شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 6 - ايدىڭ 20 - كۇنى ۇرىمجىدەن بەرگەن حابارى (تىلشىلەر ليۋ شياۋحۇڭ، يان چيلەي). ”60 نەشە جىلدىڭ الدىندا لي ديسان جولداس 130 نەشە اعا بۋىندى باستاپ زاڭبەي ۇستىرتىنە شەرۋ تارتىپ، شيزاڭنىڭ الي سىندى’تىرشىلىك شەكتەلگەن ءوڭىر‘دى ازات ەتتى“. شينجياڭ اسكەري رايونى بەلگىلى ماشينالانعان جاياۋ اسكەرلەر تۋانىنىڭ كوماندير - جاۋىنگەرلەرى تاياۋدا تۋان تاريحى سارايىنا بارىپ، ”حالىق ارداگەرى لي ديسان“ دەگەن جازۋ ويىلعان مىس ءمۇسىننىڭ الدىندا قاھارمان قۇرباننىڭ شۇعىلالى ىزگى ىستەرىن قايتالاي ەسكە الىپ، رۋحاني كۇش - قايرات الدى.
لي ديسان كوزى تىرىسىندە تۇرعان اسكەري ءبولىم رەتىندە، بۇل تۋان 60 نەشە جىلدان بەرى قاراستىلىعىن وزگەرتۋ رەفورماسىن سان مارتە باستان كەشىرسە دە، لي ديسان سياقتى اعا بۋىنداردىڭ قاھارماندىق رۋحى باستان - اياق كوماندير - جاۋىنگەرلەردىڭ زەيىن - زەردەنى شوعىرلاندىرىپ، كۇش - قۋاتتى ۇيىستىرۋىنداعى ”اسىل مۇراعا“، ”جول نۇسقاۋشى شام - شىراققا“ اينالدى.
لي ديسان حىبەي ولكەسىنىڭ ۋجيىنان، 1938 - جىلى قوسىنعا قابىلدانعان، سول جىلى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا مۇشە بولعان، پايجاڭ، جىداۋيۋان، گۋجاڭ سياقتى مىندەتتەر وتەگەن، كەزىندە يان - اندى قورعاۋ شايقاسى جانە باتىس سولتۇستىكتى ازات ەتۋ شايقاسى سياقتى شايقاستارعا، سوعىستارعا قاتىناسقان، 9 رەت جارالانىپ، 3 رەت ەلەۋلى ەڭبەك سىڭىرگەن.
1950 - جىلى 8 - ايدا لي ديسان شيزاڭعا كىرەتىن شولعىنشى لياندى باستاپ، زاڭبەي الي ۇستىرتىنە شەرۋ تارتادى. كوماندير - جاۋىنگەرلەر پارتيانىڭ ۇلت ساياساتىنا قاتاڭ بويسۇنىپ، دايەكتىلەندىرىپ، بۇقاراعا كوڭىل ءبولىپ، بۇقارانى ايالايدى، ازاتتىق ارميا ءتىپتى دە كوپ زاڭزۋ باۋىرلاستاردىڭ سەنىمىنە، جاقتاۋىنا، قولداۋىنا يە بولادى. سىڭىرگەن ەڭبەگى كورنەكتى بولعاندىقتان، جوعارى ورىن شولعىنشى ليانعا ”شيزاڭعا كىرگەن شولعىنشى قاھارمان ليان“ داڭق اتاعىن بەرىپ، تۇتاس ليانداعى كوماندير - جاۋىنگەرلەردىڭ اربىرىنە ءبىر رەت ەلەۋلى ەڭبەك جازادى.
زاماماڭباۋعا ورنالاسقاننان كەيىن، دۇنيە ءجۇزى جوتاسىنىڭ قارلى بورانى شولعىنشى لياننىڭ ارتقى شەپپەن بايلانىسىن ۇزەدى. ءۇستىرتتىڭ ورتاسى ناشار، ونىڭ ۇستىنە استىق، تۇز تاپشى بولعاندىقتان، اۋىر دارەجەدە قورەكتىك جەتىسپەۋ جاعدايى تۋىلادى، لي ديسان مەن كوپتەگەن كوماندير - جاۋىنگەر ءۇستىرت ناۋقاسىنا شالدىعىپ، 63 كوماندير - جاۋىنگەر قارلى ۇستىرتتە ماڭگىلىك كوز جۇمادى.
لي ديساننىڭ ناۋقاسى كۇننەن - كۇنگە اسقىنا تۇسەدى، ءبىراق ول كۇندىز - ءتۇنى تاباندىلىقپەن ىستەپ، 4 قىزمەت ەستەلىگىن رەتتەپ شىعىپ، شيزاڭعا كىرگەننەن بەرى جيناعان ۇستىرتتە شايقاس جۇرگىزۋدىڭ باعالى تاجىريبەلەرى سياقتى قۇندى ماتەريالداردى ەگجەي - تەگجەيلى ەستەلىككە الادى. 1951 - جىلى 5 - ايدا لي ديساننىڭ ناۋقاسى ونان ارى اۋىرلاسادى. ەمدەۋ قىزمەتكەرى ليان - دۇيدە قالعان جالعىز تال ۋكول پەنسەليندى وعان قۇيماقشى بولادى، ول مۇنى باسقا ناۋقاستارعا قالدىرۋدى باتىل تالاپ ەتكەندىكتەن، پارتيا ياچەيكاسى امالسىز ياچەيكا مۇشەلەرى جيىنىن اشىپ داۋىسقا سالادى. قول كوتەرىپ قۇپتاعان 5 ادامعا ول كوزىنە ىستىق جاس الا قاراپ، كوپشىلىكتەن ءوتىنىپ: ”ناۋقاس جاعدايىم وزىمە ءمالىم، ءدارىنى ىسىراپ ەتپەڭدەر، ءدارىنى ەڭ قاجەت ەتكەن جولداسقا بەرىڭدەر“، - دەيدى. ول پەنسەليندى اقىرى قۇيعىزبايدى.5 - ايدىڭ 28 - كۇنى سوڭعى اسكەري ءبولىم شولعىنشى ليانگە كەلىپ قوسىلادى. لي ديسان بار دارمەنىن بويىنا جيىپ، ەستەلىگىن اسكەري ءبولىم باسشىسىنا تابىس ەتكەننەن كەيىن، 38 جاسىندا ماڭگىگە كوز جۇمادى. كەيىن جوعارى دارەجەلى ورىن وعان ”حالىق ارداگەرى“ داڭق اتاعىن بەرەدى.
”ءبىر اسكەري ءبولىمنىڭ ءداستۇرى تەك تامىرلاستىق بولعاندا عانا، ساۋلەلەنىپ زورايادى“. تۋاننىڭ قازىرگى ساياسي كوميسسارى پۋ چىڭدۇڭ بىلاي دەدى: ”ءار جىلى يىڭگە جاڭا اسكەر كەلگەن كەزدە وتىلەتىن 1 - ساباق ’حالىق ارداگەرى‘ نە جاقسى مۇراگەر بولۋ، وتكىزىلەتىن تۇڭعىش قيمىل تۋان تاريحى سارايىن ەكسكۋرسيالاۋ، سونداي - اق لي ديساننىڭ مىس ءمۇسىنىنىڭ الدىندا سەرت بەرۋ“. قاھارمان رۋحىنىڭ جىگەرلەندىرۋىندە، جەتەكشىلىك ەتۋىندە، سوڭعى جىلدارى اسكەري ءبولىم حالىقارالىق اسكەري ىستەر جارىسى، ناقتى شايقاستىق جاتتىعۋ سياقتى مىندەتتەردى وتەۋدە كوپتەگەن تاماشا ناتيجەلەرگە قول جەتكىزدى.
