تيانشان تورى   ›   جاڭالىقتار   ›   ايبىندى 70 جىل ، كۇرەسكە تولى جاڭا ءداۋىر

قارسى الامىز دەگەن ۇران تاقتاسىن كوتەرىپ، استىق، زات، اقشا ۇسىندى

− گۋاڭدۇڭنىڭ ليانجوۋىنداعى بۇقارا مەن جۇمىسشى - شارۋا قىزىل ارمياسىنىڭ ەتەنەلىگى تۋرالى

شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى مەي چاڭۋي، لي سۇڭ، ليۋ في

  گۋاڭدۇڭ ولكەسى ليانجوۋ قالاسى دۇڭپو قالاشىعى دافي كوشەسى 16 - ءنومىر − فىڭ دافيدىڭ ەجەلگى تۇراعىن ەكسكۋرسيالاۋشىلاردىڭ اياعى ۇزىلمەيدى.

  بۇل − چيڭ پاتشالىعى زامانىنان قالعان 100 جىلدان استام تاريحى بار اۋلا، ەسكىلىكتى زالدىڭ ءدال ورتاسىنا ”داڭقتى وتباسى“ دەگەن جازۋ جازىلعان ۇلكەن اعاش تاقتا ءىلىنىپتى. فىڭ دافيدىڭ بالالىق شاعى وسى ارادا وتكەن ەكەن. ول 1924 - جىلى پارتياعا كىرگەن، 25 مىڭ ليلىك ۇزاق جورىققا تولىق قاتىناسقان. 20 - عاسىردىڭ 40 - جىلدارىندا جياڭ جيەشى وڭتۇستىك انحۇي وقيعاسىن قوزعايدى، فىڭ دافي باقىتقا قارسى تۇتقىندالادى، كەيىن تىڭشىلار جاعىنان مەرت بولادى، سول كەزدە نەبارى 41 جاستا ەدى.

  جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ليانجوۋ قالالىق پارتكوم پارتيا تاريحىن زەرتتەۋ كەڭسەسىنىڭ بۇرىنعى مەڭگەرۋشىسى حۋاڭ جاۋشيڭ بىلاي دەپ تانىستىردى: فىڭ دافي سوڭعى رەت ۇيىنە 1931 - جىلى 1 - ايدا قايتقان. سول كەزدە ول تۇراتىن قىزىل 7 - ارميا گۋاڭشيدەن حۋنان - جياڭشي شەكاراسىنا قاراي جاقىنداي ءتۇسىپ، ورتالىق سوۆەتتىك رايوندارمەن تىكەلەي بايلانىس جاساۋ ماڭىزدى مىندەتىن ۇستىنە العان. ءبىراق جول بويى جاۋدىڭ قۋالاپ سوققىلاۋىنا ۇشىراعاندىقتان، سوعىسا ءجۇرىپ گۋاڭدۇڭنىڭ سولتۇستىگىندەگى ليانجوۋعا (ول كەزدە ليانشيان اتالعان) شەگىنىپ، ازىق - تۇلىك تولىقتايدى.

  تاريحي ماتەريالداردا جازىلۋىنشا، قىزىل 7 - ارميا گۋاڭدۇڭعا كىرگەن كەزدە جاۋدىڭ ۇتىمدى قارسىلىعىنا ۇشىراماعان، ءبىراق ولاردىڭ الدىنداعى ءتىپتى كۇردەلى قيىن ماسەلە: جاۋ سول جەردە ورشەلەنە وسەك تاراتىپ، قىزىل ارمياعا ”ادام ءولتىرىپ، ءورت قويادى، مال - مۇلىكتى، ايەلدەردى ورتاقتاسادى، ادامدى ۇستاپ بەتىنە تاڭبا باسادى“ دەپ جالا جابادى، جۇرتشىلىق بۇعان سەنىپ، جاپا - تارماعاي ”قاشادى“.

  1931 - جىلى 1 - ايدىڭ 16 - كۇنى قىزىل 7 - ارميا دۇڭپو قالاشىعىنا كىرەدى. سول كۇنى قالاشىقتاعى بۇقارا تۇگەلگە جۋىق قاشىپ كەتەدى، ءتىپتى فىڭ دافيدىڭ ايەلى چىن شۋشۇننىڭ دە قايدا كەتكەنى بەلگىسىز بولادى. باقىتقا جاراي، فىڭ دافي ەشقايدا قاشپاي ۇيىندە قالعان دوسى تان رۇڭشىڭدى تاۋىپ الادى. فىڭ دافيدىڭ قايتىپ كەلگەنىن ەستىگەن اۋىلداستارى كۇدىك - كۇماننان ارىلىپ، سول كۇنى ۇيلەرىنە قايتادى، سونداي - اق قوسىنعا ازىق - تۇلىك بەرەدى.

  ”قىزىل ارميا، ءسىرا، ادام ءولتىرىپ، ءورت قوياتىن باندى ما، جوق پا؟ بۇقارا ولاردى كورگەننەن - اق بارلىعىن بىلەدى“. حۋاڭ جاۋشيڭ بىلاي دەدى: قىزىل ارميا 17 - كۇنى شيڭزى قالاشىعىنىڭ شينتاڭ كوشەسىنىڭ تۇيىلىسىنە بارعاندا، ۇنەمى كانىگى بۇزاقىلاردىڭ توناۋىنا ۇشىرايتىن ون نەشە دۇكەندەر تورسىلداق اتادى ءارى ”قىزىل ارميانى قارسى الامىز“ دەگەن جازۋ جازىلعان ۇران تاقتاسىن كوتەرىپ، قىزىل ارميانى قارسى الادى.

  قىزىل ارميانىڭ ەندىگى ءىس - قيمىلدارى ادامداردى كۇدىك - كۇماننان ونان ارى ارىلتادى: حالىقتى مازالاماۋ ءۇشىن، كوماندير - جاۋىنگەرلەر گۋانديمياۋ بۇتحاناسىندا جانە بىرنەشە بولمەلى اۋىلداستار ۇيىندە تۇرادى؛ ”يۇڭشىڭ“ دەپ اتالاتىن ماي تارتۋ دۇكەنىنىڭ يەسى كەتىپ دۇكەنى يەسىز قالعاندا، قىزىل ارميا ارنايى ادام جىبەرىپ قورعايدى... سول جەردەگى بۇقارا قىزىل ارميانى ”قايىرىمدى ارميا“ دەپ اۋىز جاپپاي القايدى، شيڭزى قالاشىعىنداعى ساۋدا قوعامى 1000نان استام كۇمىس تەڭگە جانە 10 نەشە شوشقانى ارنايى بەرىپ، حال سۇرايدى.

  قىزىل ارميانىڭ ءىس - ارەكەتىن ليانجوۋدىڭ ىشكى قالا قورعاندارىنىڭ قاقپالارىن تارس بەكىتىپ، بۇعىپ جاتقان جاۋ انىق بىلەدى. قىزىل ارميانىڭ سىرتقى قالاعا كەلىپ زاتتىق ماتەريال دايىنداپ جاتقانىن، ساۋداگەرلەردىڭ ولارعا سەنىپ، جاقىندىق تانىتقانىن كورگەن جاۋ ۇزدىكسىز وق جاۋدىرىپ ارانداتۋشىلىق ىستەي باستايدى. حۋاڭ جاۋشيڭ بىلاي دەدى: قىزىل ارميانىڭ ليانجوۋعا كىرۋدەگى ماقساتى زاتتىق ماتەريال دايىنداۋ بولعاندىقتان، ىشكى قورعاندى قورشاعانىمەن، شابۋىل جاسامايدى، ءبىراق جاۋدىڭ ارەكەتى قىزىل ارميانىڭ كوماندير - جاۋىنگەرلەرى مەن قالىڭ بۇقارانىڭ حاۋىپسىزدىگىنە اۋىر قاتەر توندىرگەندىكتەن، ولارعا كوكەسىن كورسەتىپ قويۋ كەرەك بولادى.

  ەستەلىكتە جازىلۋىنشا، 1931 - جىلى 1 - ايدىڭ 23 - كۇنى قىزىل ارميا ليانجوۋدىڭ ىشكى قورعانىنا جاپپاي شابۋىل جاسايدى. سول كۇنى كەشتە سۇراپىل شايقاس ءجۇرىپ جاتقاندا، جاۋ كارەسىنگە توعىتىلعان ماقتالى كورپەلەردى ورتەپ قالا قورعانىنا تاياۋ تۇرعان ساۋداگەرلەردىڭ لاپاسىنا قاراي لاقتىرۋعا بۇيرىق بەرەدى. جەل ۇرلەگەن ءورت بىردەمدە ءورشىپ، كوپتەگەن ساۋدا دۇكەنى ورتەنەدى.

  ”ءورت كەتكەندە - اق قىزىل ارميا مەن اق ارميانىڭ ماندىك ايىرماشىلىعى بايقالدى“. حۋاڭ جاۋشيڭ بىلاي دەدى: قىزىل ارميانىڭ قالاعا شابۋىل جاساۋعا قولباسشىلىق ەتۋ شتابى تاباندا ورنالاستىرۋدى وزگەرتىپ، قوسىندى ءورتتى سوندىرۋگە بۇيىردى، اق ارميا ورايدان پايدالانىپ ءورت ءسوندىرىپ جاتقان ارميا مەن حالىقتى اتقىلادى، ءبىر ءتاۋىرى، قىزىل ارميا مينومەتپەن، اۋىر پۋلەمەدپەن قايتارما سوققى بەرىپ، جاۋدى اتقىلاۋدى توقتاتۋعا ماجبۇرلەدى، ايتپەگەندە، قانشا ادام ولەرىن كىم ءبىلسىن.

  ەرتەسى تاڭعا دەيىن ءورت سوندىرىلەدى. قىزىل ارميا قۇتقارىلعان اۋىر جارالىلاردى سول ماڭداعى شيپاحاناعا جەتكىزەدى، ماتالاردى، ءتۇرلى بۇيىمداردى، سونداي - اق 1000نان استام كۇبىدەگى كارەسىندى الاڭقى جەرگە قويىپ، ساۋداگەرلەردىڭ زاتتارىن تانىپ الۋىنا مۇمكىندىك جاسايدى.

  اق ارميا ادام ءولتىرىپ، ءورت قويدى، قىزىل ارميا جانتالاسا حالىقتى قۇتقاردى. وسى ءىس ارقىلى قىزىل ارميانىڭ اتاق - ابرويى بارىنشا ارتتى، ليانجوۋ ساۋدا قوعامى ەرىكتى تۇردە 40 مىڭ كۇمىس تەڭگە جيناپ قىزىل ارمياعا اسكەري قاراجات رەتىندە بەردى، جەرگىلىكتى بۇقارا كۇرىش، شوشقا، ماتا، ءدارى ماتەريالدارى سياقتى زاتتاردى مولىنان بەردى.

  حۋاڭ جاۋشيڭ بىلاي دەدى: ”ازىق - تۇلىكپەن سالىستىرعاندا، حالىق تىلەگىنە يە بولۋ ەڭ ماڭىزدى بولدى، بۇل ۇزاق جورىق مەزگىلىندە قىزىل ارميانىڭ ءبىر ءبولىم كوماندير - جاۋىنگەرلەرىنىڭ ليانجوۋدى قامتىعان گۋاڭدۇڭنىڭ سولتۇستىگىندەگى وڭىرلەردە پارتيزاندىق شايقاس جۇرگىزۋىنە تاماشا نەگىز قالادى“.

  (شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 6 - ايدىڭ 22 - كۇنى گۋاڭجوۋدان بەرگەن حابارى)

جاۋاپتى رەداكتور : سايراش تۇرارجان قىزى

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.

  • وسى كەزەكتى جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسى تۇڭعىش رەت نەگىزگى قوناق ولكەلەردى بەلگىلەدى
  • تاپسىرىس ونىمدەردى جەدەل ءوندىرىپ، قامداۋدى قامتاماسىز ەتتى
  • جىلدىق مىندەتتى ءساتتى ورىنداۋعا شىنايى كەپىلدىك ەتتى
  • شينجياڭ جۇڭتاي توبى دۇنيە جۇزىندەگى 500 قۋاتتى كاسىپورىن قاتارىنا ءوتتى
  • جەل - جارىق ەنەرگياسى ءوزارا تولىقتىردى