار، ادام، كاپيتال، تەحنيكا سياقتى فاكتورلاردىڭ ەركىن اۋىسۋىن جەبەۋ بولاتىن. الايدا، امەريكا قۇراما شتاتتارىنداعى كەيبىر ساياساتپازدار اشىقتان - اشىق زورەكەرلىك ارەكەت ارقىلى بۇل ەرەجە جۇيەسىن اۋدارىپ تاستادى. عىلىم - تەحنيكا سالاسىندا، ازۋلىلار السىزدەردى جالماۋدى، جەڭگەن ءبارىن قىلعۋدى ۇستانىپ، ءوزىنىڭ عىلىم - تەحنيكاداعى ۇستەمدىك ۇقىعىنىڭ ەشقانداي سىن - سايىسقا ۇشىراۋىنا جول قويماي، كاسىپ تىزبەگىنىڭ ەڭ بيىك ورنىن مىقتاپ باسىپ تۇرىپ، تەحنيكانى مونوپولداۋدىڭ قوماقتى كولدەنەڭ تابىسىنا قول جەتكىزىپ، كەيىن دامىعان مەملەكەتتەردى كاسىپ تىزبەگىنىڭ تومەنگى ساتىسىندا ۇزدىكسىز جانشىپ تۇرۋعا ۇرىندى.
تەك امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ جاڭالىق اشۋىنا بولادى، باسقا ەلدەردىڭ العا باسۋىنا جول قويىلمايدى − بۇل قانداي قاراقشىلىق لوگيكا! ادامزاتتىڭ ورتاق بايلىعى رەتىندەگى عىلىم - تەحنيكا بۇكىل دۇنيە ءجۇزى عالىمدارىنىڭ ءوزارا ۇيرەنىپ، ءبىر - بىرىنەن تاجىريبە قابىلداپ، ۇتىلاپ تاراتقان، تىزە قوسا جاراتقان جەتىستىگى. مەيلى ەكونوميكا دامۋىنىڭ قوزعاۋشى كۇشىنە تالپىنۋدا بولسىن، الدە، قورشاعان ورتانىڭ لاستانۋى، كليمات وزگەرىسى، اۋرۋ - ىندەت سياقتى ەلەۋلى سىن - سايىستارعا توتەپ بەرۋدە بولسىن، بارلىعى الەمدەگى عالىمداردىڭ تىزە قوسا قۇلشىنۋىنا سۇيەنەدى. اسىرەسە، ەكونوميكا جاھاندانىپ ىشكەرىلەي دامىعان بۇگىندە، ءار ەلدىڭ ەكونوميكالىق، عىلىم - تەحنيكالىق قارىم - قاتىناسى اناعۇرلىم جيىلەي ءتۇستى، ەشقانداي ءبىر ەل تەك ءوز كۇشىنە عانا سۇيەنىپ جاڭالىق اشۋداعى بارلىق قيىن ماسەلەنى شەشە المايدى، امەريكا قۇراما شتاتتارى دا مۇنان تىسقارى ەمەس.
تارماق اعىندار توسىلماعاندا عانا، جايقىن تەڭىز، الىپ دارياعا اينالادى. جاڭالىق اشۋ ءتورت تاراپتىڭ ارىنىن قوسۋدى، جان - جاقتىڭ كۇشىنە سۇيەنۋدى قاجەت ەتەدى. دۇنيە جۇزىلىك 2 - سوعىستان كەيىن، ەۆروپانىڭ ءبىر توپ عالىمى تەنتىرەپ امەريكا قۇراما شتاتتارىنا بارىپ، جاڭالىق اشۋعا، دامۋعا قوماقتى ۇلەستەر قوستى؛ كرەمنيلى اڭعاردىڭ بۇگىنگى تابىسىن دۇنيە ءجۇزىنىڭ جەر - جەرىندەگى عىلىم - تەحنيكا دارىندىلارىنىڭ قاجىماي - تالماي جۇرگىزگەن قۇلشىنىسىنان بولە قاراۋعا بولمايدى... ساناققا نەگىزدەلگەندە، امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ دوكتورلىق عىلمي دارەجەسىنە يە عالىمدارى مەن ينجەنەرلەرىنىڭ %38ى شەتەلدە تۋعان، امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ ءبىرىنشى شەبىندەگى زەرتتەرمەندەرىنىڭ ۇشتەن بىرىنەن استامى شەتەلدە تۋعان ەكەن. بۇل − امەريكا قۇراما شتاتتارى ينفورماتسيا تەحنيكاسىندا جاڭالىق اشۋ قورىنىڭ تەكسەرۋ مالىمەتىندەگى: ”ءىس جۇزىندە، امەريكا قۇراما شتاتتارىنداعى جاسامپاز دارىندىلارىنىڭ اناعۇرلىم كوپ ساندىسى جوعارى وقۋ ماعلۇماتىنا يە ءارى ءىرى كاسىپورىنداردا تالاي جىل قىزمەت ەتكەن شەتەلدىك قونىس اۋدارۋشىلار“ دەگەنىندەي ەدى.
قازىر امەريكا قۇراما شتاتتارىنداعى كەيبىر ساياساتپازدار ءوز بەتىمەن كەتىپ، عىلىم - تەحنيكا سەلبەستىگىنىڭ قاقپاسىن جاۋىپ تاستاعىسى كەلىپ وتىر، بۇل بىلاي قاراعاندا، امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ عىلىم - تەحنيكاداعى وزىق ورنىن قورعاعانسىماق بولعانىمەن، ءىس جۇزىندە، ەركىن باسەكە مەحانيزمىنە قيعاش كەلىپ، الەمدىك كاسىپ تىزبەگىندەگى تىعىز سەلبەستىكتى ءبۇلدىردى، مۇندايدا اقىرىندا زيانعا ۇشىرايتىنى ولاردىڭ وزدەرى بولماق. مىسالى، امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ كەيبىر بولشەك وندىرەتىن سەرىكتەستىكتەرىنىڭ جالپى تۇلعالىق تيجارات كىرىسىندە، حۋاۋيدىڭ زاكاز سالىستىرماسى %30تەن %40كە دەيىن جەتەدى. امەريكا قۇراما شتاتتارى ۇكىمەتىنىڭ ”تيىم بۇيرىعى“شىعىسىمەن، بۇل سەرىكتەستىكتەر تيىم بۇيرىعى كۇشىنە ەنۋدەن بۇرىن ”ەسە قايتارۋ سيپاتىندا“ حۋاۋي ءۇشىن ۇستەمەلەپ جۇمىس ىستەپ زاتپەن قامدادى. بۇرىن ءبىر جارىم ايدا ارەڭ بىتەتىن جۇمىس بارىسى، قازىر 3 ساعاتتا تەكسەرىپ بەكىتۋدەن وتەتىن بولدى. «ۋالل ستريت گازەتى»نىڭ جاريالاۋىنشا، كۋالكۋمنىڭ جۇڭگو بازارىنا يەك سۇيەۋ مولشەرى %67كە، ينتەل جانە الما سەرىكتەستىكتەرىنىڭ دە جۇڭگو بازارىنا يەك سۇيەۋ مولشەرى جەكە - جەكە %26كە جانە %20كە جەتكەن. ەگەر امەريكا قۇراما شتاتتارى قامداۋدى ۇزۋمەن، قۇرسالاۋمەن ونان ارى اينالىسسا، امەريكا قۇراما شتاتتارى ۇشىرايتىن زياندى وسىدان - اق بىلۋگە بولادى.امەريكا قۇراما شتاتتارىنداعى ساياساتپازدار ءوز ەسىگىن ”تارس“ەتكىزىپ جاپقاندا، كوپشىلىكتىڭ جولىن دا توسىپ تاستادى، مۇندا زارداپ شەگەتىن الەمدىك كاسىپ تىزبەگىندەگى بارلىق مەملەكەت. اۆستراليا لاتروب داشۋەسىنىڭ زەرتتەرمەنى ستانلي سانارپەندا بىلاي دەپ العا قويدى: حۋاۋيدىڭ اۆسترالياعا ينتەرنەتتەن قىزمەت وتەگەنىنە 10 جىلدان استام ۋاقىت بولدى، حۋاۋيعا قاراتىلعان تيىم بۇيرىعى اۆستراليا ينتەرنەتىن جاڭالاپ، داۋىرلىك الماسۋعا ورالعى بولىپ، تەلەگراف تيجاراتى ساۋداگەرلەرىنىڭ وزىندىك قۇنىن جوعارىلاتادى، بۇل ارتىق شىعىندار ەڭ سوڭىندا اينالىپ كەلىپ تۇتىنۋشىنىڭ باسىنا تۇسەدى.
اشىق سەلبەسۋ − عىلىم - تەحنيكا العا باسۋى مەن وندىرگىش كۇش دامۋىنداعى قاجەتتى لوگيكا. دۇنيە ءجۇزىنىڭ كوپ ۇيەكتەنۋى، ەكونوميكانىڭ جاھاندانۋى، مادەنيەتتىڭ كوپ تۇرلىلەنۋى، قوعامنىڭ ينفورماتسيالانۋى سىندى ءداۋىر اعىنى الدىندا، ەشقانداي مەملەكەت ەسىگىن جاۋىپ الىپ قۇرىلىس جۇرگىزە المايدى. جۇگەنسىزدىكپەن ويىنا كەلگەنىن ىستەپ ەسىكتى جاۋىپ الۋ ارەكەتى، تەك قانا ءالىن بىلمەي الەك بولعاندىق، ونىمەن عىلىم - تەحنيكا العا باسۋىنىڭ الىپ دوڭعالاعىن توسۋ مۇمكىن ەمەس. ”ەسىكتى جاۋىپ العان ابزال“دەگەن ويداعى امەريكا قۇراما شتاتتارىنداعى ءمالىم ساياساتپازدارعا رەالدىققا قايتىڭدار دەپ ەسكەرتەمىز، ەسىكتى تارس جاۋىپ جۇمىس جۇرگىزۋ، قاساڭ جولدا قاسارىسىپ توماعا - تۇيىقتانۋ تەك زاۋالعا باستايدى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 6 - ايدىڭ 5 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
