شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى سۋ چۋان - ي
6 - ايدا جازىقتىڭ ىستىق اۋا رايىنا ءالى ۇيلەسىپ كەتە قويماعانىمەن، توقتىنازار ساتىبالدى ءار كۇنى اتىزعا ەرتە بارىپ كۇرىش مايساسىن وتىرعىزادى. بىلتىر وسى ۋاقىتتا ول پامير ۇستىرتىندە قالىڭ ماقتالى كيىم كيىپ، سيىر مەن قويدىڭ سوڭىنان سالپاقتاپ، تاۋ اسىپ، تاس باسىپ جۇرگەن بولاتىن.
توقتىنازاردىڭ ەككەنى حايشۇي كۇرىشى، بۇل ءوزى اۋىر سورتاڭ جەردە دە وسە بەرەتىن جاڭا سورت، كۇرىشتىڭ بۇل سورتى مەن ونى جەتىلدىرۋ ءتاسىلى ”بۋدان كۇرىشتىڭ اتاسى“ يۋان لۇڭپيڭنىڭ عىلمي زەرتتەۋ ۇجىمىنىڭ ەڭبەگى. توقتىنازار مەن ونىڭ ءۇش سەرىگى اقتاۋ اۋدانى بويىنشا 1 - توپتا حايشۇي كۇرىشىن ەككەن پامير مالشىلارى، ولار سورتاڭ جەرگە ەگۋگە جاۋاپتى بولعان.
جىگىتتەردىڭ ءبىرى، مايسا وتىرعىزعىش ماشينانى جۇرگىزسە، ەندى ءبىرى، ونىڭ ارتىنداعى مايسانى قاداعالاپ وتىرادى، باسقالارى اتىزدا ونى - مۇنى تاسيدى. بيىل 1 - رەت بۇلىق تۇسكەن تىڭ جەر تەگىس بولماعاندىقتان، ماشينانىڭ دوڭگەلەگى كەدىر - بۇدىر جەردە بۇلعالاڭداپ، مايسا وتىرعىزعىش تا ىلەسە قيرالاڭداپ كەلەدى، سوندىقتان ەگىلگەن مايسانىڭ ءتۇزۋ شىعۋى ءۇشىن، ولار رولدى مىقتاپ ۇستاپ وتىرۋعا ءماجبۇر.
ماشينا جۇرە المايتىن جەرگە كەلگەندە، جىگىتتەر بالاقتى ءتۇرىپ جىبەرىپ، تىزەدەن كەلەتىن باتپاققا ىرشىپ ءتۇسىپ، مايسانى قولمەن وتىرعىزادى. بۇرىن ەگىس جۇمىسىن ىستەپ كورمەگەندىكتەن، توقتىنازار بايقاماي مايسانى تىم ءجيى - ءجيى قاداڭقىراپ جىبەرەدى. ”ءبىرىنشى كۇنى جىبەرگەن قاتەلىگىم ەڭ كوپ ەدى، قازىر كورىم بولىپ قالدىم“ دەيدى توقتىنازار اڭقىلداي كۇلىپ.
توقتىنازار بيىل 27دە، ول كىشكەنتايىنان تىرشىلىك ەتىپ جاتقان اقتاۋ اۋدانى بارىن اۋىلى حانتەرەك قىستاعى پامير ۇستىرتىنە ورنالاسقان. پامير ءۇستىرتى ەرتەدە ”كوگارت“ دەپ اتالعان، تەڭىز دەڭگەيىنەن ورتاشا بيىكتىگى 3000 مەتردەن اسادى، تاۋى بيىك، قۇلاما تىك، ساي - جىلعالارى ايقىش - ۇيقىش، وسىمدىك جامىلعىسى سيرەك كەلەدى.
حانتەرەك قىستاعى مال شارۋاشىلىعىن نەگىز ەتكەن، قىستاقتا ساي اراسىنان قالىپتاسقان 497 مۋ جەر عانا بار، سەل سۋى قايتا - قايتا شايا بەرەتىن تاستاق جەرى مەيلىنشە قۇنارسىز. جەرگىلىكتى ۇكىمەت مالشىلار ءۇشىن دەپ جول جاساپ كورگەن، ءبىراق جىل سايىنعى سەل سۋى بارلىق قۇلشىنىستى تىپ - تيپىل اعىزىپ جوعالتىپ وتىرعان.
مەكتەپ تاۋىسقاننان كەيىن، توقتىنازار، باستىسى، ۇيدەگى 50 نەشە قوي مەن 8 سارلىقتى باعۋعا جاۋاپتى بولىپتى، بۇل ۇيدەگى 8 جاننىڭ باستى تابىس كوزى.
كەدەيلەردى دالمە - ءدال سۇيەمەلدەۋ، كەدەيلىكتەن دالمە - ءدال ارىلتۋ نىساناسىن ارقاۋ ەتكەن جەرگىلىكتى ورىن قونىس جاڭالاپ كەدەيلىكتەن ارىلتۋ شاراسىن اتقارىپ، 2020 - جىلعا دەيىن پامير ۇستىرتىندەگى ەرەكشە كەدەي مالشىلاردى توپقا ءبولىپ جازىق جەرگە كوشىرۋدى جوسپارلاپ وتىر. 2018 - جىلى 11 - ايدا كوشە باستاعان حانتەرەك قىستاعىنداعى بارلىق 258 مالشى وتباسى قازىر ۇستىرتتەن كوشىپ تۇسكەن.
اۋدان ورتالىعىنا جاقىن قونىستانۋ تۇيىنىندە توقتىنازارعا بولىستە عيماراتتان 80 شارشى مەتر ءۇي تيگەن، ەلەكترى، سۋى، وعان قوسا تابيعي گازى مەن جىلۋى دا دايىن ءۇي، ونىڭ ۇستىنە 4 جاستاعى ۇلى بالاباقشادان تەگىن وقي الادى. قونىستانۋ تۇيىنىنە پامير ءۇستىرتىنىڭ بۇرىنعى 6000نان استام مالشىسى ىلگەرىندى - كەيىندى ىرگە تەپكەن.
تاۋدان تۇسكەن سوڭ، جەرگىلىكتى ۇكىمەتتىڭ كومەگىندە، كەيبىر مالشىلار زاۆودتا جۇمىسشى بولۋدى تاڭداسا، تاعى بىرەۋلەرى جىلىجايدا كوكونىس ەكتى، ال توقتىنازار حايشۇي كۇرىشىنىڭ سىناق اتىزىندا جۇمىس ىستەۋدى تاڭداعان.
2018 - جىلى 10 - ايدا اقتاۋ اۋدانى يۋان لۇڭپيڭنىڭ حايشۇي كۇرىشى عىلمي زەرتتەۋ ۇجىمىمەن سەلبەسىپ، قونىس جاڭالاپ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ ءتۇيىنىنىڭ 7260 مۋ سورتاڭ جەرىن سولارعا كوتەرمەگە بەردى. ەكى جاق حايشۇي كۇرىشىن ەگۋگە جۇمىسشى جالداۋدا تاۋدان كوشىپ تۇسكەن كەدەي وتباسىلاردى الدىمەن تاڭداۋعا كەلىسكەن.
جوبا بويىنشا بيىل اقتاۋ اۋدانى 1000 مۋ جەرگە حايشۇي كۇرىشىن سىناق رەتىندە ەككەن، مەجەمەن تۇتاس جىلدا ۋاقىتشا ىستەتەتىن جۇمىسشى 2000 ادام - رەتكە جەتەدى، بۇعان جالداناتىن جۇمىسشىلاردىڭ بارلىعى جاقىن ماڭداعى قونىستانۋ ءتۇيىنىنىڭ مالشىلارى بولماق.
چيڭداۋ يۋانسى توبى يۋانسى ەگىنشىلىك كاسىبى شەكتى سەرىكتەستىگى ءوندىرىس اترەتىنىڭ باستىعى جاڭ ليشاننىڭ تانىستىرۋىنشا، 2018 - جىلدان باستاپ، يۋان لۇڭپيڭ حايشۇي كۇرىشى عىلمي زەرتتەۋ ۇجىمى قاشقار ايماعىنداعى اۋىر سورتاڭ جەردە 300 مۋ جەرگە حايشۇي كۇرىشىن سىناق رەتىندە ەككەن، سول جىلى كۇرىشتىڭ مۋ باسىندىق ءتۇسىمى 549 كيلوگرامعا جەتىپ، العاشقى تابىسقا جەتكەن. كەڭ اۋماقتى سورتاڭ جەرى بار شينجياڭ جونىنەن حايشۇي كۇرىشىن ەگۋدىڭ بولاشاعى زور.
توقتىنازار قازىر ايىنا 3000 يۋان ەڭبەكاقى الادى، بۇل ۇستىرتتە تۇرعانداعى بارلىق وتباسى مۇشەلەرىنىڭ تابىسىنان دا كوپ، بۇل جىگىت قازىر ءوزىنىڭ تابىسىنا ءدان ريزا.
اقتاۋ اۋداندىق پارتكومنىڭ تۇراقتى مۇشەسى، ورىنباسار اۋدان اكىمى ۋ جيانبياۋ: مالشىلاردى قونىس جاڭالاپ كەدەيلىكتەن ارىلتۋدا ەڭ قيىنى كوزقاراس - تانىمعا بۇرىلىس جاساۋ، ەڭ تاپشىسى تەحنيكا، - دەدى. حايشۇي كۇرىشىن سىناق رەتىندە ەگۋ قىزمەتىندە مالشىلار كىرىسىن ارتتىرۋمەن قويماي، قولدانىلمالى تەحنيكا دا ۇيرەنگەن، ”تەك وسىلاي ىستەگەندە عانا، ولاردىڭ كوشىپ شىعا الۋىنا، ورنىعا الۋىنا، بايي الۋىنا مۇمكىندىك جاساۋعا بولادى!“
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 6 - ايدىڭ 20 - كۇنى ۇرىمجىدەن بەرگەن حابارى)
