− شىحىزى داشۋەسىنىڭ 70 جىل ”عىلىم - تەحنيكا، وقۋ - اعارتۋ ارقىلى شەكارا ءوڭىردى كوركەيتۋ“ىنەن ەستەلىك
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى گاۋ حان، پان يىڭ
مەكتەپ قۇرىلعان 70 جىلدان بەرى، ”قۇبا تۇزدەگى مەرۋەرت“ شينجياڭ شىحىزى قالاسىنا ورنالاسقان شىحىزى داشۋەسى ”بيڭتۋان رۋحىمەن ادام تاربيەلەۋ، تىڭ اشىپ، شەكارا قورعاۋعا قىزمەت وتەۋ“ سىندى ءبىلىم بەرۋ ەرەكشەلىگىن ۇستانىپ، قوعامعا جيىنى 168 مىڭ ۇزدىك مەكتەپ بىتىرگەن وقۋشى تاربيەلەپ بەرىپ، تىڭ اشىپ، شەكارانى قورعاۋ جانە شينجياڭدى گۇلدەندىرۋ ىستەرى ءۇشىن زور ۇلەس قوستى.
70 جاس شىحىزى داشۋەسى ءۇشىن جاستىقتىڭ وتىن جالىنداتقان كەز. 70 جىلدان بەرى شىحىزى داشۋەسىندەگى وقىتۋشى - وقۋشىلار جاپا - ماشاقاتپەن ەڭبەك ەتىپ، ءبىلىم بەرىپ ادام تاربيەلەۋدەن جازباي، شەكارا وڭىرگە تامىر تارتىپ، قوعامعا بار ىقىلاسىمەن قىزمەت ەتتى.
شاعىن قالاداعى ۇلكەن وقۋ ورداسى، ءشول دالا، قۇبا تۇزدە قۇرىلعان مەكتەپ
”ورتاسىندا قۇبا ءتۇزدىڭ، شۇرات مىناۋ دالانىڭ، ۇلى مۇرات جالىنداتقان جاستىق دارىن - تالابىم؛ قۇبا ءتۇز دە وسىنداعى تۇلەجىدى نارلەنىپ، ءدال وسىندا وركەنيەت الاۋلادى ءار بەرىپ“. كۇرەس حيكايالارى «شىحىزى داشۋەسىنىڭ مەكتەپ ءانى»نە جازىلىپ، اعا بۋىنداردىڭ اسقاق سەزىمى تاڭعى مەكتەپ اۋلاسىندا شىرقالدى.
1949 - جىلى 9 - ايدىڭ 25 - كۇنى ازاتتىق ارميا شينجياڭعا كىرۋ جولىندا اسكەري قوسىندا دا، جەرگىلىكتى ورىندا دا ەمدەۋ قىزمەتكەرلەرى كەم بولىپ، جەرگىلىكتى ورىننىڭ ەمدەۋ دەڭگەيىن كوتەرەتىن ءبىر مەكتەپ ايرىقشا قاجەت بولادى. وسى جاعدايدا ۋاڭ جىن گەنەرال سياقتى اعا بۋىن توڭكەرىسشىلەر جۇڭگو حالىق ازاتتىق ارمياسى 1 - بيڭتۋانىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكتەبىن قۇردى، كەيىن اسكەري قوسىنعا ىلەسىپ تىڭ اشقان مەكتەپ شىحىزى مەديتسينا شۋەيۋانى بولىپ دامىدى.
بۇگىن مەملەكەتتىڭ ”211“ ينجەنەرياسى بويىنشا ءتۇيىندى قۇرىلاتىن جوعارى مەكتەپكە اينالعان شىحىزى داشۋەسى 1996 - جىلى شينجياڭ ءوندىرىس - قۇرىلىس بيڭتۋانى باسقاراتىن 4 جوعارى مەكتەپتىڭ − شىحىزى اۋىل شارۋاشىلىعى شۋەيۋانىنىڭ، شىحىزى مەديتسينا شۋەيۋانىنىڭ، شينجياڭ بيڭتۋان ەكونوميكا ارناۋلى تەحنيكۋمىنىڭ، شينجياڭ بيڭتۋان پەداگوگيكالىق ارناۋلى تەحنيكۋمىنىڭ بىرىكتىرىلۋىنەن قۇرىلعان.
شىحىزى داشۋەسىنىڭ مەكتەپ تاريحى سارايىندا تاريحي سۋرەتتەر، مەكتەپ اۋلاسىنىڭ كورىنىس - كەسكىندەرى وسى داشۋەنىڭ باستان كەشكەنى مەن ابىروي - داڭقىن، وزگەرىسى مەن دامۋىن باياندايدى. سارعايعان ءبىر رەڭسىز سۋرەتتە مەكتەپ قۇرىلعان العاشقى كەزدەگى جاپا - ماشاقاتتار ەستەلىككە الىنىپتى.
ول كەزدە تىڭ اشۋدان قۇرىلعان جاڭا قالا شىحىزىدا تۇرمىس قاتتى جاپالى بولعان، ءتىپتى، قارىن تويدىرۋدىڭ ءوزى ماسەلە بولىپتى، ۋاڭ جىن گەنەرال وقىتۋشى - وقۋشىلاردى مەكتەپ اۋلاسىندا استىق ەگۋگە ۇندەيدى، ”پارتيامىزدىڭ، ارميامىزدىڭ قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزەتىن داڭقتى ءداستۇرىن ساۋلەلەندىرىپ، وقۋ - وقىتۋ مەن ءوندىرىستى تىعىز بىرلەستىرەدى“. قايتپاس قايسار ”بيڭتۋان رۋحى“نىڭ ارقاسىندا، جاس مەكتەپتەگى وقىتۋشى - وقۋشىلار تىڭ اشۋشىلارداي ىرگە تاس قالاپ، قۇبىر اعارلار قازىپ، وقىتۋ قۇرالدارىن جاساپ، ساباق وقي ءجۇرىپ مەكتەپ قۇردى. 1959 - جىلدان 1965 - جىلعا دەيىن وقىتۋشى - وقۋشىلاردىڭ مەكتەپ قۇرىلىسى ءۇشىن ەڭبەك ىستەگەن كۇندەرى جيىنى 47 مىڭ كۇنگە جەتتى.
70 جىلدان بەرى بىرنەشە بۋىن ادامداردىڭ تىنباي كۇرەس جۇرگىزۋىندە، قۇبا تۇزدەن بوي كوتەرگەن بۇل مەكتەپ شەكارا ءوڭىردىڭ قاتارداعى داشۋەسىنەن ەكونوميكا، وقۋ - اعارتۋ، باسقارۋ، كوركەمونەر سياقتى كوپ پاندىك جالپىلىق مەكتەپ بولىپ دامىپ، ”عىلىم - تەحنيكا، وقۋ - اعارتۋ ارقىلى شەكارا ءوڭىردى كوركەيتۋ“ ءۇشىن اقىل - پاراسات قويماسى كەپىلىن جانە دارىندىلار تىرەگىن ازىرلەدى.
شينجياڭعا كومەك بەرىپ، شەكارا وڭىرگە كومەكتەسىپ، الدىڭعىلاردىڭ ءىزىن سوڭعىلار باسىپ، وقۋ - اعارتۋدى كوركەيتتى
”اتا - انامنان الىستاپ، مەكەنىمە قوش ايتتىم، اي ساۋلەسىن جامىلىپ، شەكارا وڭىرگە جول تارتتىم“. شىحىزى داشۋەسىنىڭ مەكتەپ انىندە شىرقالعانداي، 1960 - جىلدان بەرى ءبىرىنىڭ ءىسىن ءبىرى جالعاپ شينجياڭعا كومەككە كەلگەن وقىتۋشىلار الىس ساپار شەگىپ، تاۋ اسىپ، تاس باسىپ، تيانشان تاۋىنىڭ ەتەگىنە كەلىپ، شەكارا وڭىرگە تامىر تارتىپ، جوعارى دەڭگەيدە جوبالاۋدان ەگجەي - تەگجەيلى جۇمىس بولۋگە دەيىن، دارىندى تاربيەلەۋدەن ءپان قۇرىلىسىنا دەيىن، وقۋ - وقىتۋدان عىلمي زەرتتەۋگە دەيىن باعىتتامالى تۇردە كومەك بەرىپ، شىحىزى داشۋەسىنىڭ دامۋىنا كۇش قوستى.
5 جىلدىڭ الدىندا جياڭنان داشۋەسىنىڭ دوتسەنتى تاۋ چيان ۋشيدان شىحىزىعا كەلىپ ساباق تىڭداپ، وقۋ - وقىتۋدى زەرتتەۋ جيىنىن اشىپ، وقىتۋشى - وقۋشىلاردىڭ سىرتپەن پىكىر اۋىستىرۋ كوپىرىن سالدى... ءبىرسىپىرا وقۋ - وقىتۋ رەفورما شارالارى دەرەۋ ءونىم بەرىپ، بىرنەشە جىل ىشىندە - اق ازىق - تۇلىك شۋەيۋانىنىڭ قاتىستى ماماندىقتارى ”ماڭدايعا باسار ماماندىقتار“عا اينالىپ شىعا كەلدى.
ءبىر ءوزى شينجياڭعا كومەك بەرۋدەن بۇكىل وتباسىنداعىلار بولىپ شينجياڭعا كومەك بەرۋگە دەيىن ول شينجياڭعا كومەك بەرۋ جىل شەگىن ۇزدىكسىز ۇزارتتى، ءتىپتى، ايەلى مەن قىزى دا شىحىزىعا كەلىپ جۇمىسقا ورنالاسىپ، شينجياڭ ولاردىڭ 2 - اتا مەكەندەرىنە اينالدى. جوعارى مەكتەپ ەمتيحانى قالپىنا كەلگەننەن كەيىنگى ءبىرىنشى كەزەكتىڭ ستۋدەنتى بولعان تاۋ چيان ءوزىنىڭ ەسىمى سياقتى كىشى پەيىل، ۇستامدى، جاۋاپكەرشىلىك ارقالايتىن كۇشتى سەزىمگە يە. ”مەن توڭكەرىستىڭ ءبىر كەرپىشىمىن، وتان مەنى قاي جەرگە قاجەت ەتسە، مەن سول جەرگە بارامىن“، - دەيدى تاۋ چيان.
2007 - جىلى بو شياۋليڭ نانكاي داشۋەسىندە وقىتۋشى بولۋ ورايىن تاستاپ، كۇيەۋىمەن بىرگە شىحىزى داشۋەسىنە كەلدى. ول ەكەۋى سياقتى تالعام جاساعان، جوعارى ماعلۇماتقا يە تاعى 12 دارىندى بار. ولار بۇل جەردى ”قورشاعان ورتاسى تاماشا، عىلمي زەرتتەۋ رايى كۇشتى، ونان دا ماڭىزدىسى، ءومىردىڭ كەڭ تۇعىرى بار“ دەپ بىلەدى.
بيىل 9 - ايدا اعا بۋىندار باسىپ وتكەن جولعا قادام تاستاپ، شينجياڭعا كومەككە كەلەتىن تاعى ءبىر توپ وقىتۋشىلار شىحىزى داشۋەسىنە كەلمەك.
شىحىزى داشۋەسى پارتكومىنىڭ شۋجيى شيا ۋىنبين بىلاي دەيدى: ”بايلىق كەمشىل، دارىندى ەنگىزۋ قيىن، عىلمي زەرتتەۋ قابىلەتى ءالسىز بولۋ باتىس بولىكتەگى جوعارى مەكتەپتەردىڭ دامۋىن تەجەپ كەلگەن بوگەت، وقۋ - اعارتۋدان شينجياڭعا كومەك بەرۋ ورتا، باتىس بولىكتەگى وقۋ - اعارتۋدىڭ دامۋ ايىرماشىلىعىن ازايتۋدىڭ ەڭ جاقسى دانەكەرى“.
عىلىم - تەحنيكا ارقىلى اۋىل شارۋاشىلىعىنا دەم بەرىپ، قوعامعا قىزمەت ەتىپ، شەكارا ءوڭىردى بايىتتى
1960 - جىلى 26 جاستاعى ۋاڭ رۇڭدۇڭ جياڭنان داشۋەسى اۋىل شارۋاشىلىعى ءىلىمى ماماندىعىنان وقۋ تاۋىسىپ، تيانشاننىڭ سولتۇستىك باۋرايىنداعى شىحىزىعا جول تارتىپ، ىستىق ىنتالى تىڭ اشۋشى عىلىم - تەحنيكا قىزمەتكەرلەرىمەن بىرگە تيانشاننىڭ تۇستىگى مەن تەرىستىگىندەگى ميلليونداعان تىڭ يگەرۋشىلەردىڭ ايباتتى لەگىنە قوسىلدى.
”بۇكىل مەملەكەتتىڭ ءبار جەرىندە قيىنشىلىق، تاماق ماسەلەسىن شەشۋ باستى مىندەت، نە نارسە استىق داقىلدارىنان جوعارى ءونىم الۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن بولسا، ءبىز سونى زەرتتەيمىز“، - دەيدى ۋاڭ رۇڭدۇڭ. شىحىزىعا العاش كەلگەندە ول تيانشان تاۋىنىڭ ەتەگىندەگى كوركەم كورىنىستەردى تاماشالاۋعا ۇلگىرمەي، بالاعىن ءتۇرىپ، ماسا - شىركەيگە تولى اتىزعا كىرىپ، نەشە ون جىل ءبيداي سورتىن زەرتتەۋدى باستايدى. بۇگىنگى تاڭدا، مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ ارنايى قوسىمشا قاراجاتىنان يگىلىكتەنەتىن ۋاڭ رۇڭدۇڭ ءبيداي سورتىن جەتىلدىرۋدە سالانىڭ تانىمال مامانىنا اينالعان.
شارۋالارمەن، توپىراقپەن ەرتەلى - كەش بىرگە بولۋ ۋاڭ رۇڭدۇڭدى اينا - قاتەسىز شارۋاعا اينالدىردى. ول ەگىس اتىزدارىنا بارىپ اۋىل شارۋاشىلىعى وندىرىسىنە جەتەكشىلىك ەتىپ، عىلمي زەرتتەۋ جەتىستىكتەرى ارقىلى كوپ ءوڭىردىڭ ءبيدايدان مول ءونىم الۋىنا مۇمكىندىك جاسادى، شارۋالار ونى ”ەگىس الاڭىنداعى پروفەسسور“ دەپ اتاپ كەتتى.
ءجۇزىمنىڭ قالامشاسىن تۇتىكشەدە جەتىلدىرۋ، جۇگەرى كراحمال جابىستىرعىشى، ماقتانى جەر جارعاعىمەن جەتىلدىرۋدى جالپىلاستىرۋ، جۇڭگو مەرينوس قويى... سوڭعى جىلداردا شىحىزى داشۋەسى قول جەتكىزگەن كوپتەگەن عىلىم - تەحنيكالىق تىڭ ناتيجەلەردىڭ تۇگەلدەي اۋىل شارۋاشىلىعى وندىرىسىندە قولدانىلدى.
عىلىم - تەحنيكانى تومەنگە ءتۇسىرۋ، شارۋالاردى يگىلىكتەندىرۋ − سانسىز عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ اۋەلگى ماقساتى. شىحىزى داشۋەسى ”تومەنگە تۇسە الاتىن، قالىپ قالاتىن، جاقسى ىستەپ كەتەتىن“ توپ - توپ دارىندىلار جەتىلدىردى، سوڭعى 10 جىلدان بەرى ءار جىلى وقۋ تاۋىسقان وقۋشىلاردىڭ شينجياڭدا قالۋ مولشەرى %64كە جەتتى، مۇنىڭ ىشىندە ىشكى ولكەلەردەن كەلىپ وقىعانداردىڭ شينجياڭدا قالۋى %60كە تاياپ، مەكتەپ ءبىتىرىپ وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ نەگىزگى ساتىلارىنا تامىر تارتقان وقۋشىلار %50تەن استى... ولار شينجياڭنىڭ ورنىقتىلىعى مەن ەكونوميكال−ىق دامۋىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ ماڭىزدى كۇشىنە اينالۋدا.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 6 - ايدىڭ 16 - كۇنى ۇرىمجىدەن بەرگەن حابارى)
