− امەريكا قۇراما شتاتتارىنداعى كەيبىر ساياساتپازداردىڭ ”قولايىنا جاقسا قولداناتىن، قولايىنا جاقپاسا تاستايتىن“ شىنايى كەيىپ - كەسىپىرىن جىعا تانيىق
جۇڭ شىڭ
”ءبىز ەڭ زور قۇلشىنىسىمىزبەن ادىلەتسىز ەكونوميكالىق ارەكەتتەردى جازعىرامىز، بازار كەدەرگىسىن الاستايمىز“. امەريكا قۇراما شتاتتارىنداعى كەيبىر ساياساتپازداردىڭ ساۋلەتىن ات كوتەرە المايدى. الايدا، ءىس جۇزىندە، امەريكا قۇراما شتاتتارى جاقتىڭ قازىرگى كوپتەگەن ساياساتتارى مەن قىلىقتارى ءتۇرلى - ءتۇرلى ادىلەتسىزدىكتەر تۋدىرىپ، بازار شاۋاشىلىعىنىڭ ەڭ زور كەدەرگىسىنە اينالۋدا.
ەڭ جاڭا مىسالعا قارايىق. جۋىردا امەريكا قۇراما شتاتتارى ۇكىمەتى مەملەكەت حاۋىپسىزدىگى دەگەن جەلەۋمەن جۇڭگونىڭ جوعارى عىلىم - تەحنيكالىق كاسىپورىندارىن ”ناقتى تۇلعا تىزىمدىگى“نە كىرگىزدى، تىزىمدىكتەگى كاسىپورىن نەمەسە جەكەلەر امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ تەحنيكاسىن ساتىپ الۋ ءۇشىن نەمەسە وتكەرمەلەۋ ارقىلى قول جەتكىزۋ ءۇشىن قاتىستى رۇقسات الۋ قاجەت. تيىم بۇيرىعىن شىعارىپ، تىزبەكتى قۇرساۋلاپ، مەملەكەت ماشيناسىن ىسكە قوسىپ باسقا ەلدەردىڭ كاسىپورىندارىن قىسپاققا الدى − امەريكا قۇراما شتاتتارىنداعى ساياساتپازدار كوككە كوتەرمەلەگەن ”بازار شارۋاشىلىعى“، ”ەركىن باسەكە“ وسى بولعانى ما؟ امەريكا قۇراما شتاتتارى جاق ءوزىن بازار شارۋاشىلىعىنىڭ قورعاۋشىسى دەپ اتاپ، باسقا ەلدەردىڭ دامۋ ۇلگىسىنە اكىرەڭدەپ كۇش كورسەتتى. سونىمەن بىرگە، امەريكا قۇراما شتاتتارى بازار شارۋاشىلىعىنىڭ ەرەجەسىنە دورەكىلىكپەن ىرىكتەۋ جاساپ، حالىقارالىق ەكونوميكا - ساۋدا سەلبەستىگىن قولدانىمپازدىق پوزيتسيامەن ءبىر جاقتى ەتتى. مۇنداي ءسوزى مەن ارەكەتى ءبىر جەردەن شىقپاۋدىڭ، قىسىممەن ساۋدا جاساتۋدىڭ قاي جەرى بازار شارۋاشىلىعىنىڭ ەرەجەسىنە ۇيلەسەدى، ول قايتىپ ادامدى وزىنە يلاندىرادى؟
وتكەن ءبىر جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى، امەريكا قۇراما شتاتتارى جاق قىمسەتسە ”مەملەكەت حاۋىپسىزدىگى“ جەلەۋىن كوتەرىپ، جۇڭگو كاسىپورىندارىن قامتىعان شەتەل قارجىلاندىرعان كاسىپورىنداردىڭ قارجى قوسۋىنا كەدەرگى قويىپ، شەتەل قارجىلاندىرعان كوپتەگەن كاسىپورىنداردىڭ ساتىپ بىرىكتىرىپ الۋ ساۋداسىن ىلگەرىندى - كەيىندى ماقۇلداماي قويدى. تاعى كەيبىر ءتۇستى كوزىلدىرىك تاققان امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ ساياساتپازدارى، بىرەسە، قاي - قايداعىنى كولدەنەڭ تارتىپ جۇڭگو كاسىپورىندارىنا ”حاۋىپسىزدىك حاۋىپ - قاتەرى“ قالپاعىن كيگىزدى، بىرەسە امەريكا قۇراما شتاتىندىقتاردى جۇڭگو جاساعان ءارقانداي تاۋاردى ساتىپ الۋدان باس تارتۋعا ايتاقتادى. بۇل ارەكەتتەرگە تىرەك بولىپ تۇرعان ”قىسىممەن ساۋدا جاساتۋ“داي زورەكەرلىك لوگيكاسى مىناۋ: امەريكا قۇراما شتاتتارىندا نەنى ءوندىرۋ قولايلى بولسا، دۇنيە ءجۇزى، ءسوز جوق، سونى ساتىپ الۋى كەرەك، ال وركەندەپ كەلە جاتقان مەملەكەتتەر تەك قانا امەريكا قۇراما شتاتتارىنا تومەن ۇستەمە قۇندى ونىمدەر مەن قىزمەت وتەۋلەردى ەكسپورت ەتۋى، ءسوز جوق، ۇزاق ۋاقىت بويى تىنىش قانا امەريكا قۇراما شتاتتارى ونىمدەرىنىڭ ارزانداتىپ ساتىلاتىن جەرى، تومەن دەڭگەيلى ونىمدەرمەن قامدايتىن جەرى بولۋى، ”امەريكا قۇراما شتاتتارى الدىدا تۇرۋى“ ءۇشىن، باسقا ەلدەر، ءسوز جوق، شارتسىزىعىنا جۇگىرۋى كەرەك.
ءىس جۇزىندە، امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ كەيبىر ساياساتپازدارىنىڭ كوزىندە تەك مۇددە عانا بار، ەرەجە جوق، امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ مۇددەسىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ولار ومىردەگى ءار- قانداي ەرەجەنى اياققا تاپتاي سالادى. دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمى داۋ - شارلاردى شەشۋ قۇرىلىمىنىڭ زەرتتەۋ مالىمەتىنە نەگىزدەلگەندە، امەريكا قۇراما شتاتتارى كۇنى بۇگىنگە دەيىن دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ كەسىمىنە بويسۇنبايتىن ەڭ ءىرى ”قاعيداعا بويسۇنباۋشى“ ەكەن. ءتۇرلى دەرەكتەر كەدەن باجىسىن جوعارىلاتۋدىڭ امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ ساۋدا سەرىكتەرىن قىسپاققا الۋ قۇرالىنا اينالعاندىعىن، ءارقانداي ءبىر ەلدىڭ ونىڭ زيانىنا ۇشىراۋى مۇمكىن ەكەندىگىن كورسەتتى. ءتىپتى «نيۋ - يورك ۋاقىت گازەتى»نىڭ ءوزى امەريكا قۇراما شتاتتارى جاقتىڭ ”باسقا ەلدەرمەن جاڭا ساۋدا تارماقتارىنا قول جەتكىزۋدى قۇپتايتىندىقتارىن تالاي رەت بىلدىرسە دە، ءبىراق ىلە - شالا بۇل كەلىسىمدى كۇشىنەن قالدىرۋ ارقىلى ءتىپتى دە زور ماقساتتاردى جۇزەگە اسىراتىندىعىن ايتىپ شىعا كەلەتىندىگىن“ مويىندادى. كوپتەگەن حالىقارالىق قايراتكەرلەردىڭ قاراۋىنشا، ۆاشينگتون ىلعي دا ”امەريكا قۇراما شتاتتارى الدىدا تۇرادى“عا سالىنىپ، ءوز ەلىنىڭ مۇددەسىن ءتاسىل تالعاماستان ەڭ جوعارى دارەجەدە جۇزەگە اسىرعان، ول دۇنيە جۇزىندەگى ”سويقان تۋدىرۋشى“ جانە ”ءتارتىپ بۇزۋشى.“
امەريكا قۇراما شتاتتارى ۇكىمەتىنىڭ كەيبىر ارەكەتتەرى ءادىل، اشىق، سەلبەسەتىن بازار شارۋاشىلىعى ەرەجەسىن اۋىر دارەجەدە ءبۇلدىردى، ونىڭ ماقساتى امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ عىلىم - تەحنيكاداعى زورەكەرلىك ۇقىعى مەن تەحنيكالىق باسىمدىعىن قورعاۋ ءۇشىن، بۇل ”باسقالاردىڭ جاقسى بولۋىن كورە المايتىن“ ءوزىمشىل پسيحيكانىڭ كەسىرى. ساندى مالىمەتتە كورسەتىلۋىنشە، بيىل 3 - ايعا دەيىن، 5G حابارلاسۋىنا قاجەتتى ولشەمدى پاتەنت وتىنىشتەرىنىڭ سانىندا، جۇڭگو %34.02تى ۇستاعان، ال امەريكا قۇراما شتاتتارىنىكى نەبارى %14. امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ كەيبىر ساياساتپازدارى وسى سەبەپتەن اشىقتان - اشىق 5G ”امەريكا قۇراما شتاتتارى تەك قانا جەڭىسكە جەتۋگە ءتيىستى ءبىر رەتكى نولدىك جيىنتىق اسكەري جابدىق جارىسى“، ”حۋاۋيدىڭ كوزىن جوعالتۋ جۇڭگو - امەريكا قۇراما شتاتتارى كەلىسىمىنە قول جەتكىزۋدەن 10 ەسە ماڭىزدى“ دەپ داۋرىقتى. امەريكا قۇراما شتاتتارى، ءبىر جاعىنان، باسقا ەلدەردىڭ ونىمدەرىندە حاۋىپسىزدىك حاۋىپ - قاتەرى ءومىر سۇرۋدە دەپ جازعىرسا، ەندى ءبىر جاعىنان، ەكونوميكالىق اقپاراتتاردى بار كۇشىمەن جيناپ، باسەكەلەس ارىپتەستەرىنە قۇپيا اڭدۋ جۇرگىزدى، بۇل − ايتىلمىس حاۋىپسىزدىك حاۋىپ - قاتەرى دەگەننىڭ جەلەۋ ەكەندىگىن، تەحنيكانى زورلىقتى كۇشپەن ساتقىزۋدىڭ سىلتاۋى ەكەندىگىن، بارلىعى جۇڭگونىڭ عىلىم - تەحنيكالىق دامۋىن قىسپاققا الۋداي شىنايى ماقسات ءۇشىن قىزمەت ەتەتىندىگىن بۇلتارعىسىز دالەلدەدى. جۋىردا كەڭ تارالعان «امەريكا قۇراما شتاتتارى شىرعاسى» اتتى كىتاپتىڭ اۆتورى تىكەلەي قايىرا سۇراۋ قويىپ، ”كەشە الستوم، بۇگىن حۋاۋي، ەرتەڭ كىم بولادى؟“، - دەدى.
”تاماشا باسەكە بارلىق ەرەن قابىلەتتىڭ قاينارى“. امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ قازىرگى كەزەكتى ۇكىمەتى بازار شارۋاشىلىعىنىڭ اينالىم زاڭدىلىعىن بىلەتىن بولۋى كەرەك. كەلىسىم - شارت رۋحىن اياققا تاپتاپ، زاڭمەن جونگە سالۋ ەرەجەسىن ءبۇلدىرىپ، ءادىل باسەكەنى بۇرمالاعان امەريكا قۇراما شتاتتارى بۇيتە بەرسە ”امەريكا قۇراما شتاتتارى الدىدا تۇرادى“سىن جۇزەگە اسىرا الماعانىمەن قويماي، ناتيجەسى مۇلدە باسقاشا بولىپ شىقپاق. امەريكا قۇراما شتاتتارى ۇكىمەتى كەدەن باجىسىن ۇستەمەلەپ سالۋ ارقىلى كاسىپتىڭ قايتا اعىلۋىن جۇزەگە اسىرۋدى كوكسەدى، الايدا ءىس جۇزىندىك جاعداي تىلەگەنىندەي بولماي شىقتى، تەسلا شاڭحايدا قارجى سالىپ زاۆود قۇراتىندىعىن جاريالادى، حارلەي موتوتسيكل سەرىكتەستىگى دە ءبىر ءبولىم ءوندىرىس جەلىسىن شەكارا سىرتىنا كوشىرۋ شەشىمىن جاسادى؛ امەريكا قۇراما شتاتتارى ۇكىمەتى حۋاۋيدى قۇرساۋلاۋ ارقىلى جۇڭگونىڭ عىلىم - تەحنيكالىق دامۋىن قىسپاققا الماق بولدى، الايدا ءتىپتى دە كوپ مەملەكەتتەر حۋاۋي تەحنيكاسىن قولدانۋ شەشىمىن جاسادى، مالايزيانىڭ زۇڭليى ماحاتير جۋىردا اشىق تۇردە ”حۋاۋيدىڭ تەحنيكاسىن بارىنشا پايدالاناتىندىقتارىن“ ءبىلدىردى. ەكونوميكا جاھاندانعان بۇگىندە، ءار ەل ەكونوميكاسى ءبىر - بىرىمەن بىتە قايناسىپ كەتتى دەۋگە بولادى، كىمنىڭ بىلەگى جۋان، كۇشى زور ەكەندىگىن سالىستىراتىن ءداۋىر كەلمەسكە كەتتى. امەريكا قۇراما شتاتتارى ۇكىمەتىنىڭ بازار شارۋاشىلىعى ەرەجەسىن ءبۇلدىرۋ ارەكەتى تەك قانا، امەريكا قۇراما شتاتتارى تۇتىنۋشىلارىنىڭ جۇگىن اۋىرلاتىپ، امەريكا قۇراما شتاتتارى كاسىپورىندارىنىڭ باسەكەلىك قۋاتىن السىرەتەدى.
”ءبىر ءىس ەگەر قوعامعا پايدالى بولسا، ونى ەركىنە قويا بەرىپ، كەڭىنەن باسەكەگە سالۋ كەرەك، باسەكە قانشا ەركىن، قانشا جالپى بەتتىك بولسا، ول ءىس قوعامعا سونشا ءتيىمدى بولادى“. ادام سميتتىڭ بۇل ايگىلى اقىلياسى امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ بيىك ءمانساپتا وتىرعان ساياساتپازدارىنىڭ ەسىندە بار ما؟ وتكەن عاسىردىڭ 30 - جىلدارىندا، امەريكا قۇراما شتاتتارى 20 مىڭ تۇرلىدەن استام شەتەل تاۋارلارىنىڭ يمپورت كەدەن باجىسىن زور مولشەردە جوعارىلاتىپ، امەريكا قۇراما شتاتتارى ەكونوميكاسىنىڭ زور داعدارىسىن تۋدىردى، بۇل تاريحتى امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ ساياساتپازدارى ۇمىتپاۋى ءتيىس. بازاردىڭ زاڭدىلىعىنا قايشى كەلىپ، قىسىممەن ساۋدا جاساتسا، ءبىر مەملەكەت ”تاعى ءبىر رەت ۇلاعاتتانۋدى“ جۇزەگە اسىرعاندى قويىپ، زور تولقىنىمەن قۇمنان التىن ەكشەيتىن تاريحتىڭ اعىنىندا ءوز باسىنا ءوزى تاۋقىمەت تاۋىپ بەرەتىن بولادى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 6 - ايدىڭ 7 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
