ەركىن ساۋدا اتىن جامىلىپ، ءىس جۇزىندە، ساۋدادا قورعامپازدىق ىستەدى

− امەريكا قۇراما شتاتتارىنداعى كەيبىر ساياساتپازداردىڭ ”قولايىنا جاقسا قولداناتىن، قولايىنا جاقپاسا تاستايتىن“ شىنايى كەيىپ - كەسپىرىن جىعا تانيىق

جۇڭ شىڭ

　　ەركىن ساۋدا اتىن جامىلىپ، ءىس جۇزىندە، ساۋدادا قورعامپازدىق ىستەدى، امەريكا قۇراما شتاتتارىنداعى ساياساتپازدار دۇنيە جۇزىنە ”ءبىر ساباق وتكەندەي“ - اق بولدى. ادامدار امەريكا قۇراما شتاتتارى جاقتىڭ ءوز بەتىمەن كوپتەگەن ەلدەرگە قاراتا ساۋدا داۋ - شارىن تۋدىرىپ، ”كەدەن باجىسى قامالى“ن سوعىپ، ەركىن ساۋدانىڭ ەسىگىن جاپقاندىعىن كوردى. حالىقارالىق اقپارات قۇرالدارى دا وسىنى نەگىزگى تاقىرىپ ەتكەن ءاجۋا سۋرەتتەر جاريالاپ، ”پاتشانىڭ جاڭا كيىمى“ن تىڭنان ءتۇسىندىرىپ، امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ قازىرگى ءسوز - ارەكەتتەرىنىڭ ءوزىن دە، وزگەنى دە الداۋ ەكەندىگىن اشكەرەلەدى. دۇنيە جۇزىندەگى ءار ەل امەريكا قۇراما شتاتتارى جاقتىڭ ساۋداداعى قورعامپازدىقتى ەسىرە جۇرگىزگەندىگى جونىندە وزدەرىنىڭ قاتاڭ تۇرعىلارىن الدەقاشان ءبىلدىردى، وكىنەرلىگى، امەريكا قۇراما شتاتتارىنداعى كەيبىر ساياساتپازدار مۇنى تىڭداعىسى كەلمەدى، ءمىز باقپادى.

　　امەريكا قۇراما شتاتتارىنداعى كەيبىر سىلدىر كومەي شەشەندەردىڭ سوزدەرىندە، شىنىندا، كوپتەگەن وتىرىك بار. امەريكا قۇراما شتاتتارى جۇڭگونىڭ امەريكا قۇراما شتاتتارىنا شىعاراتىن تاۋارلارىنا كەدەن سالىعىن ۇستەمەلەپ سالۋ تىزىمدىگىن شىعارعان كەزدە اق ساراي مەملەكەتتىك ەكونوميكا كوميتەتىنىڭ مەڭگەرۋشىسى كۇدلوۆ: بۇل اتقارىلماۋى مۇمكىن، تەك قانا ءبىر ءتۇرلى كەلىسسوز تاكتيكاسى، امەريكا قۇراما شتاتتارى جاق ”تۇپتەپ كەلگەندە، ەركىن ساۋدا جۇرگىزۋشى“ دەگەن بولاتىن؛ اق ساراي مەملەكەتتىك ساۋدا كوميتەتىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ناۆاررو دا حادسون زەرتتەۋ ورنىندا امەريكا قۇراما شتاتتارى جاق ”ەركىن ساۋدا جۇرگىزۋشى“ دەپ جار سالدى ءارى ”وسى كەزەكتى ۇكىمەت جونىنەن العاندا، ەركىن ساۋدا دەگەننىڭ ماعىناسى ساۋدانىڭ ەركىن، ءادىل، تەڭ تۇرعىلى جانە تەپە - تەڭ بولۋى“ دەپ مالىمدەدى؛ دۇنيە جۇزىلىك ەكونوميكا تالقى مىنبەرىنىڭ جىلدىق ماجىلىسىندە امەريكا قۇراما شتاتتارى جاق سەرت ەتىپ: ”ءبىز ەركىن ساۋدانى قولدايمىز، ءبىراق، ءسوز جوق، ءادىل، ءوزارا ءتيىمدى بولۋ كەرەك“، - دەدى؛ يمپورت ەتىلەتىن بولات، الۋمين ونىمدەرىنە كەدەن باجىسىن ۇستەمەلەپ سالعان كەزدە امەريكا قۇراما شتاتتارى جاق ”بىزگە قاجەتتىسى ەركىن، تەپە - تەڭ ءارى زەيىندى ساۋدا“ دەپ جار سالدى؛ امەريكا قۇراما شتاتتارى جاق تاعى شىمىرىكپەستەن نولدىك كەدەن باجى، نولدىك قامال، نولدىك جاردەماقى ۇرانىن العا قويدى... ونان دا كۇلكىلىسى، امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ كەيبىر ساياساتپازدارى ءبىر جاعىنان ”جۇڭگومەن ءبىر ءتۇرلى ەركىن، ءادىل جانە ءوزارا ءتيىمدى ەكونوميكالىق قارىم - قاتىناس ورناتۋدى ۇزدىكسىز تالاپ ەتەمىز“ دەپ اعىنان اقتارىلعان كىسىمسىسە، ەندى ءبىر جاعىنان، جالت بەرىپ جۇڭگونىڭ امەريكا قۇراما شتاتتارىنا شىعاراتىن 250ميلليارد دوللارلىق تاۋارىنا %25تىك كەدەن باجىسىن ۇستەمەلەپ سالۋعا قاراي اۋناپ كەتتى. گەرمانيا «ساۋدا گازەتى»نىڭ ”امەريكا قۇراما شتاتتارى الدىدا تۇرادى“نى زورلىقپەن ”ەركىن ساۋدا“ دەپ اتاۋى − امەريكا قۇراما شتاتتارى جاقتىڭ ”ءسوز ويىنى“ن بارىنشا ويناۋى دەپ باعالاۋى جايدان - جاي بولماسا كەرەك.

　　جۇڭگودا ”ءسوزىن تىڭداپ، ارەكەتىن باقىلا“ دەگەن اتالى ءسوز بار. ەڭ ماڭىزدىسى، قالاي ايتۋدا ەمەس، قالاي ىستەۋدە. ەگەر امەريكا قۇراما شتاتتارى جاق ەركىن ساۋدانى، شىنىمەن، قولداعان ءارى جۇڭگو جاق سياقتى اشىق دۇنيە ءجۇزى ەكونوميكاسىن تۇلعالاۋدى مۇرات ەتكەن بولسا، شىن پەيىلى مەن ارەكەتى ارقىلى ماسەلەنى شەشۋى، قويان بۇلتاققا سالماۋى، كەدەن باجىسى شوقپارىن ۇيىرسەم بولعانى ورىنسىز ويىمدى رەالدىققا اينالدىرا الادى ەكەم دەپ قاراماۋى كەرەك.

　　ەگەر امەريكا قۇراما شتاتتارى جاق ەركىن ساۋدانى، شىنىمەن، قولدايتىن ءارى دۇنيە جۇزىندەگى ءار ەل سياقتى بىرگە دامۋدى جەبەۋدى كوكسەيتىن بولسا، 2017 - جىلى 3 - ايدا گەرمانيادا وتكىزىلگەن 20 ەل توبى قازىنا مينيسترلەرىنىڭ جانە ورتالىق بانكە باستىقتارىنىڭ ماجىلىسىندە ءوز دەگەنىندە قاسارىسىپ، بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمى مازمۇنداماسىندا تۇڭعىش رەت ەركىن ساۋدانى جەبەۋدىڭ جانە قورعامپازدىققا قارسى تۇرۋدىڭ تىلگە الىنباۋىنا مۇرىندىق بولماس ەدى.

　　ەگەر امەريكا قۇراما شتاتتارى جاق ەركىن ساۋدانى، شىنىمەن، قولدايتىن بولسا، ءوزارا تيىمدىلىك جەتكىزۋگە ءۇمىت ارتار ەدى، ەۆروپا وداعىنىڭ بىلتىر العا قويعان يمپورتتىق ونەركاسىپ ونىمدەرىنە تەڭ مامىلەدە نولدىك كەدەن باجىسىن اتقارۋ ۇسىنىسىنان ءۇزىلدى - كەسىلدى باس تارتپاس ەدى، 6 - ايدىڭ 10 - كۇنىنەن باستاپ مەكسيكانىڭ امەريكا قۇراما شتاتتارىنا شىعاراتىن بارلىق تاۋارلارىنا %5تىك كەدەن باجىسىن ۇستەمەلەپ سالماس تا ەدى.ادامنىڭ كوڭىلى − تارازى، ءادىل ساۋدا مەن زورەكەرلىكتى، الدامشىلىقتى ايقىن بەزبەندەي الادى. امەريكا قۇراما شتاتتارى جاقتىڭ بۇگىنگى ايتىلمىس ەركىن ساۋداسى تەك كوپ جاقتى ساۋدا ءتۇزىلىسىن ۇزدىكسىز جانشىپ، باسقا ەلدەردىڭ سەنىمىنە الدامشىلىقپەن قول جەتكىزىپ، ءوز مۇددەسىن بارىنشا قاناعاتتاندىرماق بولعان سىڭار جاقتى ويىن عانا. امەريكا قۇراما شتاتتارى جاقتىڭ بۇگىنگى ايتىلمىس نولدىك كەدەن باجىسى، نولدىك قامالى، نولدىك جاردەماقىسى تەك دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ وركەندەپ كەلە جاتقان مۇشەلەرىن قورعاۋدى كۇشىنەن قالدىرىپ، ءوز مەملەكەتىنىڭ باسىم كاسىپتەرى ارقىلى باسقا مەملەكەتتەردىڭ دامۋ نەگىزىن قۇلاتىپ، دۇنيە جۇزىندە ءوز مەيلىنشە وكتەمدىك ىستەۋ نيەتى عانا. امەريكا قۇراما شتاتتارى جاقتىڭ بۇگىنگى ايتىلمىس ءادىل باسەكەسى تەك دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ كوپ جاقتىلىق، سيىسىمدىلىق، كەمسىتپەۋشىلىك سياقتى پرينسيپتەرىن ەلەپ - ەسكەرمەي، پرينسيپسىز تۇردە وزىنە ءتيىمدى فاكتورلاردى ادەيى ۇلعايتۋ عانا. تۇپتەپ كەلگەندە، ۆاشينگتوننىڭ نازارىندا امەريكا قۇراما شتاتتارىنا ءتيىمدى بولسا، ادىلدىك دەگەن سول، ويتپەگەندە قۇلاتىپ تاستاپ، قايتا باستان كەلۋ كەرەك. ”امەريكا قۇراما شتاتتارى مەن جۇڭگونىڭ اراسىنداعى كەلىسىمنىڭ تەڭ تۇرعىدا بولۋى مۇمكىن ەمەس، ويتكەنى جۇڭگونىڭ بۇرىنعى ساۋداداعى تاسىلدەرى، كەلىسىمدەرى، ءسوز جوق، امەريكا قۇراما شتاتتارىنا اناعۇرلىم ءتيىمدى بولۋى كەرەك بولىپ كەلگەن“. بۇل − اشىقتان - اشىق سوقتىعۋ ءارى امەريكا قۇراما شتاتتارى جاقتىڭ سىڭار جاقتىلىقتى بارىنشا جۇرگىزۋىنىڭ، مەنمەندىكپەن ءوزىن زور ساناۋىنىڭ دالەلى.ەركىن بولۋ، تەڭ بولۋ − حالىقارالىق ساۋدانىڭ نەگىزى جانە العى شارتى، ەركىن ساۋدانى قولداۋ، قورعامپازدىققا قارسى تۇرۋ − دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ وزەكتى قۇنى جانە نەگىزگى پرينسيبى. بۇل ءار جاقتىڭ ۇزاق ۋاقىت جاپالى كەلىسسوز وتكىزۋدەن كەيىن راقايلاسىپ قول جەتكىزگەن ناتيجەسى. امەريكا قۇراما شتاتتارى جاق دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ ماڭىزدى مۇشەسى ءارى كوپ جاقتى ساۋدا ەرەجەسىنىڭ نەگىزگى جاساۋشىسى ساناتىندا، ەركىن ساۋدا الا كەلەتىن تيىمدىلىكتەن تولىق يگىلىكتەنەدى. الايدا دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ ەرەجەسى امەريكا قۇراما شتاتتارىنا عانا ءتان ەرەجە ەمەس. امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ ءوزىنىڭ جەكە مۇددەسى ءۇشىن بارلىعىن اۋدارىپ تاستاپ، قايتا باستان كەلەتىن ۇقىعى دا، ونداي ناقتى قۋاتى دا جوق.

　　ەركىن ساۋدا دەگەنىمىز ەركىن ساۋدا، ساۋدا قورعامپازدىعى دەگەنىمىز ساۋدا قورعامپازدىعى. امەريكا قۇراما شتاتتارىنداعى كەيبىر ساياساتپازدار مەيلى قالاي ويىن كورسەتسىن، وتىرىك سوزبەن دۇنيە جۇزىندەگى ادامداردىڭ كوزىن كولەگەيلەي المايدى. ەكونوميكانىڭ جاھاندانۋ داۋىرىندە دورەكىلىك ىستەپ، بەرسە قولىنان، بەرمەسە جولىنان تارتىپ الۋ، ”امەريكا قۇراما شتاتتارى الدىدا تۇرادى“ ماڭىزدى ەمەس. ەرەجەنى قورعاۋ، دۇنيە جۇزىندەگى ءار ەلدىڭ ورتاق مۇددە بالكۇلشەسىن ۇلكەيتە ءتۇسۋ ماڭىزدى. ۆاشينگتون ساياساتپازدارىنىڭ توڭمويىندىعى تەك قانا امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ داڭعويلىعى مەن ۇرىنشاقتىعى بارىسىندا باعدارىنان اداسادى، ول اينالىپ كەلگەندە، ءمۇيىز سۇرايمىن دەپ قۇلاقتان ايرىلۋ عانا بولماق.

　　(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 6 - ايدىڭ 6 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)